نعل وارونه در گفتار و رفتار شیخ ابوسعید ابوالخیر

محورهای موضوعی : اسطوره

ثمره اشرفی ¹ (دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه)
ملک محمد فرخ زاد ² (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه)

تاریخ دریافت : 1398/02/25 تاریخ پذیرش : 1398/02/25 تاریخ انتشار : 1398/02/01

کلید واژه: ابوسعید ابوالخیر, ساختارشکنی, وارونگی معنا, مکتب خراسان, اسرار‌التوحید,

چکیده مقاله :

باژگونگی امور یا وارونگی معنا، مبنای بسیاری از اندیشه‌های ابوسعید ابوالخیر در اسرارالتوحید است و بررسی آن می‌تواند یکی از مهم‌ترین عوامل جذابیّت این اثر گران‌سنگ عرفانی را تبیین کند. در این مقاله نخست گونه‌هایی از وارونگی معنا معرفی می‌شود؛ مواردی مانند ترجیح ثروت بر فقر، خوشباشی بر عزلت، تساهل و تسامح و مدارا بر انتقام و... از دلایل اصلی این نوع نگرش، التزام به سکر در مقابل صحو در مشرب فکری ابوسعید است. ابوسعید ابوالخیر، اغلب به هنگام ترویج یا تذکار هنجارهای اخلاقی، تبیین و تأیید احوال خود یا دیگران و رفع حوایج مادی و معنوی مخاطبان عام و خاص اغلب با استفاده از زبان و رفتاری ادبی و تمسک به شیوه‌های متفاوت و وارونه نسبت به معیارها، هنجارها و نُرم رفتاری معاصران خویش، بسته به موقعیّت و مقتضای مخاطب، رفتاری با ساختار باژگونه از خود نشان می‌دهد. هنگامی که پشت دریچۀ تفسیرهای وارونۀ او را می‌نگریم، نمی‌توانیم انکار کنیم که این شیوۀ ابوسعید مواجهۀ او با نخوت صوفیانۀ عصر خویش است. روش تحقیق در این مقاله کتابخانه‌ای، به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس یافته‌هایی از اسرارالتوحید و مقالات و پژوهش‌های مرتبط استوار است.

چکیده انگلیسی:

The reversal of affairs or inversion of meanings is the base of many ideas of Abū-Saīd Abul-Khayr in his book, Asrar al-Tawhid (The Mysteries of Unification). They can explain one of the most important reasons of attractiveness of this highly valuable mystical book. So, in this paper, first of all, some kinds of inversion of meanings are introduced, cases like preferability of wealth over poverty, the superiority of joy over retirement, superiority of tolerance over revenge and etc.. One of the main reasons for this kind of attitude is the adherence to intoxication (sokr) against sobriety (sahv) in Abū-Saīd's ideas. When he promotes moral values, explains his own states or others' moods and caters to the spiritual and material needs of all people, he uses literary language and has different approaches to the norms of his contemporaries. In this way, depending on the audience's position, Abū-Saīd chases a red herring. By using this method, he struggles with the Sufi pride of his age. In the present article, the research methodology is descriptive-analytical method. Also, new findings about Asrar al-Tawhid are taken into consideration.  

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

ارسطو. 1389. فن خطابه. ترجمۀ پرخیده ملکی. چ2. تهران: اقبال.

اصلانی، محمدرضا. 1385. فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز. تهران: کاروان.

انوشه، حسن. 1381. فرهنگ‌نامه ادب فارسی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

بهزادی، حسین. 1378. طنز و طنز پردازی در ایران. تهران: صدوق.

حافظ، شمس‌الدین محمد. 1388. دیوان. تهران: هرمس.

دامادی، سیّدمحمد. 1374. ابوسعیدنامه. چ2. تهران: دانشگاه تهران.

رادمهر، فریدالدین. 1383. از راهزنی تا راهروی. تهران: مرکز.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1379. جست‌و‌جو در تصوف ایران. تهران: امیر‌کبیر.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1377.  زبان شعر در نثر صوفیه. تهران: سخن.

ـــــــــــــــــــــــ . 1385. چشیدن طعم وقت (مقامات کهن و نویافته بوسعید). تهران: سخن.

ــــــــــــــــــــــ . 1376. مقدمه بر اسرارالتوحید (ر.ک. محمدبن منوّر، همین منابع)

شیخ‌الاسلامی، احمد. 1363. در وادی عشق. تهران: بی‌نا.

طاهری، قدرت‌الله. 1382. «بازی‌های طنز‌آمیز زبانی ابوسعید در اسرارالتوحید». پژوهش‌های ادبی. ش2‌. صص 122-107.

عین‌القضات همدانی. 1387. نامه‌ها. به کوشش علی نقی منزوی و عفیف عسیران. تهران: اساطیر.

فولادی، علیرضا. 1386. طنز در زبان عرفان. قم: فراگفت.

کرنستن، موریس. 1376. «تسامح و تساهل». نامه ‌فرهنگ. ترجمۀ محمد‌سعید حنایی‌کاشانی. س7. ش4.

محمدبن منوّر. 1376. اسرارالتوحید فی‌مقامات الشیخ ابی‌سعید. به کوشش محمد‌رضا شفیعی‌کدکنی. چ3. تهران: آگاه.

مؤذن، بهاره. 1395. «بررسی مهارت‌های ارتباط کلامی ابوسعید ابوالخیر در اسرارالتوحید و سعدی در گلستان». مطالعات ادبیات، عرفان و فلسفه. دورۀ دوم. ش ۱/۲. صص 59-54.

نجم‌رازی، عبدالله‌بن محمد.1382. مرصادالعباد. به کوشش محمدامین ریاحی. چ3. تهران: علمی و فرهنگی.

هجویری، علی‌بن عثمان. 1386. کشف‌المحجوب. به کوشش محمود عابدی. تهران: سروش.

 

Reference

Holy Qurān.

Anūše, Hasan. (2002/1381SH). Farhang-nāme-ye adab-e fārsī. Tehrān: Vezārat-e Farhang va Eršād-e Eslāmī.

Aristotle. (2010/1389SH). Fann-e xatābe (Speech skill). Tr. by Parxīde Malekī. 2^nd ed. Tehrān: Eqbāl.

Aslānī, Mohammad Rezā. (2006/1385SH). Farhang-e vāžegān va estelāhāt-e tanz. Tehrān: Kārevān.

Behzādī, Hossein. (1999/1378SH). Tanz va tanz-pardāzī dar īrān. Tehrān: Sadūq.

Cranston, Maurice. (1997/1376SH). “Tasāmoh va tasāhol”. Nāme-ye Farhang. Tr. by Mohammad Sa’īd Hanāeī Kāšānī. Year 7. No. 4.

Dāmādī, Seyyed Mohammad. (1995/1374SH). Abū Sa’īd-nāme. 2^nd ed. Tehrān: Dānešgāh-e Tehrān.

Eynolqozzāt-e Hamedānī. (2008/1387SH). Nāme-hā. With the effort of Alīnaqī Monzavī and Afīf Oseyrān. Tehrān: Asātīr.

Fūlādī, Alī Rezā. (2007/1386SH). Tanz dar zabān-e erfān. Qom: Frāgoft.

Hāfez, Šams al-dīn Mohammad. (2009/1388SH). Dīvān. Tehrān: Hermes.

Hojvīrī, Alī ebn-e Osmān. (2007/1386SH). Kašf al-mahjūb. With the effort of Mahmūd Ābedī. Tehrān: Sorūš.

Mo’azzen, Bahāre. (2016/1395SH). “Barresī-ye mahārat-hā-ye ertebāt-e kalāmī-ye abū sa’īd abolxeyr  dar asrār al-towhīd va sa’dī dar golestān”. Motāle’āt-e Adabiyāt, Erfān va Falsafe. Year 2. No. ½. Pp. 54-59.

Mohammad ebn-e Monavvar. (1997/1376SH). Asrār al-towhīd. With the effort of Mohammad Rezā Šafī’ī Kadkanī. 3^rd ed. Tehrān: Āgāh.

Najm-e Rāzī Abdollāh ebn-e Mohammad. (2003/1382SH). Mersād al-ebād. With the effort of Mohammad Amīn Riyāhī. 3^rd ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Rādmehr, Farīd al-dīn. (2004/1383SH). Az rāhzanī tā rāhravī. Tehrān: Markaz.

Šafī’ī Kadkanī, Mohammad Rezā. (1997/1376SH). Introduction on Asrār al-towhīd (see Mohammad ebn-e Monavvar).

____________________________. (1998/1377SH). Zabān-e še’r dar nasr-e sūfīye. Tehrān: Soxan.

____________________________. (2006/1385SH). Češīdan-e ta’m-e vaqt (maqāmāt-e kohan va no yāfte-ye abū sa’īd). Tehrān: Soxan.

Šex al-eslāmī, Ahmad. (1984/1363SH). Dar vādī-ye ešq. Tehrān: No Publisher. 

Tāherī, Qodratollāh. (2003/1382SH). “Bāzī-hā-ye tanz-āmīz-e zabānī-ye abū sa’īd dar asrār al-towhīd”. Pažūheš-hā-ye Adabī. No. 2. Pp. 107-122.

Zarrīnkūb, Abdolhossein. (2000/1379SH). Jost-o-jū dar tasavvof-e īrān. Tehrān: Amīrkabīr.