تحلیل تطبیقی کنش‌های سه‌گانة شخصیت‌های اساطیری در ساختار روایی «اودیسة هومر» و «داراب‌نامة طرسوسی» بر مبنای نظریة اسطوره‌شناسی تطبیقی ژرژ دومزیل

محورهای موضوعی : شخصیت های اساطیری

الناز محمدزاده ¹ , محمدمهدی اسماعیلی ² , شروین خمسه ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1401/10/25 تاریخ پذیرش : 1402/01/16 تاریخ انتشار : 1402/03/29

کلید واژه: اودیسه, داراب‌نامه, ژرژ دومزیل, اسطوره‌شناسی تطبیقی, کنش‌های سه‌گانه,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی تلاش می‌کند با تکیه بر نظریة اسطوره‌شناسی تطبیقی ژرژ دومزیل، کنش‌های شخصیت‌های اساطیری اودیسة هومر و داراب‌نامة طرسوسی را با یکدیگر انطباق دهد و به این پرسش پاسخ دهد که کنش‌های شخصیت‌های اساطیری در داراب‌نامه و اودیسه تا چه میزان با نظریة کنش‌های سه‌گانة دومزیل انطباق دارند و موارد تشابه و تفاوت آن‌ها کدام است؟ یافته‌ها حاکی از آن است که شخصیت‌های اصلی این دو اثر؛ یعنی داراب و اسکندر را می‌توان با اولیس در یک طبقه‌بندی قرار داد. بررسی کنش‌های داراب و اولیس نشان می‌دهد که هر دو در جایگاه پادشاهی، مؤید ویژگی‌های هر سه کنش هستند؛ با این تفاوت که اولیس زادة خدایان (زئوس) است و داراب در مقام پادشاهی دارای فّره‌ایزدی است. هوشمندی و حیله‌گری از بارزترین صفات اولیس است درحالیکه داراب با صفت قدرتمندی شناخته‌ می‌شود. اسکندر مقام پادشاهی را برای فتوحات دینی رها کرد، اما اولیس به سبب عدم قربانی برای خدایان مجازات شد. سایر شخصیت‌ها از جمله طمروسیه و بوران‌دخت با پنلوپ نیز با تفاوت‌های جزیی مظهر پاکدامنی هستند. تأکید بر وفاداری به پیمان ازدواج در اودیسه گفتمان غالب است، اما در داراب‌نامه فتوحات دینی برای اسکندر بر سایر وجوه گفتمانی غلبه دارد.

چکیده انگلیسی:

The current research aims to compare the actions of mythological characters from Homer's Odyssey and Darab-nama of Abu Tahir Tarsusi. This study is based on Georges Dumézil's theory of comparative mythology and utilizes a descriptive-analytical method. The primary focus is to evaluate the extent to which these characters' actions align with Dumézil's theory of three functions. In doing so, the research considers both the similarities and differences between these mythological characters. The findings of the study suggest that the main characters of Darab-nama, namely "Darab" and "Iskander," can be classified in the same category as "Ulysses." When analyzing the actions of Darab and Ulysses, it becomes evident that both characters, as kings, exhibit characteristics associated with all three functions: sovereignty, force, and fertility. However, it is important to note that Ulysses is the son of Zeus while Darab possesses divine royal glory (farre izadi). Ulysses is characterized by his intelligence and cunning, while Darab is known for his power. Furthermore, Iskander forsakes kingship for religious conquests, whereas Ulysses faces punishment for neglecting to make sacrifices to the gods. Other characters such as "Tamrusia," "Buran-dokht," and "Penelope" also play significant roles, embodying the concept of "purity" with slight variations. In the case of Odyssey, fidelity to the marriage contract takes precedence in the narrative, while in Darab-nama, religious conquest serves as the dominant discourse.

منابع و مأخذ:

آیدنلو، سجاد. 1389. «بررسی و تحلیل چند رسم پهلوانی در متون حماسی». فصلنامة مطالعات داستانی. ش 1. صص 36ـ5.  

استاتارد، دیوید. 1397. تاریخ یونان باستان در پنجاه زندگی‌نامه. ترجمة شهربانو صارمی. تهران: ققنوس.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1395. اسطوره بیان نمادین. چ 5. تهران: سروش.

اسماعیلی، حسین .1392. پیشگفتار اسکندرنامه، روایت آسیای میانه. تهران: معین.

اوالد، فرانسوا و دیگران. 1380. اسطوره و حماسه در اندیشة ژرژ دومزیل. ترجمة جلال ستاری، تهران: مرکز.

بهار، مهرداد. 1396. پژوهشی در اساطیر ایران. چ12. تهران: آگه.

بهاری، مهدیه. 1393. مختصات حماسی داراب‌نامة طرسوسی. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. به راهنمایی حمید جعفری قریه علی. رفسنجان: دانشگاه ولیعصر (عج).

جعفری قریه‌علی، حمید و مهدیه بهاری. 1394. «بررسی تطبیقی قهرمان‌پردازی حماسی در داراب‌نامة طرسوسی و اودیسة هومر». مطالعات ایرانی. د 4. ش 27. صص94ـ75.

دومزیل، ژرژو گودورف. 1379. خدایان سه کنش، جهان اسطوره‌شناسی. ترجمه جلال ستاری. تهران: مرکز.

زاهدی، فریندخت و همکاران. 1397. «ضحاک و لوکی: مقایسة دو اسطورة ایرانی و اسکاندیناوی بر مبنای نمایشنامه‌های ضحاک و ایولف کوچک در چهارچوب نظریة کنش‌گرایانة ژرژ دومزیل». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س14. ش52. صص276ـ249.

20.1001.1.20084420.1397.14.52.9.6

شمیسا، سیروس. 1380. انواع ادبی. تهران: فردوس.

طرسوسی، محمد. 1396. داراب‌نامه. تصحیح ذبیح‌ا...صفا. چ5. تهران: علمی و فرهنگی.

عزیزی‌فر، امیرعباس. 1394. «بررسی بن‌مایه‌های اساطیری در دارب‌نامة طرسوسی». متن‌شناسی ادب فارسی. دورة جدید. ش4. صص118ـ101.

غنی، گلرخ‌سادات و همکاران. 1399. «بررسی تطبیقی بوراندخت و آتنا، الهگان جنگاوری در داراب‌نامه و اودیسه».  ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س16. ش59. صص73ـ39. 

20.1001.1.20084420.1399.16.59.2.7

مبارک، وحید. 1396. «مطالعة تطبیقی ادیسة هومر و گرشاسب‌نامة اسدی طوسی». ادبیات تطبیقی. د9. ش16. صص207ـ185.  

معرک‌نژاد، رسول .1393. اسطوره و هنر. چ 2، تهران: میردشتی.

مینوی، مجتبی .1367. پانزده گفتار. تهران: توس.

نامورمطلق، بهمن 1397. درآمدی بر اسطوره‌‍شناسی. چ 2. تهران: سخن.

نامورمطلق، بهمن و بهروز عوض‌پور. 1395. اسطوره و اسطوره‌شناسی نزد ژرژ دومزیل. تهران: موغام.

هومر. 1389. اودیسة هومر، ترجمه جلال‌الدین کزازی. تهران: مرکز.

هومر. 1387. اودیسه، ترجمة سعید نفیسی. تهران: زوار.

وزنبرگ، دونار. 1386. اساطیر جهان: داستان‌ها و حماسه‌ها. ج1 و 2. ترجمة عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

Bahār, Mehr-dād. (2016/1396SH). Pažūhešī dar Asātīre Īrān (Research in Iranian Mythology). 12^th ed. Tehrān: Āgah.

Dumezil, Georges and Godorf. (2000/1379SH). Xodāyāne Se Koneš, Jahāne Ostūre-šenāsī (The world of my thology). Tr. by Jallāl Sattārī. Tehrān: Markaz.

Eliade, Mircea. (2012/1392SH). Češm-andāzhā-ye Ostūre (Visions of myth). Tr. by Jallal Sattārī. 3^rd ed. Tehrān: Tūs.

Esmā’īlī, Hoseyn. (2012/1392SH). Pīš-goftāre Eskandar-nāmeh, Revāyate Āsīyā-ye Mīyāne (Preface to Iskandarnameh, Narration of Central Asia). Tehrān: Mo’īn.

Esmā’ī-pūr, Abo al-qāsem. (2015/1395SH). Ostūre-ye Bayāne Namādīn (The Myth of Symbolic Expression). 5^th ed. Tehrān: Sorūš.

Ewald, Francois and others. (2001/1380SH). Ostūre va Hemāse dar Andīše-ye  Georges Dumezil (myth and epic in the thought of Georges Dumezil). Tr. by Jallāl Sattārī. Tehrān: Markaz.

Homer. (2010/1389SH). Odīse Homer (Homer's Odysseia). Tr. by Jallālo al-ddīn Kazzāzī. Tehrān: Markaz.

Homer. (2008/1387SH). Odīse (Odysseia). Tr. by Sa’īd Nafīsī. Tehrān: Zavvār.

Ma’rek-nežād, Rasūl. (2013/1393SH). Ostūre va Honar (Mythology and Art). 2^nd ed. Tehrān: Mīr-daštī.

Mīnawī, Mojtabā. (1988/1367SH).  Pānzdah Goftār. Tehrān: Tūs.

Nām-var Motlaq, Bahman. (2018/1397SH). Dar-āmadī bar Ostūre-šenāsī (Introduction to Mythology). 2^nd ed. Tehrān: Soxon.

Nām-var Motlaq, Bahman and Awaz-pūr, Behrūz. (2015/1395SH). Ostūre va Ostūre-šenāsī Nazde Georges Dumezil (Mythology and Mythology by Georges Dumzil). Tehrān: Mūqām.

Qani, Golrox-sādāt and others. (2020/1399SH). “Barrasī-ye Tatbīqī-ye Pūrān-doxt va Ātenā, Elāhegāne Jang-āvarī dar Dārāb-nāme va Ūdīse” (a comparative study of Burandekht and Athena, Elehgan Jangavari in Darbnameh and Odyssey). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 16^th Year. No.  59: Pp. 39-73.

Safā, Zabīho al-llāh. (2010/1389SH). Hemāse-sarā-yī dar Īrān (Epic writing in Iran). 9^th ed. Tehrān: Amīr-kabīr.

Schmidt, Joel. (2019/1398SH). Farhange Asātīre Īrān va Rom (The Culture of Iranian and Roman Mythology). Tr. by Šahlā Xosrow-šāhī. Tehrān: Farhange Mo’āser.

Stuttard, David. (2018/1397SH). Tārīxe Yūnāne Bāstān dar Panjāh Zendegī-nāmeh (A history of ancient Greece in fifty lives). Tr. by Šahe-bānū Sāremī. Tehrān: Qoqnūs.

Šamīsā, Sīrūs. (1969/1375SH). Anvā’e Adabī (literary types). Tehrān: Ferdows.

Tarsūsi, Mohammad. (2016/1396SH).  Dārāb-nāmeh. Ed. by Zabīho al-llāh Safā. 5^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Wezenberg, Donar. (2007/1386SH). Asātīre Jahān: Dāstānhā va Hemāsehā (Asatir Jahan: Tales and Epics). 1^st and 2^nd Vols. Tr. by Abdo al-hoseyn Šarīfīyān. Tehrān: Asātīr.

Zāhedī, Farīn-doxt and others. (2018/1397SH). “Zahhāk va Lūkī: Moqāyase-ye do Ostūre-ye Īrānī va Eskāndīnāvī bar Mabnā-ye Namāyeš-nāmehā-ye Zahhāk va Īvolofe Kūčak dar Čahār-čūbe Nazarīyye-ye Koneš-garā-yane-ye Georges Dumezil” (Zahhak and Loki: A comparison of two Iranian and Scandinavian myths based on the plays of Zahhak and Eyulf the Little within the framework of the functionalist theory of Georges Dumzil). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 14^th Year. No.  52. Pp. 249- 276.