بررسی پدیدة عزلت‌گزینی از دیدگاه مولانا و کارن هورنای

محورهای موضوعی : ادبیات عرفانی

شهرام محمودی ¹ ( دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران )
ابراهیم دانش ² ( استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران )
فرامرز جلالت ³ ( استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران )

تاریخ دریافت : 1401/06/22 تاریخ پذیرش : 1401/08/24 تاریخ انتشار : 1401/10/01

کلید واژه: مثنوی, عزلت, روان‌رنجوری, هورنای, عزلت‌‌گزینی,

چکیده مقاله :

بسیاری از رنج‌های روانی انسان ریشه در رفتار والدین با وی در دوران کودکی دارد. کارن هورنای روان‌شناس نئوفرویدی، نظریّة روان‌رنجوری را بر اساسِ رنج‌های روانی و عوارضِ آن‌ها بنا کرده است. هورنای معتقد است شخص روان‌رنجور به مکانیسم‌های دفاعی مهرطلبی، برتری‌طلبی و عزلت‌گزینی پناه می‌بَرَد، امّا این مکانیسم‌ها تسکین موقّت روان‌رنجوری را به دنبال دارد و ممکن است منجر به تشدید ناراحتی وی شوند. مولانا نیز، به عنوان عارفی مردمی که رفتار اقشار مختلف جامعه را به دقّت زیر نظر داشته، در پرتو علوم و معارف گران‌قدر اسلامی، راهکارهایی را برای درمان روان‌رنجوری افراد ارائه کرده است که شباهت‌هایی با مکانیسم‌های نظریّة کارن هورنای دارد. این مقاله به روش تحلیلی ـ تطبیقی، نمودهای مختلف عزلت‌گزینی را در مثنوی بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که عزلت‌گزینی روان‌رنجورانه نمودهای بیشتری در رفتار شخصیت‌های مثنوی دارد. همچنین مولانا برای صحبت، در تکامل انسان و اجتماع شأنی عظیم قائل است و عزلت‌گزینی را در صورتی جایز می‌داند که به هیچ وجه امکان معاشرت وجود نداشته باشد. وی برای عزلت‌گزینی انواع متعددی چون عرفانی، اجتماعی و روان‌رنجورانه قائل است و عزلت‌گزینی روان‌رنجورانه را بیشتر ناشی ازعواملی چون جهل، حسد، نفرت، عدم درک فلسفة اختلافات انسانی و عدم درک متقابل می‌داند.

چکیده انگلیسی:

Many of our psychological sufferings are rooted in the way our parents treated us in our childhood. Neo-Freudian psychologist, Karen Horney established the theory of neurosis on the basis of the psychological sufferings and their consequences. Horney believes that a neurotic person resorts to "moving toward people" (compliance), "moving against people" (aggression) and "moving away from people" (withdrawal), but these mechanisms are a temporary relief and may lead to the patient's discomfort. Jalāl-a-Din Rūmi, as a mystic who closely monitored the behavior of different classes of people, relying on Islamic knowledge and teachings, has presented solutions for the treatment of neuroticism, which have similarities with Horney's defense mechanisms. The present article, by using analytical-comparative method, examines the different manifestations of "moving away from people" in Masnavi Manavi. The results show that neurotic withdrawal has more manifestations in the behavior of characters of Masnavi. Also, Rūmi attaches great importance to dialogue in the process of human evolution, and considers "moving away from people" as permissible if there is no possibility of dialogue. He considers several types of withdrawal such as mystical, social and neurotic, and considers neurotic withdrawal as a result of factors such as ignorance, jealousy, hatred, lack of understanding of the causes of human differences and lack of mutual understanding.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم. 1387. ترجمة مهدی الهی قمشه‌ای. چ1. تهران: کاشف.

آمدی، عبدالواحد. 1378. غررالحکم و دررالکلم. ترجمة سید حسین شیخ الإسلامی.ج1. چ4. قم: انصاریان.

افلاکی، احمد. 1362. مناقب‌العارفین. به تصحیح تحسین یازیچی. ج1. چ2. تهران: دنیای کتاب.

بدیعی فرد، فاطمه و مریم صادقی. 1397. «بررسی مؤلّفه‌های شخصیت پرخاشگر براساس نظریّة کارن هورنای در آثار جمال‌زاده و هدایت با تکیه بر داستان‌های آدم بدنام و علویه خانم». مطالعات فرهنگ ـ ارتباطات. س19. ش44. صص118ـ99.

برزگر، ابراهیم. 1389. «نظریة هورنای و روان‌شناسی سیاسی ناصرالدین شاه، از کودکی تا عزل نوری». پژوهش‌نامة علوم سیاسی. س‌6. ش‌1. صص73ـ35.  

بهنام‌فر، محمد و زینب طلایی. 1393. «تحلیل روان‌شناختی خودستایی‌های خاقانی بر مبنای دیدگاه کارن هورنای». پژوهش‌نامة ادب غنایی. س12. ش 22. صص69-92.

جباری، مهدی و فرهاد طهماسبی. 1394. «بررسی آداب صحبت و خلوت در تصوف». فصلنامة عرفان اسلامی. س11. ش43. صص206ـ185.

جرجانی، علی. 1424. التعریفات. ط1. بیروت: دار اِحیاء التراث العربی.

حافظ، شمس‌الدین محمد. 1371. دیوان حافظ. به تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی. چ4. تهران: اساطیر.

راغب اصفهانی، حسین. 2003. المفردات فی غریب القرآن. راجعه و قدّم له وائل احمد عبدالرحمن. ط1. قاهره: المکتبه التوفیقیّه.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1378. با کاروان حلّه. چ 11. تهران: علمی.

ــــــــــــــــــــــ . 1386. پلّه پلّه تا ملاقات خدا. چ27. تهران: علمی.

سیاسی، علی‌اکبر. 1397.  نظریه‌های شخصیت یا مکاتب روان‌شناسی. چ17. تهران: دانشگاه تهران.

شولتز، سیدنی الن. 1382. تاریخ روان‌شناسی نوین. ترجمة علی‌اکبر سیف و همکاران. چ2. تهران: دوران.

صفا، ذبیح‌الله. 1386. تاریخ ادبیات در ایران. ج3. چ14. تهران: فردوس.

عباسی آبرزگه، مژگان و همکاران. 1398. «مقایسة مشکلات رفتاری در کودکان طلاق و عادی». مجلّة دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی. س2. ش 20. صص131ـ123.  

غزالی، محمد. 1376.  احیاء علوم‌الدین. ترجمة مؤیّدالدین محمّد خوارزمی. ج2. چ 4. تهران: علمی و فرهنگی.

فتاحی، ذکیه و شهرام پازوکی. 1393. «بررسی خلوت و تحول آن در تصوف». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10.ش34. صص280ـ241. 

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1375. شرح مثنوی شریف. ج2. چ 8. تهران: علمی و فرهنگی.

ـــــــــــــــــ . 1384. زندگی مولانا جلال‌الدین محمد مشهور به مولوی. چ7. تهران: زوار.

فیجان، سلمان و همکاران. 1388. خلوت و صحبت در مثنوی مولانا و تأثیر آن بر روابط اجتماعی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز.

محمودی، شهرام و همکاران. 1400. «تحلیل مکانیسم روان‌رنجورانة مهرطلبی در داستان‌های مثنوی بر اساس نظریّة کارن هورنای». پژوهش‌نامة نقد ادبی و بلاغت. س10. ش 12. صص209ـ185. 

مولوی، جلال‌الدین. 1380. مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکلسون. چ5. تهران: ققنوس.

نسفی، عزیزالدین. 1379. الإنسان الکامل. تصحیح ماریژان موله و هانری کُربن. چ4. تهران: طهوری.

هجویری، علی. 1381. کشف‌المحجوب. تصحیح و. ژوکوفسکی. چ8. تهران: طهوری.

همایی، جلال‌الدین. 1385. مولوی نامه. ج1. تهران: هما.

هورنای، کارن. 1369. عصبانی‌های عصرما. ترجمة ابراهیم خواجه نوری. چ‌5. تهران: شرق.

ـــــــــــــ . 1389. تعارض‌های درونی ما. ترجمة مریم وتر. چ1. تهران: علم.

ـــــــــــــ . 1397. تضاد‌های درونی ما. ترجمة محمدجعفر مصفا. چ23. تهران: بهجت.

 

English Sources

Bhatia, M. S. (2009). Dictionary of Psychology and Allied Sciences. 3^rd edition. New Delhi: New Age International (P) Ltd Publishers.

Leeming, D. A. (2020). Encyclopedia of Psychology and Religion. 3^rd edition. Switzerland: Springer.

VandenBos, G. R. (2009). APA Collage Dictionary of Psychology. Washinton DC: American Psychology Assciation.

Abbāsī Ābrazgah, Možgān and et al. (2019/1398SH). “Moqāyese-ye Moškelāte Raftārī dar Kūdakāne Talāq va Ādī” (“A Comparative Study of Behavioral Problems of childeren of usual and Divorced Families”). Journal of New achievements in humanities studies. 2^nd Year. No. 20. Pp. 123-131.

Aflākī, Ahmad. (1983/1362SH). Manāqebo al-‘ārefīn. Ed. by Tahsīn Yāzīčī. 1^st Vol. 2^nd ed. Tehrān: Donyā-ye Ketāb.

Āmedī, Abdo al-vāhed. (1999/1378SH). Qorraro al-hekam va Dorraro al-kalam. Tr. by Seyyed Hoseyn Šeyxo al-eslāmī. 1^st Vol. 4^th ed. Qom: Ansārīyān.

Badī’ī-fard, Fāteme and Maryam Sādeqī. (2018/1397SH). “Barrasī-ye Mo’allefehā-ye Šaxsīyyate Parxāš-gar Bar-asāse Nazarīye-ye Karen Horney dar Āsāre Jamāl-zāde va Hedāyat bā Tekye bar Dāstānhā-ye Ādame Bad-nām va Olovīye Xānom” (“Studying Components of Aggressive Personality Based on Karen Horney's Theory in the Works of Jamalzadeh and Hedayat Relying on Stories: Notorious Human and Miss Alavie”. Journal of Culture-Communication Studies. 19^th Year. No. 44. Pp. 99-118.

Barzegar, Ebrāhīm. (2010/1389SH). “Nazarīye-ye Horney va Ravān-šenāsī-ye Sīyāsī-ye Nāsero al-ddīn Šāh, az Kūdakī tā Azle Nūrī” (“Horney Theory & Nasereddin Shah’s Political Psychology from his Childhood up to Noori’s Deposal”). Journal of Research Letter of Political Sciences. 6^th Year. No. 1. Pp. 35-73.

Behnām-far, Mohammad and Zeynab Talāyī. (2014/1393SH). “Tahlīle Ravān-šenāxtī-ye Xod-satāyīhā-ye Xāqānī bar Mabnā-ye Dīd-gāhe Karen Horney” (“Psychological Analysis of Khaghani's Self-Eulogies According to Karen Horney’s View”). Journal of Lyrical Literature Researches. 12^th Year. No. 22. Pp. 69-92.

Fattāhī, Zakīyye and Pāzūkī Šahrām. (2014/1393SH). “Barrasī-ye Xalvat va Tahavvole ān dar Tasavvof” (“The Development of Solitude in Islamic Mysticism”). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 10^th Year. No. 34. Pp. 241-280.

Fījān, Salmān and et al. (2009/1388SH). Xalvat va Sohbat dar Masnavī-ye Mowlānā va Ta’sīre ān bar Ravābete Ejtemā’ī (Solitude & Companionship in Mathnavi & it’s effect on Social Relations). Master's thesis of Persian language and literature, Shiraz University.

Forūzān-far, Badī’o al-zamān. (1996/1375SH). Šarhe Masnavī-ye Šarīf. 2^nd Vol. 8^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Forūzān-far, Badī’o al-zamān. (2005/1384SH). Zendegī-ye Mowlānā Jallālo al-ddīn Mohammad Mašhūr be Mowlavī. 7^th ed. Tehrān: Zavvār.

Hāfez, Šamso al-ddīn. (1992/1371SH). Dīvāne Hāfez. Ed. by Mohammad Qazvīnī and Qāsem Qanī. 4^th ed. Tehrān: Asātīr.

Hojwīrī, Alī. (2002/1381SH). Kašfo al-mahjūb. Ed. by Valentin Zhoukovskii. 8^th ed. Tehrān: Tahūrī.

Holy Qor’ān. (2008/1387SH). Tr. by Mahdī Elāhī Qomšeh-ī. 1^st ed. Tehrān: Kāšef.

Homāyī, Jallālo al-ddīn. (2006/1385SH). Mawlawī Nāmeh. 1^st ed. Tehrān: Homā.

Horney, Karen. (1990/1369SH). Asabānīyathā-ye Asre Mā (The Neurotic Personality of Our Time). Tr. by Ebrāhīm Xāje-nūrī. 5^th ed. Tehrān: Šarq.

Horney, Karen. (2018/1397SH). Tazādhā-ye Darūnī-ye Mā (Our inner conflicts; a constructive theory of neurosis). Tr. by Mohammad-ja’far Mosaffā. 23^th ed. Tehrān: Bahjat.

Horney, Karen. (2010/1389SH). Ta’ārozhā-ye Darūnī-ye Mā (Our inner conflicts; a constructive theory of neurosis). Tr. by Maryam Vatar. 1^st ed. Tehrān: Elm.

Jabbārī, Mahdī and Farhād Tahmāsebī. (2016/1394SH). “Barrasī-ye Ādābe Sohbat va Xalvat dar Tasavvof” (“Study of the Companionship Customs and Solitude in Sufism”). Journal of Islamic Mysticism. 11^th Year. No. 43. Pp. 185-260.

Jorjānī, Alī. (2004/1424SH). al-ta’rīfāt. 1^st ed. Beyrūt: Dāro al-ehyā’e al-torāso al-arabī.

Mahamūdī, Šahrām and et al. (2021/1400SH). “Tahlīle Mekānīsme Ravān-ranjūrāne-ye Mehr-talabī dar Dāstānhā-ye Masnavī Bar-asāse Nazarrīye-ye Karen Horney” (“Analysis of Neurotic Mechanism of Moving toward People in Masnavi Stories Based on Karen Horney’s Neuroticism Theory”). Journal of Literary Criticism and Rhetoric. 10^th Year. No. 12. Pp. 185-209.

Mawlawī, Jallālo al-ddīn. (2001/1380SH). Masnavī Ma’navī. Ed. by Reynolds Nicholson. 5^th ed. Tehrān: Qognūs.

Nasafī, Azīzo al-ddīn. (2000/1379SH). al-ensāno al-kāmel. Ed. by Marijan Mole and Henry Corbin. 4^th ed. Tehrān: Tahūrī.

Qazzālī, Mohammad. (1997/1376SH). Ehyā’e Olūmo al-ddīn. Tr. by Moayyedo al-ddīn Mohammad Xārazmī. 2^nd Vol. 4^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Rāqeb Esfahānī, Hoseyn. (2003/1381SH). al-mofradāt fī Qarībo al-qorān. Check it and give it to her Vā’el Ahmad Abdo al-rahmān. Qāhere: al-maktabato al-towfīqīyyeh.

Safā, Zabiho al-llāh. (2004/1386SH). Tārīxe Adabīyyāt dar Īrān (Tarikhe Adabiat dar Iran). 3^rd Vol. 14^th ed. Tehrān: Ferdows.

Schultz, Duane P. (2003/1382SH). Tārīxe Ravān-šenāsī-ye Novīn (A History of Modern Psychology). Tr. by Alī-akbar Seyf and et al. 2^nd ed. Tehrān: Dowrān.

Sīyāsī, Akbar. (2003/1397SH). Nazarīyehā-ye Šaxsīyat yā Makātebe Ravān-šenāsī (Ideas about Personality). 17^th ed. Tehrān: University of Tehran.

Zarrīn-kūb, Abdo al-hoseyn. (1999/1378SH). bā Kārevāne Holleh. 11^th ed. Tehrān: Elmī.

Zarrīn-kūb, Abdo al-hoseyn. (2007/1386SH). Pelle Pelle tā Molāqāte Xodā. 27^th ed. Tehrān: Elmī.