تحلیل بن‌مایه‌های اسطوره‌ای داستان «بانوی باغ» شهریار مندنی‌پور

محورهای موضوعی : آیین‌های اسطوره‌ای

رقیه محمودی وند بختیاری ¹ , پروانه عادل زاده ² , کامران پاشایی فخری ³

1 - دانشجوی دکتری تخصّصی زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، ایران
2 - دانشیار زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، ایران
3 - دانشیار زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، ایران

تاریخ دریافت : 1401/05/08 تاریخ پذیرش : 1401/08/14 تاریخ انتشار : 1401/10/01

کلید واژه: بن‌مایه‌های اسطوره‌ای, روایت اسطوره‌ای, هفت ناخدا, شهریار مندنی‌پور, ‌بانوی باغ‌,

چکیده مقاله :

داستان کوتاه بانوی باغ از هفت ناخدای مندنی‌پور، شرح دیدگاهی پدرسالارانه‌ دربارة زن و جامعه‌ای است که در آن زندگی می‌کند. وی برای بیان دیدگاه‌های خود از جامعه و سرزمینش از زبان نماد و بن‌مایه‌های اساطیری ـ در فضای بوف‌کوری و وهمناک ـ استمداد می‌جوید. این مقاله می‌کوشد با دیدگاه اسطوره‌ای و روش توصیفی ـ تحلیلی پاسخ دهد که نویسنده از کدام بن‌مایه‌ها و روایات اسطوره‌ای برای تفهیم بهتر داستان بهره جسته است؟ وآیا این بن‌مایه‌ها در تار و پود داستان فرو رفته‌اند یا صرفاً به صورتی نمادین حضور دارند؟ مندنی‌پور برای توضیح مرگِ ‌زیبایی و پیشرفت، عدم تغییر و نرسیدن به آمال در سرزمینش، از اسطورۀ سفر به جهان زیرین، مرگِ ایزد گیاهی سخن می‌گوید و از نمادهای مربوط به دوران برزیگری ـ چاه، گُل و... ـ نام می‌برد؛ عامل نابودی را دیو می‌نامد و تقابلی بین ایزدبانوی برزیگری و خدای آریاییان ایجاد می‌کند. نویسنده با آگاهی از تکرار اساطیر در زمان‌ مقدّس تبیین می‌کند که در هر زمان قهرمانی سعی در تغییری شگرف دارد و در نهایت به آن ایده‌آل نمی‌رسد، چراکه افراد، حقیقت، زیبایی و تغییر را در پدیدۀ خاصی می‌جویند.

چکیده انگلیسی:

The short story "The Lady of the Garden" from the book Seven Captains, written by Shahriar Mandanipour, is a patriarchal narrative about women and the society in which the story takes place. In an eerie atmosphere and inspired by Sadegh Hedayat's book The Blind Owl (Boof-e koor), the author expresses his views about his society and homeland by using symbols and mythological elements. Using descriptive analytic method and based on a mythological view, the present article tries to answer these questions: Which mythological themes and narratives did the author use for making the story better understood? Are these themes woven into the warp and woof of the story, or, are they only present in a symbolic way? In order to explain the death of beauty and the lack of progress, the lack of change and failure to achieve goals in his homeland, Mandanipour talks about the myth of the journey to the underworld, and the death of the plant god. He mentions the symbols of the agricultural – well era, flower, etc.; he believes that a demon is the reason for destruction and creates a confrontation between the goddess of agriculture and the god of the Aryans. Referring to the theme of "repetition of myths in the sacred time", the author believes that the hero always tries to make a great change and ultimately does not achieve this goal, because people do not interpret truth, beauty and change as the hero does

منابع و مأخذ:

قرآن کریم

احمدی، لیلا. 1394. « نقش اعداد در آیین‌های گذر ایرانی (با تکیه بر فرهنگ گیلان، آمل، تالشان، بروجرد، لرستان، خراسان، و ایزدخواست)». مطالعات ایرانی. س14. ش28. صص16ـ1.

اسماعیل‌پور مطلق، ابوالقاسم. 1394. «نسبت اسطوره با ادبیّات و فلسفه». کتاب ماه ادبیّات. س4. ش35. صص67ـ60.

الیاده،میرچا. 1383. اسطوره و واقعیّت. ترجمۀ مانی صالح علّامه. چ2. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.

الیاده،میرچا. 1372. رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستّاری. چ1. تهران: سروش.

الیاده،میرچا. 1388. مقدّس و نامقدّس. ترجمۀ بهزاد سالکی. چ2. تهران: علمی‌فرهنگی.

انجوی شیرازی، سیّدابوالقاسم.1352. قصّه‌های ایرانی. ج1. چ1. تهران: امیرکبیر.

برفر، سیّدمحمّد. 1388. «پری زادگان نباتی». پژوهش زبان و ادبیّات فارسی. س7. ش14.صص142ـ131.  

بکایی، محمّد. 1371. «بازتاب اساطیر در آینه‌ها». نشریۀ ادبیات داستانی. س1. ش3. صص41ـ36.

پورخالقی چتروردی، مهدخت.1380. «درخت زندگی و ارزش فرهنگی و نمادین آن در باورها». مطالعات ایرانی. س1. ش1. صص126ـ89.

بیرلین، ج.ف. 1394. اسطوره های موازی. ترجمۀ مخبر. عباس. چ5. تهران: مرکز.

جبّاره ناصرو، عظیم. 1399.«تبیین و تحلیل بن مایه‌های اساطیری در قصّۀ «درخت زندگی». دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیّات عامه. س 8. ش31. صص119ـ97.

حسینی، وحیده و همکاران. 1386. پایان‌نامه «بازتاب اسطوره در ادبیات داستانی امروز با تکیه بر بررسی داستان های شهریار مندنی‌پور». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی شیراز. 

حکیم ابوالقاسم فردوسی.1387. شاهنامۀ فردوسی. ج6و3. چ9. تهران: قطره.

حیدری، فاطمه و بیتا دارابی. 1392. «بینامتنیّت در شرق بنفشه اثر شهریار مندنی‌پور». جستارهای زبانی. س4. ش 2. صص74ـ55.

حیدری، مرتضی. 1396. «تبیین و تحلیل بن‌مایه‌های اساطیری در ساختار قصّۀ ماه پیشانی». فنون ادبی. س9. ش1. صص151ـ155

دالاپیکو، آنا ال. 1390. اسطوره‌‍‌های هندی. چ2.تهران: مرکز.

داوری، فاطمه و همکاران. 1396. «بررسی و تحلیل بن‌مایه‌های آثار مندنی‌پور». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه خوارزمی تهران.

دلاشو، م.لوفلر. 1386. زبان رمزی قصه‌های پریوار. جلال ستّاری. چ1. تهران: توس.

دومزیل، ژرژ و همکاران. 1379. جهان اسطوره‌شناسی .ترجمۀ جلال ستّاری. چ1. تهران: مرکز.

ستّاری، جلال.1376. اسطوره در جهان امروز. چ1.تهران: مرکز.

سلیمانی، بلقیس.1371 . «ردپای اسطوره در رمان». مجلۀ ادبستان فرهنگ و هنر. س4. ش33. صص41ـ40. 

شربتدار، کیوان و شهره انصاری. 1391. «بررسی مفهوم گروتسک و کاوش مصداق های آن در داستان‌های کوتاه شهریار مندنی‌پور». پژوهش‌های ادبی. س2. ش2. صص121ـ105.

شریعتی راد، محمدرضا، غلامحسین شریفی و اسحاق طغیانی. 1398.«تحلیل بازتاب بن‌مایه‌های گیاهی در آیین مردمان کهگیلویه و بویراحمد». فرهنگ و ادبیّات عامّه. س7. ش 29. صص83ـ 78

شمیسا، سیروس. 1400. اساطیر و اساطیرواره‌ها. چ1. تهران: هرمس.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1386. فرهنگ نمادها ج4.2. فضایلی. سودابه. چ2. تهران: جیحون.

صابری، طیبه. سیّد کاظم موسوی،. مسعود فروزنده و میترا شاطری.1397.« مو در قصّه های شفاهی و اساطیر». دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامّه. س6.ش 22. صص231ـ205.

صادقی، سمیّه. 1390. «بازتاب اسطوره در داستان کوتاه شهریار مندنی‌پور و رمان ابوتراب خسروی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه بیرجند.

صدقه، جان. 1378. «درخت در اساطیر کهن». ترجمه: محمدرضا ترکی. ادبیات و زبان‌ها. س7.ش26. صص145ـ140.

ضابطی جهرمی، احمد.1389. پژوهش‌هایی در شناخت هنر ایران. چ1.تهران: نی

طاووسی، محمود و آمنه درودگر. 1390. «اسطوره و ادبیّات مدرن». فصلنامه ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س7. ش23. صص114ـ 105.

طلایی، مولود، نعیمه فقیهیان و محمدرضا نصر اصفهانی. 1393. «برجسته‌سازی زبانی در داستان کوتاه شرق بنفشه اثر شهریار مندنی‌پور بر مبنای چارچوب زبان‌شناختی دیوید لیچ». ادبیات پارسی معاصر. س4. ش 1. صص103ـ58.

فقیه ملک مرزبان، نسرین و طاهره کریمی.1393. «رمزگان‌شناسی «حیوان» در داستان‌های کوتاه شهریار مندنی‌پور». مطالعات داستانی. س4. ش3. صص108ـ91.

کمبل، جوزف. 1395الف. قدرت اسطوره. ترجمۀ عباس مخبر. چ 11. تهران: مرکز.

ــــــــــــ . 1395ب.  قهرمان هزار چهره. ترجمۀ شادی خسروپناه. چ7. مشهد: گل آفتاب.

گرانت، مایکل. هیزل، جان.1390. فرهنگ اساطیر کلاسیک(یونان و روم). ترجمۀ رضا رضایی. چ2. تهران: ماهی.

محمدی، ابراهیم. فاروق هندوالان، جلیل الله. صادقی، سمیّه. 1390. «اسطوره‌ای شدن زمان در چند داستان شهریار مندنی‌پور». زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی. س16. ش70. صص166ـ137.

محمدی، ابراهیم. فاروق هندوالان، جلیل الله. موصّلی، رضا. 1392.«برهم‌کنشی اسطوره و استعاره در داستان کوتاه شهریار مندنی‌پور». متن‌پژوهی ادبی. س17. ش 59. صص46ـ29.

محمودی‌وند بختیاری، رقیه، پروانه عادلزاده و کامران پاشایی فخری. 1400. «تحلیل بن‌مایه‌های اسطوره‌ای در آثار نویسندگان معاصررمان درخت انجیرمعابد، داستان‌های کوتاه کاج‌های مورّب، باغ اناری و جایی دیگر». فصلنامة علمی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س17. ش64. صص232ـ201.

مختاریان، بهار. 1387. «موی بریدن در سوگواری». نامۀ فرهنگستان. س13.ش4. صص 55ـ50.

مخبر، عباس.1396. مبانی اسطوره شناسی.چ2.تهران: مرکز.

مندنی‌پور، شهریار. 1399. هفت ناخدا. چ2. تهران: مرکز.

مورگان، مارلو. 1398. پیام گمگشته. چ 4. تهران: عالی تبار.

موصّلی، رضا. 1392. «استعاری شدن زبان در داستان های کوتاه شهریار مندنی‌پور». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه بیرجند.

واحددوست، مهوش. 1379.«نهادینه‌های اساطیری در شاهنامۀ فردوسی». چ1. تهران: سروش.

یونگ، کارل گوستاو.1396. انسان و سمبل‌هایش. چ11. تهران: جامی.

Ahmadī, leylā. (2015/1394SH). “Naqše A’dād dar Āyīnhā-ye Qozare Īrānī (bā Tekye bar Farhange Gīlān, Āmol, Tālešān. Borūjerd, Lorestān, Xorāsān va Īzad-xāst)”. Journal of Iranian Studies. 14^th Year. No. 28. Pp. 1-16.

Anjavī, Šīrāzī and Seyyed Abo al-qāsem. (1973/1352SH). Qessehā-ye Īrānī. 1^st Vol. 1^st ed. Tehrān: Amīr-kabīr.

Barfar, Seyyed Mohammad. (2009/1388SH). “Parī-zādeqāne Nabātī”. Journal of Persian language and literature research. 7^th Year. No.14. Pp. 131-142.

Bierlein, J. F. (2015/1394SH). Ostūrehā-ye Movāzī (Parallel myths). Tr. by Abbās Moxber. 5^th ed. Tehrān: Markaz.

Bokāyī, Mohammad. (2001/1380SH). “Bāz-tābe Asātīr dar Āyenehā”. Journal of fiction literature. 1^st Year. No 3. Pp. 36-41.

Campbell, Joseph. ( 2016/1395SH).  Qahramāne Hezār-Čehre (The hero with a thousand faces). Tr. by Šādī Xosrow-panāh. 7^th ed. Mašhad: Gole Āftāb.

Campbell, Joseph. (2016/1395SH). Qodrate Ostūre (The Power of myth‏‏). Tr. by Abbās Moxber. 11^th ed. Tehrān: Markaz.

Chevalier, Jean and Alain Gheerbrant. (2007/1386SH). Farhange Nemādhā (Dictionnaire des Symboles: Mythes, Reres, Coutumes …). Tr. by Sūdābe Fazāyelī. 2^nd and 4^th Vol. 2^nd ed. Tehrān: Jeyhūn.

Dallapiccola, Anna Libera. (2011/1390SH). Ostūrehā-ye Hendī (Hindu myths). Tr. by Abbās Moxber. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Dāvarī, Fāteme and Et al. (2017/1397SH). Barrasī va Tahlīle Bon-māye-hāye Āsāre Mandanī-pūr”. Master's thesis of Khwarazmi University, Tehran.

Dumezil. Georges and Et al. (2000/1379SH). Jahāne Ostūre-šenāsī (The world of my thology). Tr. by Jallāl Sattārī. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Eliade, Mircea. (1993/1372SH). “Moqaddas va Nā-moqaddas” (The sacred and the profane; the nature of religion). Tr. by Behzād Sālekī. 2^nd ed. Tehrān: Elmī Farhanqī.

Eliade, Mircea. (2009/1383SH). Ostūre va Vāqe’īyat (Myth and Reality).Tr. by Mānī Sāleh Allāme. 2^nd ed. Tehrān: Pārse.

Eliade, Mircea. (1993/1372SH). Resāle dar Tārixe Adyān (Traite d'histoire des religions). Tr. by Jallāl Sattārī. 1^st ed. Tehrān: Sorūš.

Esmāʼīl-pūr Motlaq, Abo al-qāsem. (2015/1394SH). “Nesbate Ostūre bā Adabīyāt va Falsafe”. The book of the month of literature. 4^th Year. No. 35 .Pp. 60-67.

Faqīh Malek Marzbān and Nasrīn & Tāhere Karīmī. (2014/1393SH). “Ramz-gān-šenāsī-ye “Heyvān” dar Dāstānhā-ye Kūtāhe Šahrīyāre Mandanī-pūr”. Journal of fiction studies. 4^th Year. No. 3. Pp. 91-108.

Grant, Michael and Hezel, John. (2011/1390SH). “Farhanqe Asātīre Kelāsīk (Yūnān va Rom). Tr. by Rezā Rezāyī. 2^nd ed. Tehrān: Māhī.

Hakīm Abo al-qāseme Fardowsī. (2008/1387SH). Šāh-nāme-ye Ferdowsī.  3^rd and 6^th Vol. 9^th ed. Tehrān: Qatre.

Heydarī, Fāteme and Bītā Dārābī. (2013/1392SH). “Beynā-matnīyyat dar Šarqe  Banafše Asare Šahrīyār Mandanī-pūr. Journal of language essays. 4^th Year. No. 2. Pp. 55-74.

Heydarī, Mortezā. (2017/1396SH). “Tabyīn va Tahlīle Bon-māyehā-ye Asātīrī  dar Saxtāre Qesse-ye Māh-pīšānī. Journal of literary arts. 9^th Year. No. 1. Pp. 151-155.

Holy Qor’ān.

Hoseynī,Vahīde and Et al. (2007/1386SH). MA Thesis “Bāz-tābe Ostūre dar Adabīyāte Dāstānī-ye Emrūz bā Tekye bar Barrasī-ye Dāstānhā-ye Šahrīyāre Mandanī-pūr”. Master's thesis of Shiraz Faculty of Literature and Human Sciences.

Jabbāre, Nāserū, Azīm. (2020/1399SH). “Tabyīn va Tahlīle Bon-māyehā-ye Asātīrī dar Qesse-ye “Deraxte Zendeqī”. Bimonthly magazine of popular culture and literature. 8^th Year. No. 31. Pp. 97-119.

‎Jung, Carl Gustav. (2017/1396SH). Ensān va Sambolhā-yaš (Man and his symbols). Tr. by Mahmūd Soltānī-yye. 11^th ed. Tehrān: Jāmī. 

Loeffler-Delachaus, Marguerite. (1987/1366SH).  Zabāne Ramzī-ye Qessehā-ye Parī-vār (Le symbolisme des contes de fees). Tr. by Jallāl Sattārī. 1^st ed. Tehrān: Tūs.

Mohammadī, Ebrāhīm and Hendū-vālān Fārūq & Jallīlo al-llāh Movasselī Rezā. (2013/1392SH). “Bar-ham-konešī-ye Ostūre va Este’āre dar Dāstāne Kūtāhe Šahrīyāre Mandanī-pūr”. Literary text research magazine. 17^th Year. No. 59. Pp. 29-46.

Mohammadī, Ebrāhīm and Hendū-vālān Fārūq & Jallīlo al-llāh Sādeqī Somayye. (2011/1390SH). “Ostūreh-ī Šodane Zamān dar Čand Dāstāne Šahrīyāre Mandanī-pūr”. Journal of Persian Language and Literature of Khwarazmi University. 16^th Year. No. 70. Pp. 137-166.

Mahmūdī-vand, Baxtīyārī and Roqayye, Parvāne Ādel-zāde & Kāmrān Pāšāyī Faxrī. (2021/1400SH). “Tahlīle Bon-māyehā-ye Ostūreh-ī dar Āsāre Nevīsāndegāne Mo’āsere Rommāne Deraxte Anjīre Ma’ābed, Dāstānhā-ye Kūtāhe Kājhā-ye Movarrab, Bāqe Anārī va Jāyī Dīqar”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 17^th Year. No. 64. Pp. 201-232.

Mandanī-pūr, Šahrīyār. (2020/1399SH). Haft Nā-xodā. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Morgan, Marlo. (2019/1398SH). Payāme Gom-gašte (Mutant message down under). 4^th ed. Tehrān: Ālī-tabār.

Movasselī, Rezā. (2013/1392SH). “Este’ārī Šodane Zabān dar Dāstānhā-ye Kūtāhe  Šahrīyāre Mandanī-pūr”. Master's thesis of Birjand University.

Moxber, Abbās. (2017/1396SH). Mabānī-ye Ostūre-šenāsī. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Moxtārī-yān, Bahār. (2008/1387SH). “Mūy Borīdan dar Sūg-vārī”. Farhangistan magazine. 13^th Year. No. 4 .Pp. 50-55.

Pūr-xāleqī Čatrūrdī, Mah-doxt. (2001/1380SH). “Deraxte Zendeqī va Arzeše Farhanqī va Namādīne ān dar Bāvarhā”. Journal of Iranian Studies. 1^st Year. No.1. Pp. 89-126.

Sāberī, Tayyebe and Seyyed Kāzem Mūsavī and Masʼūd Forūzande & Mītrā Šāterī. (2018/1397SH). “Mū dar Qessehā-ye Šafāhī va Asātīr”. Bimonthly magazine of public culture and literature. 6^th Year. No. 22. Pp. 205-231.

Sādeqī, Somayye. (2011/1390SH). “Bāztābe Ostūre dar Dāstān Kūtāhe Šahrīyāre Mandanī-pūr va Rommāne Abū-torābe Xosravī”. Master's thesis of Birjand University.

Sadaqe, Jān. (1999/1378SH). “Deraxt dar Asātīre Kohan”. Tr. by Mohammad-rezā Torkī. Journal of literature and languages. 7^th Year. No. 26 .Pp. 140-145.

Sattārī, Jallāl. (1997/1376SH). Ostūre dar Jahāne Emrūz. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Soleymānī, Belqeys. (1991/1371SH). “Rade Pāye Ostūre dar Rommān”. Culture and art literature magazine. 4^th Year. No. 32. Pp. 40-41.

Šamīsā, Sīrūs. (2021/1400SH). Asātīr va Asātīr-vārehā. 1^st ed. Tehrān: Hermes.

Šarīatī-rād, Mohammad-rezā and Golām-hoseyn Šarīfī & Eshāq Toqyānī. (2019/1398SH). “Tahlīle Bāz-tābe Bon-māyehā-ye Gīyāhī dar Āyīne Mardomāne Kohkīlūye va Būyer-ahmad”. Journal of culture and public literature. 7^th Year. No. 29 .Pp. 78-83.

Šarbat-dār, Keyvān and Ansārī, Šohre. (2018/1397SH). “Barresī-ye Mafhūme Grotesque va Kāvoše Mesdāqhā-ye ān dar Dāstānhā-ye Kūtāhe Šahrīyāre Mandanī-pūr”. Journal of literary research. 2^nd Year. No .2. Pp. 105-121.

Talāyī, Mowlūd and Na’īme Faqīhīyān & Mohammad-rezā Nasre Esfahānī. (2014/1393SH). “Barjaste-sāzī-ye Zabānī dar Dāstāne Kūtāhe Šarqe Banafše Asare Šahrīyāre Mandanī-pūr bar Mabnā-ye Čārčūbe Zabān-šenāxtī-ye David Leitch”. Contemporary Persian Literature Magazine. 4^th Year. No. 1. Pp. 58-103.

Tāvūsī, Mahmūd and Āmene Dorūd-gar. (2011/1390SH). “Ostūre va Adabīyāte Modern”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 7^th Year. No. 23 .Pp. 105-114.

Vāhed-dūst, Mah-vaš. (2000/1379SH). “Nahādīnehā-ye Asātīrī dar Šāh-nāme-ye Ferdowsī". 1^st ed. Tehrān: Sorūš.

Zābetī Jahromī, Ahmad. (2010/1389SH). Pažūhešhā-yī dār Šenāxte Honare Īrān. 1^st ed. Tehrān: Nay.