تحلیل بن‌‎مایه‌های اسطوره‌ای در آثار نویسندگان معاصر (رمان درخت انجیرمعابد، داستان‌های کوتاه کاج‌های مورّب، باغ اناری و جایی دیگر)

محورهای موضوعی : اسطوره

رقیه محمودی وند بختیاری ¹ , پروانه عادل زاده ² , کامران پاشایی فخری ³

1 - دانشجوی دکتری تخصّصی زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز
2 - دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز
3 - دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

تاریخ دریافت : 1399/10/17 تاریخ پذیرش : 1400/04/01 تاریخ انتشار : 1400/07/01

کلید واژه: بن‌مایه‌های گیاه‌پیکری, درخت انجیر معابد, جایی دیگر, کاج‌های مورّب, باغ‌اناری,

چکیده مقاله :

حیات و مرگ گیاهان و درختان از دیرباز مورد‌توجه بشر بوده است. بشر هر چهارفصل را با دوران زندگانی خود یکی دانسته و داستان‌هایی از پرستش و شفابخشی گیاهان ساخته است. او به درختان دخیل بسته و علاج درد خود را از آنها جُسته است. در پَسِ این نگاهِ بشر نخستین، حقیقتی نهفته است و آن، استمداد از تجلّیِ شفابخشی است نه پرستش درخت! نیاکان ما در جست‌وجوی جوانی و جاودانگی محو پدیده‌هایی شده‌اند که به گمان خود منبع جاودان این نیروها هستند؛ پس باید اسطوره‌ها را کاوید تا به حقیقت آنها رسید. رمان‌ها و داستان‌ها بهترین مجال برای درخشش اسطوره‌ها هستند. در این مقاله به بررسی بن‌مایه‌های گیاه‌پیکری در درخت انجیر معابد، باغ‌اناری، جایی دیگر و کاج‌های مورّب پرداخته‌ایم. روش پژوهش ما به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی است و بعد از استخراج داده‌ها به تحلیل بن‌مایه‌‍ها پرداخته‌ایم. هدف بررسی نحوۀ حضور بن‌مایه‌های گیاه‌پیکری در این آثار است؛ اینکه آیا آنها به شکلی نمادین حضور دارند یا به‌‌‌صورت روایت اسطوره‌ای؟ در آثار بررسی‌شده، این بن‌مایه‌ها هم به‌شکل نمادین و تلویحی حضور دارند و هم به‌‌صورت روایت اسطوره‌ای. ضروری است با نگاهی اسطوره‌پردازانه زوایای این داستان‌ها را بکاویم تا بن‌مایه‌های اساطیری را در آنها برای تشخیص ابتذال و خرافه از حقیقت اسطوره‌ای باز شناسیم.

چکیده انگلیسی:

 From way back, the life and death of plants and trees have been the focus of human attention. Man has equated four seasons with his/her life cycle, and has made stories about the worship of plants and their healing power. He/she used to tie ribbons around trees and asked them to heal. Behind the views of primitive man lies the fact that he/she sought healing from the tree and that worshiping the tree was not his/her goal. Our ancestors, in search of youth and immortality, were absorbed in phenomena that they thought were the eternal source of these forces. These trends can be seen in mythological contexts. In the present article, we examine the plant motifs in four contemporary fiction books: Derakht-e Anjir-e Maābed (The Fig Tree of the Temples) by Ahmad Mahmoud, Bāghe Anāri (The Pomegranate Garden) by Mohammad Sharifi, Jāee Digar (An Another Place) by Goli Taraghi and Kājhāye Mowarrab (The Diagonal Pines) by Ali Changezi. Our research method is descriptive-analytical and after extracting the data, we analyze the motifs. The main question is whether these motifs are present symbolically or in the form of a mythological narrative? The results show that in these works, the plant themes are present symbolically and implicitly and are also seen in the form of mythological narratives. It is necessary to explore these stories from a mythological point of view in order to recognize the mythological elements and to distinguish vulgarity and superstition from the mythological facts.

منابع و مأخذ:

الیاده، میرچا. 1393. اسطوره و واقعیّت. ترجمة مانی صالحی علامّه. چ2. تهران: پارسه.

الیاده، میرچا. 1388. مقدّس و نامقدّس. ترجمۀ بهزاد سالکی. چ2. تهران: علمی فرهنگی.

باجلان فرّخی، محمدحسین.1392. در قلمرو انسان‌شناسی. چ2. تهران: افکار.

بهار، مهرداد. 1376. از اسطوره تا تاریخ. چ3. تهران: چشمه.

بهرامی‌رهنما، خدیجه. 1399. «باورهای‌عامّه در رمان درخت ‌انجیر معابد». دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیّات عامّه. س8. ش33. صص55ـ31.

تاواراتانی، ناهوکو. 1386. ادبیّات ‌تطبیقی ‌ما رو کاج. چ2. تهران: بهجت.

ترقّی، گُلی. 1384. جایی ‌دیگر. چ3. تهران: نیلوفر.

توکّلی مقدّم، صفیّه. 1396. «تحلیل ساختاری زمان در رمان درخت انجیر معابد با تأکید بر نظریّۀ ژنت». فنون ادبی. س9. ش2. صص32-17.

جابز، گرترود.1397. فرهنگ ‌اساطیر و فولکلور. ترجمۀ محمدرضا ‌بقاپور. چ2. تهران: اختران.

جبّاره ناصرو، عظیم. 1399. «تبیین و تحلیل بن‌مایه‌های اساطیری در قصّۀ درخت زندگی». دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیّات عامّه. س8. ش31. صص119- 97.

ج.ف. بیرلین. 1394. اسطوره‌های موازی. ترجمۀ عبّاس مخبر. چ5. تهران: مرکز.

چنگیزی، علی.1391. کاج‌های مورّب. چ1.تهران: چشمه.

حافظ‌ شیرازی.1382. دیوان‌. چ2. تهران: خدمات ‌فرهنگی‌ کرمان.

خیّام ‌نیشابوری. 1374. رباعیات. چ5. تهران: فخر رازی.

دوبوکور، مونیک.1394. رمزهای ‌زنده‌جان. ترجمۀ جلال ستّاری. چ5. تهران: مرکز.

دهقان‌پور، پیمان. 1389. بازتاب اسطوره و افسانه در آثار داستانی عبّاس معروفی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه بوعلی‌سینا همدان.

سلیمانی، بلقیس.1371. «ردپای اسطوره دررمان». مجلۀ ادبستان فرهنگ و هنر. ش33. صص41-40.

شریفی، محمّد.1393. باغ ‌اناری. چ5. تهران: نون.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1386. فرهنگ نمادها. ج4. ترجمۀ سودابه ‌فضایلی. چ2. تهران: جیحون.

ضابطی‌جهرمی، احمد. 1389. پژوهش‌هایی در شناخت ‌ایران. چ1. تهران: نی.

عادل‌زاده، پروانه و کامران پاشایی فخری. 1394. «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی». فصلنامۀ بهار ادب. س8. ش1. صص 374-361.

عباسی شنبه‌بازاری، فاطمه.1391. نمادشناسی اسطوره‌های آثار محمّد محمّدعلی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه گیلان.

کزّازی، میرجلال‌الدّین.1393. رویا، حماسه، اسطوره. چ7. تهران: مرکز.

گرانت، مایکل و جان هیزل.1390. فرهنگ ‌اساطیرکلاسیک ‌یونان و روم. چ2. تهران: ماهی.

محمود، احمد. 1379. درخت ‌انجیر معابد. ج1و2. چ 1. تهران: معین.

نظامی‌گنجوی. 1384. خسروشیرین. چ3. تهران: ققنوس.

وارنر، رکس. 1389. دانشنامۀ اساطیر جهان. ترجمۀ ابوالقاسم ‌اسماعیل‌پور مطلق. چ4. تهران: اسطوره.

هاشمی، محدثه و زینب نوروزی. 1393. «عناصر شگرف در رمان درخت انجیر معابد». فصلنامۀ کاوش‌نامه. س15. ش29. صص6-3 و41.

یگانه، عفّت. 1389. تحلیل عناصر و مؤلفه‌های اسطوره‌ای در ادبیّات داستانی، با تأکید بر آثار عباس معروفی، حسن بنی عامر و .... پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور تهران.

Adelzade, Parvane and  Kamran Pashaei Fakhri. (2015/1394SH).” Barresī-ye Anār dar Asātīr va Baztāb-e ān Dar Adab-e Fārsī ”. Fasl-nāme-ye Taxassusī-ye Sabk-šenāsī-ye Nazm va Nasr-e Fārsī (Bahār-e Adab). Year. 8. No.1. Pp.361-374.

Bahar, Mehrdad. (2007/1381SH). Az Ostūre tā Tārīx. 3 ^rd ed, Tehran: Cheshmeh.

Bahrami, Rahnema, Khadijeh. (2020/1399SH). “Bāvarhā-ye Āmme Dar Romān-e Derāxt-e  Anjīr-e  Ma’ābed”. Do-Māh-nāme-ye Farhang  va  Adabiyyāt-e  Āmme.  Year. 8. No.33. Pp.31-55.

Bajalan Farrokhi, Mohammad Hossein. (2013/1392 SH).  Dar  Qalamroeʼ Ensan-šenasī. 2 ^nd ed. Tehran: Afkar.

Beaucorps, Monique du. (2015/1394SH). Ramzhā-ye ʼzende- Jān (Les Symboles Vivants). Tr. by Jalal Sattari.  5 ^th ed. Tehran: Markaz.

Changizi, Ali. (2012/1391SH). Kajhā-ye- Movarrab. 1 ^st ed. Tehran: Cheshmeh.

Chevalier, Jean, Gheer brant, Alain. (2007/1386SH). Farhang-e  Nemādhā (Dictionnaire des Symboles: Mythes, Reres, Coutumes …). Tr. by Soudabeh Fazaeli . Vol. 4. 2 ^nd ed. Tehran: Jeihoon..

Dehqanpour, Peyman. (2010/1398SH). Bāztāb-e Ostūre va Afsāne dar Āsār-e Dastānī-ye, Abbās Maʼrūfī. Ma Thesis. Bū- Alī- Sīnā University. Hamedan.

Eliade, Mircea. (2009/1388SH). Ostūre- va- Vāqeīyyat (Myth and Reality). Tr. by Mani Salehi Allame., 2^nd ed.Tehran: Parse.

____________. (2014/1388SH). Moqaddas va Nāmoqaddas (The Sacred and the profane). Tr by Behzad Saleki. 2^nd ed. Tehran: Elmī va Farhanqī.

Grant ,Michael & Hazel, John. (2011/1390SH). Farhang-e  Asātīr-e  Kelāsīk Yūnān va Rūm (Who's who in classical Mythology). Tr. by Reza Rezaei. 2^nd ed. Tehran: Mahi.

Hafez Shirazi. (2003/1382SH). Dīvān. 2^nd ed. Tehran: Xadamāmāt-e  Farhangī-ye Kermān.

Hashemiī, Mohaddeseh and Zeynab Norouzi. (2014/1393SH). “Anāser-e Adabiyyāt-e Šegarf  dar Romān-e Derāxt-e Anjīr-e Ma’ābed”. Kāvoš-nāmey-e. Year 15. No. 29. Pp.38-132.

1. F. Bierlein. (2015/1394SH). Ostūrehā-ye Movāzī (Parallel Myths). Tr. by Abbas Mokhber. 5^th ed. Tehran: Markaz.

Jabbare Nasero, Azim. (2020/1399SH). Tabyīn va Tahlīl-e Bon-māyehā-yeʼ  Asātīrī  dar Qesse- ye Deraxt-e Zende-gī”. Do-māh-nāme-ye Farhang va Adabiyāt-e Āmme. Year. 8. No.31. Pp.97-119.

Jabs, Gertrud. (2018/1397SH). Farhang-e  Asātīr va Folklor (Dictionary of Mythology, Folklore and Symbols). Tr. by Mohammad Reza Baqapour. 2^nd ed. Tehran: Akhtaran.

Kazzazi, Mir Jalaleddin. (2014/1393SH). Royā, Hamāse va Ostūre. 7^th ed. Tehran: Markaz.

Khayyam  Neyshabouri. (1985/1374SH). Robāiyāte. 5^th ed. Tehran: Faxr-e Rāzī.

Mahmoud, Ahmad. (2000/1379SH). Derāxt-e ʼ Anjīr-e ʼ Ma’ābed. Vol. 1-2. 1^st ed. Tehran: Moein.

Nezami Ganjavi. (2005/1384SH). Xosro va Šīrīn. 3^rd ed. Tehran:  Qoqnoos.

Shanbe Bazari, Fateme. (2012/1391SH) .Nemād-Šenāsī-ye Ostūrehā-ye  Āsār-e Mohammad Mūhammad- Alī. MA Thesis. Gilan University.

Shrifi, Mohammad. ( 2014/1393SH). Bāq-e  Anārī. 4^th ed. Tehran: Nūn.

Soleymani, Belqeys. (1991/1371SH). “ Rad -e Pāy-e Ostūre dar Romān”.  Majale-ye Adabestān-e Farhāng va Adab. No.33. Pp.40 - 41

Taraghi, Goli. (2005/1384SH). Jāeī Dīgar. 3^rd ed. Tehran: Niloufar.

Tavakkoli Moqaddam, Safyyeh and Fateme Koupa .(2017/1396SH). “ Tahlīl-e Sāxtārī-ye Zamān dar Romān-e Derāxt-e  Anjīr-e ʼ Ma’ābed  bā  Ta’kīd  bar Nazarīye-ye Žonet”. Fonūn-e Adabī, Year. 9. No.2. Pp.17-32.

Tawaratani, Nahako. (2006/1385SH). Adabiyāt-e  Tatbīqī, Mār va Kāj (Comparative Liteature Snake and Pine long Living Symbols in Persian and Japanese Liteature). 2^nd ed. Tehran: Behjat.

Warner, Rex. (2010/1389SH). Dāneš-nāme-ye Asātīr-e Jahān (Encyclopedia of world mythology). Tr. by Abolghasem Esmaeilpour. 4^th ed. Tehran: Ostūre.

Yegane, Effat. (2010/1389SH). Moallafʼehā-ye Ostūreī dar Asār-e Abbās Maʼrūfī, Hasan Banī-Āmer, Abū- Torāb –Xosravī, Amīr-Hoseyn-Čehel-tan, Ahmad-Dehqān. MA Thesis. Payam Nour University. Tehran.

Zabeti Jahromi, Ahmad. (2010/1389SH). Pažūhešhāeī dār Šenāxt-e Īrān.1^st ed. Tehran: Ney.