بررسی تطبیقی عارفانه‌های عاشقانه عبدالوهاب البیاتی و سهراب سپهری

محورهای موضوعی : اسطوره

حسین اعتمادی ¹ , ناهده فوزی ² , مهرداد آقائی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی
2 - استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی
3 - استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه محقق اردبیلی

تاریخ دریافت : 1397/07/05 تاریخ پذیرش : 1398/03/13 تاریخ انتشار : 1398/04/01

کلید واژه: عشق, عرفان, سهراب سپهری, ادبیات تطبیقی, عبدالوهاب البیاتی,

چکیده مقاله :

عشق و عرفان رابطة بسیار نزدیکی با هم دارند، که در ادبیات عربی و فارسی شاعران زیادی به این دو مقوله پرداخته‌اند. عارفانه‌های بیاتی و سپهری بیانگر رویکرد عرفانی آن‌ها در اشعارشان است. با بررسی در اشعار این دو شاعر، رنگ و بوی عرفان شرقی و اسلامی به خوبی هویداست، و نشان‌دهندة آن است که هر دو از عرفان شرقی و اسلامی متأثر بوده‌اند. این پژوهش بر آن است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی، به کشف مضامین مشترک عرفانی موجود بین اشعار این دو شاعر همچون: نگاه نوین، تکثرگرایی دینی، آرمان‌شهر، بشارت‌دهنده، زیستن در حال و مرگ، بپردازد و با بررسی تجلّی عرفان شرقی و اسلامی در اشعار آن‌ها نگاه تازه‌ای از این دو شاعر را ارائه دهد.

چکیده انگلیسی:

Love and mysticism have a very close relationship with each other and in Arabic and Persian literature many poets have dealt with them. The mystical poems of Abd al-Wahhab Al-Bayati and Sohrab Sepehri represent their mystical approaches. The study of the poetry of these two poets shows that both of them are influenced by Oriental and Islamic mysticism. By employing descriptive-analytical method, the present article attempts to study the common themes, such as religious modern point of view, religious pluralism, Utopia, preaching the good news, life and death, in the poems of these two poets.

منابع و مأخذ:

کتابنامه

قرآن کریم.

آریانپور کاشانی، منوچهر. 1388. فرهنگ جامع پیشرو. تهران: جهان رایانه.

آقاجعفری، هما. 1386. «آرمان‌شهر از دیدگاه مکاتب و فلاسفه». دو ماهنامة حدیث زندگی. ش5 (پیاپی 38). صص 80-62.

اردلانی، شمس‌الحاجیه. 1395. «کارکرد اسطوره‌ها در اشعار سهراب سپهری». فصـلنامة ادبیات عــرفانـی و اسطـوره شنـاختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س12. ش42. صص 42- 11.

اسوار، موسی. 1381. از سرود باران تا مزامیر گل سرخ. تهران: سخن.

اصفهانی عمران، نعمت. 1389. «حقیقت‌جویی عارفانه سهراب سپهری با رویکردی تطبیقی به عرفان اسلامی و بودایی». فصلنامة مطالعات ادبیات تطبیقی (ادبیات تطبیقی). دوره4. ش14. صص 42 - 29.

اویسی‌کهخا، عبدالعلی. 1392. «آزاد اندیشی در ابوسعید و سهراب سپهری». فصـلنامة ادبیات عــرفانـی و اسطـوره شنـاختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س9. ش33. صص 31- 11.

البیاتی، عبدالوهاب. 1990. دیوان عبدالوهاب البیاتی. بیروت: دارالعودة.

ــــــــــــــــ . 1995. الأعمال الشعریة الکاملة المجلد الأول و الثانی. بیروت: دار العودة.

بلخی، جلال‌الدین محمّد. 1373. مثنوی معنوی. تهران: امیرکبیر.

ـــــــــــــــــــــــ . 1376. کلیات شمس تبریزی. تهران: امیرکبیر.

تهرانی، جواد. 1359. بحثی در مبادی و اصول تصوف و عرفان. تهران: بینا.

ثروتیان، بهروز. 1389. صدای پای آب. تهران: نگار.

حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمّد. 1382. دیوان حافظ. تهران: یزدان.

خالدی، احمد. 1381. گزارش زندگی و عرفان علامه آملی. قم: معارف.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1392. نقد ادبی. چ10. تهران: امیرکبیر.

سپهری، سهراب .1389. هشت کتاب. تهران: فرهنگ نما.

ـــــــــــــ .1376. راز گل سرخ. تهران: به نگار.

ـــــــــــــ . 1395. اتاق آبی. تهران: نشر مهرصفا.

سیفی، محسن و مهوش‌ حسن‌پور. 1396. «نمادپردازی‌عرفانی در قصیدة «بکائیة إلی حافظ الشیرازی» سرودة عبدالوهاب البیاتی با نگاهی به تأثیرپذیری از حافظ». فصـلنامة ادبیات عــرفانـی و اسطـوره‌شنـاختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س13. ش44. صص 158- 129.

شبستری، معصومه. 1383. «عبدالوهاب البیاتی اسطوره‌ای زنده». فصلنامة دانشکده ادبیات و علوم انسانی. ش7-6 (ضمیمه زبان و ادبیات عربی). صص 96- 77.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1380. شعر معاصر عربی. تهران: سخن.

صادقی شهپر، رضا. 1387. «تحول و تعالی اندیشۀ دنیای آرمانی در شعر فروغ فرخزاد». فصـلنامة ادبیات عــرفانـی و اسطـوره‌شنـاختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س4. ش11. صص 93- 80.

الطبرسی، ابومنصور. ۱۴۱۶. الاحتجاج. به کوشش بهادری و هادی به. تهران: اسوه. 

غنیمی هلال، محمد. 1390. ادبیات تطبیقی. ترجمة سیّدمرتضی آیت‌الله زاده شیرازی. تهران: امیرکبیر.

فوزی، ناهده. 1383. عبدالوهاب البیاتی حیاته و شعره دراسة نقدیة. تهران: ثارالله صنوبر.

ــــــــــ . 1389. «هاجس الاغتراب والترحال عند عبدالوهاب البیاتی» ، فصلنامة الجمعیة العلمیة الایرانیة للغة العربیة و آداب‌ها. دوره 6. ش14. صص 53 -37.

قدوسی، کامران. 1387. «بررسی تطبیقی طبیعت‌گرایی عارفانه در آثار سهراب سپهری و جبران خلیل جبران». فصلنامة مطالعات ادبیات تطبیقی (ادبیات تطبیقی). دوره2. ش5. صص 144- 131.

کامبل، روبرت. 1996. اعلام الأدب‌العربی‌المعاصر. بیروت: مرکز الدراسات للعالم العربی المعاصر.

مدنی، رضا. 1387. عرفان اسلامی و عرفان التقاطی. تهران: راه نیکان.

مطهری، مرتضی. 1385. کلیات علوم انسانی. تهران: صدرا.

معروف، یحیی و سارا رحیمی‌پور. 1391. «تأثیرپذیری و رمزگرایی عبدالوهاب بیاتی ازمولوی». فصلنامة الجمعیة العلمیة الایرانیة للغة العربیة و آدابها. دوره 8. ش24. صص 139 - 109.

میکائیلی، حسین. 1389. «پیوند عرفان و رمانتیسم در شعر سپهری». فصلنامة مطالعات عرفانی. ش11. یازدهم. صص294-273.

یلمه‌ها، احمدرضا و مسلم رجبی. 1396. «بررسی تطبیقی نوستالژی در شعر سهراب سپهری و عبدالوهاب البیاتی». فصلنامة مطالعات ادبیات تطبیقی. دوره 11. ش41. صص 35-9.

 

References

The Holy Quran.

Āqāja’farī, Homā. (2007/1386SH). “Ārmān-šahr az dīdgāh-e makāteb va falsafe”. Hadīs-e

Zendegī. No. 5. Pp. 62-80.

Al-bayaātī, Abdolvahhāb. (1990/1410AH). Dīvān-e Abdolvahhāb al-bayaātī. Beirūt: Dār al-awdat.

____________________. (1995/1416AH). Al.a’māl al-še’riyyat al-kāmelat. 1^st & 2^nd Vol. Beirūt: Dar al-awdat.

Al-tabresī, Abūmansūr. (1995/1416AH). Al-ehtejāj. With the Effort of Bahādorī & Hādī Beh. Tehrān: Osve.

Ardalānī, Šams al-hajīe. (2016/1395SH). “Kārkard-e ostūre-hā dar aš’ār-e sohrāb sepehrī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 12. No. 42. Pp. 11- 42.

Ārīyānpūr Kāšānī, Manūčehr. (2009/1388SH). Farhang-e jāme’-e pīšrow. Tehrān: Jahān-e Rāyāne.

Asvār, Mūsā. (2002/1381SH). Az sorūd-e bārān tā mazāmīr-e gol-e sorx. Tehrān: Soxan.

Balxī, Jalāluoddīn Mohammad. (1994/1373SH). Masnavī-ye ma’navī. Tehrān: Amīrkabīr.

_________________________. (1997/1376SH). Kollīyāt-e šams-e tabrīzī. Tehrān: Amīrkabīr

Esfahānī Emrān, Ne’mat. (2010/1389SH). “Haqīqat-jūyī-ye ārefāne-ye sohrāb sepehrī bā rūykardī tatbīqī be erfān-e eslām va būdāyī”. Fasl-nāme-ye Motāle’āt-e Adabīyāt-e Tatbīqī. Year 4. No. 14. Pp. 29-42.

Fawzī, Nāhede. (2004/1383SH). Abdolvahhāb al-bayātī Hayātohū va še’rohū. Tehrān: Sārallāh.

____________. (2010/1389SH). “Hājes al-eqterāb va alterhāl enda abdolvahhāb al-bayātī”. Fasl-nāme-ye Al-jam’īyyat Al-’elmīyyat Al-irānīyyat Lelloqat Al-arabīyyat va Ādābohā. Year 6. No. 14. Pp. 37-53.

Hafez Šīrāzī, Šamseoddīn Mohammad. (2003/1382SH). Dīvān-e Hāfez. Tehrān:Yazdān..

Kamble, Robert. (1996/1417AH). A’lām al-adab al-arabī al-mo’āser. Beirūt: Al-derāsāt Lel’ālam Al-arabī Al-mo’āser.

Madanī, Rezā. (2008/1387SH). Erfān-e eslāmī va erfān-e elteqātī. Tehrān: Rāh-e Nīkān.

Ma’rūf, Yahyā and Sarā Rahīmīpūr. (2012/1391SH). “Ta’sīr-pazīrī va ramz-gerāyī-ye abdolvahhāb al-bayātī az mowlavī”. Fasl-nāme-ye Al-jam’īyyat Al-’elmīyyat Al-irānīyyat Lelloqat Al-arabīyyat va Ādābohā. Year 8. No. 24. Pp. 109-139.

Mīkā’īlī, Hossein. (2010/1389SH). “Peyvand-e erfān va romāntīsm dar še’r-e sepehrī”. Fasl-nāme-ye Motāle’āt-e Erfānī. No. 11. Pp. 273-294.

Motahharī, Mortazā. (2006/1385SH). Kollīyāt-e olūm-e ensānī. Tehrān: Sadrā.

Oveysī Kahxā, Abdolalī. (2013/1392SH). “Āzād-andīšī dar abūsa’īd va sohrāb sepehrī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature .Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 9. No. 33. Pp. 11- 31.

Qanīmī Helāl, Mohammad. (2011/1390SH). Adabīyāt-e tatbīqī. Tr. by Seyyed Mortazā Ayatollāh Zāde Šīrāzī. Tehrān: Amīrkabīr.

Qoddūsī, Kāmrān. (2008/1387SH). “Barresī-ye tatbīqī-ye tabi’at-gerāyī-ye ārefāne dar āsār-e Sohrāb Sepehrī and Gibran Khalil Gibran”. Fasl-nāme-ye Motāle’āt-e Adabīyāt-e Tatbīqī. Year 2. No. 5. Pp. 131-144.

Sādeqī šahpar, Rezā. (2008/1387SH). “Tahavvol va ta’ālī-ye andīše-ye donīyā-ye ārmānī dar še’r-e forūq farroxzād Poetry”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 4. No. 11. Pp. 80-93.

Sepehrī, Sohrāb. (2010/1389SH). Hašt ketāb. Tehrān: Farhang-namā.

_____________. (1997/1376SH). Rāz-e gol-e sorx. Tehrān: Beh Negār.

_____________. (2016/1395SH). Otāq-e ābī . Tehrān: Mehr Safā.

Servatīyān, Behrūz. (2010/1389SH). Sedā-ye pā-ye āb. Tehrān: Negār.

Seyfī, Mohsen & Mahvaš Hasanpūr. (2017/1396SH). “Namād-pardāzi-e erfānī dar qasīde-ye bokā’īyat elā hāfez al-šīrāzī sorūde-ye abdolvahhāb al-bayātī bā negāhī be ta’sīr-pazīrī az hāfez”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 13. No. 44. Pp. 129-158.

Šabestarī, Ma’sūme. (2004/1383SH). “Abdolvahhāb al-bayātī ostūre-ī zende”. Fasl-nāme-ye Dāneškade-ye Adabīyāt va Olūm-e Ensānī. No. 6-7. Pp. 77-96

Šafī’ī Kadkanī, Mohammad Rezā. (2001/1380SH). Še’r-e mo’āser-e arabī. Tehrān: Soxan.

Tehrānī, Javād. (1980/1359SH). Bahsī dar mabādī va osūl-e tasavvof va erfān. Tehrān: Bīnā.

Xāledī, Ahmad. (2002/1381SH). Gozāreš-e zendegī va erfān-e allāme āmolī. Qom: Ma’āref.

Yalmehā, Ahmad Rezā and Moslem Rajabī. (2017/1396SH). “Barresī-ye tatbīqī-ye nostāložī dar še’r-e sohrāb sepehrī”. Fasl-nāme-ye Motāle’āt-e Adabīyāt-e Tatbīqī. Year 11. No. 41. Pp. 9-35.

Zarīnkūb, Abdolhossein. (2013/1392SH). Naqd-e adabī. 10^th ed. Tehrān: Amīrkabīr.