واکاوی تشابه و افتراق مؤلّفه‌های سوررئالیسم غربی و مؤلّفه‌های مشابه در مثنوی معنوی

محورهای موضوعی : اسطوره

فاطمه کولیوند ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه)
غلامرضا سالمیان ² (دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه)
فاطمه کلاهچیان ³ (استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه)

تاریخ دریافت : 1397/09/07 تاریخ پذیرش : 1397/09/07 تاریخ انتشار : 1397/09/01

کلید واژه: مثنوی, تخیّل, حقیقت, سوررئالیسم, رویکرد تطبیقی,

چکیده مقاله :

سوررئالیسم مکتبی است که در قرن بیستم در فرانسه پدیدار شد. این مکتب دارای اصولی است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: رؤیا و تخیّل، نگارش خودکار، تصادف عینی، جنون و دیوانگی، امر شگفت و جادو و ... . هر چند این مکتب در اروپا مطرح شد، امّا پیشتر در میان فرهنگ‌های دیگر نشانه‌هایی از آن دیده می‌شد. آثار عرفانی شرق از جمله عرفان ایران نمونه‌ای از آن است. می‌توان گفت نویسندگان متون صوفیه پیش از ظهور سوررئالیسم در اروپا آثار ارزشمندی با ویژگی‌های سوررئالیستی ارائه کرده‌اند. گاه بین این آثار و آثار سوررئالیستی غرب، تفاوت‌های عمیقی وجود دارد که از اصالت سوررئالیسم ایرانی حکایت می‌کند. مثنوی مولانا یکی از آثاری است که در کنار طرح اندیشه‌های سوررئالیستی، در مواردی تفاوت‌های بارزی با شاخصه‌ها و مفاهیم این مکتب دارد و این مقاله سعی دارد به بررسی وجوه تشابه و تمایز مفاهیم مثنوی و سوررئالیسم بپردازد. درواقع هرچند بین مثنوی و آثار سوررئالیستی شباهت‌هایی دیده می‌شود امّا تمایزاتی نیز وجود دارد که علاوه بر اثبات فرضیّۀ تقدّم و استقلال سوررئالیسم ایرانی، در برخی موارد، دلایلی بر برتری آن ارائه می‌دهد؛ تمایزاتی که در حوزۀ تخیّل، کرامت و جادو، حقیقت و واقعیّت و اصالت مستی بروز یافته‌اند.

چکیده انگلیسی:

Surrealism is a school that appeared in France in the twentieth century. It has the principles that most important of them are as follows: dream and imagination, automatic writing, juxtaposition, insanity and magic. Although surrealism was introduced in Europe, its features have been seen in other cultures, especially in Iranian mysticism. It can be said that before the emergence of surrealism in Europe, Iranian Sufis have created valuable works with surrealist themes. There are deep differences between these works and western ones that indicate the originality of Iranian surrealism. Masnavī-ye Ma’navī of Jalāl ad-Dīn Muhammad Rūmī has proposed surrealistic themes but they have remarkable differences with Western surrealist ones. The present article attempts to show these differences and similarities. The differences show the primacy and superiority of the Iranian version of surrealism. These differences include Divine grace (Karāmat), magic, the Truth, reality and Divine intoxication.

منابع و مأخذ:

ادونیس، علی احمدسعید. 1385. تصوّف و سوررئالیسم. ترجمة حبیب الله عبّاسی. تهران: سخن.

استعلامی، محمد. ۱۳۸۴. تعلیقات بر مثنوی. (ر.ک. همین مآخذ)

براهنی،  رضا. 1371. طلادر مس. تهران: فردوس.

ــــــــــــ . 1344. «مولوی، سوررئالیسم، رمبو و فروید»، مجّلۀدانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز  ش 74. صص 240 - 221.

برتون، آندره. 1383. سرگذشتسوررئالیسم. ترجمۀ عبدالله کوثری. چ۲. تهران: نی.

بیگزبی، سی. و. ای. 1395. دادا و سوررئالیسم. ترجمۀ حسن افشار. تهران: نشر مرکز.

پرهام، سیروس. 1362. رئالیسموضدرئالیسمدرادبیّات. چ۷. تهران: آگاه.

ثروت، منصور. 1385. آشناییبامکتب‌هایادبی. تهران: سخن.

جعفری، فرشته. 1395. «سوررئالیسم در مثنوی معنوی». عرفانیّات در ادب فارسی. ج۷. ش ۲۶. صص 165-147.

حکمت، نصرالله. 1389. متافیزیک خیال در گلشن راز شبستری. چ۲. تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن).

درستکار، الهام. 1389. «تحلیل روان‌شناختی خواب و رؤیا در مثنوی و تطبیق آن با مکتب سوررئالیسم». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه بیرجند.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1390. تصوّف ایرانی در منظر تاریخی آن. چ۳. ترجمۀ مجدالدّین کیوانی. تهران: سخن.

سیّدحسینی، رضا. 1393. مکتب‌های ادبی. چ۱۷. تهران: نگاه.

شمیسا، سیروس. 1395. مکتب‌های ادبی. چ۹. تهران: قطره.

علی‌زاده، ناصر و ویدا دستمالچی. 1391. «مطابقۀ تطبیقی خرق عادت در ادبیات عرفانی و سوررئالیستی». زبان و ادب فارسی. ش 225. صص 148 - 126.

فتوحی، محمود. 1389. بلاغتتصویر. چ۲. تهران: سخن.

ــــــــــــــ . 1384. «بوطیقای سوررئالیستی مولوی». مطالعات و تحقیقات ادبی. ش5 و 6. صص 123 - 99.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1390. شرح مثنوی شریف. ج3. چ۱۵. تهران: زوّار.

ــــــــــــــــــ . 1374. فرهنگ فروزان‌فر. به کوشش مریم‌السّادات رنجبر. تهران: پرسش.

کاکایی، قاسم. 1381. وحدت وجود به روایت ابن‌عربی و اکهارت. چ۱. تهران: هرمس.

کوثری، عبدالله (مترجم). 1383. سرگذشتسوررئالیسم (مصاحبهباآندرهبرتون).چ۱۰. تهران: نی.

مولوی، جلال‌الدّین محمّد. 1381. مثنوی معنوی. به کوشش رینولد نیکلسون. چ ۱۴. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــــــ . 1384. مثنوی معنوی. مقدّمه، تصحیح، فهرست و تعلیقات محمّد استعلامی. ج7. تهران: سخن.

میرصادقی، میمنت. ۱۳۶۹. «شناخت مکتب‌های ادبی: سوررئالیسم». مجلۀ چیستا. ش۷۳. صص ۴۵9- ۴۵7.

نفیسی، سعید. 1383. سرچشمۀ تصوّف در ایران. به کوشش عبدالکریم جربزه‌دار. چ۱. تهران: اساطیر.

یونگ،کارل‌گوستاو. 1384. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة محمود سلطانیّه. چ۵. تهران: جامی.

 

Adonis, Alī Ahmad Sa’eed. (2006/1385SH). Tsavvof va sūrre’ālīsm (Sufism and Surrealism). Tr. by Habībollāh Abbāsī. Tehrān: Soxan.

Alīzāde. Nāser & Vīdā Dastmālčī. (2012/1391SH). “Motābeqe-ye tatbīqī-ye xarq-e ādat dar adabiyāt-e erfānī va sūrre’ālīstī”. Zabān va Adab-e Fārsī. No. 225. P 126-148.

Barāhanī, Rezā. (1992/1371SH).  Talā dar mes. 1^st ed. Tehrān: Ferdows.

_____________. (1965/1344SH). “Mowlavī, sūrre’ālīsm, rambo and Freud”. Journal of the Faculty of Literature and Human Sciences. University of Tabriz. No.74, p 221-240.

Bigsby. C. V. E. (2016/1395SH). Dādā va sūrre’ālīsm (Dada and Surrealism). Tr. by Hassan Afšār. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Breton, Andre. (2004/1383SH). Sargozašt-e sūrre’ālīsm (Autobiography of Surrealism). Tr. by Abdullāh Kosarī. 2^nd ed. Tehrān: Ney.

Brunel, Pier et al.(1999/1378SH). Tārīx-e adabiyāt-e farāns-e (histoire de la litterature francaise). Vol. 5. Tr. by Nasrīn Xattāt & Mahvaš Qavīmī. Tehrān: Samt.

Dorostkār, Elhām. (2010/1389SH). Tahlīl-e ravān-šenāxtī-ye xāb va ro’yā dar masnavī va tatbīq-e ān bā maktab-e sūrre’ālīsm. Advisor: Mohammad Behnām Far. MA thesis. Bīrjand: University of Bīrjand.

Este’lāmī, Mohammad. (2005/1384SH). Annotation on Masnavī (see Mowlavī).

Fa’ālī, Mohammad Taqī. (2008/1387SH). Tajrobe-ye dīnī va mokāšefe-ye erfānī. 3^rd ed. Tehrān: Sāzmān-e Entešārāt.

Forūzānfar, Badī’ al-zamān. (2011/1390SH). Šarh-e masnavī-ye šarīf. 3 vol. 15^th ed. Tehrān: Zavvār.

_____________________. (1995/1374SH). Farhang-e forūzānfar. With the effort of Maryam al-sādāt Ranjbar. Tehrān: Porseš.

Fotūhī, Mahmūd. (2010/1389SH). Belāqat-e tasvīr. 2^nd ed. Tehrān: Soxan.

______________. (2005/1384SH). “Būtīqā-ye sūrre’ālīstī-ye mowlavī”. Motāle’āt va tahqīqāt-e adabī. No. 5 & 6. Pp. 99-123.

Hekmat, Nasrollāh. (2010/1389SH). Metāfysīk-e xiyāl dar golšan-e rāz-e šabestarī. 2^nd ed. Tehrān: Institution of compilation, translation and publication of works of art (MATN).

Hojvīrī, Abol Hasan Alī ebn-e Osmān. (2001/1380SH). Kašf al-mahjūb. ed. by V. Zhukoski. Tehrān: Tahūrī.

Ja’farī, Ferešte. (2016/1395SH). “Sūrre’ālīsm dar masnavī-ye ma’anavī”. Erfāniyāt dar Adab-e Fārsī. Vol. 7, No. 26, Pp. 147-165.

Kākāeī, Qāsem. (2002/1381SH). Vahdat-e vojūd be ravāyat-e ebn-e arabī va ekhārat. 1^st ed. Tehrān:  Hermes.

Kosarī, Abdollāh. (Translator). (2004/1383SH). Sargozašt-e sūrre’ālīsm (Autobiography of Surrealism). 10^th ed. Tehrān: Ney.

Mīrsādeqī, Meymanat. (1990/1369SH). “Šenāx-te maktab-hā-ye adabī: sūrre’ālīsm”. Čīstā. No. 73. Pp. 457-477.

Moštāq Mehr, Rahmān & Vīdā Dastmālčī. (2012/1391SH). “Ta’sīr-pazīrī va elhām-gīrī-ye sūrre’ālīsm az adabiyāt-e erfānī ba barresī-ye taqābolāt-e beyn-e ān-hā”. Kāvoš-nāme. Year 13. No. 24. Pp. 121-142.

Mowlavī, Jalāl al-dīn Mohammad. (2002/1381HS). Masnavī ma’navī. With the effort of Reynold Nickleson. 14^th ed. Tehrān: Amīrkabīr. 

____________________________. (2005/1384SH). Masnavī ma’navī. Edition, List and Truncation: Mohammad Este’lāmī. Vol. 7. Tehrān: Soxan.

Nafīsī, Sa’īd. (2004/1383SH). Sarčešme-ye tasavvof dar īrān. With the effort of Abdolkarīm Jorbozedār. 1^st ed. Tehrān: Asātīr.

Parhām, Sīrūs. (1983/1362SH). Re’ālīsm va zedde-re’ālīsm dar adabiyāt. 7^th ed. Tehrān: Āgāh.

Servat, Mansūr. (2006/1385SH). Āšnāeī bā maktab-hā-ye adabī. Tehrān: Soxan.

Seyyed Hosseini, Rezā. (2014/1393SH). Maktab-hā-ye adabī. 17^th ed. Tehrān: Negāh.

Šamīsā, Sīrūs. (2016/1395SH). Maktab-hā-ye Adabī. 9^th ed. Tehrān: Qatre.

Xalīlī Jahān Tīq, Maryam & Fāteme Teymūrī Fathī. (2012/1391SH). “Tašābohāt-e sūrī-ye adabiyāt-e sūrre’ālīstī dar tazkerat al-oliyā-ye attār”. Še’r-pažūhī. No. 13. Pp. 1-18.

Jung, Carl Gustav. (2005/1384SH). Ensān va sambol-hā-yaš (man and his symbols). Tr. by Mahmūd Soltānīye. 5^th ed. Tehrān: Jāmī.

Zarrīnkūb, Abdolhossein (2011/1390SH). Tasavvof-e īrānī dar manzar-e tārīxī-ye ān. Tr. by Majdodīn Keyvānī. 3^rd ed. Tehrān: Soxan.