بررسی جایگاه و نقش عصا در اساطیر و ادیان

محورهای موضوعی : اسطوره

علی حیدری ¹ (استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان)
محمدرضا حسنی جلیلیان ² (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان)
علی نوری ³ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان)
مریم یاراحمدی ⁴ (دانش‌آموختة دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان)

تاریخ دریافت : 1397/11/30 تاریخ پذیرش : 1397/11/30 تاریخ انتشار : 1397/11/01

کلید واژه: نماد, ادیان, اساطیر, عصا, چوبدستی,

چکیده مقاله :

عصا از عناصر مهم اساطیری و فرهنگی است که علاوه بر کارکردهای طبیعی و اولیه، در اسطوره‌ها و ادیان مختلف حضور گسترده‌ای داشته است. روزگاری ابزاری ساده برای انجام کارهای روزمره بود؛ اما به مرور زمان، کارکردهای اساسی و بنیادینی در زندگی مردم یافته است و در دوره‌های بعد، متناسب با رشد عقلی بشر، به شکلی نمادین ظهور پیدا کرده است. نقش‌های نمادین عصا در ادوار مختلف اساطیری و دینی تغییر شکل داده، گاه بر اثر این دگرگونی‌ها، ارتباط و پیوند ظاهری خود را با فلسفۀ وجودی خویش قطع کرده، به شکل و شیوه‌ای متفاوت جلوه‌گر شده است. از طرف دیگر، همگام با پیشرفت‌های مادی بشر، بخشی از کارکردهای عصا به ابزارهای به نسبت پیشرفته‌تری مانند نیزه، کمان، شمشیر و سلاح‌های نوین واگذار شده است. در این مقاله با روش تحلیلی ـ توصیفی حضور عصا و اشکال گوناگون آن در دوران اساطیری و حماسی، در پیوند با خدایان، پادشاهان و پهلوانان، همراه با بازتاب آن در ادیان بررسی و نقش‌های مختلف نمادین عصا و علل تغییرات تدریجی آن تبیین شده است.

چکیده انگلیسی:

In addition to its natural and initial functions, walking stick or cane, as an important cultural and mythical symbol, has a great presence in myths and religions. Once upon a time, it was used as a simple tool in routine tasks; but gradually it acquired new functions in the life of people. In subsequent periods and in close relation with the intellectual development of man, it emerged in symbolic form. Symbolic functions of cane have been changed in different mythical and religious periods. Sometimes due to these changes, its connection with its roots is cut away and appears in a different form. On the other hand, along with technological advances, the functions of cane are assigned to more advanced instruments such as spear, bow, sword and modern weapons. In the present article the attempt is made to explain the role of cane and its various functions in myths and epics in conjunction with the gods, kings and heroes. Also, its presence in different religions and its symbolic roles as well as gradual change of these roles are considered.  

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

آرنولد، ماثیو. 1354. سهراب و رستم. ترجمة منوچهر امیری. چ2. شیراز. دانشگاه پهلو.

ابوجعفر محمد‌بن الحسین‌بن فروغ. 1381. بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل محمد(ص). به تصحیح میرزا محسن کوچه باغی. چ1. تهران. اعلمی.

الفاخوری، حنا. 1986. الجامع فی تاریخ الادب العربی. ادب‌القدیم. چ1. بیروت: دارالجیل.

اوحدی مراغه‌ای، رکن‌الدین. 1390. جام جم. چ1. تهران: آماره.

اوستا. 1389. به کوشش جلیل دوستخواه. ج2. چ15. تهران: مروارید.

برن، لوسیلا و دیگران. 1391. جهان اسطوره‌ها با مقدمة مارنیا وارنر. ترجمة عباس مخبر. چ3. ج1و ج2. تهران. مرکز.

بوکر، جان. 1389. ادیان جهان. ترجمة سید نیما اورازانی و سیده الهه حسینی پرور. چ1. تهران. سایه‌گستر.

پلوتارک. 1379. حیات مردان نامی. ترجمة رضا مشایخی. تهران. ققنوس .

تورات. 1394. به کوشش پیروز سیار. چ2. تهران: هرمس.

حافظ، شمس‌الدین محمد. 1370. دیوان حافظ. تصحیح قزوینی و قاسم غنی. به کوشش عبدالکریم جربزه‌دار. چ3. تهران: زوار.

دورانت، ویل. 1382. تاریخ تمدن. گروه مترجمان. چ1. تهران. علمی و فرهنگی.

دهخدا. علی اکبر. 1377. لغت‌نامه. چ2. دورة جدید. تهران: دانشگاه تهران.

رامین، علی، کامران فانی و محمدعلی سادات. 1389. دانشنامة دانش‌گستر. ج.3 و6. چاپ اول. تهران: مؤسسة علمی ـ فرهنگی دانش‌گستر.  

سعدالدین حمویه. 1363. المصباح فی التصوف. تصحیح نجیب مایل هروی. چ1. تهران: مولی.

سینگ، دارام ویر. 1381. آشنائی با هندوئیزم. ترجمة سیّدمرتضی موسوی ملایری. چ1. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

شکسپیر، ویلیام. 1385. سو‌‌گ‌نمایش هملت شاهپور دانمارک. ویراستة هرولد جنکینز. ترجمة میرشمس‌الدین ادیب سلطانی. چ1. تهران. نگاه.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1388. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی. ج.2و ج4. چ1. تهران. جیحون.

طوسی، محمدبن الحسن 1407. تهذیب الأحکام تحقیق. ج3. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

فریزر، جیمز جرج. 1382.  شاخة زرین (پژوهشی در جادو و دین). ترجمة کاظم فیروزمند. چ1. تهران. آگاه.

فنلون. فرانسوا دو سالینیاک دولاموت. 1383. تلماک. ترجمة میرجلال‌الدین کزازی. چ4. تهران: مرکز.

کریمی، امیربانو و مهناز رضایی. 1387. «بررسی تطبیقی علل بازآفرینی اسطوره در شعر معاصر ایران و «رؤیای مکزیکی» اثر لوکله‌زیو». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س4. ش13. صص 126ـ111.

مصفی، ابوالفضل. 1366. فرهنگ اصطلاحات نجومی. چ2. تهران. مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

معین، محمد. 1371. فرهنگ فارسی معین. چ8.. تهران: امیرکبیر.

مکارم شیرازی، ناصر. 1390. رسالة توضیح المسائل. چ1. مشهد: دانشوران رشید.

موسوی اردبیلی، عبدالکریم. 1380. رسالة توضیح المسائل. چ1. قم: نجات.

موسوی، سیّدسیامک. 1382. نقل و نقالی (سیّدمصطفی سعیدی و روایت‌هایش). چ1. خرم‌آباد: افلاک. 

مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی. 1384. کلیات شمس تبریزی. تصحیح بدیع‌الزمان فروزان‌فر. چ4. تهران: ثالث.

وحید دستگردی، حسن. 1310. «عصا و انگشتر انوشیروان». ارمغان. س9. ش133. صص 784-784.

هال، جیمز. 1383. فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمة رقیه بهزادی. چ2. تهران: فرهنگ معاصر.

هومر. الف. 1379. ادیسه. ترجمة سعید نفیسی. چ13. تهران: علمی و فرهنگی.

هومر. ب. 1379. ایلیاد. ترجمة سعید نفیسی. چ4. تهران: علمی و فرهنگی.

هومر. 1377. ایلیاد. ترجمة میرجلال‌الدین کزازی. چ1. تهران: مرکز.  

یاحقی، محمد جعفر. 1394. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. چ1. تهران: فرهنگ معاصر.

References

Holy Qor’ān.

Bible. (Torāt). (2015/1394H). With The effort of Pīrūz Sayyār. 2^nd ed. Tehrān: Hermes. 

Avestā. (2010/1389SH). With The effort of Jalīl Dūstxāh. Vol. 2. 8^th ed.  Tehrān: Morvārīd.

Abū Ja’far Mohammad ebn-e al-hossein ebn-e forūq. (2002/1381SH). Basā’er al-darajāt al-kobrā fī fazā’el-e āl-e Mohammad. ed. by Mīrzā Mohsen Kūče Bāqī. 1^st ed. Tehrān: A’lamī.

Al-fāxūrī. Hanā. (1986). Al-jāme’fī tārīx al-adab al-arabī. 1^st ed. Beirut: Dār al-jīl.

Arnold, Matthew. (1975/1354SH). Sohrāb va rostam (Sohrab and Rustum). Tr. by Manūčehr Amīrī. 2^nd ed. Shiraz: Dānešgāh-e Pahlavī. 

Bowker, John Westerdale. (2010/1389SH). Adiyān-e jahān (World religions). Tr. by Seyyed Nīmā orāzānī & Seyyede Elāhe Hosseinī Parvar. 1^st ed. Tehrān: Sāye Gostar.

‏‏‏‎Burn, Lucilla et al. (2012/1391SH). Jahān-e ostūre-hā (World of myths). Introduction by Marina Warner. Tr. by Abbās Moxber.  3^rd ed. Vol. 1 & 2. Tehrān: Markaz.

Chevalier, Jean &  Alain Gheerbrant. (2009/1388SH). Farhang-e nomād-hā (‎Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes). Tr. by Sūdābe Fazā’elī. Vol. 2 & 4. 1^st ed. Tehrān: Jeyhūn.

Dehxodā, Alīakbar. (1998/1377SH). Loqat-nāme. 2^nd ed. Tehrān: Dānešgāh-e Tehrān.

Durant, William James. (2003/1382SH). Tārīx-e tamaddon (The story of civilization). Tr. by Group of Translators. 1^st ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

‎Fenelon, Francois de Salignac de la Mothe. (2004/1383SH). Telmāk (Les aventures de Te'le'maque). Tr. by Mīr Jalāl al-dīn Kazzāzī. 4^th ed.  Tehrān: Markaz.

Frazer, James George. (2003/1382SH). Šāxe-ye zarrīn (The golden bough). Tr. by Kāzem Fīrūzmand. 1^st ed. Tehrān: Āgāh.

Hāfez, Šams al-dīn. (1991/1370SH). Dīvān. Ed. by Mohammad Qzvīnī & Qāsem Qanī. With The effort of Abdol Karīm Jorbozedār. 3^rd ed. Tehrān: Zavvār.

Hall, James. (2004/1383SH). Farhang-e negāre-eī-ye namād-hā dar honar-e šarq va qarb (‎Illustrated dictionary of symbols in Eastern and Western art). Tr. by Roqaye Behzādī. 2^nd ed. Tehrān: Farhang-e Mo’āser.

Homer. (1998/1377SH).Iliad. Tr. by Mīr Jalāl al-dīn Kazzāzī. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

______. A (2000/1379SH). Odyssey. Tr. by Sa’īd Nafīsī. 13^th ed.  Tehrān: Elmī va Farhangī.

______. B (2000/1379SH). Iliad. Tr. by Sa’īd Nafīsī. 4^th ed.  Tehrān: Elmī va Farhangī.

Karīmī, Amīr Bānū & Mahnāz Rezāeī. (2008/1387SH). “Barresī-ye tatbīqī-ye elal-e bāz-āfarīnī-ye ostūre dar še’r-e mo’āser-e īrān va ro’yā-ye mekzīkī asar-e lokle-zīyo”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 4. No. 13. Pp. 111-126.

Makārem Šīrāzī, Nāser. (2011/1389SH). Resāle-ye tozīh al-masā’el. 1^st ed. Mashhad: Dānešvarān-e Rašīd.

Mo’īn, Mohammad. (1992/1371SH). Farhang-e fārsī. 8^th ed.  Tehrān: Amīrkabīr.

Molavī, Jalāl al-dīn Mohammad Balxī. (2005/1384SH). Koliyāt-e šams-e tabrīzī. Ed. by Badī’ al-zamān Forūzānfar. 4^th ed.  Tehrān: Sāles.

Mostafā, Abolfazl. (1987/1366SH). Farhang-e estelāhāt-e nojūmī. 2^nd ed. Tehrān: Mo’asese-ye Motāle’āt va tahqīqāt-e Farhangī.

Mūsavī, Seyyed Siyāmak. (2003/1382SH). Naql va naqqālī (Seyyed mostafā sa’īdī va revāyat-hā-yaš). 1^st ed. Khorramabad: Aflāk.

Mūsavī-ye Ardabīlī, Abdolkarīm. (2001/1380SH). Resāle-ye tozīh al-masā’el. 1^st ed. Qom: Nejāt.

Ohadī Marāqe’ī, Rokn al-dīn. (2011/1390SH). Jām-e jam. 1^st ed. Tehrān: Āmāre.

Plutarch. (2000/1379SH). Hayāt-e mardān-e nāmī. Tr. by Rezā Mašāyexī. Tehrān: Qoqnūs.

Rāmīn, Alī et al. (2010/1389SH). Dāneš-nāme-ye dāneš-gostar. Vo. 3 & 6. 1^st ed.   Tehrān: Dāneš-gostar.

Sa’d al-dīn Hamavīye. (1984/1363SH). Al-mesbāh fī tasavvof. With the effort of Najīb Māyel Heravī. 1^st ed. Tehrān: Molā.

Shakespeare, William. (2006/1385SH). Sūg namāyeš-e hamlet šāhpūr-e dānmārk (Hamlet). ed. by  Harold  Jenkins. Tr. by Mīr Šams al-dīn Adīb Soltānī. 1^st ed. Tehrān: Negāh.

‎Singh, Dharam vir. (2002/1381SH). Āšnāeī bā hendū’īsm. Tr. by Seyyed Mortezā Mūsavī Malāyerī. 1^st ed. Tehrān: Daftar-e Našr-e Farhang-e Eslāmī.

Vahīd dastgerdī, Hasan. (1932/1310SH). “Asā va angoštar-e anūšīravān”. Armaqān. Year 9. No. 133. Pp. 784.

Yāhaqī, Mohammad Ja’far. (2015/1394H). Farhang-e asātīr va dāstān-vāre-hā dar adabiyāt-e fārsī. 1^st ed. Tehrān: Farhang-e Mo’āser.