اسطوره در متل‌ کودکان (با نگاهی به متل دویدم و دویدم)

محورهای موضوعی : اسطوره

حافظ حاتمی ¹ , نغمه شکرانه ²

1 - استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور
2 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد ادبیّات کودک و نوجوان دانشگاه پیام نور

تاریخ دریافت : 1397/09/07 تاریخ پذیرش : 1397/09/07 تاریخ انتشار : 1397/09/01

کلید واژه: اسطوره, ادبیات کودک, متل, دویدم و دویدم, شعر کورکان,

چکیده مقاله :

اسطوره‌ها یا همان سلوک و مذاهب منسوخ اقوام و ملّت‌ها ـ که خواب و خیال‌گونه در ذهن و رفتار ناخودآگاه فردی و جمعی حاضرند ـ پیوندهایی عمیق و دیرپا با ادبیات و هنر دارند. در حقیقت، اسطوره ادبیاتی است غیر تاریخی که در انواع ادبی؛ یعنی شفاهی و مکتوب، سرود‌ه‌ها و نوشته‌ها، حماسه‌ها و مانند آن به چشم می‌خورد. ادبیات کودک و نوجوان نیز از شاخ و برگ‌های انبوه و در هم تنیده و در عین حال استواری است که ریشه در فرهنگ و ادبیات عامّه دارد. ردّ پای گذر اسطوره از گذرگاه این بخشِ ادبیات، در پیکرة ترانه‌ها، متل‌ها، حکایات و قصّه‌ها عمیق و ماندگار است. متل‌ها با درون‌مایه‌های لطیف و سرگرم‌کننده به شعر و یا نثرِ خوش‌آهنگ، بخشی از این ادبیات خوانده می‌شوند. در این پژوهش اسنادی ـ کتابخانه‌ای برای نشان دادن وابستگی میان اسطوره و ادبیات کودک و نوجوان، به بررسی و تحلیل متل دویدم و دویدم و عناصر اساطیری آن پرداخته شده‌ است.

چکیده انگلیسی:

Myths, as the outdated religions and lifestyles, are present in individual and collective subconscious and have a deep and long-lasting relationship with literature and art. In fact, myth is a non-historical literature that can be seen in oral and written literature, prose and poetry, epics and so on. Children's literature which is rooted in popular culture and folk literature includes songs, folk tales, anecdotes and stories; the trace of myth can be seen in all of these cases. Folk tales, including delicate and entertaining themes with rhythmic prose and poetry, are part of children's literature. By using library-documentation method, the present article tries to analyze the folk tale "Davidam o davidam" (I ran and ran) and its mythical elements. In this way, the relationship between children's literature and myth is shown.    

منابع و مأخذ:

آموزگار، ژاله. 1385. تاریخ اساطیری ایران. چ۸. تهران: سمت.

اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1369. زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه. تهران: دستان.

الیاده، میرچا. 1376. رساله در تاریخ ادیان.ترجمة جلال ستّاری. تهران: سروش.

بهار، مهرداد. ۱۳۷۳. پژوهشی در اساطیر ایران. پارة نخست و دوم (متن‌ها و یادداشت‌ها). تهران: آگاه.

بهزادی، رقیه. 1379. «مفهوم برخی از اعداد در اساطیر و نزد اقوام کهن» کتاب ماه هنر. ش۲۷ و ۲۸. صص ۲8-۲6.

جعفری قنواتی، محمّد. 1391. «بلبل سرگشته». دانش‌نامة فرهنگ مردم ایران. ج۲. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

حاتمی، حافظ و محمدرضا نصراصفهانی. 1388. «رمز و رمزگرایی با تکیّه بر ادبیات منظوم عرفانی». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش ۱۶.

خسرونژاد، مرتضی. 1382. معصومیّت و تجربه (درآمدی بر فلسفة ادبیات کودک). تهران: مرکز.

دهخدا، علی اکبر. 1389. لغت‌نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

رستگار فسایی، منصور. 1385. قصّه‌های شاهنامه (8- 1 از کیومرث تا یزدگرد). تهران: میراث‌بان.

سلاجقه، پروین. 1387. از این باغ شرقی (نظریه‌های نقد شعر کودک و نوجوان). چ۲. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

سیّدحسینی، رضا. 1376. مکتب‌های ادبی جهان. ج2. تهران: نگاه.

شایگان، داریوش. 1381. بت‌های ذهنی و خاطرة ازلی. تهران: امیرکبیر

صفی زاده، فاروق و محمد ملکان. 1383. طالع بینی آریایی. چ۲. تهران: آشیانة کتاب.

فرهنگنامة کودکان و نوجوانان. ۱۳۷۳. زیر نظر توران میرهادی و ایرج جهانشاهی. چ1. تهران: شرکت تهیّه و نشر فرهنگنامة کودکان و نوجوانان.

محمّدی، محمّد هادی و زهره قایینی. 1390. تاریخ ادبیات کودکان ایران (ادبیات شفاهی و دوران باستان). چ۶. تهران: چیستا.

مسکوب، شاهرخ. 1351. سوگ سیاوش ( در مرگ و رستاخیز). چ۲. تهران: خوارزمی.

معین، محمّد. 1368. مجموعة مقالات. ج۱.چ۲. تهران: معین.

مقدّم، محمّد. 1357. جستاری دربارة مهر و ناهید. تهران: مرکز ایرانی مطالعة فرهنگ‌ها.

مهتدی، فضل الله. 1387. قصّه‌های صبحی. ج1. به کوشش لیما صالح رامسری. تهران: معین.

نودلمن، پری و ماویس رایمر. 1384. «برخی لذّت‌های ادبیات». ترجمة نیلوفر مهدیان. کتاب ماه کودک و نوجوان. ش۹۲. صص ۱۱3-۱۱0.

وحیدیان کامیار، تقی. 1390. بررسی منشأ وزن شعر فارسی. چ۴. مشهد: به نشر.

وکیلیان، سیّداحمد. 1387. متل‌ها و افسانه‌های ایرانی. چ۴. تهران: سروش.

 

English Source

Abrams, M.H. (1981). A glossary of literary terms. sixth edition. New york: Longman.

 

Amūzgār, Žāle. (2006/1385SH). Tārīx-e asātīrī-ye īrān. 8^th ed. Tehrān: Samt.

Bahār, Mehrdād. (1999/1378SH). Pažūheī dar asātīr-e īrān. Tehrān: Āgāh.

Behzādī, Roqayye. (2000/1379SH). “Mafhūm-e barxī az a’dād dar asātīr va nazd-e aqvām-e kohan”. Ketab-e Māh-e Honar. No. 27 & 28. Pp. 26-28.  

Dehxodā, Alīakbar. (2010/1389SH). Loqat-nāme. Tehrān: Entešārāt-e Danešgāh-e Tehrān.

Eliade. Mircea. (1997/1376SH). Resāle dar tārīx-e adiyān (traite d’histoire des religions).  Tr. by Jalāl Sttārī. Tehrān: Sorūš.

Eslāmī Nodūšan, Mohammad Alī. (1990/1369SH). Zendegī va marg-e pahlevānān dar šāhnāme. Tehrān: Dastān.

Farhang-nāme-ye kūdakān va nowjavānān. (1994/1373SH). With the effort of Tūrān Mīrhādī & Īraj Jahānšāhī. Vol 2. 1^st ed. Tehrān: Šerkat-e Tahayye va Našr-e Farhang-nāme-ye Kūdakān va Nowjavānān.

Hātamī, Hāfez & Mohammad Rezā Nāser Esfahānī. (2009/1388SH). “Ramz va ramzgerāyī bā takīye bar adabiyāt-e manzūm-e erfānī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 16.

Jafarī Qanavātī. Mohammad. (2012/1391SH). “Bolbol-e sargašte”. Dāneš-nāme-ye farhang-e mardom-e īrān. Vol. 2 .Tehrān: Markaz-e Dā’eratolma’āref-e Bozorg-e Eslamī.

Meskūb. Šāhrox. (1972/1351SH). Sog-e siyāvaš (dar marg o rastāxīz). Vol.2. Tehrān: Xārazmī.

Mohammadī. Mohammad Hādī & Zohre Qāyenī. (2011/1390SH). Tārīx-e adabiyāt-e kūdakān-e īrān.Tehrān: Čīstā.

Moqaddam, Mohammad. (1979/1357SH). Jostārī darbāre-ye mehr va nāhīd.Tehrān: Markaz Īrānī Motāle’e-ye Farhang-hā.

Mohtadī, Fazlollāh. (2008/1387SH). Qesse-hā-ye Sobhī. Vol.1. With the effort of Līmā Sāleh Rāmsarī. Tehrān: Mo’īn.

Mo’īn, Mohammad. (1989/1368SH). Majmū’e maqālāt. Vol.1. 2^nd ed. Tehrān: Mo’īn.

Nodlman, Peri & Mavis Raymer. (2005/1384SH). “Barxī lazzat-hā-ye adabiyāt”. Tr. by Nīlūfar Mahdiyān. Ketab-e Māh-e Kūdak va Nowjavān. No. 92. Pp. 110-113.

Rastgār Fasā’ī. Mansūr. (2006/1385SH). Qesse-hā-ye šāhnāme (Vol. 1-8). Tehrān: Mīrāsbān.

Salājeqe, Parvīn. (2008/1387SH). Az īn bāq-e šarqī (nazarīye-hā-ye naqd-e še’r-e kūdak va nowjavān). 2^nd ed. Tehrān: Kānūn-e Parvareš-e Fekrī-ye Kūdakān va Nojavānān.

Safīzāde, Fārūq & Mohammad Malakān. (2004/1383SH). Tāle’- bīnī-ye āriyāeī. 2^nd ed. Tehrān: Āšiyāne-ye ketāb.

Seyyed Hossienī, Rezā. (1997/1376SH). Maktab-hā-ye adabī-ye jahān. Vol.2. Tehrān: Negāh.

Šāyegān, Dārīuš. (2002/1381SH). Bot-hā-ye zehnī va xātere-ye azalī. Tehrān: Amīrkabīr.

Vahīdiyān Kāmyār, Taqī. (2011/1390SH). Barrasī-ye manša’-e vazn-e še’r-e Fārsī .4^th ed. Mašhad: Behnašr.

Vakīliyān, Seyyed Ahmad. (2008/1387SH). Matal-hā va afsāne-hā-ye īrānī .4^th ed. Tehrān: Sorūš.

Xosrow Nežād, Mortazā. (2003/1382SH). Ma’sūmīyat va tajrobe (darāmadī bar falsafe-ye adabiyāt-e kūdak). Tehrān: Markaz.