تبیین ارتباط بین تناسبات در نظام آفرینش با تناسبات معماری اسلامی ایران و انعکاس مضامین عرفانی در آن

محورهای موضوعی : نامه الهیات

مجید طاهری دمنه ¹ , ابوذر مجلسی کوپائی ² , شیرین طغیانی ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.
2 - استادیار، گروه معماری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران (نویسنده مسئول).
3 - استادیار، گروه شهرسازی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

تاریخ دریافت : 1401/04/13 تاریخ پذیرش : 1401/04/13 تاریخ انتشار : 1400/08/01

کلید واژه: قرآن, تناسبات کمی, تناسبات کیفی, نظام آفرینش, معماری اسلامی ایران,

چکیده مقاله :

بشری وجود دارد. عدالت در سطح نظام هستی به معنای نوعی توازن و تناسب در نظام هستی و قرار گیری هر چیز سر‌جای خود می‌باشد که این همان تناسب کیفی است که به آن عدالت تکوینی هم می‌گویند. مکان‌یابی مناسب، توجه به محیط، استفاده از مصالح مناسب، مناسبت سازه و معماری، پرهیز از بیهودگی و توجه به انسان و تمامی مراتب نیازهای او در معماری از جمله اصول معماری می‌باشند که لزوم توجه به آنها در شکل‌گیری معماری منطقی یا عدالت‌محور اجتناب‌ناپذیر است. همه ویژگی‌هایی که با واژه مناسبت یا مناسب بودن همراه هستند، به نوعی از مصادیق تناسبات کیفی در معماری ایرانی تناسب رابطه بین اندازه‌ها است و در هنرهای تجسمی بر رابطه‌ی مناسب میان اجزاء با یکدیگر و با کلیت شکل‌گرفته از اجزاء دلالت دارد. نمونه های زیادی از نسبت های زیبا و به ویژه نسبت طلائی در طبیعت یافت می شود (تناسبات کمی). همچنین در آثار معماری گذشته به خصوص آثار معماری ایران در دوره اسلامی نسبت‌های زیبا کاربرد عمیق و وسیعی دارند. علاوه بر رابطه بین اندازه‌ها، تناسبات کیفی یا به عبارتی مناسبت نیز در جای‌جای نظام آفرینش و در ساخته‌های به‌شمار می‌روند و به عنوان جلوه‌ای از عدالت محوری مطرح هستند. در این پژوهش با بررسی تناسبات کمی و کیفی در نظام آفرینش و در معماری اسلامی به تبیین ارتباط بین این دو پرداخته شده است. در این راستا با مطالعه مفاهیم و مصادیق تناسبات کمی و کیفی و نیز نظریه‌های مربوط به هنر اسلامی به روش توصیفی- تحلیلی و با استدلال منطقی این نتیجه به دست آمد که تناسبات در بعد کمی و کیفی به عنوان جلوه ای از حسن خداوندی در مخلوقات تجلی می‌یابد و سپس توسط هنرمند مورد ادراک قرار‌گرفته و بازتاب آن در آثار بشری و از جمله معماری متجلی می‌شود. حسن الهی که در مخلوقات متجلی شده در هنر در قالب هندسه، تناسبات، هماهنگی، ریتم، تعادل و... توسط هنرمند بروز می‌یابد. در معماری هندسه و تناسبات نمود عدل و تقدیر خدایی و تجلی حسن اوست که هنرمند آن را باز‌تاب داده است. عدالت در معماری و شهرسازی به توازن و تناسب همه جانبه و فراگیر یعنی تناسبات کمی و مناسبات کیفی تعبیر می‌شود و رعایت تناسب یعنی زیبایی به معنای واقعی آن.

چکیده انگلیسی:

There is humanity. Justice at the level of the system of existence means a kind of balance and proportionality in the system of existence and putting everything in its place, which is the qualitative proportionality that is also called developmental justice. Appropriate location, attention to the environment, use of appropriate materials, appropriateness of structure and architecture, avoiding futility and paying attention to man and all levels of his needs in architecture are among the principles of architecture, the need to pay attention to them is inevitable in the formation of rational or justice-oriented architecture. All the features that are associated with the word appropriateness or appropriateness are some examples of qualitative proportions in Iranian architecture, the proportion of the relationship between sizes, and in the visual arts, it indicates the appropriate relationship between the parts with each other and with the whole formed from the parts. Many examples of beautiful proportions and especially the golden ratio are found in nature (quantitative proportions). Also, in the architectural works of the past, especially the architectural works of Iran in the Islamic period, beautiful proportions have a deep and wide application. In addition to the relationship between sizes, qualitative proportions or in other words occasion are also considered in places of the creation system and in constructions and are considered as a manifestation of central justice. In this research, by examining the quantitative and qualitative proportions in the creation system and in Islamic architecture, the relationship between the two has been explained. In this regard, by studying the concepts and examples of quantitative and qualitative proportions as well as theories related to Islamic art in a descriptive-analytical method and with logical reasoning, the conclusion was reached that proportions in the quantitative and qualitative dimension are a manifestation of God's goodness in manifested creatures. It is found and then perceived by the artist and its reflection is manifested in human works including architecture. God's goodness that is manifested in the creations in art in the form of geometry, proportions, harmony, rhythm, balance, etc. is revealed by the artist. In architecture, geometry and proportions are the expression of God's justice and destiny and the manifestation of His goodness, which the artist has reflected. Justice in architecture and urban planning is interpreted as balance and all-round and inclusive proportions, that is, quantitative proportions and qualitative relationships, and compliance with proportion means beauty in its true sense.