تبیین الگوی کالبدی و فضایی در پلان‌های مساجد تاریخی هرمزگان
محورهای موضوعی : تاریخ و مبانی نظری معماری
مهناز اژدری
1
,
محمد علی رحیمی
2
,
حامد ایمان طلب
3
1 - دانشجوی دکترا تخصصی معماری، گروه معماری، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.
2 - استادیار و دکتری معماری، عضو هیات علمی، گروه معماری، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران
3 - استادیار، گروه معماری، عضو هیات علمی، واحد قشم، دانشگاه آزاد سلامی، قشم، ایران
کلید واژه:
چکیده مقاله :
امروزه مساجد اکثراً به صورت تقلید از بناهای مسجد در دوره‌های گذشته و یا به‌صورت نوگرا که شامل تغییرات شکلی مساجد در دوران معاصر است، متبلور می‌گردد. استان هرمزگان دارای مساجد متمایزی نسبت به سایر نقاط ایران است، بنابراین مطالعه در این زمینه با توجه به مساجد بسیار باارزش این منطقه برای شناخت ویژگی‌های ساختاری و کالبدی این مساجد امری ضروری است. هدف، گونه‌شناسی الگوهای شکلی و فضایی و عناصر کالبدی مساجد به جا مانده از دوران تاریخی در هرمزگان می باشد. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سؤال است:انواع گونه شناسی الگوهای شکلی و فضایی و عناصر کالبدی مساجد تاریخی استان هرمزگان کدام است و بر اساس چه معیارهایی قابل تبیین می‌باشد؟ ماهیت تحقیق کیفی و از روش توصیفی تحلیلی بهره گرفته شده است.تعیین حجم نمونه‌ها به‌صورت هدفمند انجام شده است. نمونه‌ها با توجه به 13 مورد ثبت‌شده در اداره میراث فرهنگی شهر بندرعباس تعیین‌شده است، همچنین به‌منظور گونه‌شناسی الگویی از نظریات متخصصان این حوزه مبتنی بر تکنیک دلفی استفاده گردید و الگوهای طراحی مساجد مذکور همچون ویژگی‌های ظاهری، تزئینات، فرم پلان، فرم حیاط، جهت‌گیری قبله و محراب، فرم ورودی، جهت ورودی مسجد نسبت به محراب و قبله، تبیین و مستخرج شد. مساجد هرمزگان بر اساس اصول و معماری بومی و منطقه‌ای، مانند بسیاری از مناطق دیگر ایران شکل‌گرفته و توسعه‌یافته‌اند و این مساجد نمونه‌ای از گونه‌های مساجد در معماری ایرانی به شمار می‌روند، این بناهــا، تــداوم معماری هرمزگان است. نکته‌ای که باعث تمایز مســاجد هرمزگان با ســایر مساجد ایران می‌گردد، شــباهت کمتر دیده‌شده آن و خلاقیت ســازندگان آن در تهیه نقشه و ساختار کلی آن است و سازندگان در طراحی مساجد، ازاین‌گونه طرح و نقشه‌ها، متناسب با شرایط اجتماعی و فرهنگی، بهره‌برداری نموده‌اند، این موارد در دوره‌های تاریخی مختلف نیز چندان دچار تغییر نشده است و با تغییرات اندکی در ظاهر مساجد به همین شکل ادامه پیداکرده است.
The structure of historical contexts comprises spatial organization and pedestrian context, movement paths with patterns, spaces with various functions, and historical buildings. These elements define the physical-spatial pattern. The current research focuses on the physical- spatial patterns of historical mosques in Hormozgan, considering aspects such as type of plan, entrance, and Qibla direction. The primary question this research seeks to answer is: How and by what criteria can the physical and spatial patterns of the plans of historical mosques in Hormozgan province be explained? This qualitative research employs an analytical descriptive method. Through typology (in terms of formal and spatial patterns and physical elements), the mosques of Hormozgan have been examined. Data collection involved document studies, on-site reviews of Hormozgan mosques, and utilization of cultural heritage organizational data. The sample size, determined by valuable and registered cases in the Cultural Heritage Department of Bandar Abbas, consisted of 13 mosques. To verify the typology of the target model, expert opinions were gathered in two stages. In the first stage, codes were categorized through content analysis and interviews. In the second stage, the Delphi technique was used to obtain experts' scores for each code. The research concluded that the physical and spatial plans of the historical mosques of Hormozgan province can be explained using the following criteria: 1) physical features, 2) decorations, 3) plan form, 4) courtyard form, 5) Qibla and altar orientation, 6) entrance form, and 7) the direction of the mosque entrance relative to the Mihrab and Qibla. The results of this examination were presented for the studied samples
