تبیین الگوی کالبدی و فضایی در پلان‌های مساجد تاریخی هرمزگان
الموضوعات :
مهناز اژدری
1
,
محمد علی رحیمی
2
,
حامد ایمان طلب
3
1 - دانشجوی دکترا تخصصی معماری، گروه معماری، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.
2 - استادیار و دکتری معماری، عضو هیات علمی، گروه معماری، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران
3 - استادیار، گروه معماری، عضو هیات علمی، واحد قشم، دانشگاه آزاد سلامی، قشم، ایران
الکلمات المفتاحية: معماری, مسجد, الگو, کالبد, فضا, هرمزگان.,
ملخص المقالة :
امروزه مساجد اکثراً به صورت تقلید از بناهای مسجد در دوره‌های گذشته و یا به‌صورت نوگرا که شامل تغییرات شکلی مساجد در دوران معاصر است، متبلور می‌گردد. استان هرمزگان دارای مساجد متمایزی نسبت به سایر نقاط ایران است، بنابراین مطالعه در این زمینه با توجه به مساجد بسیار باارزش این منطقه برای شناخت ویژگی‌های ساختاری و کالبدی این مساجد امری ضروری است. هدف، گونه‌شناسی الگوهای شکلی و فضایی و عناصر کالبدی مساجد به جا مانده از دوران تاریخی در هرمزگان می باشد. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سؤال است:انواع گونه شناسی الگوهای شکلی و فضایی و عناصر کالبدی مساجد تاریخی استان هرمزگان کدام است و بر اساس چه معیارهایی قابل تبیین می‌باشد؟ ماهیت تحقیق کیفی و از روش توصیفی تحلیلی بهره گرفته شده است.تعیین حجم نمونه‌ها به‌صورت هدفمند انجام شده است. نمونه‌ها با توجه به 13 مورد ثبت‌شده در اداره میراث فرهنگی شهر بندرعباس تعیین‌شده است، همچنین به‌منظور گونه‌شناسی الگویی از نظریات متخصصان این حوزه مبتنی بر تکنیک دلفی استفاده گردید و الگوهای طراحی مساجد مذکور همچون ویژگی‌های ظاهری، تزئینات، فرم پلان، فرم حیاط، جهت‌گیری قبله و محراب، فرم ورودی، جهت ورودی مسجد نسبت به محراب و قبله، تبیین و مستخرج شد. مساجد هرمزگان بر اساس اصول و معماری بومی و منطقه‌ای، مانند بسیاری از مناطق دیگر ایران شکل‌گرفته و توسعه‌یافته‌اند و این مساجد نمونه‌ای از گونه‌های مساجد در معماری ایرانی به شمار می‌روند، این بناهــا، تــداوم معماری هرمزگان است. نکته‌ای که باعث تمایز مســاجد هرمزگان با ســایر مساجد ایران می‌گردد، شــباهت کمتر دیده‌شده آن و خلاقیت ســازندگان آن در تهیه نقشه و ساختار کلی آن است و سازندگان در طراحی مساجد، ازاین‌گونه طرح و نقشه‌ها، متناسب با شرایط اجتماعی و فرهنگی، بهره‌برداری نموده‌اند، این موارد در دوره‌های تاریخی مختلف نیز چندان دچار تغییر نشده است و با تغییرات اندکی در ظاهر مساجد به همین شکل ادامه پیداکرده است.
ابراهیمی، احد؛ مراد زاده، سام (1397)، مطالعه‌ای در معماری مساجد ایران برای الگو یابی معماری مساجد بوشهر در دوره قاجار، نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، دوره 23، شماره 2، صص 87-98.
بی مکر، فرزانه (1396)، گونه شناسی تحلیلی مساجد بازار سنتی زنجان، کنفرانس ملی معماری و عمران شهری، تربت‌جام.
پاسبان خمری، رضا؛ رجبعلی، حسن؛ رونده، محمدرضا (1396)، گونه شناسی مساجد بلوچستان ایران: از دوره قاجاریه تا معاصر، مطالعات معماری ایران، دوره 6، شماره 11، صص 189-205.
حسینی علمدار، آرش؛ موسوی، احسان؛ شیخ‌الاسلامی، حمید؛ سعادتمند، مریم (1396)، گونه شناسی مسجد- مدرسه‌های ایران بر اساس دسترسی، باغ نظر، شماره 53، سال چهاردهم.
حکمت نیا، امیرحسین و احمدی، محمدرضا (1396)، گونه شناسی مساجد تاریخی شیراز، کنفرانس ملی معماری و عمران شهری، تربت‌جام.
خادم‌زاده، محمدحسن؛ معماریان، غلامحسین؛ صلواتی، کامیار (1396)، گونه شناسی تحلیلی مساجد تاریخی حوزه فرهنگی کردستان ایران، مطالعات معماری ایران، دوره 6، شماره 11، صص 103-124.
معماریان، غلامحسین؛ غفاری، عباس؛ قلی زاده، فرزانه (1396)، تحلیلی بر پارامترهای گونه‌بندی مساجد تاریخی شهر تبریز، فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، سال 3، شماره 1.
مهدوی نژاد، محمدجواد؛ مشایخی، محمد؛ بهرامی، منیره (1393)، الگوهای طراحی مسجد در معماری معاصر، فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، جلد ۲، شماره ۴، صص ۱۵-۱.
Ahmad, A. A. Ali, A. Zin, M. & Arbi, E. (2013). Typology of Interior Architecture for Traditional Mosques in Peninsular Malaysia from 1700 €“1900 Ad (Tipologi Seni Bina Masjid-Masjid Tradisional Di Semenanjung Malaysia Dari 1700 €“1900 Masihi). Journal of Al-Tamaddun, 8(2), 89-100.
Asif, N. Utaberta, N. & Sarram, A. (2019). Architectural styles of Malaysian mosque: Suitability in compact urban settings. In MATEC Web of Conferences (Vol. 266, p. 06001). EDP Sciences.
Bandyopadhyay, S. & Sibley, M. (2003, January). The Distinctive Typology of Central Omani Mosques: Its Nature and Antecedents. In Proceedings of the Seminar for Arabian Studies (Pp. 99-116). Archaeopress.
Matani, Abd El-Razek (2020). Chronology and Typology of Mosques in Jund Al-Urdun and Jund Falastin (Doctoral Dissertation, Ben-Gurion University of the Negev).
Mustafa, F. A. & Ismael, Z. K. (2019). A Typological Study of the Historical Mosques in Erbil City. Sulaimania Journal for Engineering Sciences, 6(3).
Shah, M. A., Arbi, E., and Inangda, N, (2014): Transformation Of Mosque Architecture In Malaysia: Critical Analysis Of Architectural History Approaches. In Proceeding of the International Conference on Arabic Studies and Islamic Civilization Icasic (Pp. 4-5).
Shojadel, N, (2021): Analytical Typology of Historical Mosques in West Azerbaijan Province. Palarch's Journal of Archaeology of Egypt/Egyptology, 18(4), 2313-2334.
