تاب آوری شهر با تکیه بر حکمروایی خوب شهری (مطالعه موردی: شهر تهران)
محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ای
جواد حاجی علی زاده
1
(عضوهئیت علمی گروه آموزش جغرافیا، دانشگاه فرهنگیان، صندوق پستی888-56441تهران،ایران)
سیدچمران موسوی
2
(مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی)
کلید واژه: توسعه شهری, شهر تهران, حکمروایی خوب شهری, تابآوری,
چکیده مقاله :
مقدمه:در بیشترکشورهای درحال توسعه از جمله ایران، نظام برنامهریزی و مدیریت توسعه شهری به صورت متمرکز است و نظارت و توسعه شهرها از طریق سازمان های دولتی و در سطح ملی و محلی انجام می پذیرد. مداخلهی قاطع دولت مرکزی در سیاست گذاری و برنامه ریزی های اجتماعی در این کشورها ضعف شدید مدیریتهای محلی و نهادهای جامع مدنی را در شهرها به دنبال داشته است. علاوه بر آن آنچه امروزه به عنوان مفهومی دربرگیرنده و برنامه ریزی شده برای مواجهه پذیری شهر ها و ساختار های شهری در برابر تهدیدات انسانی و طبیعی مطرح می شود مقوله تاب آوری می باشد.هدف:هدف این پژوهش ارزیابی نقش حکمروایی خوب شهری بر تاب آوری شهری در تهران می باشد. روش پژوهش: پژوهش حاضر از نوع هدف کاربردی و از نظر گردآوری داده ها جز پژوهشهای توصیفی- تحلیلی است.در این پژوهش از 36 سؤال برای متغیر حکمروایی خوب شهری (مشارکت، عدالت محوری، توافق و اجماع محوری، کارایی و اثربخشی، قانونمندی، شفافیت، مسئولیت پذیری و پاسخگویی) و تاب آوری شهری (اقتصادی، اجتماعی، نهادی - مدیریتی و زیرساختی -کالبدی) استفاده شده است. جامعه آماری شامل اساتید دانشگاهی ، مدیران و کارشناسان آشنا به موضوع پژوهش در شهر تهران می باشند که با استفاده از نمونه گیری هدفمند ٤٠ نفر به عنوان نمونه انتخاب گردید.قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمروه جغرافیایی این پژوهش شهر تهران می باشد.یافته های پژوهش:یافتههای پژوهش نشان میدهند در شهر تهران شاخصهای مشارکت، عدالت محوری، توافق و اجماع محوری، کارایی و اثربخشی، قانونمندی، شفافیت، مسئولیت پذیری و پاسخگویی که انعکاس دهنده حکمروایی خوب شهری می باشند بر ابعاد تاب آوری شهری تأثیر بالایی (ضریب تأثیر 69/0) دارند. بنابراین بهبود شاخصهای حکمروایی خوب شهری در شهر تهران منجر به افزایش تاب آوری شهر و شهروندان می گردد.نتایج پژوهش :نتایج این تحقیق نشان می دهد که در شهر تهران شاخص های مشارکت، عدالت محوری، توافق و اجماع محوری، کارایی و اثربخشی، قانونمندی، شفافیت، مسئولیت پذیری و پاسخگویی که انعکاس دهنده حکمروایی خوب شهری می باشند بر ابعاد تاب آوری شهری تأثیر زیادی دارند. در این تحقیق متغیر حکمروایی خوب شهری براساس ۸ بعد اصلی و ۲۴ شاخص مورد بررسی قرار گرفته است این ۲۴ شاخص نشان دهنده وضعیت حکمروایی خوب شهری در شهر تهران می باشند
Introduction: In most developing countries, including Iran, the urban development planning and management system is centralized, and the monitoring and development of cities is done through government organizations at the national and local levels. The decisive intervention of the central government in policy-making and social planning in these countries has resulted in the severe weakness of local administrations and comprehensive civil institutions in the cities. In addition to that, what is proposed today as an inclusive and planned concept for the resilience of cities and urban structures against human and natural threats is the category of resilience.Research aim: The purpose of this research is to evaluate the role of good urban governance on urban resilience in Tehran.Methodology: The present research is of the type of applied purpose and in terms of data collection, it is a descriptive-analytical research. In this research, out of 36 questions for the variable of good urban governance (participation, justice-oriented, agreement and consensus-oriented, efficiency and effectiveness, legality, transparency, responsibility and accountability) and urban resilience (economic, social, institutional-managerial and infrastructural) physical) has been used. The statistical population includes university professors, managers and experts familiar with the research topic in Tehran city, 40 people were selected as a sample using targeted sampling. Studied Areas: The geographical area of this research is the city of Tehran.Results :The findings of the research show that in the city of Tehran, the indicators of participation, central justice, central agreement and consensus, efficiency and effectiveness, legality, transparency, responsibility and accountability, which reflect good urban governance, have an effect on the dimensions of urban resilience. have high (effect coefficient 0.69) Therefore, improving the indicators of good urban governance in the city of Tehran leads to an increase in the resilience of the city and its citizens.Conclusion: The results of this research show that in the city of Tehran, the indicators of participation, justice-oriented, agreement and consensus-oriented, efficiency and effectiveness, legality, transparency, responsibility and accountability, which reflect good urban governance, have a great impact on the dimensions of urban resilience. . In this research, the variable of good urban governance has been investigated based on 8 main dimensions and 24 indicators. These 24 indicators show the state of good urban governance in Tehran.
_||_
Research Article Dor
Resilience of the city by relying on good urban governance
(Case study: Tehran city)
Receive Date:
Accept Date:
ABSTRACT
Introduction: In most developing countries, including Iran, the urban development planning and management system is centralized, and the monitoring and development of cities is done through government organizations at the national and local levels. The decisive intervention of the central government in policy-making and social planning in these countries has resulted in the severe weakness of local administrations and comprehensive civil institutions in the cities. In addition to that, what is proposed today as an inclusive and planned concept for the resilience of cities and urban structures against human and natural threats is the category of resilience. Research aim: The purpose of this research is to evaluate the role of good urban governance on urban resilience in Tehran. Methodology: The present research is of the type of applied purpose and in terms of data collection, it is a descriptive-analytical research. In this research, out of 36 questions for the variable of good urban governance (participation, justice-oriented, agreement and consensus-oriented, efficiency and effectiveness, legality, transparency, responsibility and accountability) and urban resilience (economic, social, institutional-managerial and infrastructural) physical) has been used. The statistical population includes university professors, managers and experts familiar with the research topic in Tehran city, 40 people were selected as a sample using targeted sampling. Studied Areas: The geographical area of this research is the city of Tehran. Results :The findings of the research show that in the city of Tehran, the indicators of participation, central justice, central agreement and consensus, efficiency and effectiveness, legality, transparency, responsibility and accountability, which reflect good urban governance, have an effect on the dimensions of urban resilience. have high (effect coefficient 0.69) Therefore, improving the indicators of good urban governance in the city of Tehran leads to an increase in the resilience of the city and its citizens. Conclusion: The results of this research show that in the city of Tehran, the indicators of participation, justice-oriented, agreement and consensus-oriented, efficiency and effectiveness, legality, transparency, responsibility and accountability, which reflect good urban governance, have a great impact on the dimensions of urban resilience. . In this research, the variable of good urban governance has been investigated based on 8 main dimensions and 24 indicators. These 24 indicators show the state of good urban governance in Tehran.
KEYWORDS: : resilience, urban development, good governance, urban, Tehran city
فصلنامه علمی مطالعات برنامهریزی سکونتگاههای انسانی
شاپای چاپی 5968- 2535 شاپای الکترونیکی X595- 2538
http://jshsp.iaurasht.ac.ir
مقاله پژوهشیDor:
تاب آوری شهر با تکیه بر حکمروایی خوب شهری
(مطالعه موردی: شهر تهران)
تاریخ دریافت:
تاریخ پذیرش:
چکیده
مقدمه:در بیشترکشورهای درحال توسعه از جمله ایران، نظام برنامهریزی و مدیریت توسعه شهری به صورت متمرکز است و نظارت و توسعه شهرها از طریق سازمان های دولتی و در سطح ملی و محلی انجام می پذیرد. مداخلهی قاطع دولت مرکزی در سیاست گذاری و برنامه ریزی های اجتماعی در این کشورها ضعف شدید مدیریتهای محلی و نهادهای جامع مدنی را در شهرها به دنبال داشته است. علاوه بر آن آنچه امروزه به عنوان مفهومی دربرگیرنده و برنامه ریزی شده برای مواجهه پذیری شهر ها و ساختار های شهری در برابر تهدیدات انسانی و طبیعی مطرح می شود مقوله تاب آوری می باشد هدف:هدف این پژوهش ارزیابی نقش حکمروایی خوب شهری بر تاب آوری شهری در تهران می باشد. روش پژوهش: پژوهش حاضر از نوع هدف کاربردی و از نظر گردآوری داده ها جز پژوهشهای توصیفی- تحلیلی است.در این پژوهش از 36 سؤال برای متغیر حکمروایی خوب شهری (مشارکت، عدالت محوری، توافق و اجماع محوری، کارایی و اثربخشی، قانونمندی، شفافیت، مسئولیت پذیری و پاسخگویی) و تاب آوری شهری (اقتصادی، اجتماعی، نهادی - مدیریتی و زیرساختی -کالبدی) استفاده شده است. جامعه آماری شامل اساتید دانشگاهی ، مدیران و کارشناسان آشنا به موضوع پژوهش در شهر تهران می باشند که با استفاده از نمونه گیری هدفمند ٤٠ نفر به عنوان نمونه انتخاب گردید قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمروه جغرافیایی این پژوهش شهر تهران می باشد. یافته های پژوهش:یافتههای پژوهش نشان میدهند در شهر تهران شاخصهای مشارکت، عدالت محوری، توافق و اجماع محوری، کارایی و اثربخشی، قانونمندی، شفافیت، مسئولیت پذیری و پاسخگویی که انعکاس دهنده حکمروایی خوب شهری می باشند بر ابعاد تاب آوری شهری تأثیر بالایی (ضریب تأثير 69/0) دارند. بنابراین بهبود شاخصهای حکمروایی خوب شهری در شهر تهران منجر به افزایش تاب آوری شهر و شهروندان می گردد . نتایج پژوهش :نتایج این تحقیق نشان می دهد که در شهر تهران شاخص های مشارکت، عدالت محوری، توافق و اجماع محوری، کارایی و اثربخشی، قانونمندی، شفافیت، مسئولیت پذیری و پاسخگویی که انعکاس دهنده حکمروایی خوب شهری می باشند بر ابعاد تاب آوری شهری تأثیر زیادی دارند. در این تحقیق متغیر حکمروایی خوب شهری براساس ۸ بعد اصلی و ۲۴ شاخص مورد بررسی قرار گرفته است این ۲۴ شاخص نشان دهنده وضعیت حکمروایی خوب شهری در شهر تهران می باشند
کلیدواژهها: تابآوری، توسعه شهری، حکمروایی خوب شهری، شهر تهران.
مقدمه
شهرهای ما همواره با تنشها و مخاطرات مختلفی ازجمله فجایع هیدرولوژیکی (سیل)، فجایع هواشناختی (طوفان)، فجایع اقلیم شناختی (خشکسالی)، فجایع ژئوفیزیکی (زمین لرزه، سونامی و فوران آتشفشانی) یا فجایع بیولوژیکی (همهگیری و آلودگی حشرات)، فجایع فنی شامل حوادث صنعتی (نشت شیمیایی، فروپاشی زیرساختهای صنعتی) و حوادث حمل و نقل (هوایی، ریلی، جاده یا آب)، فجایع اقتصادی(بحران بانکی یا ارزی) و فجایع اجتماعی (تروریسم، نزاعهای مدنی، خشونت، آشوب و جنگ) مواجه بوده است(Vathana t al.2015). امروزه مدیریت شهری در جهان تحول اساسی یافته است. شهرها مدیریت می شوند تا بتوانند رفاه و آسایش ساکنان خود را تأمین کنند. مدیریت شهری نقش دارای تشکیلات وسیعی است و نقش مهمی در موفقیت برنامهها و طرحهای توسعه شهری و همچنین رفع نیاز جمعیت، جریان عبور و مرور در شهر، رفاه عمومی، مسکن، کاربری زمین، تفریح، فرهنگ، اقتصاد، تأسیسات زیربنایی و امثال آنها بر عهده دارد. هدف مدیریت شهری، ارتقای شرایط کار و زندگی جمعیت ساکن در قالب اقشار و گروه های مختلف اجتماعی و اقتصادی و حفاظت از حقوق شهروندان، تشویق به توسعه اقتصادی و اجتماعی پایدار و حفاظت از محیط کالبدی است (تقوایی و صفرآبادی، ۱۳۹۰: ۳۶). به طور کلی حکمروایی خوب را می توان رویکرد، فرآیند، شیوه اداره عمومی با مشارکت و تعامل سازنده سه بخش دولتی، خصوصی و مدنی تعریف کرد. از این رویکرد به عنوان یکی از ویژگیهای شهر پایدار در کنار سه قابلیت زیست مطلوب، رقابت پذیری و قابلیت انباشت نام برده شده است (کمانرودی کجوری و بیگدلی، ۱۳۹۳: ۴۰). از سویی بیش از نیمی از جمعیت جهان در شهرها و نواحی شهری زندگی می کنند. گسترش روزافزون شهرها و هجوم جمعیت به این نواحی بدون توجه به بستر و ظرفیت شهر باعث افزایش آسیب پذیری شهر و ساکنانش نسبت به مخاطرات طبیعی و انسانی می شود. همان طور که امروزه بحرانهای بی شماری زندگی انسانها را در شهرها به خطر انداخته است، ازجمله عمده ترین این مشکلات تغییر اقلیم، زلزله و سیل. محل وقوع این حوادث همواره در شهرها است و از آنجاکه شهرها سیستمهای بسیار پیچیده اما سازگار پذیر هستند، مرکز توجه رویکرد تاب آوری را به خود اختصاص داده اند Godschalk,2008,770)) و تاب آوری شهری به یک مفهوم بسیار پرکاربرد و پرطرفدار از سوی محققان و مسئولین شهری تبدیل شده است . ((Carmin et al 2001:165 ,Leichenko ;2012:19
از طرف دیگر اگرچه نواحی شهری کمتر از ۳ درصد سطح کره زمین را اشغال کرده اند. می توان بیان کرد که شهرها خاستگاه اصلی مخاطرات محیطی هستند و فعالیتهای انسانی اثر عمده ای در تغییر ظرفیت محیط زیست اعم از مصنوعی و طبیعی و افزایش آسیب پذیری نسبت به مخاطرات محیطی دارند. به همین مفاهیم جدید بی شماری برای حل این مشکلات در علوم محیطی و شهری ارائه شده است. از جمله نظریه شهر هوشمند، شهر فشرده، شهر و نوشهر گرایی که از دسته نظریاتی هستند که در جهت ارتقاء زیست پذیر کردن شهرها و پایداری شهری پیشنهاد شده اند (2008,416 ,Kashef). در پژوهش های مرتبط با حکمروایی خوب شهری، رابطه حکمروایی خوب شهری با حقوق کاربری زمین
( Koros et al, 2013:417) ، حکمروایی شهری و سیستم غذایی شهری (2016,80,Smit et al) ، حکمروایی خوب و مدیریت ریسک غذایی (2016:1,Devaney)، حکمروایی خوب شهری و پایداری شهری ، آسیب پذیری و حکمروایی خوب شهری (Mioch2005:50)، نقش حکمروایی در توسعه پایدار گردشگری (محمدنژاد، ۱۳۹۴: ۱)، نقش حکمروایی خوب در برندسازی شهری (علیزاده و روشنایی، ۱۳۹۶: ۱۱۵)، نقش حکمروایی خوب شهری در پایداری محلهای (حاتمی نژاد و همکاران، ۱۳۹۴: ۱۰۵)، نقش حکمروایی خوب شهری در مدیریت مطلوب زمین (ارغان و همکاران، ۱۳۹۵: ۱)، نقش حکمروایی خوب شهری بر درآمدهای پایدار ، نقش حکمروایی خوب شهری بر آسیب پذیری شهری (حاتمی نژاد و همکاران، ۱۳۹۶: ۵۹۹) را موردبررسی قرار دادند. با توجه به عدم بررسی نقش حکمروایی خوب شهری در تاب آوری شهری، این پژوهش بررسی این موضوع را دنبال می کند. از سویی رشد کالبدی شهر تهران و افزایش جمعیت شهر سبب افزایش بافتهای فرسوده و شکل بافتهای حاشیه نشین شده است همچنین از مشکلات شهر تهران می توان به آلودگی صنایع ، عدم خدمات مناسب حتی در محلات مرکزی شهر، افزایش مهاجران با سطح اقتصادی و اجتماعی پایین ، ضعف حمل ونقل عمومی(حاتمی نژاد، ۱۳۹۶: ۳۷؛ آروین و همکاران، ۱۳۹۵) و... سبب اهمیت بررسی موضوع تاب آوری در شهر تهران شده است از آنجایی که هدف مدیریت شهری و الگوی نوین مدیریت شهری که تحت عنوان حکمروایی خوب شهری بیان می شود توسعه پایدار شهری و افزایش زیست پذیری شهرها می باشد(محمدپور زرندی و طباطبایی مزدآبادی، ۱۳۹۶: ۱۴۵) و با مؤلفههای مانند برنامه ریزی کاربری اراضی، طرحهای توسعه شهری، خدمات رسانی مناسب و اجرای ضوابط و قوانین توسعه شهری و... بر زندگی ساکنان شهرها تأثیر زیادی دارد و بنا بر اعلام سازمان ملل و سازمانهای بین المللی الگوی حکمروایی خوب شهری موجب افزایش کیفیت زندگی و کاهش فقر و... به ویژه در کشورهای درحال توسعه می شود(شکوهی و مؤمنی، ۱۳۹۲: ۲). تحقق اهداف توسعه پایدار شهری و افزایش کیفیت زندگی شهرها بدون در نظر گرفتن توان و ظرفیت شهرها در برابر مخاطرات و بازیابی از شوکهای طبیعی و انسانی (مقوله تابآوری شهری) تحقق نمی یابد(محمدی و دربان رضایی، ۱۳۹۴: ۱؛ رمضانی و ابراهیمی دهکردی، ۱۳۹۲: ۲).
با توجه مطالب بیان شده از نظر زمانی و مکانی انجام این پژوهش در شهر تهران به سبب مسائل زیادی از جمله افزایش جمعیت، وجود بافتهای فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی، عدم تعادل در خدمات شهری،پدیده آلودگی، و همچنین به سبب وجود تمرکز مراکز اداری -سیاسی و پیامدهای ناشی از وقوع مخاطرات و آسیبهای اجتماعی اهمیت می یابد و در بخش نظری و علمی ، بررسی نقش حکمروایی خوب شهری در تحقق تاب آوری شهری به سبب وجود خلأ در این حوزه اهمیت دارد همچنین در بخش اجرایی- مدیریتی چالشهای زیادی در رابطه با تحقق توسعه پایدار و به دنبال آن تاب آوری شهری وجود دارد این پژوهش ضرورت بهره گیری از رویکرد نوین مدیریت شهری را برای حل این چالش ها بیان خواهد کرد. در همین راستا پژوهش حاضر به دنبال این سوال است که تاب آوری شهر را چگونه می توان با کمک حکمروایی خوب شهر ارتقاء داد.
بوم شناس نظری کانادایی، کرافورد استنلی هولینگ باتوجه به تحقیقات انجام پذیرفته درباره جمعیت ، پدر تفکر تابآوری مدرن لقب گرفته است و بومشناسی رفتاری پیش از پژوهش های وی، اصطلاح تابآوری به سمت یک منطق خطی هدایت شد که دلالت بر تابآوری به عنوان رویکرد مهندسی دارد. این بدان معناست که سیستم ازاینکه هرچه باسرعت بیشتری به وضعیت نرمال خود پس از یک اوضاع سخت برگردد، مقاومتر است. هولینگ تابآوری را نه با بهره گیری بر روی خصوصیات مواد، بلکه بر روی بوم سازگان تحقق بخشید و او اولین شخصی بود که اهمیت پویاییهای غیرخطی را عرضه کرد. هولینگ پایداری را به این صورت تعریف میکند: »توانایی مجموعه برای برگشت به شرایط پایدار یا حالت تعادل پس از یک اختلال موقتی تابآوری ظرفیت یک سیستم برای مواجه با تغییرات وتداوم توسعه است. در طرح اصلی، به پویایی قرین به متعادل شدن اشاره شده است؛ بنابراین، به عنوان هنگام الزام برای بازگشت سیستم به نقطه تعادل به دنبال یک اختلال تعریف شده است(Pede,2020,218).
برای خروج از دور باطل توسعه نیافتگی شهری در دهه اخیر حکمروایی خوب شهری، از مباحث برنامه عمرانی سازمان ملل بوده است (میدری و خیرخواهان، ۱۳۸۳). براساس تعریف برنامه عمران سازمان ملل، حکمرانی خوب عبارت است از: مدیریت امور عمومی براساس حاکمیت قانون، دستگاه قضایی کارآمد و عادلانه و مشارکت گسترده مردم در فرایند حکومت داری (مرادی، ۱۳۹۳: ۳). از میان تعاریف گوناگون حکمروایی خوب، شاید جامع ترین تعریف از این اصطلاح را اتحادیه اروپا با توضیح نحوه چگونگی تبدیل شدن حکمروایی به حکمروایی خوب، ارائه می دهد: حکمروایی مربوط است به توانایی دولت در خدمت به شهروندانش (اکبری و حق شناس، ۶:۱۳۹۲). در مجموع می توان حکمروایی خوب را چنین تعریف کرد: هدایت و مدیریت صحیح و کارآمد جامعه در چارچوب حاکمیت قانون، تصمیم گیری منطقی و عادلانه همراه با پاسخگویی و و اداره جامعه در چارچوب قانون، تصمیم گیری و مسئولیت پذیری، مشارکت عمومی و راهبردهایی از این قبیل است، بدیهی است که در تحقق این امر، تعامل شهروندان و نیروهای سیاسی اجتماعی جامعه مدنی با دولت، ضروری است (سردارنیا، ۱۴۹:۱۳۹۱). اهداف حکمروایی شهری به شرح ذیل هستند:
1.باز ساخت جامعه مدنی درجهت تقویت و ارتقای بهتر سازمانها، نهادها و جوامع محلی؛ کم کردن فقر و جدایی گزینی های اجتماعی، قومی و فرهنگی در شهرها؛
2.بالا بردن مشارکت و دخالت دادن افراد و ذینفع در فرایندهای سیاسی درون شهرها.
با توجه به موارد ارائه شده در جدول ۱ و همچنین پژوهش های سایر محققان، به نظر می رسد، برنامه توسعه سازمان ملل جمعی از اصول حکمرانی خوب شهری را بیان می کند که نسبت به دیگر گروه ها از جامعیت بالاتری برخوردار است. این اصول دربرخی معانی مجموعه ای از نتایج قدرت و اهداف سیاست هست. برای مثال، قدرت چه اندازه تأثیرگذار عمل می کند و یا فرآیندهای سیاسی تا چه اندازه قانونمند عمل می کنند. با توجه به اصول ارائه شده، نتیجه می گیریم که اصول حکمرانی خوب شهری، یک شرایط مفید را برای مدیریت شهر فراهم می آورد. این اصول ابزارهای توسعه یافته ای برای ارزیابیها عمیق در سطوح محلی میباشند(1997,UNDP).
جدول 1. مؤلفههای حکمرانی خوب شهری از دیدگاه برنامه توسعه سازمان ملل
مولفه ها | تشریح مؤلفههای حکمرانی خوب شهری |
مشارکت | روندی که با آن افرادی در قدرت هستند به صورت آزاد انتخاب و همچنین ایجاد بستر مناسب برای مشارکت فعالانه شهروندان در فعالیتهای جامعه |
پاسخگویی | روندی که دولت و بخش خصوصی در برابر شهروندان، پاسخگو باشند |
کارآیی و اثربخشی | دوام سیاسی و همچنین اعمال سیاست های مناسب و درست برای ارتقاء سطح عمومی جامعه، توسط دولت و بخش خصوصی با مشارکت شهروندان و نظارت دولت |
شفافیت | شفافیت به معنای گردش آزاد اطلاعات و همچنین قابل دسترس بودن آن برای همه شهروندان و مشخص بودن فرایند تائید و تصویب سیاستها |
عدالت | تمام شهروندان باید فرصت یکسانی برای دستیابی به خدمات داشته باشند و همچنین فرصت برابر برای رشد فردی |
حاکمیت قانون | ایجاد چهارچوبی قانونی و مشروع برای ساختار، و همچنین رعایت کردن آن برای همه و ترویج آن در سطح جامعه |
مسولیت پذیری | شامل قبول مسئولیت شهروندان و احترام به خودمختاری ها و تساوی حقوق بین شهروندان هست |
اجماع پذیری | تمام شهروندان باید به طور مستقیم و به طور غیرمستقیم توسط نهادهای قانون منافشان در نظر گرفته شود و همه ی گروهها و شهروندان را برای رسیدن به یک توافق گسترده برای اینکه چه چیزی بهترین است در نظر گرفته شود |
تاب آوری شهری کلمه تاب آوری در ابتدا از کلمه لاتین Resiliere به معنی پرش به عقب گرفته شده است. کاربرد معمول کلمه تاب آوری به معنای توانایی یک نهاد یا سیستم برای برگشت به شرایط عادی بعد از وقوع رخدادی که سبب اختلال می گردد. چنین تعریف گسترده در زمینههای مانند اکولوژی، علم مواد، روانشناسی، اقتصاد و مهندسی به کار می رود (2016,48,Hosseini). اصطلاح تاب آوری اولین بار در تحقیقات بوم شناسی مطرح گردید (هولینگ، ۱۹۷۳) در توصیف هر دو سیستم (اکوسیستم، جامعه یا سازمان) که در حالت تعادل تحت شرایط سخت باقی میمانند یا سیستمهای دینامیکی که تحت فشار هستند و از حالت تعادل خارج می شوند. تاب آوری ارتباط نزدیکی با مفهوم آسیب پذیری دارد و به منظور ایجاد سیستم تاب آور، باید آسیب پذیری کاهش پیدا کند؛ بنابراین تاب آوری ممکن به عنوان کیفیتی که فرد، جامعه یا سازمان جهت مقابله، سازگاری و بازیابی پس از یک حادثه شدید قادر می سازد، در نظر گرفته شود. تاب آوری شهری مربوط به توانایی یک سیستم شهری در کل دینامیسم آن جهت حمایت در برابر یک خطر یا فشار، تأمین و دسترسی به خدمات و عملکردهای ضروری برای سلامتی همه ساکنان به ویژه افرادی که فاقد ابزارهای برای مقابله با فشارها هستند (2012,17 ,Dickson et al). شهر تاب آور شهری است که دارای مؤلفههای آمادگی، استحکام، سازگاری، پایداری و دوام باشد. در بعد برنامه ریزی، یکپارچگی در سیاست گذاری و راهبری توسعه شهر امکانی را فراهم می کند تا برنامه ریزان در پرتو جهت گیریهای اساسی تعیین شده نسبت به کاربست اصول تاب آوری شهر در برابر حوادث اقدام کنند (عبداللهی،۱۳۹۴). ابعاد و شاخص های تاب آوری به صورت خلاصه در شکل شماره 1 نیز ارائه می شود.
شکل 1. ابعاد تاب آوری شهری
این پژوهش در نظر دارد تا تأثیر مؤلفه حکمروایی خوب شهری بر تاب آوری را موردبررسی قرار دهد مقوله هایی که یک هدف مشترک را دنبال می کنند و آن هم تحقق توسعه پایدار شهری است. همان طور که در دستنامه سازمان ملل (۲۰۱۵) شهر تاب آور را شهری می داند: «دارای دولتهای محلی فراگیر، صالح و پاسخگو است که دغدغه شهرنشینی پایدار را دارد و قبل، حین و پس از یک رویداد طبیعی ناگوار، خود را ملزم به تأمین منابع لازم جهت ظرفیتهای مدیریت و سازمان دهی می داند. مقامات محلی و مردم خطرپذیری (ریسکی) که آنها را تهدید می کند، درک می کنند و به کمک یکدیگر پایگاه اطاعات لازم در مورد کسانی که در معرض خطرپذیری و نیز اشخاص که آسیب پذیری هستند یافت می شود و اختیار و قدرت لازم جهت شرکت در تصمیم گیری و برنامه ریزی شهر در کنار مقامات محلی به مردم داده می شود و مردم برای دانش محلی و بومی، ظرفیتها و منابع موجود خود، ارزش قائل می شوند. تدابیری برای پیش بینی و کاهش اثر بلایای طبیعی، بکار گرفتن فن آوریهای هشداردهنده و نظارت سریع، حفظ زیرساختها، اموال عمومی و خصوصی، ازجمله خانه ها و سایر داراییها، میراث فرهنگی، سرمایه اقتصادی و زیست محیطی، اتخاذ نموده است و قادر است تا زیانهای جسمی و اجتماعی ناشی از حوادث آب و هوایی شدید، زلزله و یا دیگر مخاطرات ناشی از حوادث طبیعی و یا انسانی را به حداقل برساند و توانایی مقابله سریع، اجرای راهکارهای بازیابی فوری و بازگرداندن سریع خدمات اساسی و از دیگر فعالیتهای اجتماعی، نهادی و اقتصادی پس از چنین حوادثی را دارد (مدیریت بحران شهرداری مشهد، ۲۰۱۲، ۱۲) » بنابراین از رکن های اساسی دست یابی به شهر تاب آور دولتهای محلی فراگیر، صالح و پاسخگو که این مهم در موضوع حکمروایی خوب شهری نمود پیدا می کند. همچنین در دستور کار جدید شهری نیز بر تاب آوری شهر و نقش مدیریت شهری در تحقق این امر تأکید شده است:
براساس مطالب ارائه شده مدل مفهومی پژوهش به صورت شکل شماره 2 ارائه می گردد.
شکل 2. مدل مفهومی پژوهش
روش پژوهش
این پژوهش از نظر هدف «کاربردی» و ازنظر نحوه گردآوری دادهها، «توصیفی، پیمایشی» است. شاخص های تحقیق با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و بررسی تحقیقات گذشته تدوین شده است. در این پژوهش از ۳۶ سؤال برای دو متغیر حکمروایی خوب شهری و تاب آوری شهری استفاده شده است. برای هرکدام از ۸ شاخص حکمروایی خوب شهری (مشارکت، عدالت محوری، توافق و اجماع محوری، کارایی و اثربخشی، قانونمندی، شفافیت، مسئولیت پذیری و پاسخگویی) ۳ سؤال طرح شده است. همچنین برای هرکدام از ابعاد تاب آوری (اقتصادی، اجتماعی، نهادی - مدیریتی و زیرساختی -کالبدی) نیز ۳ سؤال طرح شده است. حجم نمونه شامل ۴۰ نفر از اساتید دانشگاهی، مدیران و کارشناسان آشنا به موضوع پژوهش در شهر تهران است که با استفاده از نمونه گیری هدفمند انتخاب گردید. با توجه به ماهیت پژوهش( در بررسی تأثیر حکمروایی خوب شهری بر تاب آوری شهری) نیازمند استفاده از نظرات کارشناسان است. چون شهروندان به امور مدیریت شهری و سازوکارهایی قانون آشنایی کامل ندارند بنابراین نمی توانند به عنوان پاسخگو به این سؤالات انتخاب شوند. در این پژوهش نیز با مراجعه به سازمان های شهر تهران کسانی که از نظر رشته و حوزه کاری بیشترین ارتباط را با برنامه ریزی و مدیریت شهری داشته اند به عنوان نمونه(۴۰نفر) انتخاب شده اند . همچنین از علت استفاده از نمونه گیری هدفمند عدم تخمین دقیق جامعه آماری کارشناسان است. مقیاس اندازه گیری براساس طیف لیکرت از خیلی کم تا خیلی زیاد و نحوه نمره دهی پرسشها نیز از نمره ۱ تا ۵ بود. برای تحلیل از روشهای آماری با استفاده از نرم افزار spss و آموس گرافیک ۲۴ انجام گردید. به منظور بررسی وضعیت نرمال بودن داده ها آزمون کولموگوروف و اسمیرونف بهره گرفته شده است. در این آزمون اگر مقدار سطح معناداری کمتر از ۰٫۰۵ باشد فرض نرمال بودن داده ها رد می شود و اگر بالاتر از ۰٫۰۵ باشد فرض نرمال بودن داده ها تائید می شود. نتیجه آزمون نشان می دهد که سطح معنی داری 621/0 است بنابراین فرض نرمال بودن داده ها تائید می شود. در این تحقیق به منظور بررسی پایایی آزمون آلفای کرونباخ در نرم افزار SPSS استفاده شده است.
جدول 2. بررسی پایایی متغیرهای تحقیق با استفاده از آلفای کرونباخ حکمروایی
حکمروایی خوب شهری | تاب آوری شهری |
870/0 | 852/0 |
با توجه جدول شماره2نتیجه آزمون آلفای کرونباخ در متغیر حکمروایی خوب شهری و تاب آوری شهری بالاتر از 7/0 قرار گرفته است بنابراین پایایی تائید می گردد. روایی این سؤال پاسخ میدهد که ابزار اندازه گیری تا چه حد خصیصه موردنظر را می سنجد؟ باید گفت : پرسشنامه پژوهش براساس شاخص های حکمروایی خوب شهری مورد تائید سازمانهای بین المللی و پژوهشهای مرتبط تهیه شده است و سؤالهای بخش تاب آوری با توجه به ابعاد کلی تاب آوری و با استفاده از پژوهشهای قبلی تدوین شده اند و جهت تائید نهایی روایی آن در اختیار استادان و متخصصان این حوزه قرار گرفت.
قلمرو جغرافیایی پژوهش
قلمرو مکانی پژوهش کلانشهر تهران مرکز استان تهران می باشد تهران در پهنه‌ای بین دو وادی کوه و کویر و در دامنه‌های جنوبی البرز گسترده شده‌است و ۷۳۰ کیلومتر مربع مساحت دارد. از نظر جغرافیایی نیز در ۵۱ درجه و ۱۷ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۳۳ دقیقه طول خاوری و ۳۵ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۴۴ دقیقه عرض شمالی قرار دارد.تهران پرجمعیت ترین شهر وپایتخت ایران ومرکز استان وشهرستان تهران است.این شهر در براورد سال1401بالغ بر 9039000نفرجمعیت داشته است وبراساس برآورد سال2018سازمان ملل متحد،سی وچهارمین شهرپرجمعیت جهان وپرجمعیت ترین شهر باختر آسیا می باشد ودومین شهر پرجمعیت خاورمیانه است.
شکل3:نقشه موقعیت جغرافیایی کلانشهرتهران دراستان تهران وکشور
Source :Researc finindgs
یافتهها و بحث
داده های گردآوری شده وارد نرم افزار شده و کدگذاری کردید سپس وارد نرم افزار آموس گرافیک شد، استفاده از این نرم افزار به دلیل بهره گیری از رویکرد معادلات ساختاری که به صورت گرافیکی ارائه می شود، می باشد. همان طور که گفت برای متغیر مستقل حکمروایی خوب شهری) از ۲۴ شاخص مشاهده پذیر و برای متغیر وابسته (تاب آوری شهری) از ۱۲ شاخص مشاهده پذیر استفاده شده است.
شکل 4 .آزمون مدل تأثیر حکمروایی خوب شهری بر تابآوری شهری
جدول 3. ضرایب محاسبه شده شاخصهای متغیر تاب آوری شهری
متغیرپنهان | شاخص مشاهده پذیر | نشانگر | ضریب محاسبه شده | معنی داری | |
|---|---|---|---|---|---|
حکمروایی خوب شهری | مشارکت | 1.تبادل نظر و مشورت کردن مسولان با شهروندان 2.آموزش شهروندان و افزایش آگاهیهای عمومی 3. ایجاد سازوکارهای قانونی و نهادی الزم برای مشارکت سازمانها و تشکلهای مردم نهاد | H1
H2
H3 | 64/0 63/0
58/0 | 000/0 |
عدالت محوری | 1.توزیع عادلانه منابع و امکانات شهر در بین شهروندان 2.افزایش فرصتهای مناسب برای همه شهروندان برای بهبود وضعیت خود 3.نگرش مثبت در به کارگیری زنان در پستهای مهم و مدیریتی | H4
H5
H6 | 47/0
47/0
48/0 | 000/0 | |
اجماع | 1. تعامل بین سازمانهای مختلف در اداره شهر 2. ارتباط بین شهرداری و شورای شهر با نهادهای بخش خصوصی 3.تعیین کردن اهداف توسعه شهر با نظر و توافق گروههای ذینفع | H7
H8
H9 | 61/0
66/0
62/0 | 000/0 | |
کارآیی و اثربخشی | 1. افزایش مهارتها و ایجاد کارآفرینیها در شهر 2. تلاش مدیران در ارائه خدمات با هزینه کمتر و باکیفیت بالاتر و رضایتمندی بیشتر 3.خصوصی سازی خدمات شهری | H10
H11
H12 | 69/0
67/0
58/0 | 000/0 | |
قانونمندی | 1.میزان احترام به حقوق ساکنان شهر (حق دسترسی آسان به خدمات، حق اعتراض 2.تدوین و انتشار قوانین و مقررات شهری برای آگاهی و راهنمایی شهروندان 3.رعایت قوانین و مقررات شهرسازی مدیران شهری | H13
H14
H15 | 63/0
66/0
67/0 | 000/0 | |
شفافیت | 1.اعلام عمومی طرحها و برنامههای توسعه شهری 2.گردش آزاد اطلاعات شهری و تسهیل دسترسی به آنها 3.شفافیت حرف مدیران شهری در تصمیم گیریها | H16
H17
H18 | 56/0
45/0
69/0 | 000/0 | |
مسولیت پذیری | 1.گسترش نهادهای همگانی برای پایش فعالیت مدیران شهری 2.نظارت دقیق شورا بر شهرداری 3.میزان انتقادپذیری و پاسخگویی مدیران در برابر شهروندان | H19
H20
H21 | 53/0
60/0
50/0 | 000/0 | |
پاسخگویی | 1.سهیل و تسریع امور و خدمات برای ارائه خدمات و اطلاعات به شهروندان 2.مکانات و تسهیلاتی برای رسیدگی به شکایات شهروندان 3.تشریح برنامهها و کارهای انجام شده یا در دست انجام خود برای شهروندان | H22
H23
H24 | 55/0
64/0
48/0 | 000/0 | |
با توجه جدول شماره 3 تمام شاخصهای مشاهدهپذیر جهت سنجش متغیر حکمروایی خوب شهری معنادار می باشد. طبق نتایج به دست آمده ضریب تأثیر شاخصهای مشاهدهپذیر متغیر حکمروایی خوب شهری بین 45/0 تا.69/0 میباشد. در شاخص مشارکت، تبادل نظر و مشورت کردن مسولان با شهروندان با ضریب 64/0 ،در شاخص عدالت محوری، نگرش مثبت در به کارگیری زنان در پستهای مهم و مدیریتی با ضریب 48/0،در شاخص توافق و اجماع محوری، وجود ارتباط بین شهرداری و شورای شهر با نهادهای بخش خصوصی با ضریب 66/0 ،در شاخص کارایی و اثربخشی، برنامهای در جهت افزایش مهارتها و ایجاد کارآفرینیها در شهر با ضریب 69/0 ،در شاخص قانونمندی، تدوین و انتشار قوانین و مقررات شهری برای آگاهی و راهنمایی شهروندان با ضریب 66/0 ،در شاخص شفافیت، شفافیت حرف مدیران شهری در تصمیمگیریها با ضریب 69/0 ،در شاخص مسئولیت پذیری، نظارت دقیق شورا بر شهرداری با ضریب 60/0 ،در شاخص پاسخگویی، امکانات و تسهیلاتی برای رسیدگی به شکایات شهروندان با ضریب 64/0 بیشترین میزان تأثیر را دارند.
جدول 4 .ضرایب محاسبه شده شاخصهای متغیر تابآوری شهری
متغیرپنهان | شاخص مشاهده پذیر | نشانگر | ضریب محاسبه شده | معنی داری | |
تاب آوری شهری | اقتصادی | 1. حمایت مالی از اقشار آسیبپذیر 2. توانمندسازی شهروندان 3. حمایت از بخش خصوصی و کارآفرینی | t1
t2
t3 | 80/0
84/0
84/0 | 000/0 |
نهادی | 1. جود سازمان و مراکز مدیریت بحران در تمام نواحی شهر 2.آموزش های مرتبط و هدفدار به شهروندان 3. آمادگی و هماهنگی سازمانها در زمان حوادث | t4
t5
t6 | 84/0
80/0
84/0 | 000/0 | |
اجتماعی | 1. همکاری شهروندان با مسئولین در برنامههای مقابلهای 2. مهارت و کمک داوطلبانه شهروندان در امدادرسانی 3. همبستگی و مشارکت شهروندان | t7
t8
t9 | 75/0
64/0
75/0 | 000/0 | |
زیرساختی | 1. وجود خدمات و تسهیالت اولیه در کل نواحی شهر 2. وجود پناهگاههای مناسب در شهر 3. رعایت اصول فنی در ساخت وسازهای شهری | t10
t11
t12 | 74/0
75/0
42/0 | 000/0 | |
نتایج ارائه شده در جدول شماره 3نشان میدهد تمام شاخصهای مشاهده پذیر متغیر تاب آوری شهری همانند متغیر حکمروایی خوب شهری معنادار میباشند و در واقع به خوبی وضعیت این متغیر را انعکاس می دهند. شاخص رعایت اصول فنی در ساخت وسازهای شهری با ضریب ۰٫۴۲ کمترین میزان تأثیر و شاخص های تقویت مهارتهای شهروندان برای تأمین معاش، حمایت از بخش خصوصی و کارآفرینی شهروندان، وجود سازمان و مراکز مدیریت بحران در تمام مناطق و آمادگی و هماهنگی سازمانها در زمان حوادث با ضریب ۰٫۸۴ بیشترین تأثیر را در متغیر تاب آوری شهر دارند.
جدول 6. میزان تأثیر متغیر مستقل (حکمروایی خوب شهری) بر متغیر وابسته (تاب آوری شهری)
فرضیه | ضریب تاثیر |
حکمروایی خوب شهری بر تابآوری شهری | 96/0 |
با توجه به نتیجه آزمون ضریب تأثیر (رگرسیونی) متغیر حکمروایی خوب شهری بر متغیر تاب آوری شهری ۰٫۶۹ به دست آمده است. بدین مفهوم که متغیر حکمروایی خوب شهری با ۲۴ شاخص مشاهده پذیر تأثیر بالایی بر متغیر تاب آوری شهری در شهر تهران دارد.واین نکته را باید اضافه کرد که بعد نهادی تاب آوری شهری با شاخصهایی مانند دسترسی به اطلاعات، تخصیص عادلانه منابع، قوانین و آئین نامه ها، نحوه مدیریت یا واکنش به سوانح، نحوه مدیریت، مسئولیتپذیری مسئولین نشان دهنده اهداف حکمروایی خوب شهری است. بنابراین با تحقق حکمروایی خوب شهری در شهر تهران، بعد نهادی تاب آوری شهری نیز محقق می شود. به منظور بررسی معتبر بودن مدل از شاخص های کلی برازش استفاده گردید. شاخصهای برازش در چهار نوع مطلق، نسبی، موجز و تطبیقی استفاده شده است. نتیجه شاخص های برازش در جدول شماره 7 ارائه شده است.
جدول 7. شاخص های نیکویی برازش مدل
نوع شاخص | شاخص | مقدرا به دست آمده | مقدار قابل تایید | نتیجه |
مطلق | CMIN | 131/487 | مقدارp بزرگ تر از05/0 | تائید نیکویی برازش |
DF | 172 | |||
P | 078/0 | |||
نسبی | RMSE | 047/0 | کوچک تر از05/0 | |
CMIN | 083/2 | مقدار بین 1 تا 3 | ||
موجز | PNFI | 624/0 | مقدار بزرگ تر 05/0 | |
PCFI | 654/0 | |||
تطبیقی | IFI | 902/0 | مقدار بزرگتر از09/0 | |
CFI | 901/0 |
نتیجهگیری
تحرک و تعامل بین تغییرات ناگهانی و منابع تاب آوری، نشان می دهند که تاب آوری شهرها، تنها مقاومت در مقابل تغییر و حفاظت از تشکیلات موجود نیست، بلکه تاب آوری امروزه به عنوان ظرفیت یک شهر در پذیرش اختلالات و سازماندهی دوباره، ضمن دچار تغییر شدن و حفظ عملکرد موجود، ساختار ، هویت و بازخوردهای پیشین، تعریف می شود. نتایج این تحقیق نشان می دهد که در شهر تهران شاخص های مشارکت، عدالت محوری، توافق و اجماع محوری، کارایی و اثربخشی، قانونمندی، شفافیت، مسئولیت پذیری و پاسخگویی که انعکاس دهنده حکمروایی خوب شهری می باشند بر ابعاد تاب آوری شهری تأثیر زیادی دارند. در این تحقیق متغیر حکمروایی خوب شهری براساس ۸ بعد اصلی و ۲۴ شاخص مورد بررسی قرار گرفته است این ۲۴ شاخص نشان دهنده وضعیت حکمروایی خوب شهری در شهر تهران می باشند و تأثیر کلی این متغیر مورد ارزیابی قرار گرفت و از جداسازی شاخص ها برحذر داشت. در حقیقت حکمروایی خوب شهری را به عنوان سیستم یکپارچه و مجموعه ای از چند شاخص در نظر گرفته شد. با عنایت به ننتیجه گیری های به عمل آمده در شاخص مشارکت، تبادل نظر و مشورت کردن مسئولان با شهروندان با ضریب 64/0 در شاخص عدالت محوری، نگرش مثبت در استفاده از زنان در پست های مهم و مدیریتی با ضریب 48/0 در شاخص توافق و اجماع محوری، وجودرابطه بین شهرداری و شورای شهر با نهادهای بخش خصوصی با ضریب 66/0، در شاخص کارایی و اثربخشی، برنامه ای در جهت افزایش مهارتها و ایجاد کارآفرینی ها در شهر با ضریب 69/0 در شاخص قانونمندی، تدوین و انتشار قوانین و مقررات شهری برای آگاهی و راهنمایی شهروندان با ضریب 66/0 در شاخص شفافیت، شفافیت حرف مدیران شهری در تصمیم گیری ها با ضریب 69/0، در شاخص مسئولیت پذیری، نظارت دقیق شورا بر شهرداری با ضریب 60/0، در شاخص پاسخگویی، امکانات و تسهیلاتی برای رسیدگی به شکایات شهروندان با ضریب 64/0 بیشترین میزان تأثیر را دارند. در بخش تاب آوری شهری شاخص رعایت اصول فنی در ساخت و سازهای شهری با ضریب 42/0 کمترین میزان تأثیر و شاخص های تقویت مهارتهای شهروندان برای تأمین معاش، حمایت از بخش خصوصی و کارآفرینی شهروندان، وجود سازمان و مراکز مدیریت بحران در تمام مناطق و آمادگی و هماهنگی سازمانها در زمان حوادث با ضریب 84/0 بیشترین تأثیر را در متغیر تاب آوری شهر دارند. در بررسی فرضیه تحقیق به دست آمد که متغیر حکمروایی خوب شهری با ضریب 69/0 بر متغیر تاب آوری شهری تأثیر می گذارد بنابراین فرضیه تائید می گردد. نتایج پژوهش با پژوهش راجا(2017) که بیان داشت مشارکت، قانونمندی، رویکرد شفاف، اثربخشی، عدالت پذیری و مدیریت غیرمتمرکز، کارآمدی و پاسخ گویی در میزان تاب آوری جوامع در برابر حوادث اثرگذار است همسو است.
همان طور که گفته شد هدف اصلی حکمروایی خوب شهری تحقق توسعه پایدار شهری است. تحقق توسعه پایدار شهری بخصوص در کشورهای درحال توسعه بدون تغییر شیوه مدیریت شهری و دخالت همه گروههای ذینفع (شهروندان، بخش خصوصی، نهادهای مردمی) امکان پذیر نیست. از سویی یکی از مؤلفههای مهم توسعه پایدار شهری، کاهش خطرپذیری و افزایش تاب آوری شهری است. استفاده از رویکرد تاب آوری شهر و برنامه جامع مدیریت بحران بدون مشارکت شهروندان و نظرخواهی از سایر گروهها به ویژه گروههای آسیب پذیر ممکن نیست. مدیریت شهری با بهبود مشارکت شهروندان، دسترسی آزاد به اطلاعات، عدالت در توزیع خدمات و امکانات، مسئولیت پذیری و پاسخگویی در تهیه و تأمین امکانات مناسب برای مقابله با مخاطرات، ایجاد پایگاههای اطلاعاتی، تخصیص بودجه و... بر میزان تاب آوری شهر می گذارد افزایش تاب آوری و کاهش خطر در شهر بر دوش هر یک از گروههای ذینفع است با محوریت مدیریت شهری است. شهرداری با ارزیابی و دخالت گروههای ذینفع کمک خواهد تا نقش ها و مسئولیتهای خود بشناسند، عوامل خطرآفرین و محدوده های آسیب پذیر را شناسایی نمایند و تدابیر لازم برای مقابله با آنها را اتخاذ کنند.
در ارتباط و تأثیر شاخص ها می توان بیان کرد که افزایش تحقق شاخص عدالت محوری با مؤلفههای مانند توزیع عادلانه منابع و امکانات شهر در بین شهروندان، افزایش فرصتهای مناسب برای همه شهروندان برای بهبود وضعیت خود در شهر تهران بر بعد اقتصادی تاب آوری با شاخصهای مانند حمایت مالی از اقشار آسیب پذیر و تقویت مهارتهای شهروندان برای تأمین معاش تأثیر می گذارد. شهر تهران با توجه به وجود محلههای فقیرنشین و حاشیه نشین و افزایش نابرابری در خدمات و امکانات شهری حتی در محلات درون شهری ، نیاز بیشتری به اجرای شاخص عدالت محوری دارد. تأثیر شاخص عدالت : تاب آوری با پژوهش دولاریچ و همکاران (۲۰۱۸) همسو می باشد. همان طور که دواس (۲۰۰۱) بیان می کند که توانایی حکومتهای شهری برای ارائه خدمات به گروه های کم درآمد بستگی به دو عامل دارد: عامل اول توانایی دولت برای پاسخگویی به مسئولیتهای خود این اغلب به روابط دولت با سطوح بالاتر بستگی دارد و عامل دوم، پاسخ دولتهای محلی به نیازهای گروه های کم درآمد است. این موضوع تأثیر شاخص پاسخگویی بر تاب آوری شهری (به ویژه در شاخص اقتصادی و کالبدی و خدماتی) را بیان می کند.
نتایج کلی پژوهش با نتایج پژوهشهای مشکینی و مؤذن (۱۳۹۲)، حمیدی و همکاران (۱۳۹۴)، رضوی زاده (۱۳۹۵) احد نژاد و جعفری (۱۳۹۶) کوین و فنگ (۲۰۱۶)، بداچ و دایمنیکا (۲۰۱۷)، بلانس (۲۰1۸) بر نقش حکمروایی خوب شهری بر توسعه پایدار، توسعه پایدار شهری و کیفیت زندگی تأکید کردند، همسو می باشند. باید بیان کرد تحقق و کاربرد حکمروایی خوب می تواند در سطوح ملی، منطقه ای و محلی منجر به ارتقا و بهبود شرایط زیست گردد و اینکه از عواملی که بهبود شرایط زیست در این سطوح را تحت تأثیر قرار می دهد افزایش تاب آوری در برابر تغییرات آب و هوایی و مخاطرات انسانی و طبیعی است این دو متغیر هر دو همزمان یک هدف که توسعه پایدار بخصوص در نواحی شهری را دنبال می کند اما نقش محرک و جهت دهنده را ابزار حکمروایی خوب شهری ایفا می کند بنابراین لازم است در همه سطوح برای افزایش نقش حکمروایی خوب و تحقق شاخصهای عدالت محوری، قانونمندی، مسئولیت پذیری و... تلاش گردد تا به دنبال آن تاب آوری نیز محقق گردد. با توجه به اینکه نقش حکمروایی خوب شهری بر تاب آوری شهری و پایداری شهری مورد تائید قرار گرفت و با توجه ابعاد و شاخص های تاب آوری که در بخش مبانی نظری ارائه شد زمینههای دخالت مدیریت شهری با اعمال شیوه حکمروایی خوب شهری با اقداماتی مانند تهیه زیرساختها و امکانات شهری، نظارت بر ساخت وسازها، جلوگیری از بورس بازی و زمین خواری در شهر، تهیه اطلاعات کافی از مناطق خطرپذیر، تلاش برای بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده (بخصوص در بخش مرکزی شهر)، افزایش زیرساختهایی شهری در مناطق کم برخوردار برنامه های آگاهی بخشی به شهروندان، در نظر گرفتن بودجه لازم برای کاهش آسیب ها، بهبود حمل و نقل عمومی، افزایش امنیت در محلات ناامن، تلاش برای انتقال کاربریهای ناسازگار به بیرون از شهر (پادگان ارتش، صنایع)، تلاش برای کاهش آلودگی ناشی از صنایع و خودروها، برگزاری جلسات هماهنگی و همکاری برای ارائه برنامههای مشترک در زمینه بهسازی بافتهای فرسوده و توانمندسازی سکونتگاههای غیررسمی، ارائه اطلاعات و شفاف سازی طرحهای سکونتگاههای غیررسمی و بافتهای فرسوده به ساکنان و شهروندان، ارزیابی وضعیت آسیب پذیری و تاب آوری در شهر تهران و ارائه نتایج به شهروندان ، برگزاری جلسات هفتگی با شهروندان بخصوص افراد آسیب پذیر و ساکن در بافتهای ناکارآمد، افزایش خدمات بخصوص فضای سبز در مناطق و محلات با تأکید بر شاخص عدالت محوری، افزایش فرصتهای و زمینههای آموزش شهروندان بخصوص در زمینه مخاطرات و... مشخص می گردد. این اقدامات بدون وجود یک مدیریت کارا و اثر بخش امکان پذیر نیست. مدیریتی در شهر تهران اثربخش است که دارای ثبات باشد و تغییر مدیریتی کمتر اتفاق بیفتد، فساد کاهش یابد و شفافیت در امور وجود داشته باشد.
منابع
اکبری، نعمت الله، حق شناس، مرضیه. (۱۳۹۲). بررسی عملکرد شهرداری در چهارچوب حکمرانی خوب شهری (مناطق چهارده گانه اصفهان)، پنجمین کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت شهری(صص1-20) دانشگاه فردوسی مشهد ،مشهد، ایران
تقوایی، مسعود، صفرآبادی، اعظم . (۱۳۹۰). نقش مدیریت شهری در دستیابی به توسعه پایدار گردشگری شهری مطالعه موردی شهر کرمانشاه. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، ۱(۴)، ۵۲-۳۵.
حاتمی نژاد، حسین، فرهادی خواه، حسین، آروین، محمود، رحیم پور، نگار، (۱۳۹۶). بررسی ابعاد موثر بر تاب آوری شهری با استفاده از مدل ساختاری(نمونه موردی: شهر تهران). دانش پیشگیری و مدیریت بحران، ۷(۱)، ۶۵-7. احمدی, سمانه و الهام دربان رضایی .(۱۳۹۴). پایداری و تاب آوری شهری: دو روی یک سکه، سومین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پایدار، (صص ۱۱-۱)، همدان،ایران
حمیدی، اکبر، لیلا محمدی کاظم آبادی و رقیه قاسمی ،(۱۳۹۴). بررسی و ارزیابی تأثیر حکمروایی شایسته در توسعه پایدار شهری مطالعه م شهر سردرود، سومین کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری، (صص۱۳-۱) ، دبیرخانه دائمی کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری، دانشگاه شهید بهشتی.تهران،ایران
رضوی زاده، الهام. (۱۳۹۵). بررسی تأثیر حکمروایی خوب شهری بر کیفیت زندگی شهری (مطالعه موردی: شهر مرند)، سومین کنفرانس علمی پژوهشی افق های نوین در علوم جغرافیا و برنامه ریزی معماری و شهرسازی ایران،(صص ۱۰-۱) ، انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین ، تهران،ایران
رمضانی، ناصر و امین ابراهیمی دهکردی. (۱۳۹۲)، توسعه پایدار شهری مستلزم ارتقا تاب آوری جامعه (نگرشی جامعه شناسانه بر تاب آوری در حیطه شهری، اولین همایش بین المللی و چهارمین همایش ملی عمران شهری، (صص ۱۰-۱)، سنندج، ایران
سردارنیا، خليل اله. (۱۳۹۱). شاخص های حکمرانی خوب شهری در چهارچوب نظریه سیستمی، در مجموعه مقالات نخستین همایش علمی حکمروایی خوب شهری، تهران،ایران
شکوهی، محمد اجزاء، مومنی، میترا. (۱۳۹۲). بررسی میزان آگاهی شهروندان از خدمات رسانی شهرداری و تاثیر آن بر مشارکت در محله هاشمیه شهر مشهد، اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعه پایدار، (صص ۱۲-۱)، انجمن محیط زیست کومش، دانشگاه صنعت هوایی،تهران،ایران
صالحی، اسماعیل و همکاران ۰(۱۳۹۰). بررسی میزان تاب آوری محیطی با استفاده از مدل شبکه علیت، محیط شناسی، ۳۷ (۵۹)، ۱۱۲-۹۹.
عبداللهی، مجید. (۱۳۹۴). تاب آوری شهری در برابر حوادث؛ رویکردی نوین در مدیریت بحران، پایگاه اطلاع رسانی و سازمان پیشگیری مدیریت بحران شهر تهران
علیزاده، کتایون، روشنایی، حامد. (۱۳۹۶)، نقش حکمروایی خوب در برندسازی شهری (مطالعه موردی: شاندیز). جغرافیا و توسعه فضای شهری، .۱۳۷-۱۱۵ ،(۱)۴
کشتکار، لیلا. (۱۳۹۳)، واکاوی، شاخص های محیطی -کالبدی مؤثر در وقوع جرم در شهر تهران با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: محدوده کلانتریهای ۱۵ و ۱۶)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران،اهواز،ایران ۱۷۰ صفحه. کمانرودی کجوری، موسی، بیگدلی، موسی، (۱۳۹۳). بررسی تطبیقی قوانین و برنامه های توسعه شهری با اصول حکمروایی خوب مطالعه موردی: برنامه های توسعه شهری تهران، مطالعات شهری، ۱۱، ۵۰ ۳۹. مبارکی، امید، لاله پور، منیژه و افضلی گروه، زهرا (۱۳۹۴). بررسی وضعیت مناطق چهارگانه شهر کرمان به لحاظ برخورداری از مؤلفه ها و شاخص های تاب آوری، مطالعات نواحی شهری، ۴۱۲)، ۱۳۹-۱۵۴ محمدنژاد، علی، قربانی سپهر، آرش، شمس پویا، محمد کاظم، لشگری، علی اصغر. (۱۳۹۴). تحلیل نقش حکمروایی خوب شهری در توسعه پایدار ۲۵-۱) ، شرکت توسعه سازان گردشگری مورد پژوهی: شهر تهران، چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، اصفهان،ایران محمدی ده چشمه، مصطفی، فیروزی، محمد علی، سعیدی، جعفر. (۱۳۹۴). ارزیابی شاخص های ناپایداری زیست محیطی در کلانشهر تهران، محیط شناسی، ۴۱ (۲)۲، ۴۶۴- مرادی، غلامرضا. (۱۳۹۳). نقش پذیری حکمروایی خوب شهری در پایداری شهر، کنفرانس ملی معماری و منظر شهر پایدار، (صص ۱۲-۱)،تهران،ایران موذن، سهراب. (۱۳۹۱). ارزیابی الگوی مدیریت محلات مبتنی بر شاخص های حکمروایی مطلوب شهری مورد مطالعه: محله اوین تهران ،پایان نامه دور کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی ،تهران،ایران، ، نقیبی رکتی، نرگس. (۱۳۹۰). بررسی وضعیت مبلمان شهری رود کنار کارون در شهر اهواز. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران ،اهواز،ایران ، نازک، رحیمی، محمد، (۱۳۸۹). حکمرانی خوب یک ضرورت تردیدناپذیر، دانش شهر، ۱۱، ۴۸-۱
Abdrabo, M. A, & Hassaan, M. A. (2015). An integrated framework for urban resilience to climate change .Case study: Sea level rise impacts on the Nile Delta coastal urban areas. Urban Climate, 14, 554-565. Batty, M. (2008). The size, scale, and shape of cities. Science, 319(5864), 769-32. Blanes, J. P. (2008). Key governance principles underpinning urban sustainable development planning and management. WIT Transactions on Ecology and the Environment, 117, 55-65 Carmin, J., Anguelovski, I., & Roberts, D. (2012). Urban climate adaptation in the global south planning icy domain. Journal of Planning Education and Research, 32(1), 18-32. 34.Cutter, S. L., Burton, C. G., & Emrich, C. T. (2010). Disaster resilience indicators for benchmarking baseline conditions. Journal of Homeland Security and Emergency Management, 7(1). Devaney, L. (2016). Good governance? Perceptions of accountability, transparency and effectiveness in Irish food risk governance. Food Policy, 62, 1-10. Devas, N., Amis, P., Beall, J., Grant, U., Mitlin, D., Rakodi, C., & Satterthwaite, D. (2001). Urban governance and poverty: lessons from a study of ten cities in the South. University of Birmingham, International Development Department. Dickson, E. (2012). Urban risk assessments: understanding disaster and climate risk in cities. World Bank Publications. Dollarhide, C. T., Mayes, R. D., Dogan, S., Aras, Y., Edwards, K., Oehrtman, J.P., & Clevenger, A. (2018). Social Justice and Resilience for African American Male Counselor Educators: A Phenomenological Study. Counselor Education and Supervision, 57(1), 2-17. 39.Godschalk, D. R. (2003). Urban hazard mitigation: creating resilient cities. Natural hazards review, 4(3), 136-143. Hosseini, S., Barker, K., & Ramirez-Marquez, J. E. (2016). A review of definitions and measures of system resilience. Reliability Engineering & System Safety, 145, 47-61.
.Huq, S.; Reid, H.; Lankao-Romero, P. and Satterthwaite, D. (2007) 'Building Climate Change Resilience in Urban Areas and among Urban Populations in Lowand Middle-income Nations', draft paper prepared for Rockefeller Foundation Institutional assessment of CLUVA cities. (2012). The common report. CLUVA. delivrable5:3. .Jabareen, Y. (2013). Planning the resilient city: Concepts and strategies for coping with climate change and environmental risk. Cities, 31, 220-229. .Kashef, M. (2008). Architects and planners approaches to urban form and design in the Toronto region: A comparative analysis. Geoforum, 39(1), 414-437. ..Kaufmann, D.; Leutier, F. and Mastruzzi, M. (2005) Governance and the City: An Empirical Exploration into Global Determinants of Urban Performance, Policy Research Working Paper 3712, Washington: World Bank Kauko, T. (2012). An institutional analysis of property development, good governance and urban sustainability. European Planning Studies, 20(12), 2053-2071. .Kevin, N. H., & Feng, L. J. (2016). Urban Governance Indicators and Quality of Life in Congo: Case study of Brazzaville. Journal of Studies in Social Sciences, 15(2). .Koroso, N. H., Van der Molen, P., Tuladhar, A. M., & Zevenbergen, J. A. (2013). Does the Chinese market for urban land use rights meet good governance principles? Land use policy, 30(1), 417-426.. Leichenko, R. (2011). Climate change and urban resilience. Current opinion in environmental sustainability, 3(3), 164-168 .Lewis, D., & Mioch, J. (2005). Urban vulnerability and good governance. Journal of contingencies and crisis management, 13(2), 50-53. .Lie Demmers, J., & Fernandez, A. E. (2004). 1 Good Governance and democracy in a world of neoliberal regimes. Good Governance in the Era of Global Neoliberalism: Conflict and Depolarization in Latin America, Eastern Europe, Asia, and Africa, 47, 1. .Meerow, S., Newell, J. P., & Stults, M. (2016). Defining urban resilience: A review. Landscape and urban planning, 147, 38-49. .Müller, B. (2011). Urban and regional resilience-A new catchword or a consistent concept for research and practice? German Annual of Spatial Research and Policy 2010, Springer: 1-54. 53.Rochas, C., Kuzņecova, T., & Romagnoli, F. (2015). The concept of the system resilience within the infrastructure dimension: application to a Latvian case. Journal of Cleaner Production, 88, 358-368. . Romero-Lankao, P., Gnatz, D. M., Wilhelmi, O., & Hayden, M. (2016). Urban sustainability and resilience: from theory to practice. Sustainability, 8(12), 1224. Smit, W. (2016). Urban governance and urban food systems in Africa: Examining the linkages. Cities, 58, 80-86. .Solecki, W., Leichenko, R., & O'Brien, K. (2011). Climate change adaptation strategies and disaster risk reduction in cities: connections, contentions, and synergies. Current Opinion in Environmental Sustainability, 3(3), 135-141.
