تحلیل راهکارهای سازگاری جوامع محلی با اثرات بادهای 120 روزه سیستان (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان نهبندان)

محورهای موضوعی : مخاطرات محیطی (طبیعی و انسانی) و سکونتگاههای انسانی

طاهره صادقلو ¹ , سکینه عرب ²

1 - دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
2 - دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

تاریخ دریافت : 1401/11/24 تاریخ پذیرش : 1402/06/29 تاریخ انتشار : 1403/12/01

کلید واژه: جوامع محلی, مدیریت مخاطرات, بادهای 120 روزه, سازگاری, شهرستان نهبندان,

چکیده مقاله :

مقدمه: برخی از فرایندهای طبیعی در تلفیق و تعامل با سایر رخدادها و الگوهای رفتاری جوامع تبدیل به مخاطرات خسارت‎باری می­شوند که پایداری و بقای اجتماعات به مدیریت و واکنش مناسب در برابر آنها بستگی دارد. بادهای 120 روزه شرق کشور از این دست فرایندهای طبیعی هستند که از دیرباز تداوم داشته است. امروزه تغییرات اقلیمی و خشکسالی ناشی از آن، بر اثرات بادهای 120 روزه در ابعاد مختلف زندگی اجتماعات محلی دامن زده است.

هدف: مطالعه حاضر به بررسی اثرات این بادها در 10 روستای شهرستان نهبندان و همچنین تحلیل مهمترین اقدامات 240 نفر نمونه از ساکنین منطقه برای سازگاری و رویارویی با این اثرات پرداخته است.

روش‌شناسی تحقیق: برای تعیین مهمترین اثرات و اقدامات روستاییان برای سازگاری، ابتدا مصاحبه نیمه ساختار یافته­ای با تعدادی از خبرگان و کارشناسان سازمان­های درگیر در مساله صورت گرفته و پس از تحلیل مصاحبه ‎ها، شاخص‎ها و متغیرها استخراج و مبنای طراحی پرسشنامه ساختاریافته­ای برای ارزیابی اثرات و اقدامات اجتماعات محلی قرار گرفته است.

قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو این پژوهش شامل 10 روستای دهستان بندان از شهرستان نهبندان است که بیشتر در معرض و مسیر بادهای 120 روزه قرار دارند.

یافته­ ها: یافته ­های تحقیق نشان می­دهد که در تمام ابعاد اثرات بادهای 120 روزه، سطح معناداری پایین‎تر از آلفا (05/0) است که بیانگر اثرات شدید آن در بعد زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی است. از طرفی در بررسی اقدامات مقابله­ای توسط مردم بیشترین اقدامات در بعد اجتماعی -  فرهنگی با مقدار 47/3 صورت گرفته در حالی که کمترین اقدامات در بعد زیست محیطی با مقدار 20/3 انجام شده است.

 نتایج: نتایج بیانگر این است که از بین اثرات متعدد بادهای مذکور، بیشترین اثرات در بعد زیست محیطی است و با توجه به اینکه بعد زیست محیطی منابع عمومی دارد و منافع فردی در آن کمتر احساس می­شود، اقدامات مدیریتی آن توسط خود روستاییان کمتر و بیشتر توسط نهادها مورد حفاظت قرار می­گیرد. در حالی که مهمترین اقدامات توسط روستاییان برای مقابله در بعد اجتماعی- فرهنگی  صورت گرفته است.

چکیده انگلیسی:

Introduction: Some of the natural processes in integration and engagement with other events and behavioral patterns of communities become more risky than the sustainability and survival of communities depend on management and the proper response to them. The 120 - day northeast winds of the country are the natural processes that have persisted long. climate change and drought due to it have fueled the effects of 120 - day winds on different aspects of local communities.

Research Aim: The present study investigated the effects of these winds in 10 villages in Nehbandan County and also analyzed the most important measures taken by 240 residents of the region to adapt and cope with these effects.

Methodology: the aim of this study: the present study examined the effects of these winds in 10 villages of Nehbandan county and also the analysis of the most important actions of 187 families from residents in the region to cope with these effects.

Studied Area: villages of Nehbandan County.

Results: to determine the most important effects and measures of villagers for adaptation, first half structured interview with a number of experts and experts involved in the issue has been made and after analyzing the interviews, indexes and variables are extracted and the basis of designing a structured questionnaire is used to evaluate the effects and actions of local communities.

Conclusion: the results indicate that the most impacts on environmental dimension (88 / 88) and the most important measures to deal with social - cultural dimension (47) have been done.

منابع و مأخذ:

اسمعیل نژاد، مرتضی و پودینه، محمدرضا. (1396). ارزیابی سازگاری با تغییرات اقلیمی در مناطق روستایی جنوب خراسان جنوبی. مخاطرات محیط طبیعی، 11(6)، 100-85. doi:22111/10/jneh.3052/2017
امیدوار، کمال. (1387). تحلیل از وضعیت بادهای شدید و طوفانی یزد. مدرس علوم انسانی. 1(14)، 105-83.
https://www.sid.ir/paper/171955/fa
توکلی، مرتضی و رضایی کیخا، عبدالمجید. (1393). اثرات بادهای 120 روزه بر محیط زیست سیستان. اولین همایش ملی افق‎های نوین در توانمندسازی و توسعه پایدار معماری، عمران، گردشگری، انرژی و محیط زیست شهری و روستایی، 21 دی ماه 1400، همدان. https://civilica.com/doc/293286
جبری، سهراب. (1396). بررسی ریزگردها و تاثیر آن¬ها بر آب سد رئیس علی دلواری. مطالعات جغرافیا. عمران و مدیریت شهری. 1(3)، 23-13. https://civilica.com/doc/660968
جهان تیغ، حسین؛ فراهی، محسن و جدگال، مولابخش. (1395). روش‎های کنترل و مقابله با فرسایش بادی در ایران و جهان. چهارمین کنفرانس بین المللی مهندسی و علوم انسانی، 30 تیر 1395، تهران. https://civilica.com/doc/575871
جهان تیغ، معین و جهان تیغ، منصور. (1398). بررسی اثر بادهای 120 روزه بر رسوبات سیلابی ورودی به منطقه سیستان از طریق تحلیل ویژگی‎های بادسنجی و دانه‎سنجی رسوبات. پژوهش‎های فرسایش محیطی، 33(1)، 104-854.
https://magazine.hormozgan.ac.ir/article-1-490-fa.html
حسين¬زاده، سید رضا. (١٣٧٦). بادهاي ١٢٠ روزه سيستان. تحقيقات جغرافيايي. 4(12)، 127-103.
https://www.sid.ir/paper/423883/fa
حمیدیان پور، محسن؛ مفیدی، عباس و سلیقه، محمد. (1395). تحلیل ماهیت و ساختار باد سیستان. ژئوفیزیک. 3(7)، 109-83. dor: 1001/20080336/20/10/1/7/1395/4/2
حیدری، ابوالفضل؛ حیدری، علی؛ و ادیب، آرش. (1391). شناخت اثر باد بر کالبد روستاهای بومی دشت سیستان و بکارگیری آن در مسکن روستایی امروز. مؤثر در ارتقاء کیفیت شرایط زیست، اولین همایش ملی بیابان (علوم، فنون و توسعه پایدار)، 27 خرداد 1391، تهران. https://civilica.com/doc/160132
خاکسفیدی، سعیده؛ وثیق، بهزاد و تابان، محسن. (1397). قرارگیری بهینه گونه ردیفی ساختمان‎ها در مناطق مسکونی به منظور کاهش انباشت ذرات شن و ماسه متاثر از بادهای 120 روزه سیستان. محیط شناسی، 44(4)، 783-798.
22059/10/jes.272375/1007798/2019 doi:
خسروی، محمود. (1389). بررسی توزیع عمودی گردوغبار ناشی از طوفان درخاورمیانه با استفاده از مدل NAAPS مورد: سیستان ایران. چهارمین کنگره بین¬المللی جغرافیدانان جهان اسلام، 25 تا 27 فروردین 1389، زاهدان.
https://civilica.com/doc/82796
خسروي، محمود. (١٣٨٧). تاثيرات محيطي اندركنش نوسان‎هاي رودخانه هيرمند با بادهاي ١٢٠ روزه سيستان. تحقيقات جغرافيايي، 91(7)، 49-19. https://www.sid.ir/paper/29833/fa
رضویان، محمدتقی و کوشکی، فردین. (1393). بررسی منشاء و اثرات گردوغبار در استان کرمانشاه. نگرش‎های نو در جغرافیای انسانی، 22(7)، 136-121. https://journals.iau.ir/article_666483.html
سالاری سردری، فرضعلی. (1399). کنشگر برنامه‎ریزی و توسعه منطقه‌ای، نخستین خبرگزاری شهر و شهروندی ایران.
سلیمانی، مهرانگیز؛ رحیمی، داریوش و یزدانپناه، حجت¬الله. (1399). راهبردهای سازگاری با تغییرات اقلیمی در بخش کشاورزی (شهرستان رستم)، مخاطرات محیطی، آماده انتشار doi: 22111/10/jneh.32681/1598/2020
سواری ممبنی، آمنه و سواری، مسلم. (1400). سازگاری با تغییرات آب و هوایی در میان کشاورزان روستاهای شهرستان باغملک. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 36(3)، 211-183. http://serd.khu.ac.ir/article-1-3702-fa.html
عليجاني، بهلول. (١٣٧٣). آب و هواي ايران. انتشارات دانشگاه پيام نور.
کریمی، مرتضی؛ یزدانی، محمدحامد و نادری، افشین. (1392). تاثیر بادهای 120 روزه بر امنیت منطقه سیستان. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی. 24(2)، 128-111. dor: 1001/20085362/20/24/1/9/1392/6/2
لطیفی، لیلا. (1385). بررسی روند پیشروی تپه‎های ماسه‎ای با استفاده از تصاویر ماهواره‎ای در طی خشکسالی اخیر در شمال شرق دشت سیستان. پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد.
میری، عباس؛ احمدی، حسن؛ اختصاصی، محمدرضا و پهلوانروی، احمد. (1388). تشدید فرسایش بادی در نتیجه وقوع خشکسالی در شهرستان زابل. جنگل و مرتع. 4(4)، 84-47. https://www.sid.ir/paper/462759/fa
نجارسلیقه، محمد. (1382). توجه به باد در ساخت كالبد فيزيكي شهر زابل. جغرافیا و توسعه. 2(1)، 122-109.
doi: 22111/10/gdij.3818/2003
یزدان پناه درو، کیومرث؛ عبدی، عطاالله؛ کامران، حسن و جوکار، فرزاد. (1397). تحليل ژئوپليتيك امنيت زيست محيطي پديدة ريزگردها مطالعه موردي: جنوب غرب آسيا. جغرافیا (مجله بين¬المللي انجمن جغرافياي ايران)، 56(16)، 35-11.
https://journal.eri.acecr.ir/fa/Article/8844
Hill, A.C., & Martinez-Diaz, L. (2020). Building a Resilient Tomorrow: How to Prepare for the Coming. Climate Disruption, Oxford University Press, New York, NY.
Jenkins, S. (2015). Resilience: the new paradigm in disaster management – an Australian Perspective, World J. Eng. Technol, 3(7), 129–139. doi: 4236/10/wjet.33/2015C020
Parsons, M., & Thoms, M.C. (2018). From academic to applied: operationalizing resilience in river systems. Geomorphology, 305(8), 242–251. doi: 1016/10/j.geomorph.08/040/2017
Cutter, S.L., Barnes, L., Berry, M., Burton, C., Evans, E., Tate, E., & Webb, J., (2008). A place-based model for understanding community resilience to natural disasters. Global Environ. Change, (18), 598–606. doi: 1016/10/j.gloenvcha.07/013/2008
Aldrich, D.P. (2012). Building Resilience: Social Capital in Post Disaster Recovery. University of Chicago Press, and Chicago IL.
Otitoju, M. A., & Enete, A. A. (2016). Climate change adaptation: Uncovering constraints to the use of adaptation strategies among food crop farmers in South-west, Nigeria using principal component analysis (PCA). Cogent Food and Agriculture, 2(1), 1-11. doi:1080/10/2016/1178692/23311932
Lemmen, D. S., Warren, F. J., Lacroix, J., & Bush, E. (2008). From impacts to adaptation: Canada in a changing climate. Government of Canada, Ottawa.
Clayton, S., Devine-Wright, P., Stern, P. C., Whitmarsh, L., Carrico, A., Steg, L., Swim, J., & Bonnes, M. (2015). Psychological research and global climate change. Nature Climate Change, 5 (7), 640-646. doi:1038/10/nclimate2622
Uddin, M. N., Bokelmann, W., & Entsminger, J.S. (2014). Factors Affecting Farmers Adaptation Strategies to Environmental Degradation and Climate Change Effects: A Farm Level Study in, Bangladesh. Climat, 2(8), 223-241. doi: 3390/10/cli2040223
Smit, B., & Skinner, M. W. (2002). Adaptation options in agriculture to climate change: a typology. Mitigation and adaptation strategies for global change, 7 (1), 85-114.
doi:1023/10/A:1015862228270
Zamasiya, B., Nyikahadzoi, K., & Mukamuri, B. B. (2017). Factors influencing smallholder farmers' behavioural intention towards adaptation to climate change in transitional climatic zones: A case study of Hwedza District in Zimbabwe. Journal of Environmental Management, 198(12), 233-239. doi:1016/10/j.jenvman.04/073/2017
Bryan, E., Ringler, C. Okoba, B. Roncoli, C. Silvestri, S. & Herrero, M. (2011). Adapting Agriculture to Climate Change in Kenya: Household and community strategies and determinants. In International Conference on May, 21(7), 123-140. https://www.researchgate.net/publication/255055151
Noble, I.R., Huq, S., Anokhin, Y.A., Carmin, J., Goudou, D., Lansigan, F.P., Osman-Elasha, B., & Villamizar, A. (2014). Adaptation needs and options. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, 833-868. doi:1017/10/CBO019/9781107415379
Shaw, R. (2006). Community-based climate change adaptation in Vietnam: inter-linkages of environment, disaster, and human security. In: Sonak, J. (Ed.). Multiple dimensions of global environmental changes. TERI publications, 3(4), 521-547.
https://www.researchgate.net/publication/237124109
Speranza, C.I. (2012). Buffer capacity: Capturing a dimension of resilience to climate change in African Smallholder agriculture. Regional Environmental Change, 13(5), 521-535. doi:1007/10/s10113-012-0391-5
Urwin, K., & Jordan, A. (2008). Does public policy support or undermine climate change adapation? Exploring policy interplay across different scales of governance. Global Environmental Change, 18(1),180-191. https://www.researchgate.net/publication/200044109
Barnett, J., & Adger, W.N. (2007), Climate Change, Human Security and Violent Conflict. Political Geography, 26(6), 639–655. doi:1016/10/j.polgeo.03/003/2007
Thornton, P.K., Jones, P.G., Algarswamy, G., Andresen, J., & Herrero, M. (2010). Adapting to climate change: agricultural system and household impacts in East Africa. Agricultural Systems 103(8),73-82. doi:1016/10/j.agsy.09/003/2009
Dazé, A. (2007). Climate Change and Poverty in Ghana, CARE International, Accra, Ghana.
Kurukulasuriya, P., Mendelsohn, R., 2008, A Ricardian Analysis of the Impact of Climate Change on African Cropland. African Journal of Agricultural and Resource Economics, 2 (1), 1–23.
https://www.researchgate.net/publication/23550305
Nhemachena, C., & Hassan, R. (2007). Micro-Level Analysis of Farmers Adaption to Climate Change in Southern Africa, Intl Food Policy Res Inst. African Renewable Energy.
Vento, J.Ph., Reddy, V.R., & Umapathy, D. (2010). Coping with Drought in Irrigated South India: Farmers’ adjustments in Nagarjuna Sagar. Agricultural Water Management, Elsevier, 2(6), 32-45. doi:1016/10/j.agwat.04/009/2010
Patt, A., & Gwata, C. (2002). Effective Seasonal Climate Forecast Applications: Examining Constraints for Subsistence Farmers in Zimbabwe. Global Environmental Change, 12(3), 185-195.
doi:1016/10/S0959-3780(02)00013-4