تحلیل تأثیرگذاری سیاست های توسعه کشاورزی بر شاخص های توسعه پایدار روستایی مطالعه موردی شهرستان رودسر

محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی روستایی و عشایری

الهام مشک بید ¹ , تیمور آمار ² , محمد باسط قریشی ³

1 - دانشجوی دکترا جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
3 - استادیار گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

تاریخ دریافت : 1399/09/20 تاریخ پذیرش : 1399/12/21 تاریخ انتشار : 1403/06/01

کلید واژه: توسعه پایدار, رودسر, برنامه ریزی روستایی, سیاست توسعه کشاورزی,

چکیده مقاله :

با توجه به نقش‌های متعددی که روستاییان در فرایند توسعه ملی به ویژه در زمینه تأمین مواد غذایی دارند، توسعه پایدار این نواحی اهمیت زیادی دارد. این پژوهش، با هدف بررسی میزان تأثیرگذاری اقدامات بخش کشاورزی در توسعه پایدار روستایی در شهرستان رودسر انجام شد. ابتدا میزان برخورداری 195 روستای نمونه از انواع سیاست‌های بنیادین و حمایتی به صورت کیفی و با استفاده از تکنیک پرسشنامه ارزیابی شد. سپس وضعیت روستاهای نمونه براساس شاخص‌های توسعه پایدار بررسی گردید. نتایج نشان داد جامعه روستایی در شهرستان رودسر از لحاظ بعد اجتماعی نسبت به ابعاد اقتصادی و زیست محیطی با نمره میانگین 998/2 از پایداری بیشتری برخوردار است. براساس نتایج حاصل از مدلسازی رگرسیون خطی چند معیاره، در زمینه متغیر اشتغال، سیاست مکانیزاسیون کشاورزی با ضریب 456/0 بیشترین تأثیرگذاری را داشت. مکانیزاسیون کشاورزی، مدیریت منابع آب، بازاریابی و آموزش و ترویج بر اشتغال جامعه روستایی تأثیرگذار بودند. در خصوص متغیر وابسته درآمد، یکپارچه سازی اراضی روستا، مکانیزاسیون کشاورزی و قیمت گذاری محصولات کشاورزی به ترتیب بیشترین تأثیرگذاری را داشتند. یکپارچه سازی اراضی روستایی و مدیریت منابع آب کشاورزی به ترتیب 1/41 درصد و 9/28 درصد قدرت پیش بینی متغیر وابسته تولید را داشتند. قیمت‌گذاری، بازاریابی و آموزش و ترویج بیشترین تأثیرگذاری را بر متغیر پیوند با اقتصاد بازار داشتند. مکانیزاسیون کشاورزی تا حدود 54 درصد بر ثبات جمعیت روستایی تأثیرگذار بود. آموزش و ترویج تنها سیاست تأثیرگذار بر کیفیت محیط بود. یکپارچه‌سازی اراضی روستا، مدیریت منابع آب و توزیع نهاده‌های کشاورزی نیز بر منابع طبیعی روستا تأثیرگذار بودند.

چکیده انگلیسی:

Given the many roles that villagers have in the national development process, especially in the field of food supply, the sustainable development of these areas is very important. The aim of this study was to investigate the effectiveness of agricultural sector measures in sustainable rural development in Rudsar city. First, the extent to which 195 sample villages had a variety of basic and supportive policies was assessed qualitatively using a questionnaire technique. Then, the situation of the sample villages was studied based on sustainable development indicators. The results showed that the rural community in Rudsar city is more stable in terms of social dimension than economic and environmental dimensions with an average score of 2.998. Based on the results of multi-criteria linear regression modeling, in the field of employment variable, agricultural mechanization policy with a coefficient of 0.456 had the greatest impact. Agricultural mechanization, water resources management, marketing and education and promotion had an impact on rural employment. Regarding the dependent variable of income, rural land integration, agricultural mechanization and pricing of agricultural products had the most impact, respectively. Rural land integration and agricultural water resources management had 41.1% and 28.9% predictive power of production dependent variable, respectively. Pricing, marketing, education and promotion had the greatest impact on the variable related to the market economy. Agricultural mechanization affected the stability of the rural population by up to 54%. Education and promotion were the only policies affecting the quality of the environment.

متن کامل:



فصلنامه نشریه علمی مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی

 دوره پانزدهم، شماره  (پیاپی 51)، تابستان 1399

شاپای چاپی 5968- 2538   شاپای الکترونیکی X595- 2538

http://jshsp.iaurasht.ac.ir

صص.

تحلیل تأثیرگذاری سیاست های توسعه کشاورزی بر شاخص های توسعه پایدار روستایی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان رودسر)

 

 

تاريخ دريافت:

تاريخ پذیرش:

 

چکیده 

با توجه به نقش‌های متعددی که روستاییان در فرایند توسعه ملی به ویژه در زمینه تأمین مواد غذایی دارند، توسعه پایدار این نواحی اهمیت زیادی دارد. این پژوهش، با هدف بررسی میزان تأثیرگذاری اقدامات بخش کشاورزی در توسعه پایدار روستایی در شهرستان رودسر انجام شد. ابتدا میزان برخورداری 195 روستای نمونه از انواع سیاست‌های بنیادین و حمایتی به صورت کیفی و با استفاده از تکنیک پرسشنامه ارزیابی شد. سپس وضعیت روستاهای نمونه براساس شاخص‌های توسعه پایدار بررسی گردید. نتایج نشان داد جامعه روستایی در شهرستان رودسر از لحاظ بعد اجتماعی نسبت به ابعاد اقتصادی و زیست محیطی با نمره میانگین 998/2 از پایداری بیشتری برخوردار است. براساس نتایج حاصل از مدلسازی رگرسیون خطی چند معیاره، در زمینه متغیر اشتغال، سیاست مکانیزاسیون کشاورزی با ضریب 456/0 بیشترین تأثیرگذاری را داشت. مکانیزاسیون کشاورزی، مدیریت منابع آب، بازاریابی و آموزش و ترویج  بر اشتغال جامعه روستایی تأثیرگذار بودند. در خصوص متغیر وابسته درآمد، یکپارچه سازی اراضی روستا، مکانیزاسیون کشاورزی و قیمت گذاری محصولات کشاورزی به ترتیب بیشترین تأثیرگذاری را داشتند. یکپارچه سازی اراضی روستایی و مدیریت منابع آب کشاورزی به ترتیب 1/41 درصد و 9/28 درصد قدرت پیش بینی متغیر وابسته تولید را داشتند. قیمت‌گذاری، بازاریابی و آموزش و ترویج بیشترین تأثیرگذاری را بر متغیر پیوند با اقتصاد بازار داشتند. مکانیزاسیون کشاورزی تا حدود 54 درصد بر ثبات جمعیت روستایی تأثیرگذار بود. آموزش و ترویج تنها سیاست تأثیرگذار بر کیفیت محیط بود. یکپارچه‌سازی اراضی روستا، مدیریت منابع آب و توزیع نهاده‌های کشاورزی نیز بر منابع طبیعی روستا تأثیرگذار بودند.

واژه­گان کلیدی: برنامه ریزی روستایی، توسعه پایدار، سیاست توسعه کشاورزی، رودسر

مقدمه

در قرن حاضر گستردگی زندگی شهری و تمایل به شهرگرایی و تمرکز سرمایه در شهرها زمینه بی توجهی به مناطق روستایی را با خود همراه داشته است . از چند سده اخیر و با رشد پرشتاب صنعت و فناوری در جهان, عقب‌ماندگی مناطق روستایی بیشتر عیان گردیده است. (Shakour et al., 2013). نواحی روستایی به دلیل شرایط خاص بومی و اقتصادی و اجتماعی با مشکلات و مسائل متعدد و متنوعی مواجه اند که فقر و محرومیت از مهمترین آنها محسوب میشود. با توجه به نقش های متعددی که روستاییان در فرایند توسعه ملی به ویژه در زمینه تأمین مواد غذایی به عهده دارند، توسعه این نواحی اهمیت و ضرورت زیادی دارد (Erjaee et al., 2016). در دهه 1960 و 1970 میلادی، تلاش هایی برای بهبود سطح زندگی روستاییان از طریق اعمال سیاست های ارتقای توسعه روستایی صورت پذیرفت. برنامه های ارتقای توسعه روستایی مستلزم تسریع در رشد و افزایش تولید محصولات توسط کشاورزان خرده پا، افزایش تقاضای محلی و متنوع ساختن فعالیت های توسعه روستایی غیرکشاورزی در جوامع کشاورزی است.

بسیاری از برنامه‌ریزان حوزه جغرافیای روستایی معتقدند که بهترین و جامع‌ترین راهکار برای توسعه و آبادانی روستا، توسعه و گسترش بخش کشاورزی است. اهمیت بخش کشاورزی در توسعه اقتصادی هر کشور بیانگر این واقعیت است که کشاورزی به‌عنوان اولین بخش اقتصاد و عرضه‌کننده عوامل اساسی زندگی بشر و بخش‌های دیگر اقتصاد است (Karim et al., 2014). درواقع رشد جمعیت و نیاز روزافزون انسان به غذا موجب افزايش تقاضا براي محصولات کشاورزي شده‌است (Amirzadeh et al., 2018). توسعه روستایی در چند دهه اخیر با چالش‌های فراوانی مواجه بوده و روند نزولی در توسعه را طی می‌کند. (Chigbu, 2012: 212). این مسئله در حالی است که بررسی توانمندی‌ها و پتانسیل‌های موجود در کشاورزی کشور ایران نشان می‌دهد که این بخش از ظرفیت‌های قابل توجهی برخوردار است و در صورت فعالیت مفید این بخش، زمینه فعالیت و پیشرفت سایر بخش‌ها فراهم و کشور به‌سوی توسعه سوق می‌یابد (Hosseini et al., 2012). بسیاری از برنامه‌ریزان حوزه جغرافیای روستایی معتقدند که بهترین و جامع‌ترین راهکار برای توسعه و آبادانی روستا، توسعه و گسترش بخش کشاورزی است (Aseadi khoob, 2013: 4).

امروزه مقوله توسعه دغدغه بسیاری از کشورهاست، لیکن برای توسعه تعریفی که توافق عمومی در مورد آن وجود داشته باشد ارائه نشده است. اصولاً توسعه به منزله تغییر بنیادی در متغیرهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در هر جامعه محسوب می­شود و تحقق آن مستلزم ایجاد هماهنگی بین ابعاد گوناگون آن است .(Rondinelli et al., 1958) به طور کلی، هدف از توسعه، بهبود شرایط کلی زندگی مردم است. در هر کشوری اقشار خاصی از مردم هستند که وضعیت زندگی­شان به مراتب بهتر از دیگران است، از این رو توسعه باید بیشترین توجه خود را به کسانی معطوف دارد که سطح زندگی­شان مطلوب نیست (Maleki et al., 2009). توسعه روستایی به معنای عام اشاره به بهبود رفاه مردم روستایی دارد. اما این مفهوم به طور روزافزونی پیچیده تر شده و فراتر از حیط اقتصادی رفته و امروزه مفاهیمی نظیر توسعه پایدار را در بر گرفته است (Karim et al., 2014). توسعه پایدار رویکردی جامع به بهبود بخشی کیفیت زندگی انسان ها در جهت رفاه اقتصادی، اجتماعی و محیطی سکونتگاه های انسانی تعریف می شود (Zargoosh et al., 2015). بر اين اساس مي توان گفت كه توسعه پايدار روستايي، يعني نگرشي همه جانبه و سينوپتيكي و فرآيندي به تعامل انسان سازمان‌يافته با محيط زيست خويش و الگوي حاصل از اين تعامل در ابعاد سه گانه راهبردي اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي، در راستاي افزايش انتخاب مردم با گسترش دامنه دموكراتيك، تواناسازي مردم به منظور تصميم گيري براي شكل دهي به فضاي زيست، افزايش رفاه و خوشبختي، گسترش فرصت ها و ظرفيت هاي بالقوه، تواناسازي زنان، فقرا و كشاورزان مستقل و آزاد براي سازماندهي فضاي زيست خويش و همچنين تواناسازي براي انجام كار گروهي است كه در آن صورت مي توان گفت، توانمندسازي و ظرفيت سازي به منزله كانون و هسته مركزي پارادايم جديد در اين تعريف مورد توجه است (Cranwell et al, 2005). به سخن ديگر ، در توسعه ي پايدار روستايي ، تنظيم مديريت رابطه انسان با محيط زيست خود در چارچوب پيوند متعادل نظام هاي اجتماعي، اقتصادي با نظام  های زيست محیطی مورد توجه است.

توسعه پایدار روستایی رهیافتی برای توسعه است که در آن کارایی، عدالت و پایداری با هم تلفیق شده اند به طوری که کارایی متضمن استفاده بهینه از منابع طبیعی است، عدالت متضمن فقرزدایی و کاهش شکاف بین فقرا و ثروتمندان است و هدف از پایداری نیز، پایداری معیشت با حفظ امرار معاش آینده از طریق حفظ منابع طبیعی است (Brouwer et al., 2004). البته باید به این نکته توجه داشت که امروزه تأثیر و اهمیت نقش مؤثر مردم و مشارکت آن ها در حرکت به سمت توسعه پایدار روستایی بر کسی پوشیده نیست. (Flora et al., 2000). موضوع اصلی در پژوهش حاضر سیاست‌های توسعه کشاورزی است. پدیده کشاورزی، نتیجه تأثیر متقابل شرایط اکولوژیکی و اجتماعی – اقتصادی می باشد (Abdolahzade et al, 2012: 100). توجه به توسعه و پیشرفت مناطق روستایی از جمله مسائلی است که در تمامی دولت ها به آن توجه ویژه ای شده است. در برخی از جوامع توسعه اقتصاد روستا به خصوص روستاهایی که کارکرد کشاورزی دارند، سازنده اقتصاد شهر بوده است (Fozuni et al, 2017: 26). توسعه کشاورزی و روستایی در دوره های متفاوت متأثر از ایدئولوژی های اساسی توسعه در دنیا بوده است. دبوئیس توسعه کشاورزی را در گرو مدیریت متعادل پنج نوع سرمایه مالی، انسانی، فیزیکی، اجتماعی و طبیعی می داند. فلورا نیز این پنج سرمایه را تأیید می کند و اعتقاد دارد سرمایه انسانی، سرمایه مالی و فیزیکی را کارآتر می نماید (Saboori, 2014: 218-219). براي تحقق توسعه پایدار روستایی و کشاورزي اتخاذ سیاست‌های مناسب به‌عنوان یکی از عوامل بسیار مهم قلمداد شده‌است (Moridsadat et al, 2018: 45). در سال‌های اخیر سیاست‌های مختلفی برای توسعه کشاورزی در روستاها اتخاذشده‌است. این سیاست‌ها را می‌توان در دو گروه اصلی بنیادین و حمایتی عنوان کرد.

سیاست‌های بنیادین شامل یکپارچه‌سازی اراضی کشاورزی، مکانیزاسیون کشاورزی و مدیریت منابع آب کشاورزی می‌شود. یکی از عواملی که به نظر می‌رسد به‌صورت ریشه‌ای به‌عنوان یک چالش مطرح باشد، بحث پراکندگی و خرد بودن اراضی کشاورزی است. برای این منظور سیاست یکپارچه‌سازی اراضی می‌تواند مؤثر باشد. از مزیت‌هایی که یکپارچه‌سازی اراضی از دیدگاه اقتصادی دارد، می‌توان به مواردی همچون صرفه‌جویی در زمینه‌های آب، زمین و نهاده‌های تولیدی، توسعه راه‌های ارتباطی، الگوی مناسب کشت، کاهش هزینه‌ها و افزایش درآمد اشاره کرد (Ghaffari et al, 2016: 38). اما علیرغم اهمیت موضوع، همچنان اکثر زمین‌های مزروعی قطعه‌قطعه بوده و از نظر بهره‌وری بسیار پایین می‌باشند. یکی دیگر از سیاست‌های بنیادین، مدیریت آب کشاورزی است. در این زمینه در گزارش فائو در سال 2009 آمده است که، مدیریت آب، ارزش‌گذاری آب و کیفیت آب، اصول اساسی برای دستیابی به توسعه کشاورزی و کشاورزی پایدار است. این در حالی است که بسیاری از مناطق کشور ایران در سال‌های اخیر با کمبود آب مواجه بوده‌اند. بنابراین مدیریت بهینه و نظارت مستمر بر استفاده از آب در زمین‌های کشاورزی ضرورت توسعه پایدار کشاورزی است (Taherabadi, 2016: 59). سومین سیاست بنیادین، مکانیزاسیون کشاورزی است. مکانیزاسیون کشاورزی به‌عنوان یک رویکرد اساسی در تولید محصولات کشاورزی مطرح است و اهدافی نظیر انجام به‌موقع عملیات کشاورزی، کاهش هزینه‌های تولید، کاهش سختی کار، مدیریت مصرف نهاده‌های کشاورزی، ایجاد جذابیت در فعالیت‌های کشاورزی، ارتقاء کمی و کیفی تولید و اصولاً موجبات اقتصادی نمودن تولید انبوه محصولات کشاورزی را فراهم می‌سازد (Abbasi et al, 2014: 345). به‌عبارت‌دیگر مکانیزاسیون یکی از راه‌های گذر از کشاورزی سنتی به کشاورزی پایدار است.

گروه دوم از سیاست‌های توسعه کشاورزی، شامل سیاست‌های حمایتی (توزیع نهاده‌های کشاورزی و آزادسازی قیمت نهاده‌ها، مبارزه بیولوژیک، قیمت‌گذاری، بازاریابی و آموزش و ترویج) است. ازجمله دلایل اقتصادی اجرای سیاست‌های حمایتی در بخش کشاورزی می‌توان به کم‌کشش بودن عرضه محصولات، فسادپذیری و محدود بودن قدرت ذخیره‌سازی محصولات کشاورزی، افزایش توان رقابتی در بازارهای صادراتی، جلوگیری از کاهش درآمد کشاورزان و دامداران در مقایسه با دیگر بخش‌های اقتصاد، حفظ اشتغال و جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهر، جلوگیری از انتقال درآمد از بخش کشاورزی به دیگر بخش‌های اقتصادی، عدم تمایل بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در بخش‌های پشتیانی و زیربنایی کشور اشاره کرد (Hoseini et al, 2012: 507).

پژوهش حاضر در شهرستان رودسر استان گیلان انجام شده‌است. اقتصاد شهرستان رودسر، به علت قرار گرفتن در کنار دریا و زمین‌های مناسب بیشتر بر پایه کشاورزی و ماهیگیری استوار است. شهرستان رودسر با توجه به تنوع تولیدات کشاورزی، تنوع خاک و آب و هوا، از بهترین نقاط کشاورزی استان محسوب می‌شود. در راستای توسعه کشاورزی و همچنین توسعه پایدار روستاهای شهرستان رودسر در سال‌های اخیر توسط جهاد کشاورزی سیاست‌های متنوعی شامل سیاست‌های بنیادین و حمایتی انجام شده‌است. ازاین‌رو پژوهش حاضر در راستای پاسخ به این سؤال اصلی انجام می‌شود که کدام‌یک از سیاست‌های جهاد کشاورزی به‌عنوان متغیرهای مستقل با شاخص‌های توسعه پایدار روستایی شهرستان رودسر رابطه معنادار دارند. درواقع هدف اصلی بررسی رابطه و میزان تأثیرگذاری سیاست‌های توسعه کشاورزی بر شاخص های توسعه پایدار روستایی شهرستان رودسر است. در این راستا پژوهش حاضر در راستای پاسخ به این سؤال انجام شد که کدامیک از سیاست‌های بنیادین و حمایتی در شهرستان رودسر با شاخص‌های توسعه پایدار روستایی رابطه معنادار و تأثیرگذاری بیشتری دارند.

موضوع اصلی تحقیق ارزیابی رابطه متقابل سیاست‌گذاری‌های توسعه کشاورزی در روستاهای شهرستان رودسر و توسعه پایدار اقتصادی این روستاها است. بررسی پیشینه پژوهش حاکی از آن است که در رابطه با نقش کشاورزی در توسعه روستایی مطالعاتی انجام شده‌است اما در زمینه سیاست‌های توسعه کشاورزی با خلأ مطالعاتی روبرو هستیم. در ادامه و در جدول شماره 4، برخی از مهم‌ترین پژوهش‌های داخلی و خارجی مرتبط ارائه شده‌است.

جدول 1. خلاصه نتایج و یافته‌های پژوهش‌های پیشین

عنوان پژوهش	خلاصه نتایج و یافته‌ها	مأخذ
بررسی اثر سیاست‌های حمایتی بر تغییرات بهره‌وری بخش کشاورزی در ایران	نتایج نشان داد که شاخص حمایت از تولیدکننده بخش کشاورزی در کوتاه‌مدت اثر منفی و در بلندمدت اثر مثبت و معنی‌داری بر بهره‌وری کل عوامل تولید دارد. لذا لازم است برنامه‌ریزی‌های سیاستی در زمینه انتخاب نوع حمایت‌های اتخاذشده برای افق بلندمدت صورت گیرد.	Hoseini et al, 2012
بررسی نقش و جایگاه توسعه کشاورزی در توسعه اقتصادی – اجتماعی روستا (مطالعه موردی: شهرستان بهبهان)	نتایج تحقیق نشان داد که توسعه کشاورزی در توسعه اقتصادی و اجتماعی سطح کلی روستا زمینۀ افزایش میزان دسترسی روستاییان به خدمات و امکانات زیرساختی و زیربنایی، آموزشی، بهداشتی، نهادها، خدمات ارتباطی و اشتغال‌زایی مردان در روستا را فراهم نموده است و همچنین سبب افزایش و تأمین امنیت غذایی منطقه شده و از سوی دیگر کاهش مهاجرت روستا به شهر و پایداری مناطق روستایی را به دنبال داشته است.	Aseadi khoob, 2013
تبيين رابط تنوع‌بخشی فعاليت‌هاي اقتصادي و توسعه پايدار روستايي	بررسی و نتایج پژوهش حاکی از آن است که تنوع‌بخشی فعالیت‌های اقتصادي در نواحي روستايي می‌تواند پايداري سکونتگاه‌های روستايي را تقويت كند.	Ghasemi, & Javan, 2014
بررسي تأثير سیاست‌های حمايتي دولت بر بهره‌وری بخش كشاورزي در ايران	نتايج پژوهش نشان داد که سیاست‌های حمايتي به‌عنوان يك مسئله تأثيرگذار بر بهره‌وری بخش كشاورزي بايد از سوي سیاست‌گذاران اقتصادي بيشتر مورد توجه قرار گيرد. اين حمایت‌ها بايد بيشتر به كشاورزان نمونه و با عملكرد بالا اعطا شود تا علاوه بر تشويق آن‌ها، ساير توليدكنندگان نيز براي بهبود عملكرد، از شیوه‌های مناسب‌تر توليد استفاده كنند.	Naruei & Mehrabi, 2015
تحلیل پایداري سیاست‌های کلان و بخشی کشاورزي در برنامه‌های پنج‌ساله جمهوري اسلامی ایران	نتایج پژوهش گویای آن است که روند توجه به پایداري در برنامه‌ها تقریباً صعودي است. درواقع توجه به ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعی و محیطی یکسان نبوده و بعد محیطی در مقایسه با ابعاد اقتصادي و اجتماعی از اهمیت کمتري برخوردار بوده است.	Moridsadat et al, 2018
سرمایه‌گذاری کشاورزی و معیشت روستایی در ناحیه مرکزی اوراسیا	سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی طی چند سال اخیر موجب افزایش هزینه‌های مصرفی خانوارها شده‌است، به عبارتی مصرف خانوارها بهبود یافته است.	Petrick et al, 2013
توسعه کشاورزی پایدار برای توسعه انسانی و پایداری جهانی	توسعه کشاورزی پایدار یک راهکار اساسی در زمینه توسعه انسانی است. با اتخاذ سیاست‌های پایدار کشاورزی می‌توان در راستای کاهش فقر و گرسنگی گام برداشت. درمجموع سیاست‌های پایدار کشاورزی با پایداری اقتصادی و جهانی رابطه مستقیم دارد.	Rockström, 2017
اهمیت کشاورزی زراعی برای توسعه مناطق روستایی در بوسنی و هرزگوین	در سال‌های اخیر به دلایلی همچون عدم‌حمایت دولت برای تولیدکنندگان کشاورزی و عدم سرمایه‌گذاری در کشاورزی، رقابت نامناسب، هزینه‌های بالای تولید کشاورزی، مهاجرت از مناطق روستایی به مناطق شهری، خانواده‌های سالخورده و ... زمین‌های کشاورزی و اقتصاد روستاها از بین رفته است. این در حالی است که با اتخاذ سیاست‌های مناسب کشاورزی، جمعیت در مناطق روستایی پایدار خواهد شد، امنیت اقتصادی ایجاد می‌شود و مهاجرت جمعیت روستایی کاهش می‌یابد.	Demirovic et al, 2019

روش پژوهش

هدف اصلی از انجام این پژوهش، بررسی میزان تأثیرگذاری سیاست های توسعه کشاورزی بر شاخص های توسعه پایدار روستایی در شهرستان رودسر است. در رابطه با سیاست‌های توسعه کشاورزی می‌توان به دو گروه سیاست‌های بنیادین و حمایتی اشاره کرد. این سیاست ها در جدول زیر ارائه شده است.

جدول 2. انواع سیاست های توسعه کشاورزی

سیاست های بنیادین	سیاست های حمایتی
یکپارچه‌سازی اراضی روستا مکانیزاسیون کشاورزی مدیریت منابع آب کشاورزی	توزیع نهاده‌های کشاورزی مبارزه بیولوژیک قیمت‌گذاری بازاریابی آموزش و ترویج

ارزیابی توسعه پایدار روستایی نیز با تأکید بر سه بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی انجام شد. در واقع سیاست های توسعه کشاورزی به عنوان متغیرهای مستقل و شاخص های توسعه پایدار روستایی به عنوان شاخص های وابسته در این پژوهش نقش دارند (جدول شماره 3) روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است. در بخش توصیفی، وضعیت روستاهای نمونه براساس شاخص‌های مستقل و وابسته از طریق تکمیل پرسشنامه در هر روستا، بررسی‌شده و سپس با استفاده از تحلیل های آماری، به آزمون فرضیه‌ها پرداخته می شود.

جدول 3. معیارها و زیرمعیارهای توسعه پایدار روستایی

بعد	معیار	زیرمعیار	بعد	معیار	زیرمعیار
اقتصادی	اشتغال	افزایش بهره‌وری نیروی کار در بخش کشاورزی افزایش نسبت نیروی کار جوان کشاورز کاهش خروج جوانان جویای کار از روستا افزایش تنوع فرصت‌های شغلی افزایش میزان رضایت شغلی روستائیان افزایش تمایل افراد به فعالیت در بخش کشاورزی افزایش نرخ اشتغال زنان افزایش نرخ اشتغال مردان	اجتماعی	جمعیت	افزایش تراکم جمعیت افزایش نرخ رشد جمعیت افزایش مهاجرت از شهر به روستا کاهش مهاجرت از روستا به شهر افزایش نسبت جوانی جمعیت
	تولید	افزایش سرانه سطح زیر کشت افزایش تعداد بهره‌بردار کشاورزی افزایش عملکرد در هکتار محصولات زراعی افزایش عملکرد در هکتار محصولات باغی کاهش ضایعات محصولات کشاورزی افزایش تنوع محصولات کشاورزی کاهش هزینه‌های تولید	زیست محیطی	کیفیت محیط	سبزینگی محیط روستا بهداشت محیط روستا کیفیت منظر طبیعی روستا جمع آوری مناسب زباله دفع مناسب فاضلاب
	درآمد	افزایش سطح متوسط درآمد خانوار افزایش درآمد حاصل از فعالیت‌های زراعی افزایش درآمد حاصل از فعالیت‌های باغی سهم درآمد از کشت دوم افزایش ثبات درآمد روستائیان		منابع طبیعی	کاهش تغییر کاربری اراضی کشاورزی کاهش میزان سم یا کود شیمیایی مصرفی در روستا کاهش فرسایش خاک کاهش برداشت چوب از جنگل نظام بهره برداری از زمین تنوع گونه های گیاهی و جانوری تنوع گونه های گیاهی و جانوری
	پیوند با اقتصاد بازار	هزینه های بسته بندی و حمل کالا مخارج انبارداری کیفیت جاده ها و شبکه های ارتباطی با بیرون از روستا فروش مازاد تولید محصولات کشاورزی

جامعه آماری پژوهش حاضر روستاهای دارای سکنه‌ی شهرستان رودسر است. مطابق با آخرین آمار جمعیتی استان گیلان در سال 1395، شهرستان رودسر دارای 395 روستای دارای سکنه است. بنابراین اندازه نمونه با استفاده از فرمول کوکران و در سطح خطای 5 درصد برابر با 195 روستا خواهد بود. این اندازه نمونه براساس سهم نسبی روستاهای هر دهستان توزیع شده‌است. (جدول 4).

جدول 4. تقسیمات سیاسی و تعیین اندازه نمونه آماری پژوهش

نام بخش	نام شهر	نام دهستان	تعداد آبادی	سهم نسبی (درصد)	تعداد روستاهای نمونه
چابکسر	چابکسر	اوشیان	32	10/8	16
		سیاهکلرود	18	56/4	9
رحیم­آباد	رحیم­آباد	اشکورعلیا و سیارستاق ییلاقی	53	42/13	26
		اشکورسفلی	46	65/11	23
		رحیم­آباد	52	16/13	26
		شوییل	50	66/12	25
کلاچای	کلاچای واجارگاه	بی­بالان	28	09/7	14
		ماچیان	43	89/10	21
مرکزی	رودسر	چینی­جان	19	81/4	9
		رضامحله	54	67/13	27
جمع			395	100	195

در این پژوهش برای جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات از آمار سازمان جهاد کشاورزی شهرستان رودسر و همچنین ابزار پرسشنامه استفاده شد. در واقع ابتدا میزان برخورداری و اجرای سیاست‌های بنیادین و حمایتی کشاورزی در جامعه روستایی شهرستان رودسر براساس آمار و اطلاعات در دسترس بررسی شد. سپس با استفاده از پرسشنامه کیفیت اجرای این سیاست‌ها در روستاهای نمونه ارزیابی شد. لازم به ذکر است برای شاخص‌های وابسته پژوهش یعنی شاخص‌های توسعه پایدار روستایی نیز از روش پرسشنامه استفاده شد.

قلمرو جغرافیایی پژوهش

قلمرو مکانی پژوهش حاضر شهرستان رودسر است. شهرستان ساحلی رودسر در شرقی­ترین ناحیه­ی استان گیلان واقع گردیده است. این شهرستان دارای مساحتی برابر با 1354 کیلومترمربع است. مرکز آن شهر رودسر است. تراکم جمعیت شهرستان به 110 نفر در هر کیلومترمربع می­رسد. ازنظر وسعت بعد از تالش و رودبار است. از شمال به دریای خزر، از جنوب به سلسله جبال البرز، از شرق به استان مازندران (شهرستان رامسر) و از غرب به شهرستان لنگرود محدود شده‌است. جمعیت شهرستان رودسر بر اساس سرشماری سال 1395 برابر با 147399 نفر گزارش شده‌است. از این تعداد 73709 نفر در نقاط شهری و 73690 نفر در نقاط شهری ساکن هستند. بنابراین از لحاظ سهم نسبی جمعیت شهری و روستایی در این شهرستان تعادل نسبی وجود دارد.

 

شکل 1. موقعیت جغرافیایی شهرستان رودسر در استان گیلان

یافته­ها و بحث

بر مبنای اطلاعات اخذ شده از سازمان جهاد کشاورزی شهرستان رودسر عمده ترین سیاستهای اجرا شده در روستاهای شهرستان بشرح زیر است:

یکپارچه سازی اراضی: در اجرای طرح تسطیح و یکپارچه سازی اراضی، رودسر از شهرستان های پیشرو در گیلان بوده و در 75 درصد زمین های کشاورزی این شهرستان این طرح اجرایی شده است. براساس برنامه ریزیهای انجام شده در سال 97 نیز این طرح در 30 هکتار از اراضی کشاورزی روستاهای بیجارگاه علیا بخش کلاچای شهرستان رودسر اجرا شده است از سال 77 تاکنون از مجموع 10 هزار و 700 هکتار از اراضی این شهرستان، 5 هزار و 500 هکتار آن تجهیز و نوسازی انجام شده است. اگر چه طرح تجهیز مزارع از برنامه سوم انجام شده اما روند بسیار کاهشی را طی نمود و در طی برنامه سوم روستاهای اندکی آغاز و در طی برنامه‌ها روند افزایشی را طی نمود، بطوریکه در برنامه سوم 126 هکتار و در طی برنامه چهارم 270 هکتار و در برنامه پنجم 865 هکتار تجهیز و یکپارچه سازی صورت گرفته است.

جدول 5. میزان اراضی یکپارچه سازی شده در شهرستان رودسر به تفکیک برنامه های توسعه

نام بخش	نام دهستان	تعداد روستا	میزان اراضی کشاورزی (هکتار)	میزان طرح یکپارچه سازی (هکتار)
				برنامه سوم	برنامه چهارم	برنامه پنجم
مرکزی	چینی جان	11	2265	0	350	1100
	رضا محله	30	3720	578	1154	2425
چابکسر	اوشیان	1	3187	0	0	120
کلاچای	بی بالان	8	3137	0	350	379
	ماچیان	9	1967	0	0	532
جمع	-	59	5104	578	1854	4556

Source: Organization of agriculture

مکانیزاسیون کشاورزی: در بخش مکانیزاسیون کشاورزی، انواع ادوات کشاورزی در ناحیه مطالعاتی به تفکیک دهستان و طی سه برنامه توسعه بررسی شده است. جدول شماره 5 تعداد انواع ادوات کشاورزی فعّال در شهرستان رودسر به تفکیک دهستان را نشان می‌دهد. مجموع تعداد تراکتورها در شهرستان رودسر، از 22 دستگاه در برنامه سوم توسعه به رقم 109 و 245 دستگاه به ترتیب در برنامه های چهارم و پنجم توسعه افزایش یافته است. در طول برنامه سوم توسعه هیچ کمباینی در شهرستان رودسر وجود نداشته است. مطابق با آمارنامه های کشاورزی، تعداد کمباین های این شهرستان در طی برنامه چهارم و پنجم توسعه به ترتیب برابر با 13 و 52 دستگاه گزارش شده‌است. تعداد تیلر در شهرستان رودسر طی برنامه های سوم، چهارم و پنجم به ترتیب برابر با 1215، 1670 و 2400 دستگاه گزارش شده است. نهایتاً تعداد دستگاه های نشاکاری نیز از 5 دستگاه در برنامه سوم توسعه به 19 و 40 دستگاه در برنامه های چهارم و پنجم افزایش یافته است.

جدول 6. تعداد انواع ماشینها و ادوات کشاورزی روستاها بر حسب دهستان شهرستان رودسر

دهستان	تراکتور			کمباین			تیلر			نشاکاری
	برنامه سوم	برنامه چهارم	برنامه پنجم	برنامه سوم	برنامه چهارم	برنامه پنجم	برنامه سوم	برنامه چهارم	برنامه پنجم	برنامه سوم	برنامه چهارم	برنامه پنجم
چینی جان	12	56	101	0	5	20	250	300	500	3	10	18
رضا محله	10	48	102	0	8	30	300	450	650	2	7	18
اوشیان	0	3	15	0	0	1	250	300	350	0	0	0
سیاهکلرود	0	1	10	0	0	0	250	320	400	0	0	0
تول لات	0	0	4	0	0	0	45	100	150	0	0	0
بی بالان	0	1	13	0	0	1	120	200	350	0	2	4
جمع	22	109	245	0	13	52	1215	1670	2400	5	19	40

Source: Organization of agriculture

مدیریت منابع آب کشاورزی: طرحهای اجرا شده در ارتباط با مدیریت منابع آب در شهرستان رودسر طی سالهای 1375 الی 1395 شامل: دیواره سازی و انتقال آب، بند انحرافی، سردهنه و مقسم آب، احداث سرریز و استخر ذخیره آب، لایروبی انهار سنتی، احداث و حفر چاهک دهانه گشاد، احداث استخر ذخیره آب، انتقال آب نهر به استخر ذخیره آب، بازسازی و تعمیر استخر ذخیره آب، تکمیل کانال بتنی، احداث نهر بتنی، بازسازی و تعمیق انهار و لوله گذاری، حفر چاه عمیق، پمپاژ چاه عمیق، تجهیز چاه عمیق، مرمت و بازسازی انهار، احداث شبکه های فرعی آبیاری و زهکشی و غیره میباشد که سالانه با اختصاص اعتباری در روستاهای شهرستان رودسر به اجرا در آمده است. البته لازم به ذکر است که از سال 1391 الی 1394 هیچ بودجه ای جهت احداث شبکه های آبیاری و زهکشی اختصاص نیافته است. در برنامه پنجم و طی چند سال اخیر کانالهای آبیاری بتنی درجه 3 و 4 به میزان 11 کیلومتر از طرح انجام گرفته و 60 کیلومتردر دست مطالعه است .انتقال آب با لوله در مناطق بالادست از سیاست های خوب وزارت جهاد است که برای طرح سامانه آبیاری تحت فشار یا آبیاری نوین مانند آبیاری بارانی باغات چای و آبیاری قطره ای باغات مرکبات و فندق در سال 1396 اعتبارات خوبی در نظر گرفته شده و 85 درصد اعتبارات به صورت بلاعوض بوده است. در طی برنامه پنجم توسعه در شهرستان رودسر برنامه های زیست محیطی مورد توجه قرار گرفت. در طی این دوره حدود 4/17 کیلومتر کانال کشی صورت گرفته است که در آب رسانی شهرستان تأثیر زیادی داشته‌است. توزیع نهاده های کشاورزی: توزیع نهاده های کشاورزی در شهرستان رودسر، شامل انواع کودهای شیمیایی می شود. در واقع کودهای شیمیایی توزیع شده در شهرستان شامل سه نوع کود ازته، فسفاته و پتاسه می‌باشد. توزیع کود شیمیایی در طی این سالها روندی افزایش و کاهشی داشته است. به عنوان مثال بیشترین مصرف کود ازته مربوط به سال 89 تا 93 در برنامه پنجم می باشد که رقم 6800 تن را نشان می دهد و کمترین آن مربوط به برنامه سوم با 5000 تن می‌باشد. بیشترین مصرف کود فسفاته مربوط به سال 84  تا 88 با 2200 تن و کمترین مصرف کود فسفاته مربوط به سال 89 تا 93 در برنامه پنجم با1800 تن می‌باشد. بیشترین مصرف کود پتاسه مربوط به برنامه سوم با 1700 تن و کمترین مصرف کود پتاسه مربوط به برنامه چهارم با 1080 تن می‌باشد. کل مقدار مصرف کود شیمیایی (ازته، فسفاته و پتاسه) در سال برنامه سوم 8800 تن بوده است که این مقدار در برنامه پنجم به 10264 تن رسیده است.

جدول 7. توزیع انواع کود شیمیایی برحسب تن طی برنامه های سوم تا پنجم

برنامه توسعه	توزیع بر حسب مقدار (تن)			توزیع بر حسب مساحت (هکتار)
	ازته	فسفات	پتاسیم	سطح اراضی زراعی	باغی
برنامه سوم	5130	2140	1900	12200	21700
برنامه چهارم	5200	2200	1080	13600	25000
برنامه پنجم	6800	1800	1664	16658	27720
جمع	17130	6140	4644	42458	74420

Source: Organization of agriculture

مبارزه بیولوژیک: عوامل مختلفی هر سال مزارع برنج شهرستان را دچار خسارت نموده و باعث کاهش عملکرد آن می‌شود و یکی از عمده ترین عوامل خسارت، آفات و بیماریهای گیاهی می‌باشند. با توجه به خطرات سموم باقیمانده در گیاه و لزوم کاهش مصرف سموم برای حفظ سلامت انسان و محیط، کار اجرای مبارزه بیولوژیک بر علیه این آفت در شهرستان در طی برنامه پنجم و در سطح 600هکتار به اجرا در آمده و تا سال 1395 دچار نوساناتی شده است. در واقع مبارزه بیولوژیک در این شهرستان از سال 1390 آغاز شده است که 850 هکتار از اراضی شهرستان در بخش مرکزی با 39 روستا، کلاچای با 50 روستا، رحیم آباد با 25 روستا و چابکسر با 2 روستا را شامل می‌شود.

جدول 8. مبارزه غیرشیمیایی علیه آفات بر حسب هکتار در شهرستان رودسر در برنامه پنجم

بخش	تعداد روستا	درصد تعداد روستاها	سطح (هکتار)	درصد سطح
مرکزی	39	6/33	330	8/38
کلاچای	50	1/43	350	2/41
رحیم آباد	25	6/21	120	1/14
چابکسر	2	7/1	50	9/5
جمع	116	100	850	100

Source: Organization of agriculture

آموزش و ترویج: براساس آمار و اطلاعات جهاد کشاورزی شهرستان رودسر، یکسری برنامه های آموزشی در حوزه کشاورزی در شهرستان مذکور بر مبنای نفر روز اجرا گردیده است. مجموع برنامه های آموزشی در برنامه سوم توسعه برابر با 9036 نفر در روز گزارش شده است. این آمار در برنامه چهارم توسعه به بیش از 19 هزار نفر در روز افزایش یافت.

جدول 9. برنامه های آموزشی ـ ترویجی کشاورزی شهرستان رودسر (نفر در روز)

برنامه توسعه	ترویج و آموزش کشاورزی	آموزش زنان روستایی	زراعت و باغبانی	حفظ نباتات	مکانیزاسیون	آب و خاک	جمع
برنامه سوم	2940	1613	2984	690	219	590	9036
برنامه چهارم	6131	3451	6031	1555	741	1194	19103
برنامه پنجم	16740	8505	12692	3749	2444	2854	46984
جمع	25811	13569	21707	5994	3404	4638	75123

Source: Organization of agriculture

در ادامه به بررسی یافته‌های میدانی پرداخته شده است. اولین بخش از این یافته ها، به ارائه بافته‌های توصیفی اختصاص دارد. برای این منظور از آزمون تی تک نمونه ای استفاده شد. در واقع این آزمون، به بررسی وضعیت شاخص‌های مستقل و وابسته براساس آماره آزمون (حد متوسط) می‌پردازد. براساس پرسشنامه تنظیم شده، نمرات بين 1 تا 5 مي‌باشد بنابراين مقدار آزمون را برابر 3 که میزان متوسط شاخص است، در نظر گرفته‌ايم. اگر ميانگين شاخص بيشتر از 3 باشد نشان دهنده تاثير بيشتر و ميانگين كمتر از 3 نشان دهنده تاثير كمتر است. با توجه به خروجی‌های نرم‌افزار SPSS باید مقدار Sig و یا سطح معنی داری تفسیر شود. در این زمینه باید گفت که اگر مقدار سطح معنی داری بیشتر از 05/0 باشد توزیع داده ها برابر با حد متوسط است. در طرف مقابل در صورتی که مقدار Sig کمتر از 05/0 شود فرض صفر رد می شود. نتایج آزمون تی تک نمونه ای برای سیاست های توسعه کشاورزی در شهرستان رودسر نشان داد که سطح معنی داری برای دو سیاست مبارزه بیولوژیک و آموزش و ترویج بالاتر از 05/0 است. این شاخص رقم به معنای آن است که وضعیت اجرای این دو سیاست در قلمرو مکانی پژوهش از دیدگاه روستائیان در حد متوسط است. به طور کلی براساس نتایج بدست آمده، ندیریت منابع آب کشاورزی با نمره میانگین 633/3 بهترین وضعیت را دارد. کمترین نمره میانگین نیز مربوط به یکپارچه سازی اراضی روستا است.

جدول 10. خلاصه نتایج آزمون تی تک نمونه ای در مورد وضعیت اجرای سیاست های توسعه کشاوری در شهرستان رودسر

شاخص	زیرشاخص	مقدار آزمون = 3
		تعداد	ميانگين	درجه آزادي	سطح معني‌داري	وضعیت شاخص
سیاست های بنیادین	یکپارچه‌سازی اراضی روستا	195	425/1	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	مکانیزاسیون کشاورزی	195	378/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	مدیریت منابع آب کشاورزی	195	633/3	194	024/0	بالاتر از حد متوسط
سیاست های حمایتی	توزیع نهاده‌های کشاورزی	195	559/3	194	001/0	بالاتر از حد متوسط
	مبارزه بیولوژیک	195	062/3	194	159/0	در سطح متوسط
	قیمت‌گذاری	195	897/2	194	035/0	پایین تر از حد متوسط
	بازاریابی	195	846/2	194	019/0	پایین تر از حد متوسط
	آموزش و ترویج	195	944/2	194	451/0	در سطح متوسط

رویکرد اصلی انجام این تحقیق، توسعه پایدار روستایی است. یکی از ابعاد اصلی در توسعه پایدار روستایی، توسعه اقتصادی است. برای ارزیابی توسعه اقتصادی جامعه روستایی شهرستان رودسر چهار معیار اصلی (اشتغال، درآمد، تولید و پیوند با اقتصاد بازار) و 25 زیرمعیار انتخاب شد. وضعیت اشتغال در قلمرو مکانی پژوهش براساس هشت زیر معیار و در قالب طیف لیکرت ارزیابی شده‌است. نتایج بررسی ها و مطالعات میدانی حاکی از آن است که زیرمعیار افزایش نرخ اشتغال زنان و افزایش تمایل افراد به فعالیت در بخش کشاورزی به ترتیب با نمرات میانگین 226/3 و 159/3 نسبت به سایر زیرمعیارها از وضعیت بهتری برخوردار هستند. زیرمعیار افزایش نرخ اشتغال مردان با نمره میانگین 067/3 در رتبه سوم قرار دارد. نهایتاً کمترین نمره میانگین نیز به زیرمعیار کاهش خروج جوانان جویای کار از روستا اختصاص دارد. وضعیت درآمد در قلمرو مکانی پژوهش براساس پنج زیر معیار و در قالب طیف لیکرت ارزیابی شده‌است. نتایج بررسی ها و مطالعات میدانی حاکی از آن است که زیرمعیار افزایش درآمد حاصل از فعالیت های زراعی و افزایش سطح متوسط درآمد خانوار به ترتیب با نمرات میانگین 067/3 و 872/2 نسبت به سایر زیرمعیارها از وضعیت بهتری برخوردار هستند. زیرمعیار ثبات درآمد روستائیان با نمره میانگین 8/2 در رتبه سوم قرار دارد. نهایتاً کمترین نمره میانگین نیز به زیرمعیار افزایش درآمد حاصل از فعالیت های باغی اختصاص دارد. وضعیت تولید در قلمرو مکانی پژوهش براساس هفت زیر معیار و در قالب طیف لیکرت ارزیابی شده‌است. نتایج بررسی ها و مطالعات میدانی حاکی از آن است که زیرمعیار افزایش عملکرد در هکتار محصولات زراعی و افزایش تنوع محصولات کشاورزی به ترتیب با نمرات میانگین 251/3 و 190/3 نسبت به سایر زیرمعیارها از وضعیت بهتری برخوردار هستند. زیرمعیار کاهش هزینه های تولید با نمره میانگین 072/3 در رتبه سوم قرار دارد. نهایتاً کمترین نمره میانگین نیز به زیرمعیار افزایش عملکرد در هکتار محصولات باغی اختصاص دارد. وضعیت پیوند با اقتصاد بازار در قلمرو مکانی پژوهش براساس چهار زیر معیار و در قالب طیف لیکرت ارزیابی شده‌است. نتایج بررسی ها و مطالعات میدانی حاکی از آن است که زیرمعیار کاهش مخارج انبارداری و کاهش هزینه های بسته بندی و حمل و نقل به ترتیب با نمرات میانگین 974/2 و 574/2 نسبت به سایر زیرمعیارها از وضعیت بهتری برخوردار هستند. زیرمعیار افزایش کیفیت جاده ها و شبکه های ارتباطی با نمره میانگین 615/2 در رتبه سوم قرار دارد. نهایتاً کمترین نمره میانگین نیز به زیرمعیار افزایش فروش مازاد محصولات کشاورزی اختصاص دارد. ارزیابی وضعیت اقتصادی روستاها در شهرستان رودسر براساس چهار معیار حاکی از آن است که معیار تولید با نمره میانگین 91/2 رتبه اول را دارد. در واقع می توان گفت در طی برنامه های سوم، چهارم و پنجم توسعه، وضعیت تولیدات کشاورزی در جامعه روستایی شهرستان روسر نسبتاً متوسط بوده است. معیار اشتغال در محدوده مورد مطالعه نمره میانگین 717/2 و رتبه دوم را به خود اختصاص داده است. در رتبه سوم و چهارم نیز به ترتیب معیارهای درآمد و پیوند با اقتصاد بازار با نمرات میانگین 589/2 و 576/2 قرار دارند

یکی دیگر از ابعاد توسعه پایدار روستایی، ویژگی های اجتماعی است. برای بررسی توسعه پایدار اجتماعی در سکونتگاه های روستایی شهرستان رودسر، معیار جمعیت انتخاب شده است. وضعیت جمعیت در قلمرو مکانی پژوهش براساس پنج زیر معیار و در قالب طیف لیکرت ارزیابی شده‌است. نتایج بررسی ها و مطالعات میدانی حاکی از آن است که زیرمعیار افزایش تراکم جمعیت و افزایش نسبت جوانی جمعیت به ترتیب با نمرات میانگین 154/3 و 072/3 نسبت به سایر زیرمعیارها از وضعیت بهتری برخوردار هستند. زیرمعیار افزایش نرخ رشد جمعیت با نمره میانگین 856/2 در رتبه سوم قرار دارد. نهایتاً کمترین نمره میانگین نیز به زیرمعیار کاهش مهاجرت از روستا به شهر اختصاص دارد. در نهایت نمره میانگین معیار جمعیت در محدوده مورد مطالعه برابر با 889/2 برآورد شده‌است.

سومین بعد از توسعه پایدار روستایی، در رابطه با شاخص های زیست محیطی است. برای بررسی توسعه پایدار زیست محیطی در سکونتگاه های روستایی شهرستان رودسر، دو معیار کیفیت محیط و منابع طبیعی و 12 زیرمعیار انتخاب شده است. وضعیت کیفیت محیط در قلمرو مکانی پژوهش براساس پنج زیر معیار و در قالب طیف لیکرت ارزیابی شده‌است. نتایج بررسی ها و مطالعات میدانی حاکی از آن است که زیرمعیار سبزینگی محیط روستا و کیفیت منظر طبیعی روستا به ترتیب با نمرات میانگین 4/3 و 072/3 نسبت به سایر زیرمعیارها از وضعیت بهتری برخوردار هستند. زیرمعیار بهداشت محیط روستا با نمره میانگین 292/2 در رتبه سوم قرار دارد. نهایتاً کمترین نمره میانگین نیز به زیرمعیار جمع آوری مناسب زباله اختصاص دارد. وضعیت منابع طبیعی در قلمرو مکانی پژوهش براساس هفت زیر معیار و در قالب طیف لیکرت ارزیابی شده‌است. نتایج بررسی ها و مطالعات میدانی حاکی از آن است که زیرمعیار کاهش تغییر کاربری اراضی کشاورزی و کاهش فرسایش خاک به ترتیب با نمرات میانگین 082/3 و 046/3 نسبت به سایر زیرمعیارها از وضعیت بهتری برخوردار هستند. زیرمعیار تنوع گونه های گیاهی و جانوری با نمره میانگین 6/2 در رتبه سوم قرار دارد. نهایتاً کمترین نمره میانگین نیز به زیرمعیار کاهش میزان سم یا کود شیمیایی مصرفی در روستا اختصاص دارد. ارزیابی وضعیت زیست محیطی روستاها در شهرستان رودسر براساس دو معیار حاکی از آن است که معیار کیفیت محیط با نمره میانگین 612/2 رتبه اول را دارد. معیار منابع طبیعی نیز در محدوده مورد مطالعه نمره میانگین 579/2 را کسب کرده است.

جدول 11. خلاصه نتایج آزمون تی تک نمونه ای در مورد وضعیت شاخص‌های توسعه پایدار روستایی در شهرستان رودسر

شاخص	زیرشاخص	مقدار آزمون = 3
		تعداد	ميانگين	درجه آزادي	سطح معني‌داري	وضعیت شاخص
اشتغال	افزایش بهره‌وری نیروی کار در بخش کشاورزی	195	805/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	افزایش نسبت نیروی کار جوان کشاورز	195	656/2	194	021/0	پایین تر از حد متوسط
	کاهش خروج جوانان جویای کار از روستا	195	072/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	افزایش تنوع فرصت‌های شغلی	195	303/2	194	002/0	پایین تر از حد متوسط
	افزایش میزان رضایت شغلی روستائیان	195	451/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	افزایش تمایل افراد به فعالیت در بخش کشاورزی	195	159/3	194	003/0	بالاتر از حد متوسط
	افزایش نرخ اشتغال زنان	195	226/3	194	01/0	بالاتر از حد متوسط
	افزایش نرخ اشتغال مردان	195	067/3	194	147/0	در سطح متوسط
درآمد	افزایش سطح متوسط درآمد خانوار	195	872/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	افزایش درآمد حاصل از فعالیت‌های زراعی	195	167/3	194	000/0	بالاتر از حد متوسط
	افزایش درآمد حاصل از فعالیت‌های باغی	195	005/2	194	021/0	پایین تر از حد متوسط
	سهم درآمد از کشت دوم	195	2/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	افزایش ثبات درآمد روستائیان	195	8/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
تولید	افزایش سرانه سطح زیر کشت	195	908/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	افزایش تعداد بهره‌بردار کشاورزی	195	851/2	194	014/0	پایین تر از حد متوسط
	افزایش عملکرد در هکتار محصولات زراعی	195	251/3	194	000/0	بالاتر از حد متوسط
	افزایش عملکرد در هکتار محصولات باغی	195	364/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	کاهش ضایعات محصولات کشاورزی	195	774/2	194	002/0	پایین تر از حد متوسط
	افزایش تنوع محصولات کشاورزی	195	19/3	194	000/0	بالاتر از حد متوسط
	کاهش هزینه‌های تولید	195	072/3	194	457/0	در سطح متوسط
پیوند با اقتصاد بازار	هزینه های بسته بندی و حمل کالا	195	574/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	مخارج انبارداری	195	974/2	194	511/0	در سطح متوسط
	کیفیت جاده ها و شبکه های ارتباطی با بیرون از روستا	195	615/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	فروش مازاد تولید محصولات کشاورزی	195	138/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
ثبات جمعیت	افزایش تراکم جمعیت	195	154/3	194	000/0	بالاتر از حد متوسط
	افزایش نرخ رشد جمعیت	195	856/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	افزایش مهاجرت از شهر به روستا	195	733/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	کاهش مهاجرت از روستا به شهر	195	631/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	افزایش نسبت جوانی جمعیت	195	03/3	194	254/0	در سطح متوسط
کیفیت محیط	سبزینگی محیط روستا	195	4/3	194	01/0	بالاتر از حد متوسط
	بهداشت محیط روستا	195	292/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	کیفیت منظر طبیعی روستا	195	17/3	194	000/0	بالاتر از حد متوسط
	جمع آوری مناسب زباله	195	128/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	دفع مناسب فاضلاب	195	169/2	194	03/0	پایین تر از حد متوسط
منابع طبیعی	عدم تغییر کاربری اراضی کشاورزی	195	082/3	194	341/0	در سطح متوسط
	کاهش میزان سم یا کود شیمیایی مصرفی در روستا	195	185/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	کاهش فرسایش خاک	195	046/3	194	253/0	در سطح متوسط
	کاهش برداشت چوب از جنگل	195	344/2	194	001/0	پایین تر از حد متوسط
	نظام بهره برداری از زمین	195	462/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	تنوع گونه های گیاهی و جانوری	195	6/2	194	000/0	پایین تر از حد متوسط
	تنوع گونه های گیاهی و جانوری	195	333/2	194	024/0	پایین تر از حد متوسط

براساس اطلاعات مندرج در جدول شماره 12، شاخص اقتصادی اشتغال در سطح معنی داری 002/0 بیشترین همبستگی را با سیاست یکپارچه سازی اراضی روستا با ضریب 752/0 دارد. این شاخص کمترین همبستگی را با سیاست های توزیع نهاده های کشاورزی و مبارزه بیولوژیک دارد. شاخص وابسته درآمد براساس نتایج بدست آمده بیشترین همبستگی را با ضریب 721/0 و سطح معنی داری 000/0 با سیاست بازاریابی دارد. شاخص مذکور کمترین ارتباط را با سیاست های مبارزه بیولوژیک و توزیع نهاده های کشاورزی دارد. سومین شاخص وابسته در بخش اقتصادی، تولید است. این شاخص بیشترین ارتباط را با ضرایب 719/0 و 713/0 به ترتیب با بازاریابی و یکپارچه سازی اراضی روستا دارد. شاخص توزیع نهاده های کشاورزی دارد. چهارمین شاخص اقتصادی، پیوند روستا با اقتصاد بازار است. در این زمینه نتایج نشان داد سیاست قیمت گذاری با ضریب 712/0 بیشترین ارتباط را با شاخص پیوند با اقتصاد بازار دارد. شاخص ثبات جمعیت در این پژوهش در بخش توسعه پایدار اجتماعی بررسی شد. نتایج ضریب همبستگی میان این شاخص و سیاست های کشاورزی نشان داد که ثبات جمعیت با ضریب 519/0 با مدیریت منابع آب کشاورزی دارد. در بخش توسعه پایدار زیست محیطی، نتایج نشان داد که شاخص کیفیت محیط با ضریب 457/0 با سیاست یکپارچه سازی اراضی روستا دارد. دومین شاخص در این بخش منابع طبیعی بود. این شاخص بیشترین همبستگی را با ضریب 425/0 با مدیریت منابع آب کشاورزی داشت.

جدول 12. خلاصه نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون

شاخص های مستقل		شاخص های وابسته
		اشتغال	درآمد	تولید	پیوند با اقتصاد بازار	ثبات جمعیت	کیفیت محیط	منابع طبیعی
یکپارچه‌سازی اراضی روستا	Sig.	002/0	000/0	000/0	001/0	000/0	000/0	000/0
	ضریب همبستگی	752/0	631/0	713/0	613/0	425/0	457/0	352/0
مکانیزاسیون کشاورزی	Sig.	000/0	000/0	000/0	004/0	03/0	411/0	000/0
	ضریب همبستگی	445/0	546/0	522/0	563/0	154/0	06/0	311/0
مدیریت منابع آب کشاورزی	Sig.	008/0	001/0	020/0	000/0	000/0	000/0	000/0
	ضریب همبستگی	658/0	639/0	459/0	542/0	519/0	517/0	425/0
توزیع نهاده‌های کشاورزی	Sig.	030/0	000/0	000/0	001/0	02/0	411/0	089/0
	ضریب همبستگی	356/0	256/0	412/0	655/0	247/0	038/0	054/0
مبارزه بیولوژیک	Sig.	030/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	145/0
	ضریب همبستگی	350/0	311/0	613/0	419/0	311/0	258/0	028/0
قیمت‌گذاری	Sig.	003/0	000/0	007/0	000/0	000/0	411/0	418/0
	ضریب همبستگی	418/0	569/0	618/0	712/0	328/0	007/0	047/0
بازاریابی	Sig.	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	411/0	079/0
	ضریب همبستگی	412/0	721/0	719/0	632/0	219/0	054/0	051/0
آموزش و ترویج	Sig.	000/0	004/0	008/0	000/0	000/0	000/0	000/0
	ضریب همبستگی	511/0	611/0	518/0	625/0	415/0	367/0	315/0

در پاسخ به سوال اصلی پژوهش مبنی بر اینکه کدامیک از سیاست‌های بنیادین و حمایتی در توسعه پایدار روستایی تأثیرگذار هستند، از روش رگرسیون خطی استفاده شد (جدول 13). در این جدول شاخص‌های پیش بین در واقع سیاست‌های تأثیرگذار بر متغیرهای وابسته یعنی متغیرهای توسعه پایدار روستایی است. ضریب استاندار نیز میزان تأثیرگذاری را نشان می‌دهد. در زمینه متغیر اشتغال، سیاست مکانیزاسیون کشاورزی با ضریب 456/0 بیشترین تأثیرگذاری را داشت. براساس نتایج بدست آمده، از میان هشت سیاست مورد مطالعه، علاوه بر مکانیزاسیون کشاورزی، سیاست‌های مدیریت منابع آب کشاورزی، بازاریابی و آموزش و ترویج  بر اشتغال جامعه روستایی تأثیرگذار بودند. در خصوص متغیر وابسته درآمد، یکپارچه سازی اراضی روستا، مکانیزاسیون کشاورزی و قیمت گذاری محصولات کشاورزی به ترتیب بیشترین تأثیرگذاری را داشتند. سومین متغیر وابسته تولید بود. در این زمینه یکپارچه سازی اراضی روستایی و مدیریت منابع آب کشاورزی به ترتیب 1/41 درصد و 9/28 درصد قدرت پیش بینی متغیر وابسته مذکور را داشتند. در راستای پیش‌بینی متغیر پیوند با اقتصاد بازار، سه سیاست قیمت‌گذاری، بازاریابی و آموزش و ترویج بیشترین تأثیرگذاری را داشتند. براساس نتایج بدست آمده، مکانیزاسیون کشاورزی تا حدود 54 درصد بر ثبات جمعیت روستایی تأثیرگذار است. آموزش و ترویج تنها سیاست تأثیرگذار بر کیفیت محیط بود. سیاست‌های یکپارچه‌سازی اراضی روستا، مدیریت منابع آب کشاورزی و توزیع نهاده‌های کشاورزی نیز بر منابع طبیعی روستا تأثیرگذار بودند.

جدول 13. خلاصه نتایج  تحلیل رگرسیون خطی

متغیر وابسته	شاخص‌های پیش بین	Sig.	ضریب استاندارد	خلاصه مدل
اشتغال	-       مکانیزاسیون کشاورزی -       مدیریت منابع آب کشاورزی -       بازاریابی -       آموزش و ترویج	000/0 000/0 001/0 005/0	456/0 414/0 352/0 256/0	R= 0.611 R2= 0.515 Adjust R2= 0.458
درآمد	-       یکپارچه‌سازی اراضی روستا -       مکانیزاسیون کشاورزی -       قیمت‌گذاری	000/0 000/0 001/0	541/0 479/0 356/0	R= 0.711 R2= 0.644 Adjust R2= 0.549
تولید	-       یکپارچه‌سازی اراضی روستا -       مدیریت منابع آب کشاورزی	000/0 031/0	411/0 289/0	R= 0.651 R2= 0.587 Adjust R2= 0.475
پیوند با اقتصاد بازار	-       قیمت‌گذاری -       بازاریابی -       آموزش و ترویج	000/0 018/0 031/0	541/0 505/0 417/0	R= 0.515 R2= 0.356 Adjust R2= 0.211
ثبات جمعیت	-       مکانیزاسیون کشاورزی -       قیمت‌گذاری -       بازاریابی	000/0 001/0 019/0	545/0 511/0 510/0	R= 0.745 R2= 0.611 Adjust R2= 0.358
کیفیت محیط	-       آموزش و ترویج	025/0	403/0	R= 0.519 R2= 0.358 Adjust R2= 0.298
منابع طبیعی	-       یکپارچه‌سازی اراضی روستا -       مدیریت منابع آب کشاورزی -       توزیع نهاده‌های کشاورزی	000/0 018/0 021/0	452/0 411/0 351/0	R= 0.625 R2= 0.471 Adjust R2= 0.319

نتیجه­گیری

نتایج پژوهش حاضر نشان داد که اتخاذ سیاست‌های مناسب روی بهره‌وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی اثرات مثبت دارد. درواقع تعیین سیاست‌های مناسب و اثرگذار بنیادین و حمایتی در بخش کشاورزی، می‌تواند منجر به افزایش توان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان این بخش در تولید و مصرف محصولات کشاورزی گردد و بدین ترتیب می‌تواند بر بهره‌وری بخش کشاورزی تأثیرات مثبتی را بر جای گذارد. درنهایت توسعه پایدار اقتصادی را برای روستاها منجر خواهد شد. سیاست های توسعه کشاورزی با شاخص های توسعه پایدار روستای رابطه معنادار دارند. لذا می توان با بهبود روند اجرای این سیاست ها و اقدامات عملی، گام های مؤثری در توسعه کشاورزی و توسعه پایدار روستایی برداشت. در پایان پژوهش، براساس هشت سیاست مورد مطالعه، اقدامات و راهکارهای اجرایی پیشنهاد می گردد.

·       توسعه روش های نوین آبیاری: به طور کلی آبیاری‌های نوین به شکل تحت فشار و به دو شکل کلی آبیاری قطره‌ای و بارانی انجام می‌شود. راندمان آبیاری بارانی تا 70 درصد و آبیاری قطره‌ای تا 95 درصد است. از مزیت های استفاده از روش‌های نوین آبیاری و بهره‌برداری از روش‌های جدید کشت محصولات کشاورزی، افزایش بازده تولید به مصرف آب کم است. استفاده از این روش‌ها پیش زمینه های متعددی از جمله نیاز به یکپارچه سازی اراضی کشاورزی، سرمایه‌گذاری کلان دولتی و خصوصی، با صرفه‌تر شدن کار کشاورزی برای تولیدکننده را می طلبد.

·       گذار از کشاورزی سنتی به مدرن: فرايند ماشيني كردن در اقتصادي كردن توليد انبوه محصولات كشاورزي نقش مهمي ايفا مي كند. اهداف ماشيني كردن كشاورزي به اين شرح است: افزايش توليد (با افزايش سطح زيركشت و يا افزايش ميزان توليد در واحد سطح)؛ كاهش هزينه هاي توليد (با كاهش نيروي كارگري و دستمزد آن و جلوگيري از ضايعات محصول به دليل انجام به موقع عمليات)؛ انجام به موقع عمليات، كاهش سختي كار و افزايش جذابيت كار به ويژه براي جوانان روستايي؛ ارتقاي كمي و كيفي محصول.

·       روش کنترل بیولوژیکی: روش کنترل بیولوژیکی با بکار گیری عوامل زنده مفید علیه موجود زنده زیان آور(آفات) امکانپذیر میباشد. با اعمال این روش کنترل ، موجود زنده زیان‌آور به صورت موضعی حذف می شود ویا اینکه جمعیت آن به اندازه ای کاهش می یابد که خسارت تغذیه ای آن اقتصادی نبوده و دیگر آفت محسوب نمی شود. استفاده از دشمنان طبیعی آفات میتواند گامی موثر در کاهش آلودگیهای زیست محیطی باشد اما باید توجه داشت که این نوع کنترل نمیتواند به تنهایی در نابود کردن تمام آفات موثر باشد. برای کسب نتیجه موثرتر بهتر است از کنترل تلفیقی یعنی به کار بردن چندین روش کنترل به جای یک روش استفاده کرد. روش مبارزه بیو‌لوژیک مصرف سم را در محصولات کشاورزی کاهش می‌دهد و روش اقتصاد مقاومتی هم محسوب‌ می‌شود چرا که دیگر مجبور به خروج ارز برای وارد کردن سم نخواهیم بودو افزون بر آن محصولات تولیدی هم از سلامت بیشتری نسبت به محصولاتی که در آنها استفاده شده است دارد.

v       سیاست ششم: قیمت گذاری

·       تدوین آیین نامه های اختصاصی در راستای تعیین قیمت مناسب محصولات خام در راستای افزایش درآمد کشاورزان روستایی و نظارت بر حسن انجام این آیین نامه ها و جلوگیری از ورود دلالان و واسطه گران؛

·       جلوگیری از ورود دلالان به سیستم قیمت گذاری محصولات در زمان برداشت؛

·       سیاست قیمت گذاری در ارتباط بادیگر سیاستهای بخش کشاورزی در برنامه ریزی با بخش گرچه به عنوان محور و هدف در نظر گرفته می شود، ولی عملاً در حاشیه قرار دارد . لذا جهت دستیابی به اهداف کلی در بخش کشاورزی بایستی به یک سلسله سیاستهای هماهنگ و همزمان دست زد. سیاست قیمت گذاری خود به عنوان یکی از سیاستها در کنار دیگر سیاستها می تواند اثر مطلوبتری داشته باشد . از طرفی، کاهش سطح تولیدات استراتژیک در مقابل سایر محصولات زراعی به دلیل اختلاف فاحش درآمد در بخش کشاورزی است، که از طریق سیاست قیمت گذاری و سیاستهای دیگر می توان تا حدی این اختلاف را از بین برد.

·        سیاست قیمت گذاری محصولات زراعی باید در مسیر توسعه بخش کشاورزی و تنظیم ترکیب کشت بر اساس اولویت محصولات اساسی باشد . به طور کلی تاثیر گذاری سیاستهای کشاورزی در راه رسیدن به اهداف می بایست با توجه به اولویت هاهی برنامه بکار گرفته شود . در این راستا باید سیاستهای متفاوت و هم وزن با اولویت های برنامه مورد استفاده قرار گیرد.

·       برگزاری کلاس و کارگاه آموزشی: برگزاری کلاس ها و کارگاه های آموزشی مدوّن برای کشاورزان در راستای افزایش آگاهی در تمامی مراحل و فرایندهای تولید محصولات کشاورزی؛

·       انجام تحقیقات و پژوهش های دانشگاهی: در زمینه بهره گیری از تکنولوژی های نوین دنیا و بومی سازی این تکنولوژی ها در تولید محصولات کشاورزی استان گیلان و شهرستان رودسر؛

·       اتخاذ سياست‌ها و راهبردهاي كاربردي و توسعه‌اي تحقيقات و آموزش، در چارچوب راهبردها و سياست‌هاي بخش كشاورزي و نظارت بر حسن اجراي آنها .

·       هدايت، راهبري و انجام كليه تحقيقات و آموزش‌هاي علمي - كاربردي و توسعه‌اي در زمينه ماموريت‌ها، اهداف، وظايف و فعاليت‌هاي وزارت جهادكشاورزي .

·       برنامه‌ريزي و راهبري ارتباطات و همكاري‌هاي تحقيقاتي و آموزشي وزارت جهاد كشاورزي با مجامع، موسسات علمي، تحقيقاتي و آموزشي داخل و خارج از كشور 

منابع

Amirzadeh, S., Ziaee, S., Mehrabi Boshrabadi, H., & Keykha, A. (2018). Agricultural Sustainability Assessment in Iran by Using Sustainability Composite Index. Iranian Journal of Agricultural Economics and Development Research, 49(4), 662-674. (In Persian).

Abbasi, K., Almassi, M., Borghee, A., & Minaei, S. (2014). Modeling of Yield Estimation for the Main Crops in Iran Based on Mechanization Index, Journal of Agricultural Machinery, 4(2), 344-351. (In Persian).

Abdolahzade, G., Kalantari, K., Asadi, A., Khaje shahkohi, A., & Sharifzade, A. (2012). Regional Development of Agricultural Development in Fars Province, Quarterly of New Attitudes in Human Geography, 5(1), 97-118. (In Persian).

Aseadi khoob, H. (2013). Investigating the Role and Position of Agricultural Development in Rural Economic and Social Development, Master thesis, Supervisor: Mohammad Sadegh Ebrahimi, Isfahan University of Technology, and Faculty of Agriculture. (In Persian)

Brouwer, C. (2004). Sustainable development: Emploring the contradictions Newyork: Methuen, PP: 47.

Cranwell, M. R., Kolodinsky, J. M., Donnelly, C. W., Downing, D. L., & Padilla‐Zakour, O. I. (2005). A model food entrepreneur assistance and education program: The Northeast Center for Food Entrepreneurship. Journal of Food Science Education, 4(4), 56-65. 

Chigbu, U. E. (2012). Village renewal as an instrument of rural development: evidence from Weyarn, Germany. Community Development, 43(2), 209-224.

Demirovic, D., Galeev, M., Fotina, O., & Radosavac, A., (2019). Diversification of Rural Economy in Pale Municipality (Entity of Republic of Srpska, Bosnia & Heregovina) Jovana Ivanovic, Sinisa BERJAN University of East Sarajevo, Republic of Srpska, Bosnia and Herzegovina. А 265 Агротехнологии XXI века= Agrotechnologies of the XXI century: материалы, 18.

Erjaee, M., Moradnezhadi, H., Salvarzi, M., & Ghasemi, Y. (2016). Identifying and Prioritizing Effective Factors in Creating Rural Enterprises Clusters in Choram Township. Journal of Rural Research, 7(3), 504-515. (In Persian).

Flora, C. B. (2000). Market, State and Civil Society: Creating Advocacy Action Coalitions for Rural Development. Rural Development News, 24(2), 1-2.

Fozuni, B., Estelajy, A., & Shareat Panahi, M. (2017). The Role of Environmental Factors in Rural Economy Development, Quarterly of New Attitudes in Human Geography, 9(3), 25-49. (In Persian).

Ghaffari, H., Younessi, A., & Abedini, A. (2016). The Role of Land Consolidation on the Agricultural Sector Productivity; Case Study of Shazand City, Economic Growth & Development Research, 6(23), 37-54. (In Persian).

Ghasemi, M., & Javan, J. (2014). Clarification of the Relationship between Diversification of Economic Activities and Sustainable Rural Development Case Study: Mashhad Township, Journal of Rural Research, 5(2), 237-262. (In Persian).

Hosseini, S. S., Pakravan, M. R., Gilanpour, O., & Atghayi, M. (2012). Investigating The Effects of Protection Policy on Agriculture Sector TFP. Agricultural Economics & Development, 25(4), 507-516. (In Persian).

Karim, M., Safdarinahad, M., & Amjadipour, M. (2014). Agricultural Development and Resistive Economy, as A Alternative to Oil Revenue. Quarterly Journal of The Macro and Strategic Policies. 2(6), 103-127. (In Persian).

Karimi, S. (2014). Agr-tourism entrepreneurship: a new strategy for sustainable rural development. Journal of Entrepreneurship in Agriculture. 1(4), 69-90. (In Persian).

Maleki, S. and Sheykhi, H. (2009): Analysis and classification indicators and determine development priorities in the region using factor analysis and cluster analysis method. Geography and Planning, 4(29), 61-85. (In Persian).

Moridsadat, M., Roknoddin Eftekhari, A., Pourtaheri, M., & Shabanali Fami, H. (2018). Analysis the Sustainability of Macro and Sectorial Agricultural Policies in Five-year Plans of the Islamic Republic of Iran, Journal of agricultural economics & development research, 49(1), 43-58. (In Persian)

Naruei, M., & Mehrabi, H. (2015).The Study of Government’s Supportive Policies’ Impact on Productivity in Agricultural Sector in Iran (Panel Data Approach), Majlis & Rahbord, 22(83), 101-122. (In Persian)

Petrick, M., Wandel, J., & Karsten, K., (2013). Rediscovering the virgin lands: Agricultural investment and rural livelihoods in a Eurasian frontier area. World Development, 43, 164-179.

Rondinelli, D.A., (1985): Applied Methods of Regional Analysis: The Spatial Dimension of Development Policy, Westview Press, Boulder/ London.

Rockström, J., Williams, J., Daily, G., Noble, A., Matthews, N., Gordon, L., & de Fraiture, C. (2017). Sustainable intensification of agriculture for human prosperity and global sustainability. Ambio, 46(1), 4-17.

Shakour, A., Khorsandnia, M., & Safarpour, M. (2013). Analysis of spatial distribution of rural facilities and services and leveling of villages in Dorodzan district of Marvdasht. Journal of Geography and Environmental Studies. 2(5), 63-79. (In Persian).

Saboori, M. (2014). Grouping of Iranian Agricultural and Rural Development Indicators based on Human Geography of Iranian Farmers, Quarterly of New Attitudes in Human Geography, 6(3), 217-228. (In Persian)

Taherabadi, F., Moetamed, M., & Khaledian, M. (2016). Analysis of Barriers and Problems of Agricultural Water Management in Achieving Sustainable Development, Case of Kangavar City and Sahneh in Kermanshah Province, Space Economics and Rural Development, 5(3), 57-70. (In Persian)

Zargoosh, A., & Mozaffari, M. (2015). The role of entrepreneurship in the realization of sustainable rural employment, an effective step in the implementation of the vision document 1404. Society and Work. 187, 4-9. (In Persian).

---