رقم المقالة : JSHSP-2011-2472 زيارة : 458 الصفحة: 161 - 175

نوع المخطوط: ابحاث

تحلیل تأثیرگذاری سیاست های توسعه کشاورزی بر شاخص های توسعه پایدار روستایی (مطالعه موردی: شهرستان رودسر)

الموضوعات :

الهام مشک بید ¹ , تیمور آمار ² , محمد باسط قریشی ³

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
3 - استادیار گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

تاريخ الإرسال : 25 الخميس , ربيع الثاني, 1442 تاريخ التأكيد : 27 الخميس , رجب, 1442 تاريخ الإصدار : 18 الخميس , صفر, 1446

الکلمات المفتاحية: برنامه ریزی روستایی, توسعه پایدار, سیاست توسعه کشاورزی, شهرستان رودسر,

ملخص المقالة :

مقدمه: با توجه به نقش‌های متعددی که روستاییان در فرایند توسعه ملی به ویژه در زمینه تأمین مواد غذایی دارند، توسعه پایدار این نواحی اهمیت زیادی دارد.

هدف: این پژوهش، با هدف بررسی میزان تأثیرگذاری اقدامات بخش کشاورزی در توسعه پایدار روستایی در شهرستان رودسر انجام شد.

روش‌شناسی تحقیق: پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و مبنای روش آن توصیفی - تحلیلی است. در این پژوهش ابتدا میزان برخورداری 195 روستای نمونه از انواع سیاست‌های بنیادین و حمایتی به صورت کیفی و با استفاده از تکنیک پرسشنامه ارزیابی شد. سپس وضعیت روستاهای نمونه براساس شاخص‌های توسعه پایدار بررسی گردید. جامعه آماری پژوهش حاضر روستاهای دارای سکنه‌ی شهرستان رودسر است. مطابق با آخرین آمار جمعیتی استان گیلان در سال 1395، شهرستان رودسر دارای 395 روستای دارای سکنه است. بنابراین اندازه نمونه با استفاده از فرمول کوکران و در سطح خطای 5 درصد برابر با 195 روستا خواهد بود. این اندازه نمونه براساس سهم نسبی روستاهای هر دهستان توزیع شده‌است.

قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی پژوهش حاضر شهرستان رودسر است.

یافته ها: یافتهها نشان داد جامعه روستایی در شهرستان رودسر از لحاظ بعد اجتماعی نسبت به ابعاد اقتصادی و زیست محیطی با نمره میانگین 998/2 از پایداری بیشتری برخوردار است. براساس نتایج حاصل از مدلسازی رگرسیون خطی چند معیاره، در زمینه متغیر اشتغال، سیاست مکانیزاسیون کشاورزی با ضریب 456/0 بیشترین تأثیرگذاری را داشت. مکانیزاسیون کشاورزی، مدیریت منابع آب، بازاریابی و آموزش و ترویج بر اشتغال جامعه روستایی تأثیرگذار بودند. در خصوص متغیر وابسته درآمد، یکپارچه سازی اراضی روستا، مکانیزاسیون کشاورزی و قیمت گذاری محصولات کشاورزی به ترتیب بیشترین تأثیرگذاری را داشتند. یکپارچه سازی اراضی روستایی و مدیریت منابع آب کشاورزی به ترتیب 1/41 درصد و 9/28 درصد قدرت پیش بینی متغیر وابسته تولید را داشتند. قیمت‌گذاری، بازاریابی و آموزش و ترویج بیشترین تأثیرگذاری را بر متغیر پیوند با اقتصاد بازار داشتند. مکانیزاسیون کشاورزی تا حدود 54 درصد بر ثبات جمعیت روستایی تأثیرگذار بود. آموزش و ترویج تنها سیاست تأثیرگذار بر کیفیت محیط بود. یکپارچه‌سازی اراضی روستا، مدیریت منابع آب و توزیع نهاده‌های کشاورزی نیز بر منابع طبیعی روستا تأثیرگذار بودند.

نتایج: نتایج پژوهش نشان داد که اتخاذ سیاست‌های مناسب روی بهره‌وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی اثرات مثبت دارد. در واقع تعیین سیاست‌های مناسب و اثرگذار بنیادین و حمایتی در بخش کشاورزی، می‌تواند منجر به افزایش توان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان این بخش در تولید و مصرف محصولات کشاورزی گردد و بدین ترتیب می‌تواند بر بهره‌وری بخش کشاورزی تأثیرات مثبتی را بر جای گذارد و درنهایت توسعه پایدار اقتصادی را برای روستاها منجر خواهد شد.

المصادر:

Abbasi, K., Almassi, M., Borghee, A., & Minaei, S. (2014). Modeling of Yield Estimation for the Main Crops in Iran Based on Mechanization Index. Journal of Agricultural Machinery, 4(2), 344-351. (In Persian).
Abdolahzade, G., Kalantari, K., Asadi, A., Khaje shahkohi, A., & Sharifzade, A. (2012). Regional Development of Agricultural Development in Fars Province. Quarterly of New Attitudes in Human Geography, 5(1), 97-118. (In Persian).
Amirzadeh, S., Ziaee, S., Mehrabi Boshrabadi, H., & Keykha, A. (2018). Agricultural Sustainability Assessment in Iran by Using Sustainability Composite Index. Iranian Journal of Agricultural Economics and Development Research, 49(4), 662-674. (In Persian).
Aseadi khoob, H. (2013). Investigating the Role and Position of Agricultural Development in Rural Economic and Social Development, Master thesis, Supervisor: Mohammad Sadegh Ebrahimi, Isfahan University of Technology, and Faculty of Agriculture. (In Persian)
Brouwer, C. (2004). Sustainable development: Emploring the contradictions Newyork: Methuen, PP: 47.
Chigbu, U. E. (2012). Village renewal as an instrument of rural development: evidence from Weyarn, Germany. Community Development, 43(2), 209-224.
Cranwell, M. R., Kolodinsky, J. M., Donnelly, C. W., Downing, D. L., & Padilla‐Zakour, O. I. (2005). A model food entrepreneur assistance and education program: The Northeast Center for Food Entrepreneurship. Journal of Food Science Education, 4(4), 56-65.
Demirovic, D., Galeev, M., Fotina, O., & Radosavac, A. (2019). Diversification of Rural Economy in Pale Municipality (Entity of Republic of Srpska, Bosnia & Heregovina) Jovana Ivanovic, Sinisa BERJAN University of East Sarajevo, Republic of Srpska, Bosnia and Herzegovina. А 265 Агротехнологии XXI века= Agrotechnologies of the XXI century: материалы, 18.
Erjaee, M., Moradnezhadi, H., Salvarzi, M., & Ghasemi, Y. (2016). Identifying and Prioritizing Effective Factors in Creating Rural Enterprises Clusters in Choram Township. Journal of Rural Research, 7(3), 504-515. (In Persian).
Flora, C. B. (2000). Market, State and Civil Society: Creating Advocacy Action Coalitions for Rural Development. Rural Development News, 24(2), 1-2.
Fozuni, B., Estelajy, A., & Shareat Panahi, M. (2017). The Role of Environmental Factors in Rural Economy Development. Quarterly of New Attitudes in Human Geography, 9(3), 25-49. (In Persian).
Ghaffari, H., Younessi, A., & Abedini, A. (2016). The Role of Land Consolidation on the Agricultural Sector Productivity; Case Study of Shazand City. Economic Growth & Development Research, 6(23), 37-54. (In Persian).
Ghasemi, M., & Javan, J. (2014). Clarification of the Relationship between Diversification of Economic Activities and Sustainable Rural Development Case Study: Mashhad Township. Journal of Rural Research, 5(2), 237-262. (In Persian).
Hosseini, S. S., Pakravan, M. R., Gilanpour, O., & Atghayi, M. (2012). Investigating The Effects of Protection Policy on Agriculture Sector TFP. Agricultural Economics & Development, 25(4), 507-516. (In Persian).
Karim, M., Safdarinahad, M., & Amjadipour, M. (2014). Agricultural Development and Resistive Economy, as A Alternative to Oil Revenue. Quarterly Journal of The Macro and Strategic Policies. 2(6), 103-127. (In Persian).
Karimi, S. (2014). Agr-tourism entrepreneurship: a new strategy for sustainable rural development. Journal of Entrepreneurship in Agriculture. 1(4), 69-90. (In Persian).
Maleki, S. and Sheykhi, H. (2009): Analysis and classification indicators and determine development priorities in the region using factor analysis and cluster analysis method. Geography and Planning, 4(29), 61-85. (In Persian).
Moridsadat, M., Roknoddin Eftekhari, A., Pourtaheri, M., & Shabanali Fami, H. (2018). Analysis the Sustainability of Macro and Sectorial Agricultural Policies in Five-year Plans of the Islamic Republic of Iran. Journal of agricultural economics & development research, 49(1), 43-58. (In Persian)
Naruei, M., & Mehrabi, H. (2015).The Study of Government’s Supportive Policies’ Impact on Productivity in Agricultural Sector in Iran (Panel Data Approach). Majlis & Rahbord, 22(83), 101-122. (In Persian)
Petrick, M., Wandel, J., & Karsten, K. (2013). Rediscovering the virgin lands: Agricultural investment and rural livelihoods in a Eurasian frontier area. World Development, 43, 164-179.
Rockström, J., Williams, J., Daily, G., Noble, A., Matthews, N., Gordon, L., & de Fraiture, C. (2017). Sustainable intensification of agriculture for human prosperity and global sustainability. Ambio, 46(1), 4-17.
Rondinelli, D.A., (1985). Applied Methods of Regional Analysis: The Spatial Dimension of Development Policy, Westview Press, Boulder/ London.
Saboori, M. (2014). Grouping of Iranian Agricultural and Rural Development Indicators based on Human Geography of Iranian Farmers. Quarterly of New Attitudes in Human Geography, 6(3), 217-228. (In Persian)
Shakour, A., Khorsandnia, M., & Safarpour, M. (2013). Analysis of spatial distribution of rural facilities and services and leveling of villages in Dorodzan district of Marvdasht. Journal of Geography and Environmental Studies. 2(5), 63-79. (In Persian).
Taherabadi, F., Moetamed, M., & Khaledian, M. (2016). Analysis of Barriers and Problems of Agricultural Water Management in Achieving Sustainable Development, Case of Kangavar City and Sahneh in Kermanshah Province. Space Economics and Rural Development, 5(3), 57-70. (In Persian)
Zargoosh, A., & Mozaffari, M. (2015). The role of entrepreneurship in the realization of sustainable rural employment, an effective step in the implementation of the vision document 1404. Society and Work. 187, 4-9. (In Persian).

نص كامل:

مقاله منطقه 9

فصلنامه نشریه علمی مطالعات برنامهریزی سکونتگاههای انسانی

دوره پانزدهم، شماره (پیاپی 51)، تابستان 1399

شاپای چاپی 5968- 2538 شاپای الکترونیکی X595- 2538

http://jshsp.iaurasht.ac.ir

صص.

تحلیل تأثیرگذاری سیاست های توسعه کشاورزی بر شاخص های توسعه پایدار روستایی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان رودسر)

تاريخ دريافت:

تاريخ پذیرش:

چکیده

با توجه به نقش‌های متعددی که روستاییان در فرایند توسعه ملی به ویژه در زمینه تأمین مواد غذایی دارند، توسعه پایدار این نواحی اهمیت زیادی دارد. این پژوهش، با هدف بررسی میزان تأثیرگذاری اقدامات بخش کشاورزی در توسعه پایدار روستایی در شهرستان رودسر انجام شد. ابتدا میزان برخورداری 195 روستای نمونه از انواع سیاست‌های بنیادین و حمایتی به صورت کیفی و با استفاده از تکنیک پرسشنامه ارزیابی شد. سپس وضعیت روستاهای نمونه براساس شاخص‌های توسعه پایدار بررسی گردید. نتایج نشان داد جامعه روستایی در شهرستان رودسر از لحاظ بعد اجتماعی نسبت به ابعاد اقتصادی و زیست محیطی با نمره میانگین 998/2 از پایداری بیشتری برخوردار است. براساس نتایج حاصل از مدلسازی رگرسیون خطی چند معیاره، در زمینه متغیر اشتغال، سیاست مکانیزاسیون کشاورزی با ضریب 456/0 بیشترین تأثیرگذاری را داشت. مکانیزاسیون کشاورزی، مدیریت منابع آب، بازاریابی و آموزش و ترویج بر اشتغال جامعه روستایی تأثیرگذار بودند. در خصوص متغیر وابسته درآمد، یکپارچه سازی اراضی روستا، مکانیزاسیون کشاورزی و قیمت گذاری محصولات کشاورزی به ترتیب بیشترین تأثیرگذاری را داشتند. یکپارچه سازی اراضی روستایی و مدیریت منابع آب کشاورزی به ترتیب 1/41 درصد و 9/28 درصد قدرت پیش بینی متغیر وابسته تولید را داشتند. قیمت‌گذاری، بازاریابی و آموزش و ترویج بیشترین تأثیرگذاری را بر متغیر پیوند با اقتصاد بازار داشتند. مکانیزاسیون کشاورزی تا حدود 54 درصد بر ثبات جمعیت روستایی تأثیرگذار بود. آموزش و ترویج تنها سیاست تأثیرگذار بر کیفیت محیط بود. یکپارچه‌سازی اراضی روستا، مدیریت منابع آب و توزیع نهاده‌های کشاورزی نیز بر منابع طبیعی روستا تأثیرگذار بودند.

واژهگان کلیدی: برنامه ریزی روستایی، توسعه پایدار، سیاست توسعه کشاورزی، رودسر

مقدمه

در قرن حاضر گستردگی زندگی شهری و تمایل به شهرگرایی و تمرکز سرمایه در شهرها زمینه بی توجهی به مناطق روستایی را با خود همراه داشته است . از چند سده اخیر و با رشد پرشتاب صنعت و فناوری در جهان, عقب‌ماندگی مناطق روستایی بیشتر عیان گردیده است. (Shakour et al., 2013). نواحی روستایی به دلیل شرایط خاص بومی و اقتصادی و اجتماعی با مشکلات و مسائل متعدد و متنوعی مواجه اند که فقر و محرومیت از مهمترین آنها محسوب میشود. با توجه به نقش های متعددی که روستاییان در فرایند توسعه ملی به ویژه در زمینه تأمین مواد غذایی به عهده دارند، توسعه این نواحی اهمیت و ضرورت زیادی دارد (Erjaee et al., 2016). در دهه 1960 و 1970 میلادی، تلاش هایی برای بهبود سطح زندگی روستاییان از طریق اعمال سیاست های ارتقای توسعه روستایی صورت پذیرفت. برنامه های ارتقای توسعه روستایی مستلزم تسریع در رشد و افزایش تولید محصولات توسط کشاورزان خرده پا، افزایش تقاضای محلی و متنوع ساختن فعالیت های توسعه روستایی غیرکشاورزی در جوامع کشاورزی است.

بسیاری از برنامه‌ریزان حوزه جغرافیای روستایی معتقدند که بهترین و جامع‌ترین راهکار برای توسعه و آبادانی روستا، توسعه و گسترش بخش کشاورزی است. اهمیت بخش کشاورزی در توسعه اقتصادی هر کشور بیانگر این واقعیت است که کشاورزی به‌عنوان اولین بخش اقتصاد و عرضه‌کننده عوامل اساسی زندگی بشر و بخش‌های دیگر اقتصاد است (Karim et al., 2014). درواقع رشد جمعیت و نیاز روزافزون انسان به غذا موجب افزايش تقاضا براي محصولات کشاورزي شده‌است (Amirzadeh et al., 2018). توسعه روستایی در چند دهه اخیر با چالش‌های فراوانی مواجه بوده و روند نزولی در توسعه را طی می‌کند. (Chigbu, 2012: 212). این مسئله در حالی است که بررسی توانمندی‌ها و پتانسیل‌های موجود در کشاورزی کشور ایران نشان می‌دهد که این بخش از ظرفیت‌های قابل توجهی برخوردار است و در صورت فعالیت مفید این بخش، زمینه فعالیت و پیشرفت سایر بخش‌ها فراهم و کشور به‌سوی توسعه سوق می‌یابد (Hosseini et al., 2012). بسیاری از برنامه‌ریزان حوزه جغرافیای روستایی معتقدند که بهترین و جامع‌ترین راهکار برای توسعه و آبادانی روستا، توسعه و گسترش بخش کشاورزی است (Aseadi khoob, 2013: 4).

امروزه مقوله توسعه دغدغه بسیاری از کشورهاست، لیکن برای توسعه تعریفی که توافق عمومی در مورد آن وجود داشته باشد ارائه نشده است. اصولاً توسعه به منزله تغییر بنیادی در متغیرهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در هر جامعه محسوب میشود و تحقق آن مستلزم ایجاد هماهنگی بین ابعاد گوناگون آن است .(Rondinelli et al., 1958) به طور کلی، هدف از توسعه، بهبود شرایط کلی زندگی مردم است. در هر کشوری اقشار خاصی از مردم هستند که وضعیت زندگیشان به مراتب بهتر از دیگران است، از این رو توسعه باید بیشترین توجه خود را به کسانی معطوف دارد که سطح زندگیشان مطلوب نیست (Maleki et al., 2009). توسعه روستایی به معنای عام اشاره به بهبود رفاه مردم روستایی دارد. اما این مفهوم به طور روزافزونی پیچیده تر شده و فراتر از حیط اقتصادی رفته و امروزه مفاهیمی نظیر توسعه پایدار را در بر گرفته است (Karim et al., 2014). توسعه پایدار رویکردی جامع به بهبود بخشی کیفیت زندگی انسان ها در جهت رفاه اقتصادی، اجتماعی و محیطی سکونتگاه های انسانی تعریف می شود (Zargoosh et al., 2015). بر اين اساس مي توان گفت كه توسعه پايدار روستايي، يعني نگرشي همه جانبه و سينوپتيكي و فرآيندي به تعامل انسان سازمان‌يافته با محيط زيست خويش و الگوي حاصل از اين تعامل در ابعاد سه گانه راهبردي اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي، در راستاي افزايش انتخاب مردم با گسترش دامنه دموكراتيك، تواناسازي مردم به منظور تصميم گيري براي شكل دهي به فضاي زيست، افزايش رفاه و خوشبختي، گسترش فرصت ها و ظرفيت هاي بالقوه، تواناسازي زنان، فقرا و كشاورزان مستقل و آزاد براي سازماندهي فضاي زيست خويش و همچنين تواناسازي براي انجام كار گروهي است كه در آن صورت مي توان گفت، توانمندسازي و ظرفيت سازي به منزله كانون و هسته مركزي پارادايم جديد در اين تعريف مورد توجه است (Cranwell et al, 2005). به سخن ديگر ، در توسعه ي پايدار روستايي ، تنظيم مديريت رابطه انسان با محيط زيست خود در چارچوب پيوند متعادل نظام هاي اجتماعي، اقتصادي با نظام های زيست محیطی مورد توجه است.

توسعه پایدار روستایی رهیافتی برای توسعه است که در آن کارایی، عدالت و پایداری با هم تلفیق شده اند به طوری که کارایی متضمن استفاده بهینه از منابع طبیعی است، عدالت متضمن فقرزدایی و کاهش شکاف بین فقرا و ثروتمندان است و هدف از پایداری نیز، پایداری معیشت با حفظ امرار معاش آینده از طریق حفظ منابع طبیعی است (Brouwer et al., 2004). البته باید به این نکته توجه داشت که امروزه تأثیر و اهمیت نقش مؤثر مردم و مشارکت آن ها در حرکت به سمت توسعه پایدار روستایی بر کسی پوشیده نیست. (Flora et al., 2000). موضوع اصلی در پژوهش حاضر سیاست‌های توسعه کشاورزی است. پدیده کشاورزی، نتیجه تأثیر متقابل شرایط اکولوژیکی و اجتماعی – اقتصادی می باشد (Abdolahzade et al, 2012: 100). توجه به توسعه و پیشرفت مناطق روستایی از جمله مسائلی است که در تمامی دولت ها به آن توجه ویژه ای شده است. در برخی از جوامع توسعه اقتصاد روستا به خصوص روستاهایی که کارکرد کشاورزی دارند، سازنده اقتصاد شهر بوده است (Fozuni et al, 2017: 26). توسعه کشاورزی و روستایی در دوره های متفاوت متأثر از ایدئولوژی های اساسی توسعه در دنیا بوده است. دبوئیس توسعه کشاورزی را در گرو مدیریت متعادل پنج نوع سرمایه مالی، انسانی، فیزیکی، اجتماعی و طبیعی می داند. فلورا نیز این پنج سرمایه را تأیید می کند و اعتقاد دارد سرمایه انسانی، سرمایه مالی و فیزیکی را کارآتر می نماید (Saboori, 2014: 218-219). براي تحقق توسعه پایدار روستایی و کشاورزي اتخاذ سیاست‌های مناسب به‌عنوان یکی از عوامل بسیار مهم قلمداد شده‌است (Moridsadat et al, 2018: 45). در سال‌های اخیر سیاست‌های مختلفی برای توسعه کشاورزی در روستاها اتخاذشده‌است. این سیاست‌ها را می‌توان در دو گروه اصلی بنیادین و حمایتی عنوان کرد.

سیاست‌های بنیادین شامل یکپارچه‌سازی اراضی کشاورزی، مکانیزاسیون کشاورزی و مدیریت منابع آب کشاورزی می‌شود. یکی از عواملی که به نظر می‌رسد به‌صورت ریشه‌ای به‌عنوان یک چالش مطرح باشد، بحث پراکندگی و خرد بودن اراضی کشاورزی است. برای این منظور سیاست یکپارچه‌سازی اراضی می‌تواند مؤثر باشد. از مزیت‌هایی که یکپارچه‌سازی اراضی از دیدگاه اقتصادی دارد، می‌توان به مواردی همچون صرفه‌جویی در زمینه‌های آب، زمین و نهاده‌های تولیدی، توسعه راه‌های ارتباطی، الگوی مناسب کشت، کاهش هزینه‌ها و افزایش درآمد اشاره کرد (Ghaffari et al, 2016: 38). اما علیرغم اهمیت موضوع، همچنان اکثر زمین‌های مزروعی قطعه‌قطعه بوده و از نظر بهره‌وری بسیار پایین می‌باشند. یکی دیگر از سیاست‌های بنیادین، مدیریت آب کشاورزی است. در این زمینه در گزارش فائو در سال 2009 آمده است که، مدیریت آب، ارزش‌گذاری آب و کیفیت آب، اصول اساسی برای دستیابی به توسعه کشاورزی و کشاورزی پایدار است. این در حالی است که بسیاری از مناطق کشور ایران در سال‌های اخیر با کمبود آب مواجه بوده‌اند. بنابراین مدیریت بهینه و نظارت مستمر بر استفاده از آب در زمین‌های کشاورزی ضرورت توسعه پایدار کشاورزی است (Taherabadi, 2016: 59). سومین سیاست بنیادین، مکانیزاسیون کشاورزی است. مکانیزاسیون کشاورزی به‌عنوان یک رویکرد اساسی در تولید محصولات کشاورزی مطرح است و اهدافی نظیر انجام به‌موقع عملیات کشاورزی، کاهش هزینه‌های تولید، کاهش سختی کار، مدیریت مصرف نهاده‌های کشاورزی، ایجاد جذابیت در فعالیت‌های کشاورزی، ارتقاء کمی و کیفی تولید و اصولاً موجبات اقتصادی نمودن تولید انبوه محصولات کشاورزی را فراهم می‌سازد (Abbasi et al, 2014: 345). به‌عبارت‌دیگر مکانیزاسیون یکی از راه‌های گذر از کشاورزی سنتی به کشاورزی پایدار است.

گروه دوم از سیاست‌های توسعه کشاورزی، شامل سیاست‌های حمایتی (توزیع نهاده‌های کشاورزی و آزادسازی قیمت نهاده‌ها، مبارزه بیولوژیک، قیمت‌گذاری، بازاریابی و آموزش و ترویج) است. ازجمله دلایل اقتصادی اجرای سیاست‌های حمایتی در بخش کشاورزی می‌توان به کم‌کشش بودن عرضه محصولات، فسادپذیری و محدود بودن قدرت ذخیره‌سازی محصولات کشاورزی، افزایش توان رقابتی در بازارهای صادراتی، جلوگیری از کاهش درآمد کشاورزان و دامداران در مقایسه با دیگر بخش‌های اقتصاد، حفظ اشتغال و جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهر، جلوگیری از انتقال درآمد از بخش کشاورزی به دیگر بخش‌های اقتصادی، عدم تمایل بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در بخش‌های پشتیانی و زیربنایی کشور اشاره کرد (Hoseini et al, 2012: 507).

پژوهش حاضر در شهرستان رودسر استان گیلان انجام شده‌است. اقتصاد شهرستان رودسر، به علت قرار گرفتن در کنار دریا و زمین‌های مناسب بیشتر بر پایه کشاورزی و ماهیگیری استوار است. شهرستان رودسر با توجه به تنوع تولیدات کشاورزی، تنوع خاک و آب و هوا، از بهترین نقاط کشاورزی استان محسوب می‌شود. در راستای توسعه کشاورزی و همچنین توسعه پایدار روستاهای شهرستان رودسر در سال‌های اخیر توسط جهاد کشاورزی سیاست‌های متنوعی شامل سیاست‌های بنیادین و حمایتی انجام شده‌است. ازاین‌رو پژوهش حاضر در راستای پاسخ به این سؤال اصلی انجام می‌شود که کدام‌یک از سیاست‌های جهاد کشاورزی به‌عنوان متغیرهای مستقل با شاخص‌های توسعه پایدار روستایی شهرستان رودسر رابطه معنادار دارند. درواقع هدف اصلی بررسی رابطه و میزان تأثیرگذاری سیاست‌های توسعه کشاورزی بر شاخص های توسعه پایدار روستایی شهرستان رودسر است. در این راستا پژوهش حاضر در راستای پاسخ به این سؤال انجام شد که کدامیک از سیاست‌های بنیادین و حمایتی در شهرستان رودسر با شاخص‌های توسعه پایدار روستایی رابطه معنادار و تأثیرگذاری بیشتری دارند.

موضوع اصلی تحقیق ارزیابی رابطه متقابل سیاست‌گذاری‌های توسعه کشاورزی در روستاهای شهرستان رودسر و توسعه پایدار اقتصادی این روستاها است. بررسی پیشینه پژوهش حاکی از آن است که در رابطه با نقش کشاورزی در توسعه روستایی مطالعاتی انجام شده‌است اما در زمینه سیاست‌های توسعه کشاورزی با خلأ مطالعاتی روبرو هستیم. در ادامه و در جدول شماره 4، برخی از مهم‌ترین پژوهش‌های داخلی و خارجی مرتبط ارائه شده‌است.

جدول 1. خلاصه نتایج و یافته‌های پژوهش‌های پیشین

عنوان پژوهش	خلاصه نتایج و یافته‌ها	مأخذ
بررسی اثر سیاست‌های حمایتی بر تغییرات بهره‌وری بخش کشاورزی در ایران	نتایج نشان داد که شاخص حمایت از تولیدکننده بخش کشاورزی در کوتاه‌مدت اثر منفی و در بلندمدت اثر مثبت و معنی‌داری بر بهره‌وری کل عوامل تولید دارد. لذا لازم است برنامه‌ریزی‌های سیاستی در زمینه انتخاب نوع حمایت‌های اتخاذشده برای افق بلندمدت صورت گیرد.	Hoseini et al, 2012
بررسی نقش و جایگاه توسعه کشاورزی در توسعه اقتصادی – اجتماعی روستا (مطالعه موردی: شهرستان بهبهان)	نتایج تحقیق نشان داد که توسعه کشاورزی در توسعه اقتصادی و اجتماعی سطح کلی روستا زمینۀ افزایش میزان دسترسی روستاییان به خدمات و امکانات زیرساختی و زیربنایی، آموزشی، بهداشتی، نهادها، خدمات ارتباطی و اشتغال‌زایی مردان در روستا را فراهم نموده است و همچنین سبب افزایش و تأمین امنیت غذایی منطقه شده و از سوی دیگر کاهش مهاجرت روستا به شهر و پایداری مناطق روستایی را به دنبال داشته است.	Aseadi khoob, 2013
تبيين رابط تنوع‌بخشی فعاليت‌هاي اقتصادي و توسعه پايدار روستايي	بررسی و نتایج پژوهش حاکی از آن است که تنوع‌بخشی فعالیت‌های اقتصادي در نواحي روستايي می‌تواند پايداري سکونتگاه‌های روستايي را تقويت كند.	Ghasemi, & Javan, 2014
بررسي تأثير سیاست‌های حمايتي دولت بر بهره‌وری بخش كشاورزي در ايران	نتايج پژوهش نشان داد که سیاست‌های حمايتي به‌عنوان يك مسئله تأثيرگذار بر بهره‌وری بخش كشاورزي بايد از سوي سیاست‌گذاران اقتصادي بيشتر مورد توجه قرار گيرد. اين حمایت‌ها بايد بيشتر به كشاورزان نمونه و با عملكرد بالا اعطا شود تا علاوه بر تشويق آن‌ها، ساير توليدكنندگان نيز براي بهبود عملكرد، از شیوه‌های مناسب‌تر توليد استفاده كنند.	Naruei & Mehrabi, 2015
تحلیل پایداري سیاست‌های کلان و بخشی کشاورزي در برنامه‌های پنج‌ساله جمهوري اسلامی ایران	نتایج پژوهش گویای آن است که روند توجه به پایداري در برنامه‌ها تقریباً صعودي است. درواقع توجه به ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعی و محیطی یکسان نبوده و بعد محیطی در مقایسه با ابعاد اقتصادي و اجتماعی از اهمیت کمتري برخوردار بوده است.	Moridsadat et al, 2018
سرمایه‌گذاری کشاورزی و معیشت روستایی در ناحیه مرکزی اوراسیا	سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی طی چند سال اخیر موجب افزایش هزینه‌های مصرفی خانوارها شده‌است، به عبارتی مصرف خانوارها بهبود یافته است.	Petrick et al, 2013
توسعه کشاورزی پایدار برای توسعه انسانی و پایداری جهانی	توسعه کشاورزی پایدار یک راهکار اساسی در زمینه توسعه انسانی است. با اتخاذ سیاست‌های پایدار کشاورزی می‌توان در راستای کاهش فقر و گرسنگی گام برداشت. درمجموع سیاست‌های پایدار کشاورزی با پایداری اقتصادی و جهانی رابطه مستقیم دارد.	Rockström, 2017
اهمیت کشاورزی زراعی برای توسعه مناطق روستایی در بوسنی و هرزگوین	در سال‌های اخیر به دلایلی همچون عدم‌حمایت دولت برای تولیدکنندگان کشاورزی و عدم سرمایه‌گذاری در کشاورزی، رقابت نامناسب، هزینه‌های بالای تولید کشاورزی، مهاجرت از مناطق روستایی به مناطق شهری، خانواده‌های سالخورده و ... زمین‌های کشاورزی و اقتصاد روستاها از بین رفته است. این در حالی است که با اتخاذ سیاست‌های مناسب کشاورزی، جمعیت در مناطق روستایی پایدار خواهد شد، امنیت اقتصادی ایجاد می‌شود و مهاجرت جمعیت روستایی کاهش می‌یابد.	Demirovic et al, 2019

روش پژوهش

هدف اصلی از انجام این پژوهش، بررسی میزان تأثیرگذاری سیاست های توسعه کشاورزی بر شاخص های توسعه پایدار روستایی در شهرستان رودسر است. در رابطه با سیاست‌های توسعه کشاورزی می‌توان به دو گروه سیاست‌های بنیادین و حمایتی اشاره کرد. این سیاست ها در جدول زیر ارائه شده است.

جدول 2. انواع سیاست های توسعه کشاورزی

سیاست های بنیادین

سیاست های حمایتی

یکپارچه‌سازی اراضی روستا

مکانیزاسیون کشاورزی

مدیریت منابع آب کشاورزی

توزیع نهاده‌های کشاورزی

مبارزه بیولوژیک

قیمت‌گذاری

بازاریابی

آموزش و ترویج

ارزیابی توسعه پایدار روستایی نیز با تأکید بر سه بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی انجام شد. در واقع سیاست های توسعه کشاورزی به عنوان متغیرهای مستقل و شاخص های توسعه پایدار روستایی به عنوان شاخص های وابسته در این پژوهش نقش دارند (جدول شماره 3) روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است. در بخش توصیفی، وضعیت روستاهای نمونه براساس شاخص‌های مستقل و وابسته از طریق تکمیل پرسشنامه در هر روستا، بررسی‌شده و سپس با استفاده از تحلیل های آماری، به آزمون فرضیه‌ها پرداخته می شود.

جدول 3. معیارها و زیرمعیارهای توسعه پایدار روستایی

بعد	معیار	زیرمعیار	بعد	معیار	زیرمعیار
اقتصادی	اشتغال	افزایش بهره‌وری نیروی کار در بخش کشاورزی افزایش نسبت نیروی کار جوان کشاورز کاهش خروج جوانان جویای کار از روستا افزایش تنوع فرصت‌های شغلی افزایش میزان رضایت شغلی روستائیان افزایش تمایل افراد به فعالیت در بخش کشاورزی افزایش نرخ اشتغال زنان افزایش نرخ اشتغال مردان	اجتماعی	جمعیت	افزایش تراکم جمعیت افزایش نرخ رشد جمعیت افزایش مهاجرت از شهر به روستا کاهش مهاجرت از روستا به شهر افزایش نسبت جوانی جمعیت
	تولید	افزایش سرانه سطح زیر کشت افزایش تعداد بهره‌بردار کشاورزی افزایش عملکرد در هکتار محصولات زراعی افزایش عملکرد در هکتار محصولات باغی کاهش ضایعات محصولات کشاورزی افزایش تنوع محصولات کشاورزی کاهش هزینه‌های تولید	زیست محیطی	کیفیت محیط	سبزینگی محیط روستا بهداشت محیط روستا کیفیت منظر طبیعی روستا جمع آوری مناسب زباله دفع مناسب فاضلاب
	درآمد	افزایش سطح متوسط درآمد خانوار افزایش درآمد حاصل از فعالیت‌های زراعی افزایش درآمد حاصل از فعالیت‌های باغی سهم درآمد از کشت دوم افزایش ثبات درآمد روستائیان	زیست محیطی	منابع طبیعی	کاهش تغییر کاربری اراضی کشاورزی کاهش میزان سم یا کود شیمیایی مصرفی در روستا کاهش فرسایش خاک کاهش برداشت چوب از جنگل نظام بهره برداری از زمین تنوع گونه های گیاهی و جانوری تنوع گونه های گیاهی و جانوری
	پیوند با اقتصاد بازار	هزینه های بسته بندی و حمل کالا مخارج انبارداری کیفیت جاده ها و شبکه های ارتباطی با بیرون از روستا فروش مازاد تولید محصولات کشاورزی

جامعه آماری پژوهش حاضر روستاهای دارای سکنه‌ی شهرستان رودسر است. مطابق با آخرین آمار جمعیتی استان گیلان در سال 1395، شهرستان رودسر دارای 395 روستای دارای سکنه است. بنابراین اندازه نمونه با استفاده از فرمول کوکران و در سطح خطای 5 درصد برابر با 195 روستا خواهد بود. این اندازه نمونه براساس سهم نسبی روستاهای هر دهستان توزیع شده‌است. (جدول 4).

جدول 4. تقسیمات سیاسی و تعیین اندازه نمونه آماری پژوهش

نام بخش	نام شهر	نام دهستان	تعداد آبادی	سهم نسبی (درصد)	تعداد روستاهای نمونه
چابکسر	چابکسر	اوشیان	32	10/8	16
چابکسر	چابکسر	سیاهکلرود	18	56/4	9
رحیمآباد	رحیمآباد	اشکورعلیا و سیارستاق ییلاقی	53	42/13	26
		اشکورسفلی	46	65/11	23
		رحیمآباد	52	16/13	26
		شوییل	50	66/12	25
کلاچای	کلاچای واجارگاه	بیبالان	28	09/7	14
کلاچای	کلاچای واجارگاه	ماچیان	43	89/10	21
مرکزی	رودسر	چینیجان	19	81/4	9
مرکزی	رودسر	رضامحله	54	67/13	27
جمع			395	100	195

در این پژوهش برای جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات از آمار سازمان جهاد کشاورزی شهرستان رودسر و همچنین ابزار پرسشنامه استفاده شد. در واقع ابتدا میزان برخورداری و اجرای سیاست‌های بنیادین و حمایتی کشاورزی در جامعه روستایی شهرستان رودسر براساس آمار و اطلاعات در دسترس بررسی شد. سپس با استفاده از پرسشنامه کیفیت اجرای این سیاست‌ها در روستاهای نمونه ارزیابی شد. لازم به ذکر است برای شاخص‌های وابسته پژوهش یعنی شاخص‌های توسعه پایدار روستایی نیز از روش پرسشنامه استفاده شد.

قلمرو جغرافیایی پژوهش

قلمرو مکانی پژوهش حاضر شهرستان رودسر است. شهرستان ساحلی رودسر در شرقیترین ناحیهی استان گیلان واقع گردیده است. این شهرستان دارای مساحتی برابر با 1354 کیلومترمربع است. مرکز آن شهر رودسر است. تراکم جمعیت شهرستان به 110 نفر در هر کیلومترمربع میرسد. ازنظر وسعت بعد از تالش و رودبار است. از شمال به دریای خزر، از جنوب به سلسله جبال البرز، از شرق به استان مازندران (شهرستان رامسر) و از غرب به شهرستان لنگرود محدود شده‌است. جمعیت شهرستان رودسر بر اساس سرشماری سال 1395 برابر با 147399 نفر گزارش شده‌است. از این تعداد 73709 نفر در نقاط شهری و 73690 نفر در نقاط شهری ساکن هستند. بنابراین از لحاظ سهم نسبی جمعیت شهری و روستایی در این شهرستان تعادل نسبی وجود دارد.

شکل 1. موقعیت جغرافیایی شهرستان رودسر در استان گیلان

یافتهها و بحث

بر مبنای اطلاعات اخذ شده از سازمان جهاد کشاورزی شهرستان رودسر عمده ترین سیاستهای اجرا شده در روستاهای شهرستان بشرح زیر است:

یکپارچه سازی اراضی: در اجرای طرح تسطیح و یکپارچه سازی اراضی، رودسر از شهرستان های پیشرو در گیلان بوده و در 75 درصد زمین های کشاورزی این شهرستان این طرح اجرایی شده است. براساس برنامه ریزیهای انجام شده در سال 97 نیز این طرح در 30 هکتار از اراضی کشاورزی روستاهای بیجارگاه علیا بخش کلاچای شهرستان رودسر اجرا شده است از سال 77 تاکنون از مجموع 10 هزار و 700 هکتار از اراضی این شهرستان، 5 هزار و 500 هکتار آن تجهیز و نوسازی انجام شده است. اگر چه طرح تجهیز مزارع از برنامه سوم انجام شده اما روند بسیار کاهشی را طی نمود و در طی برنامه سوم روستاهای اندکی آغاز و در طی برنامه‌ها روند افزایشی را طی نمود، بطوریکه در برنامه سوم 126 هکتار و در طی برنامه چهارم 270 هکتار و در برنامه پنجم 865 هکتار تجهیز و یکپارچه سازی صورت گرفته است.

جدول 5. میزان اراضی یکپارچه سازی شده در شهرستان رودسر به تفکیک برنامه های توسعه

نام بخش	نام دهستان	تعداد روستا	میزان اراضی کشاورزی (هکتار)	میزان طرح یکپارچه سازی (هکتار)
نام بخش	نام دهستان	تعداد روستا	میزان اراضی کشاورزی (هکتار)	برنامه سوم	برنامه چهارم	برنامه پنجم
مرکزی	چینی جان	11	2265	0	350	1100
مرکزی	رضا محله	30	3720	578	1154	2425
چابکسر	اوشیان	1	3187	0	0	120
کلاچای	بی بالان	8	3137	0	350	379
کلاچای	ماچیان	9	1967	0	0	532
جمع	-	59	5104	578	1854	4556