ارزیابی اثر بخشی برنامه‌های بازآفرینی شهری پایدار بر ارتقای کیفیت زندگی ساکنان سکونتگاههای غیر رسمی (مورد مطالعه: شهر رشت)

محورهای موضوعی : معماری و شهرسازی و سکونتگاههای انسانی

صالح پویان ¹ (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری،واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران)
علی توکلان ² (استادیارگروه جغرافیا، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی ،تهران ، ایران)
بهمن کارگر ³ (دانشیار گروه جغرافیا ، واحد شهر ری ، دانشگاه آزاد اسلامی.تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1399/12/17 تاریخ پذیرش : 1400/02/06 تاریخ انتشار : 1401/06/01

کلید واژه: کیفیت زندگی, رشت, سکونتگاه‌های غیر رسمی, باز آفرینی شهری, باز آفرینی پایدار شهری,

چکیده مقاله :

اگرچه ارتقای کیفیت زندگی در محدوده‌ها و محلات شهری سکونتگاههای غیر رسمی از گذشته مورد نظر کارشناسان بوده است، اما در سالهای اخیر در برنامه‌های توسعه و سیاست گذاری‌های کشور رواج بیشتری یافته است. لذا پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثر بخشی برنامه‌های بازآفرینی شهری پایدار بر ارتقای کیفیت زندگی ساکنان سکونتگاه‌های غیر رسمی (مورد مطالعه: شهر رشت) صورت پذیرفته است. با توجه به ماهیت موضوع و اهداف تحقیق، روش تحقیق توصیفی - تحلیلی است و اطلاعات به صورت اسنادی، کتابخانه‌ای و پیمایشی و با ابزار پرسشنامه گردآوری شده‌اند. جامعه آماری پژوهش متشکل از دو گروه: 1) شهروندان ساکن در محلات هدف؛ 2) کارشناسان و متخصصین مرتبط با موضوع بازآفرینی شهری استان گیلان می‌باشند. حجم نمونه مورد بررسی نیز با استفاده از فرمول کوکران برای گروه اول 400 نفر و برای گروه دوم 300 نفر اعلام گردید که به شیوه غیراحتمالی در دسترس نمونه گیری گردیده است. همچنین به جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش‌های مدلسازی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی (SEM) و با آزمون t-test استفاده گردیده است. نتایج تحقیق نشان داد که برنامه‌های بازآفرینی شهری پایدار بر کیفیت زندگی سکونتگاه‌های غیررسمی تأثیر مثبت و معناداری دارد. همچنین مشخص گردید که وضعیت برنامه‌های مذکور در محله سلیمانداراب موفق، عینک نسبتاً موفق، پاسکیاب نسبتاً ناموفق و در محله نخودچر ناموفق بوده است و وضعیت کیفیت زندگی در محله سلیمانداراب نسبتاً مطلوب، عینک نسبتاً نامطلوب و در محلات پاسکیاب و نخودچر نامطلوب می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

Although improving the quality of life in informal settlements and urban areas has long been the focus of experts, but in recent years it has become more common in the country's development programs and policies. Therefore, the present study aimed to evaluate the effectiveness of sustainable urban regeneration programs on improving the quality of life of residents of informal settlements (case study: Rasht). Due to the nature of the subject and the objectives of the research, the research method is descriptive-analytical and the information is collected in the form of documents, libraries and surveys using a questionnaire. The statistical population of the study consists of two groups: 1) citizens living in the areas; 2) Experts and specialists related to the issue of urban regeneration in Guilan province. The sample size was announced using Cochran's formula for the first group of 400 people and for the second group of 300 people, which has been sampled in an unlikely way. Also, for data analysis, structural equation modeling methods with partial least squares approach and t-test were used. The results showed that sustainable urban regeneration programs have a positive and significant effect on the quality of life of informal settlements. It was also found that the status of the mentioned programs in Soleimandarab neighborhood was successful, Ainak was relatively successful, Paskiab was relatively unsuccessful and in Nokhodchar neighborhood was unsuccessful and the quality of life in Soleimandarab neighborhood was relatively favorable, Ainak was relatively unfavorable and in Paskiab and Nakhodchar neighborhoods was unfavorable.

منابع و مأخذ:

اداره کل راه و شهرسازی استان گیلان و دانشگاه گیلان. (1396). طرح پژوهشی ارزیابی بازآفرینی شهری برپایه توسعه پایدار شهری، نمونه شهر رشت. آقایی­زاده، اسماعیل؛ فرهادی، حسام و محمودزاده، ربابه و آقایی زاده، سعید.

اعظمی، محمد؛ ایراندوست، کیومرث و تولایی، روح الله. (1393). شاخص‌های تعریف و تعیین سکونتگاه­های غیر رسمی در ایران. مطالعات و پژوهش‌های شهری منطقه‌ای، 6(21)، 60-43.

ایراندوست، کیومرث. (1389). مرور تجربه‌ی کوتاه توانمند سازی سکونتگاه­های غیر رسمی (نمونه شهر کرمانشاه). فصلنامه جغرافیا و توسعه، 20، 78-59.  

پوراحمد، احمد؛ جعفری مهرآبادی، مریم، رخساری، حمید و رنجبری، امیر. (1397). واکاوی نقش سرمایه روان شناختی در توانمند سازی ساکنان سکونتگاه­های غیر رسمی (نمونه موردی: شهر رشت). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 7(26)، 44-29.

پوراحمد، احمد؛ عمو، ابراهیم، حاجیان، محمد و رئوفی، اصغر. (1396). سنجش کیفیت زندگی در سکونتگاه­های غیر رسمی (مطالعه موردی: محله اسلام آباد تهران). دو فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیای اجتماعی شهری، 4(2)، 22-1.

جعفری مهرآبادی، مریم؛ سجودی، مریم و امامی، سیده فاطمه. (1397). بررسی ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی سکونتگاه­های غیر رسمی (مطالعه موردی: محله عینک شهر رشت). راهبرد توسعه، 54، 116-86.  

خواجه شاهکوهی، علیرضا؛ حسینی، سید محمد حسن و طوسی، رمضان. (1393). ارزیابی و سنجش کیفیت زندگی و تأثیر آن بر مشارکت شهروندان در امور شهری، مورد شناسی شهر مینو دشت. جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، 4(10)، 86-73.  

سلیمانی، محمد؛ منصوریان، حسین و براتی، زهرا. (1392). سنجش کیفیت زندگی در محله‌های در حال گذار شهری (مطالعه موردی: محله دروازه شمیران از منطقه 12 شهر تهران). جغرافیا (فصلنامه بین المللی انجمن جغرافیایی ایران)، 11(38)، 75-51.

شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران. (1394). آئین نامه نحوه فعالیت ستاد ملی بازآفرینی پایدار محدوده‌ها و محله‌های هدف برنامه‌های احیاء، بهسازی و نوسازی شهری. تهران: وزارت راه و شهرسازی.

شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران. (1396). شناسنامه شهر و محلات ناکارآمد شهر رشت. وزارت راه و شهرسازی.

لطفی، صدیقه. (1388). مفهوم کیفیت زندگی شهری: تعاریف، ابعاد­وسنجش آن­دربرنامه­ریزی شهری. فصلنامه جغرافیای انسانی، 1(4)، 80-65.

لطفی، صدیقه؛ فرجی ملائی، امین، منوچهری، ایوب و عظیمی، آزاده. (1390). تحلیل کیفیت زندگی شهری با استفاده از روش آنتروپی و تکنیک saw مطالعه موردی: (بافت شهر میاندوآب). مکان، فصلنامه جغرافیا و آمایش سرزمین، 1(1)، 86-70.

محمود­زاده، سمانه؛ ذاکرحقیقی، کیانوش. (1396). ارزیابی شاخص‌های کیفیت زندگی در محدوده‌های روستا- شهری (نمونه موردی: روستا- شهر فرحزاد). فصلنامه مطالعات محیطی هفت حصار، 4(15)، 14-5.

مهندسان­مشاورپلشیر. (1397). سند باز آفرینی شهری رشت با رویکرد شهر انسان محور. وزارت راه وشهرسازی، شرکت بازآفرینی شهری ایران.

مهندسان مشاور طراحان راهوند شهر. (1390). طرح برنامه ساماندهی سکونتگاه­های غیر رسمی و اقدامات توانمندسازی اجتماعات آن­ها با تأکید بر بهسازی شهری رشت با دیدگاه شهر نگر. وزارت راه و شهرسازی، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، اداره کل راه و شهرسازی استان گیلان.

مهندسان مشاور طراحان راهوند شهر. (1390). طرح برنامه ساماندهی سکونتگاه­های غیر رسمی و اقدامات توانمندسازی اجتماعات آن­ها با تأکید بر بهسازی شهری رشت با دیدگاه شهر نگر. وزارت راه و شهرسازی، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، اداره کل راه و شهرسازی استان گیلان.

نظم­فر، حسین و محمدی، چنور. (1394). سنجش کیفیت زندگی شهری (مطالعه موردی: منطقه دو شهر اردبیل). فصلنامه آمایش محیط، 36، 92-69.

نوابخش، مهرداد. (1391). کیفیت زندگی شهری و برخی عوامل اجتماعی مؤثر بر آن در شهر کرمانشاه. مطالعات شهری، 2(3)، 82-65.

ویسی، رضا؛ خاکپور، براتعلی، رستگار، محسن، میرجعفری، راضیه­السادات و احمدی، سجاد. (1395). تحلیل فضایی عوامل مؤثر بر رشد نامتعادل کالبدی شهر رشت با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS). مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، 3(1)، 16-1.

هادوی، فرامرز؛ پوراحمد، احمد، کشاورز، مهناز و علی اکبری، اسماعیل. (1396). بازآفرینی پایدار بافت‌های ناکارآمدی شهری (مورد مطالعه منطقه 10 شهر تهران)، فصلنامه آمایش محیط، 10(37)، 194-167.

یوسف­نژاد، زهره. و علی نوری کرمانی و حسین حاتمی­نژاد و محمد مهدی حسین­زاده. (1399). سنجش ارتباط و تأثیر ابعاد بازآفرینی پایدار بر رویکرد کیفیت زندگی شهروندان (مطالعه موردی: تهران، منطقه 15). فصلنامه علمی- پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 12(3)، 314-297.

Abdul Mohit, M. A. (2013). Objective analysis of variation in the regional quality of life in Malaysia and its policy implications. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 101, 454-464.

Ballesteros, B., García-Sánchez, I. M., & Prado-Lorenzo, J. M. (2012). Effects of different modes of local public services delivery on quality of life in Spain. Journal of Cleaner Production, 37, 68-81.

Fazli, M. (2016). Factors Behind the Growth of Informal Settlements in Kabul. In the 6th Annual Conference on Architecture and Urbanism (pp. 81-86).

Filiz, A., & Elmas, E. (2011). Improvement quality of life for an Anatolian traditional settlement: Konya-Sille Case. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 35, 420-430.

Lee, Y. J. (2008). Subjective quality of life measurement in Taipei. Building and Environment, 43(7), 1205-1215.

Santos, A., & Virtudes, A. (2020). Housing Planning for Informal Settlements: Pante-Macassar (East Timor). KnE Engineering, 14-25.

Thumboo, J., Fong, K. Y., Machin, D., Chan, S. P., Soh, C. H., Leong, K. H., & Boey, M. L. (2003). Quality of life in an urban Asian population: the impact of ethnicity and socio-economic status. Social science & medicine, 56(8), 1761-1772.

Zainal, N. R., Kaur, G., Ahmad, N. A., & Khalili, J. M. (2012). Housing conditions and quality of life of the urban poor in Malaysia. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 50, 827-838.