بررسی طرحواره های تصویری حسد و حسرت در بوستان سعدی

محورهای موضوعی : شاهنامه

مستوره دادورکاشانی ¹ , سید حامد موسوی جروکانی ²

1 - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. (نویسنده مسؤول)

تاریخ دریافت : 1400/12/17 تاریخ پذیرش : 1401/03/29 تاریخ انتشار : 1401/09/01

کلید واژه: حسرت, بوستان سعدی, حسد, زبان­شناسی شناختی, طرحوارة تصویری,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر پس از ارائة بحث های نظری در خصوص طرحواره های تصویری ـ که در حوزة معناشناسی شناختی طرح می شود ـ در پی یافتن پاسخ برای این پرسش است اصلی است که اولا سعدی از کدام طرحواره های تصویری در تبیین دو مقولة حسد و حسرت بهره جسته؛ ثانیا هدف وی از به کارگیری طرحواره های تصویری برای این دو رذیلة اخلاقی چیست؟ این نوع بررسی نشان داد که شیخ شیراز در بوستان خویش، این دو صفت ناپسند اخلاقی را ذیل دو طرحوارة حجمی و غیر حجمی و بعضا ترکیبی از طرحواره ها استفاده کرده است. بر این اساس، خصلت ناپسند حسد، موجب آفات و آثار منفی فراوانی برای شخص حسود می گردد که یکی از آن ها حسرت است. به همین دلیل است که در این پژوهش، روی این دو مقوله تأکید شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که سعدی برای حسد، از دو طرحوارة قدرتی و حجمی استفاده کرده . اما حسرت، در همه جای بوستان دارای طرحوارة حجمی است. از نمودارهای آماری این مقاله، چنین برمی آید که بسامد طرحواره های حسرت از حسد بیشتر است. بنابراین سعدی بیش از این که بر قدرت حسد تأکید داشته باشد، به نتیجة آن؛ یعنی حسرت، توجه دارد. پس آدمی باید از حسد دوری کند تا گرفتار نتایج آن نشود. به عبارت دیگر، سعدی ضرورت دوری از حسد را با بیان نتایج ناگزیر آن تبیین می کند. روش پژوهش، تحلیلی ـ توصیفی است. لازم به ذکر است که با این رویکرد خاص در خصوص بوستان، پژوهشی صورت نگرفته است.

چکیده انگلیسی:

After presenting theoretical discussions about image schemas - which is proposed in the field of cognitive semantics - the present research seeks to find the answer to this basic question; namely, what shceme image Saadi has employed in explaining the two categories of envoy and longing and secondly, what is his purpose of using image schemas for these two moral vices? The result of the present study  showed that the Sheikh of Shiraz used these two morally objectionable adjectives in his Bostan under the volumetric and non-volumetric schemas and sometimes a combination of schemas. Based on this analysis, the unpleasant character of envy causes many negative effects for the envious person, one of which is longing. For this very reason, these two categories have been emphasized in the present research. The results of the research show that Saadi used two schemes of power and volume for envy. However, envy has a volume pattern everywhere in the Bostan. By studying the  statistical graphs of this article, it appears that the frequency of schemas of longing is higher than that of envy. Therefore, Saadi instead  of  paying  attention to the powe of envy, concentretes on its result; namely, longing. Eventually, a person should avoid envy so as not to be caught by its results. In other words, Saadi explains the necessity of avoiding envy by stating its inevitable results. It should be mentioned that no research has been done with this particular approach regarding the Bostan. Finally, the research method is analytical-descriptive.

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم.


2. لیکاف، جرج؛ جانسون، مارک. (1397). استعاره­هایی که با آن­ها زندگی می­کنیم. ترجمة جهانشاه میرزابیگی. تهران: آگاه.


3. جانسون، مارک (1396). بدن در ذهن (مبنای جسمانی معنا، تخیل و استدلال). ترجمة جهانشاه میرزابیگی. تهران: آگاه.


4. دبیر مقدم، محمد (1390). زبان­شناسی نظری. ویراست دوم. تهران: سمت.


5. سعدی، شیخ مصلح الدین. (1396). بوستان سعدی(سعدی نامه). تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.


6. صفوی، کورش (1396). استعاره. تهران: علمی.


7. صفوی، کورش (1379). معنی­شناسی. تهران: مهر.


8. صفوی، کورش (1384). فرهنگ توصیفی معنی­شناسی. تهران: فرهنگ معاصر.


9. فتوحی، محمود (1390). سبک شناسی: نظریه­ها، رویکردها و روش­ها. تهران: سخن.


10. قائمی­نیا، علیرضا (1390). «معناشناسی ‌شناختی‌ قرآن» ‌چاپ‌اول. تهران:‌ سازمان ‌انتشارات‌ پژوهشگاه‌ فرهنگ ‌و ‌اندیشة‌ اسلامی.


11. مکارم شیرازی، ناصر. (1374). تفسیر نمونه ط. جلد27. تهران: دارالکتب الاسلامیه.


12. یونگ، جفری؛ کلوسکو، ژانت (1397). زندگی خود را دوباره بیافرینید. ترجمة حسن حمید­پور و الناز پیرمرادی، تهران: نشر ارجمند.


13. Yu,N. The contemporary theory of metaphor: A perspective from Chinese. Amsterdam: J. Benjamins Pub. Co. 1998.

ب) مقالات:

14. بیابانی، احمدرضا؛ طالبیان، یحیی (1391). «بررسی استعاره جهت گیرانه و طرحواره­های تصویری در شعر شاملو». پژوهش­نامه نقد ادبی. دوره 1. شماره 1. صص 99-126.


15. حاجی رجبی، نفیسه؛ عبدالهی، حسن؛ نوروزی، علی (1399). «طرحواره­های تصویری قدرتی و جهتی در حبسیه­های محمد جواد جزایری». زبان و ادبیات عربی (مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد)، پیاپی 22. صص 17-32.


16. خانی، حسن (1386). «حسد از دیدگاه قران و روانشناسی». مجله بشارت، دو ماهنامة بشارت، پیاپی 60، صص 13.


17. صفوی، کوروش (1382). «بحثی دربارة طرحواره­های تصویری از منظر معنی شناختی». نشریة نامة فرهنگستان. دورة شش. شمارة یک (پیاپی 21). صص 85 –


18. گلفام، ارسلان؛ یوسفی­راد، فاطمه (1381). «زبان­شناسی شناختی و استعاره». نشریه تازه­های علوم­شناختی، دوره چهار، شماره سه، پیاپی 15، صص 59-64.


19. محمدی آسیابادی، علی؛ صادقی، اسماعیل؛ طاهری، معصومه (1391). «طرحواره­های حجمی و کاربرد آن در زبان عرفانی میبدی». پژوهش­های ادب عرفانی (گوهر گویا). سال ششم. شماره 2. صص 141-162.


20. معروف، یحیی؛ جلالی نژاد، مریم (1399). «بررسی طرحواره­های تصویری در مطریات عدنان الصائغ با تاکید بر نظریة مارک جانسون». پژوهش­های بین رشته­ای ادبی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات ادبی، دو فصلنامة علمی، سال دوم، دورة دوم، شمارة چهار، پیاپی 4، صص 322-345.