تأثیر رذایل اخلاقی بر اختلالات نظام معرفتی با تکیه بر داستان‌های بلعم باعورا، برصیصا، هاروت و ماروت از مثنوی المعنویۀ الخفیه گلشنی بردعی

محورهای موضوعی : شاهنامه

علی اخلاقی ¹ , مریم محمودی ² , احمدرضا یلمه ها ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان
2 - دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان
3 - استاد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان

تاریخ دریافت : 1400/01/15 تاریخ پذیرش : 1400/01/15 تاریخ انتشار : 1400/03/01

کلید واژه: نفس, رذایل اخلاقی, گلشنی بردعی, المعنویة الخفیه, موانع معرفت,

چکیده مقاله :

مثنوی المعنویۀ الخفیه اثر شیخ ابراهیم بن محمد گلشنی بردعی (830ـ940ق) به تقلید از مثنوی معنوی مولانا سروده شده و حاوی نکات عرفانی، اخلاقی، حکمی و تعبیرات و تأویلات فراوان است. در این مقاله کوشش می‌شود تا تأثیر رذایل اخلاقی بر اختلالات نظام معرفتی، با استفاده از سه داستان معروف بلعم باعورا، برصیصا و هاروت و ماروت در این مثنوی بررسی شود. اگرچه این سه داستان حدود هفت هزار بیت از این مثنوی سی‌وپنج هزار بیتی را شامل می‌شود، گلشنی بردعی عصارۀ اندیشه و جهان‌بینی خود را در این سه داستان و حکایات و تمثیلات در خلال آن بیان داشته است. هدف این پژوهش بررسی موانع سیروسلوک، پرتگاه‌های پیش روی عارف، چگونگی پیروی از نفس و نحوۀ رسوخ رذایل اخلاقی در درون انسان است که سبب می‌شود نفس حقایق الهی را وارونه جلوه دهد و نتیجۀ آن چیزی نیست جز آلودگی و ارتکاب به گناهان و جرایم نابخشودنی عرفایی بزرگ و در نهایت مسخ آنان. نگارندگان با ذکر شواهد متن، دیدگاه گلشنی بردعی دربارۀ چگونگی غفلت و پیروی از هوای نفس را بیان داشته و مسیر کشیده شدن پردۀ گمراهی بر بصیرت عارف و اختلال واقع‌نگری سالک در عمل را با شواهد متن و جدول تبین کرده‌ا‌ند. در این مقاله، دربارۀ تأثیر مستقیم نفس، هوا، زن‌بارگی، شهرت‌طلبی، غفلت، حماقت، عقلانیت و بصیرت، زبان‌درازی و بی‌ادبی نسبت به خداوند و قضا و قدر سخن به میان آمده و زن‌پرستی و شهرت‌طلبی، بزرگ‌ترین آفت وارونه‌سازی حقیقت و مصداق عینی پیروی از نفس امّاره بیان شده است.

چکیده انگلیسی:

 Masnavi Almaanavieh Alkhafieh written by Sheikh Ibrahim Ibne Mohammad Golshani Bardaii (830-940 HL), has been composed as an imitation of Matsnavi Molana. It contains plenty of mystical, ethical, incorporeal matters, explications and interpretations. In this paper, it is attempted to analyze the effect of ethical Vices on the disorders of wisdom system by using the three stories Balaam-Baaura, Barsissa, Hāroot and Māroot in this literary work. Although these three stories constitute about seven thousand line of this thirty-six-thousand-line work, Golshani Bardaii has expressed the essence of his thoughts and wisdom through these stories and examples. The aim of this research is to study the obstacles of the spiritual journey, the slippage the gnostic might confronted with, the temptation of the flesh, and ethical vices penetrating the human being's soul that results in the inverse reflection of the truth, impurity of the soul, committing guilt, enormous mystical unforgiveable crimes, and finally metamorphosis. Through mentioning the text evidences and by using textual extracts and tables, the authors have expressed the viewpoint of Golshani Bardaii on how one may follow negligence, pursuing whim-wham passions, the way gnostic might be led to aberration, and the practical realism of devotee. In this paper, direct effect of passion, desire, adultery, fame seeking, ignorance, stupidity, rationality and insight have been illustrated. Seeking for fame and whoremongery have been mentioned to be the biggest calamity which lead to inversion of reality and are considered as the objective evidence of pursuing sensuality and carnality.  

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم.

2. تربیت، محمدعلی (1311)، دانشمندان آذربایجان، تبریز: بنیاد کتابخانه فردوسی.

3. درایتی، مصطفی (1389)، فهرستواره دست‌نوشته‌های ایران (دنا)، تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

4. دهباشی، مهدی و میرباقری فرد، سید علی‌اصغر (1388)، تاریخ تصوف (1)، چ۲، تهران: انتشارات سمت.

5. دهخدا، علی‌اکبر (1359)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.

6. زرین‌کوب، عبدالحسین (1372)، بحر در کوزه، چ۴، تهران: انتشارات علمی.

7. ـــــــــــ (1368)، سرّ نی، چ۳، تهران: انتشارات علمی.

8. زمانی، مهدی (1393)، «نور سیاه در ادب عرفانی»، ادبیات عرفانی، سال پنجم، شمارۀ 10، 209ـ239.

9. شمیسا، سیروس (1371)، فرهنگ تلمیحات، چ۳، تهران: انتشارات فردوس.

10. طباطبایی، محمدحسین (1366)، تفسیر المیزان، ترجمۀ عبدالکریم منیری بروجردی، تهران: بنیاد فکری علامه طباطبایی با همکاری مرکز نشرفرهنگی و مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.

11. فروزانفر، بدیع‌الزمان  (1375)، شرح مثنوی شریف، چ۸، تهران: علمی و فرهنگی.

12. فولادی، علیرضا (1389)، زبان عرفان، چ۳، تهران: انتشارات سخن.

13. قرائتی، محسن (1391)، گناه‌شناسی، چ۱۳، تهران: انتشارات اوقاف.

14. کاشانی، عزالدین محمود (1386)، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح جلال‌الدین همایی، چ۷، تهران: نشر هما.

15. کاکایی، قاسم (1393)، وحدت وجود به روایت ابن عربی و مایستر اکهارت، چ۶، تهران: هرمس.

16. کشفی، اکرم و یلمه‌ها، احمدرضا (1396)، «تحلیل عرفانی مثنوی المعنویة الخفیه اثر ابراهیم گلشنی بردعی ـ سدۀ نهم هجری»،فصلنامۀ عرفانی اسلامی، دورۀ 14، شمارۀ 53، 84ـ101.

17. گلشنی بردعی، ابراهیم (بی‌تا)، المعنویة الخفیه، نسخۀ خطی، شمارۀ 178، کتابخانۀ سپهسالار.

18. لاهیجی، محمد بن یحیی (1394)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تصحیح محمدرضا برزگرخالقی و عفت کرباسی، چ۹، تهران: زوار.

19. مطهری، مرتضی (1389)، انسان کامل، چ۴۷، تهران: صدرا.

20. نامجو، کرامت و یلمه‌ها، احمدرضا (1396)، «معرفی مثنوی المعنویة الخفیه»، فصلنامۀ نسخه‌شناسی متون نظم و نثر فارسی، دورۀ دوم، شمارۀ 3، 63ـ92.

21. نسفی، عزیزالدین (1388)، الانسان الکامل، تصحیح ماریژان موله، چ۹، تهران: طهوری.