تحلیل محتوای کتاب‌های فارسی دورۀ متوسطه اول براساس میزان توجه بر مؤلفه‌های تربیت اخلاقی

محورهای موضوعی : شاهنامه

منصور نیک پناه ¹

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی مجتمع آموزش عالی سراوان

تاریخ دریافت : 1400/10/23 تاریخ پذیرش : 1401/01/20 تاریخ انتشار : 1401/06/01

کلید واژه: تحلیل محتوا, تربیت اخلاقی, متون فارسی, دورۀ متوسطة اول,

چکیده مقاله :

ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻴﺰان توجه بر مؤلفه‌های تربیت اخلاقی در متون فارسیِ دورۀ متوسطة اول اجرا شده است. روش پژوهش، تحلیل محتوای مقوله‌ای و واحد تحلیل، متن، اشعار و تصویر است. جامعة آماری این پژوهش کتاب‌های فارسی مدارس پایة اول تا سوم متوسطة اول در سال 99‑1400 است و رویکرد پژوهش نیز کاربردی است. ابزار جمع‌آوری اطلاعات فهرست وارسی است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از شاخص‌های آمار توصیفی فراوانی و درصد استفاده شده است. ﻋﻤﺪه‌ﺗﺮﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﮋوﻫﺶ نشان داد که در ﻛﺘﺎب‌های فارسی پایة هفتم، بیشترین نمود به‌ترتیب متعلق به مؤلفه‌های طبیعت‌شناسی و محبت و مهرورزی است و مؤلفه‌های صبر و بردباری و نکوهش هوا و هوس نفسانی کمترین نمود را دارند. در پایة هشتم و نهم به‌ترتیب مؤلفه‌های طبیعت‌شناسی و وطن‌دوستی بیشترین نمود را داشته‌اند؛ نیز در پایة هشتم مؤلفه‌های صبر و بردباری و قناعت و در پایة نهم، قناعت و نکوهش هوا و هوس نفسانی کمترین نمود را به خود اختصاص داده‌اند. پرسشی که در این پژوهش درپی پاسخ آن هستیم آن است که مؤلفه‌های اخلاقی در محتوای متون منظور چه میزان پوشش‌دهی را در بر می‌گیرد؟.

چکیده انگلیسی:

The current research was carried out with the aim of investigating and analyzing the level of attention paid to the components of moral education in Persian texts of the first secondary school. The research method is categorical content analysis and the unit of analysis includes text, poems, and images. The statistical population of this research is the Persian books of first to third grade schools in 1399-1400 and the research approach is practical. The tool for collecting information is a checklist. To analyze the data, descriptive statistics indicators of frequency and percentage have been used. The main results of the research showed that in the Persian books of the seventh grade, the most expressions belong, respectively, to the components of nature and love and affection, and the components of patience and tolerance and condemnation of whims and sensual desires have the least appearance. In the eighth and ninth grades, respectively, the components of naturalism and patriotism showed the most. Also, in the 8th grade, the components of patience and tolerance and contentment and in the 9th grade, contentment and condemnation of sensual whims and desires have the least expression. The question that we seek to answer in this research is, "How much coverage do moral components include in the content of the intended texts?" 

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم.


2. نهج البلاغه.


3. ابن‌مسکویه، ابوعلی احمد بن محمد (1394)، تهذیب الأخلاق أو کتاب الطهاره فی تهذیب الاخلاق، تحقیق و تنظیم: سیّد حسین مؤمنی تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.


4. اخلاقی، اسماعیل (1388)، «تربیت دینی در عصرمدرن»، منبع پایگاه حوزه، شمارة 258.


5. اعتصامی، مهدی (1384)، «رویکرد در برنامه درسی و نسبت آن با تعلیم و تربیت دینی»، رشد آموزش معارف اسلامی، دورۀ هفدهم، شمارة 3، 42‑46.


6. ایرانمنش، حیدرضا (1393)، «بررسی تطبیقی آموزه‌های تربیت اخلاقی در شاهنامه فردوسی و قرآن کریم»، اصفهان، همایش ملی فلسفه و تربیت دینی و تربیت اخلاقی، دورۀ 5، 128‑130.


7. اسلامی، مهدیه (1388)، بررسی مؤلفه‌های تربیت اخلاقی در کتاب‌های درسی دوم راهنمایی، پایان‌نامه ارشد، کاشان: دانشگاه کاشان، علوم انسانی.


8. باقری، خسرو (1390)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، ج 1، تهران: مدرسه.


9. پاپکین، ریچارد؛ استرول، آوروم (1394)، کلیات فلسفه، مترجم سیّد جلال‌الدین مجتبوی، تهران: دانشگاه تهران.


10. تاج‌الدین، مرضیه؛ پازارگادی، مهرنوش (1388)، «مؤلفه‌ها و شاخص‌های تربیتی از دیدگاه قران کریم»، مجله قرآنی کوثر، شماره 32، 47‑62.


11. خرمشاهی، بهاء‌الدین (1393)، دانشنامة قرآن، تهران: دوستان.


12. داودی، محمد (1391)، اخلاق اسلامی، تهران: دانشگاه پیام نور.


13. 13. دیلمی، احمد (1379)، اخلاق اسلامی، قم: نشر معارف.


14. رضاداد نام، فاطمه (1390)، مبانی و راهکارهای تربیت اخلاقی در قرآن کریم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مشهد: دانشکدة الهیات دانشگاه فردوسی.


15. شجاعی، احمد (1389)، «سخن نیکو از منظر قرآن»، معرفت، سال نوزدهم، شمارة 152، 115‑123.


16. شکوهی، غلامحسین (1390)، مبانی و اصول آموزش و پرورش، مشهد: آستان قدس رضوی.


17. شمیسا، سیروس (1387)، انواع ادبی، تهران: دانشگاه پیام نور.


18. سعیدی رضوانی، محمود؛ بینقی، تقی (1380)؛ «تأملی درباب تناسب نظام آموزش و پرورش رسمی با تربیت دینی»، تربیت اسلامی، شمارة 6، 106‑132.


19. صانعی، سیّد مهدی (1378)، پژوهشی در تعلیم و تربیت اسلامی، مشهد: سناباد.


20. عادل محمود، فخرالدین ‌بن ‌محمد طریحی؛ حسینی، احمد (1387)، مجمع‌البحرین، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.


21. غزالی، محمد بن محمد (1351)، احیاء علوم الدین، ترجمه مؤیدالدین محمد خوارزمی، به‌کوشش حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.


22. کشاورز، سوسن (1387)، «تحول در امر تربیت دینی دانش‌آموزان در نظام آموزشی»، راهبرد فرهنگ و هنر، سال اول، شمارة 1، 73‑112.


23. ـــــــــــــــ (1387)، «شاخص‌ها و آسیب‌های تربیت دینی»، تربیت اسلامی، دورۀ 3، شمارة 6، 93‑122.


24. کلینی، محمد بن یعقوب (1385)، ترجمه اصول کافی، ترجمة صادق حسن‌زاده، تهران: قائم آل‌محمد.


25. گروه مؤلفان (1399)، فارسی اول دبستان، تهران: افست.


26. ــــــــــــ (1399)، فارسی دوم دبستان، تهران: افست.


27. ــــــــــــ (1399)، فارسی سوم دبستان، تهران: افست.


28. ــــــــــــ (1399)، فارسی چهارم دبستان، تهران: افست.


29. ــــــــــــ (1399)، فارسی پنجم دبستان، تهران: افست.


30. ــــــــــــ (1399)، فارسی ششم دبستان، تهران: افست.


31. ــــــــــــ (1399)، فارسی1 شاخه نظری، تهران: شرکت نشر و چاپ کتب درسی ایران.


32. ــــــــــــ (1399)، فارسی2 شاخه نظری، تهران: شرکت نشر و چاپ کتب درسی ایران.


33. ــــــــــــ (1399)، فارسی 3 شاخه نظری، تهران: شرکت نشر و چاپ کتب درسی ایران.


34. ــــــــــــ (1399)، فارسی هفتم دورۀ متوسطه اول، تهران: شرکت نشر و چاپ کتب درسی ایران.


35. ــــــــــــ (1398)، فارسی هشتم دورۀ متوسطه اول، تهران: شرکت نشر و چاپ کتب درسی ایران.


36. ــــــــــــ (1398)، فارسی نهم دورۀ متوسطه اول، تهران: شرکت نشر و چاپ کتب درسی ایران.


37. ــــــــــــ (1398)، دین و زندگی 2 شاخه نظری، تهران: شرکت نشر و چاپ کتب درسی ایران.


38. ــــــــــــ (1395)، تربیت دینی درجامعه اسلامی معاصر، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.


39. گروه نویسندگان (1379)، تربیت اسلامی، تهران: انتشارات اسلامی.


40. گلشنی، مهدی (1384)، قرآن و علوم طبیعت، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


41. دهخدا، علی اکبر (1525)، لغت‌نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.


42. محمدی ری‌شهری، محمد (1388)، میزان الحکمه، قم: مؤسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث.


43. مرزوقی، رحمت‌الله؛ دهقانی، یاسر (1398)، «ارزیابی تربیت دینی دانش آموزان دورۀ دوم متوسطه شهر شیراز»، مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، سال چهارم، شمارة 2 (پیاپی 11)، 99‑122.


44. مصباح یزدی، محمدتقی (1394)، فلسفه اخلاق، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ^(ره).


45. مطهری، مرتضی (1375)، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران، صدرا.


46. ـــــــــــــــ (1363)، گفتارهای معنوی، تهران، صدرا.


47. ـــــــــــــــ (1371)، مجموعه آثار حماسه حسینی، تهران، صدرا، جلد 17.


48. ـــــــــــــــ (1393)، انسان کامل، تهران: صدرا.


49. موسوی، سیّد کاظم (1393)، «فضیلت قناعت در زندگی زن و مرد»، زن و فرهنگ، سال ششم، شمارة 22، 27‑39.


50. موسوی‌نسب کرمانی، سیّد محمدرضا (1384)، «آشنایى با روش تحلیل محتوا»، دوفصلنامه علمی ـ تخصصی پژوهش، شمارة 2، 5‑28.


51. Kadkani, M.R (2010), “Past Considered from home country”, Jornal of Bokhara, No75 , 15-45.