شبکۀ واژگان و کاربردهای آن در متن‌پژوهی و نسخه‌شناسی مطالعۀ موردی: بررسی آثار حساب در دورۀ اسلامی (از سدۀ پنجم تا سیزدهم هجری قمری)

محورهای موضوعی : پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

فاطمه سادات سعادتمند ¹ ( کارشناس ارشد تاریخ ریاضیات دورۀ اسلامی، پژوهشکدۀ تاریخ علم دانشگاه تهران، تهران، ایران )

تاریخ دریافت : 1401/03/25 تاریخ پذیرش : 1401/07/29 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: مأخذشناسی, زبان‌شناسی, واژه‌های کلیدی شبکۀ معنایی, شبکۀ واژگان, اصطلاح‌شناسی,

چکیده مقاله :

شبکۀ واژگان روشی ابداعی به‌منظور یافتن تشابه میان متون از راه تطبیق واژگان و اصطلاحات تخصصی به‌کاررفته در آنهاست. این شیوه که از شبکۀ معنایی علم زبان‌شناسی الگوبرداری شده است، در یافتن مآخذ اصلی یک کتاب و نیز تشخیص هویّت یک متن ناشناس کارایی دارد. رسایل ریاضیات و به‌ویژه حساب، به‌‌سبب ساختار منطقی خود، شباهت بسیاری به یکدیگر دارند و همین امر گاهی سبب بروز اشتباهاتی در تشخیص عنوان و مؤلف اثر، ترجمه‌انگاشتن برخی متون اصیل فارسی‌ یا خلط آثار با محتوای مشابه در فهرست‌نگاری نسخ خطی شده؛ به‌گونه‌ای که در بسیاری اوقات و با تکیه بر اطلاعات فهارس، خطای مزبور در میان پژوهشگران تکرار شده است. این پژوهش بر آن است تا با معرفی این شیوۀ نو، با جست‌وجوی هدفمند در عوض تطبیق محتوای متون، رهیافتی نو در طبقه‌بندی متون و نسخ خطی، به‌ویژه منابع حساب اتخاذ ‌کند و همچنین به شرح طریقۀ بازشناسی هویّت و مأخذشناسی آنها بپردازد.

چکیده انگلیسی:

Technical Term Network (TTN) is an innovative method to find similarities among texts by matching technical and scientific terms used in them. This model, inspired by and built based on the semantic network of linguistics, is effective in finding the primary sources of a book and recognizing the identity of an unknown text. The treatises of mathematics and especially arithmetic ones are very similar to each other due to their logical structure; this issue sometimes causes faults in identifying the title and author of the work, especially if the copy is acephalous, i.e. missing the beginning of the text, mistaking some original Persian texts for translations, or confusing works with similar content in cataloging manuscripts in such a way. In many cases, the mentioned inaccuracies have been repeated by the researchers who rely on the information of the indexes. This research aims to introduce a new method in the classification of texts and manuscripts, especially arithmetic sources in the Islamic period (5th-13th centuries AH/11th-18th centuries AD), in order to take a novel approach by means of a targeted search instead of adapting the total content of the texts, to criticize their sources and recognize their identities.