ارائه الگویی ساختاری راهبردی برای توسعه خدمات عمومی شهری از منظر عدالت فضایی (مطالعه موردی استان سیستان و بلوچستان)

محورهای موضوعی : فصلنامه آینده پژوهی شهری

سعید یوسفیان شهریاری ¹ (دانش‌آموخته مقطع کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.)
دانیال لطفعلی زاده ² (دانش‌آموخته مقطع کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.)
لیلا خوشنود ³ (دانش‌آموخته مقطع کارشناسی ارشد جغرافیا طبیعی، دانشگاه آزاد واحد اهواز، اهواز، ایران.)

تاریخ دریافت : 1402/02/26 تاریخ پذیرش : 1402/06/22 تاریخ انتشار : 1402/10/01

کلید واژه: خدمات عمومی, سیستان و بلوچستان, عدالت فضایی, DEMATEL, الگوی ساختاری,

چکیده مقاله :

دستیابی به عدالت فضایی در توزیع خدمات عمومی شهر از جمله برخورداری از خدمات حمل‌ونقل، انبارداری و ... یکی از اهداف مهم برنامه‌ریزان شهری است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش‌شناسی توصیفی-تحلیلی می‌باشد که به بررسی و ارائه الگویی ساختاری راهبردی برای توسعه خدمات عمومی شهری از منظر عدالت فضایی پرداخته است. برای بررسی روند کار در این راه ابتدا شاخص‌هایی برای این کار استخراج گردید. در گام اول با استفاده از نرم‌افزار ArcGis و از طریق روابط موجود در این نرم‌افزار ابتدا وضعیت پراکندگی شاخص‌های خدمات عمومی در این استان با استفاده از ابزار Hot Spot و همچنین با استفاده از مدل رگرسیون وزنی جغرافیایی GWR به بررسی رابطه بین پراکنش جمعیت و توزیع خدمات عمومی در این استان کویری پرداخته شد در ادامه نیز به ارائه الگوی راهبردی برای توسعه خدمات عمومی از طریق مدل پشتیبانی تصمیم (SDSS) پرداخته شد. نتایج حاکی از آن بود که وضعیت دسترسی به خدمات عمومی شهری در این استان نامناسب است و شهرستان زاهدان با مرکزیت سیاسی قوی بهترین وضعیت را داراست از جمله مهم‌ترین نتایج کاربردی این پژوهش می‌توان به تولید نرم‌افزار توزیع بودجه اشاره کرد.

چکیده انگلیسی:

Achieving spatial justice in the distribution of public services including the provision of transportation services, storage, and ... is an important goal of urban planners. This research is applied in terms of applied and descriptive methodological analysis, which has examined the provision of a strategic structural model for the development of urban public services in terms of space justice. To study the process of doing this, indicators were first developed for this purpose. In the first step, using the ArcGIS software and the relationships existing in this software, first, the dispersion of public service indicators in the province using the Hot Spot tool and also using the GWR regression model to investigate the relationship between the Distribution of population and distribution of public services in this desert province. Subsequently, a strategic model for the development of public services was provided through the decision support model (SDSS). The results indicate that access to urban public services is inappropriate in this province, and the city of Zahedan with its strong political centrality has the best situation. One of the most important results of this research can be the production of software distribution software.

منابع و مأخذ:

• ابراهیم‌زاده، عیسی، عبادی‌جو کندان، اسماعیل(1387). تحلیلی بر توزیع فضایی- مکانی کاربری فضای سبز در منطقۀ سه شهری زاهدان. مجلۀ جغرافیا و توسعه، شمارۀ ۱۱، صص 59-49. https://doi.org/10.22111/gdij.2008.1615


• ابراهیمی ثانی، عماد و همکاران (1393). سنجش برخورداری ساکنین از پارک‌های محلی با استفاده از شاخص دسترسی در بستر عدالت فضایی (نمونۀ موردی: منطقۀ 7 شهرداری مشهد)، ششمین کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مؤلفه‌های شهر اسلامی، مشهد، دانشگاه فردوسی، دانشکدۀ علوم پایه


• بهروان‌فر، حسین (1385). آمایش فرهنگی و عدالت شهری در مناطق دوازده‌گانه مشهد، کنفرانس مدیریت و برنامه‌ریزی شهری، مجموعه مقالات، جلد اول


• پاشا شریفی، حسن. شریفی، نسترن (1383). روش­های تحقیق در علوم رفتاری، تهران، نشر سخن، چاپ دوم.


• پور احمد، احمد، زارعی، جواد(1394).سنجش کیفیت زندگی در قلمرو بافت فرسوده شهری، مطالعه موردی منطقه 9 شهر تهران، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، دوره 6، شماره 21، صص 1-18. https://jupm.marvdasht.iau.ir/article_826.html


• حافظ‌نیا، محمدرضا، قادری حاجت، مصطفی، احمدی‌پور، زهرا، افتخاری، رکن‌الدین و گوهری، محمد، (1393). طراحی الگوی سنجش عدالت فضایی( نمونه موردی: ایران)، مجله برنامه‌ریزی و آمایش فضا، سال نوزدهم، شماره 1، صص 33-52. https://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-11685-fa.html


• حسینی شه پریان،نبی الله (1394). بررسی و تحلیل عدالت فضایی در خدمات عمومی شهری مطالعه موردی مناطق هفت گانه شهر اهواز، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما؛ سعید امانپور،استاد مشاور :سعید ملکی ،دانشگاه شهید چمران ، اهواز


• داداش‌پور، هاشم،رستمی، فرامرز (1390). سنجش عدالت فضایی یکپارچۀ خدمات عمومی شهری براساس توزیع جمعیت، قابلیت دسترسی و کارایی در شهر یاسوج، مجلۀ مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال سوم، شمارۀ 10، صص 1-22. https://www.sid.ir/paper/153045/fa


• داداش‌پور، هاشم؛ علیزاده، بهرام،رستمی، فرامرز (1394). تبیین چارچوب مفهومی عدالت فضایی در برنامه‌ریزی شهری با محوریت مفهوم عدالت در مکتب اسلام، فصلنامۀ نقش‌جهان، جل 5، شماره 1، صص 75-84. https://bsnt.modares.ac.ir/article-2-816-fa.html


• رستمی، فرامرز (1389). بررسی و تحلیل نحوۀ توزیع خدمات عمومی شهری از منظر عدالت فضایی؛ مطالعۀ موردی: شهر یاسوج، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد شهرسازی برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، استاد راهنما: هاشم داداش‌ پور، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس


• زیاری، کرامت‌الله، مهدیان‌بهنمیری، معصومه و مهدی، علی، (1392). بررسی و سنجش عدالت‌فضایی بهره‌مندی از خدمات عمومی شهری بر اساس توزیع جمعیت و قابلیت دسترسی در شهر بابلسر. نشریه تحقیقات کاربردی علوم حغرافیایی، سال سیزدهم، شماره 28، صص 241-217. https://www.sid.ir/paper/102163/fa


• شکویی، حسین(1378). اندیشه‌های نو در فلسفۀ جغرافیا، چاپ سوم، تهران: مؤسسۀ جغرافیایی کارتوگرافی گیتاشناسی


• طبیبیان، منوچهر، شکوهی، محمدصالح،ارباب، پارسا (1389). ارزیابی عدالت اجتماعی در طرح منظر شهری محلۀ خوب بخت، منطقۀ 15 شهرداری تهران، نشریۀ معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، دورۀ سوم، شمارۀ 5، صص 122- ۱۱۱. https://www.sid.ir/paper/202540/fa


• علوی، سیدعلی؛ احمدی، فرزانه (1393). مدل‌سازی کمی دسترسی به پارک‌های شهری با رویکرد عدالت فضایی (نمونۀ موردی: پارک‌های منطقۀ 6 کلان‌شهر تهران). نشریۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال چهاردهم، شمارۀ 34، صص 88-69. https://jgs.khu.ac.ir/browse.php?a_id=2070&sid=1&slc_lang=fa


• علیزاده، مهدی (1397). بررسی عدالت فضایی در سکونت­گاه کویری استان سیستان و بلوچستان، طرح تحقیقاتی دانشگاه عالی دفاع ملی و ستاد کل نیرو­های مصلح، استاد راهنما دکتر عباس علیپور و دکتر احسان علیپوری.


• فضلی، رحیمه، (1393). ارزیابی توسعه‌یافتگی نواحی شهر اردبیل از منظر عدالت فضایی، پایان‌نامه‌ کارشناسی‌ارشد، دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی.


• کریمیان بستانی، مریم،مولایی هشتجین، نصرالله(1391). ارزیابی عدالت فضایی مراکز آموزشی در شهر زاهدان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی فضای جغرافیایی، دورۀ 12، شمارۀ 40، صص 189-170. http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-1-73-fa.html


• محمدی، جمال، ضرابی، اصغر؛ احمدیان، مهدی (1391). اولویت‌سنجی مکانی توسعۀ فضاهای سبز و پارک‌های شهری با استفاده از روش AHP (نمونۀ موردی: شهر میاندوآب، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال چهارم، شمارۀ ۲، صص62-42. https://geography.garmsar.iau.ir/article_673175.html


• مشکینی، ابوالفضل؛ رحیمی، محسن؛ محمدپور، صابر؛ و اکبرپور سراسکانرود، محمد. (1389). ارزشیابی و تحلیل کاربری‌های شهری با تأکید بر کاربری فضای سبز شهری شهر گلستان، مجلۀجغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، شمارۀ ۱۵، صص 115-92. https://jgrd.um.ac.ir/article_27396.html


• Bozorg, L. (2010), Spatializing Social Equity through Place-Based Policies, MSc thesis of Wesleyan University, MassaChusetts Institute of Technology.


• Brown, N., Rayan, G., Kevin, H., Sharon, I., & Sarah, K. )2007(, What Makes Justice Spatial? What Makes Spaces Just? Three Interviews on the Concept of Spatial Justice, Critical Planning, Vol.14, pp. 7-28. https://www.nicholasanthonybrown.net/what-makes-justice-spatial


• Burden, D. & Litman, T. (2011). America needs complete streets. ITE Journal, 81(4), 36-43. https://www.researchgate.net/publication/282708952_America_Needs_Complete_Streets


• Cardoso, R. & Isabel, B. (2007), Social Justice as a Guide to Planning Theory and Practice: Analyzing the Portuguese Planning System, International Journal of Urban and Regional Research, vol.31, pp. 384-400. https://doi.org/10.1111/j.1468-2427.2007.00729.x


• Chang, H. & Liao, C., (2011). Exploring an integrated method for measuring the relative spatial equity in public facilities in the context of urban parks, Journal of Cities, Vol.28, No.5, pp. 361-371. http://dx.doi.org/10.1016/j.cities.2011.04.002


• Cutts, B. B., Darby, K. J., Boone, C. G., & Brewis, A. (2009). City structure, obesity, and environmental justice: an integrated analysis of physical and social barriers to walkable streets and park access. Social science & medicine (1982), 69(9), 1314–1322. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2009.08.020


• Fainstein, S., (2006), Planning and the Just City, Conference on Searching for the Just City, Friends of the Earth, London.


• Furlan, R., (2015), Livability and social capital in west bay, the new business precinct of doha, Arts and social sciences journal. 6(3), pp. 166-177. https://www.academia.edu/81295978/Livability_and_Social_Capital_in_West_Bay_The_New_Business_Precinct_of_Doha


• Landry, C. (2000), Urban Vitality: A New source of Urban Competitiveness, prince claus fund journal, ARCHIS issue Urban Vitality / Urban Heroes


• Mousavi, M. N. (2012). Sustainable Form of the City and Social Justice (Case Study: Miandoaab). Human Geography Research Quarterly, (80), 44, 177-192. https://www.sid.ir/paper/139162/fa [In Persian]


• Pasaogullari, N., & Daratli, N. (2004), Measuring accessibility and utilization of public spaces in Famagusta, Journal of cities, Vol.21, No.3, pp.223-225. https://doi.org/10.1016/j.cities.2004.03.003


• Prange, J, (2009), Spatial Justice: A new frontier in planning for just, sustainable communities Tufts University


• Sarvar, R., Hesari, A. E. R., Mousavi, M. N., & Orooji, H. (2011). Optimum location of neighbourhood parks in Bonab city using analytic network process (ANP). Journal of Civil Engineering and Urbanism, 2(6), 226-234. http://www.ojceu.ir/main/attachments/article/20/JCEU,%20B%2040%20226-234.pdf


• Seyhan, T. S. &. S. (2011). A Multi-Criteria Factor Evaluation Model For Gas Station Site Selection. Journal of Global Management, 2(1), 12–21. Retrieved from https://ideas.repec.org/a/grg/03mngt/v2y2011i1p12-21.html


• Soja, E. W. (2006), The City and Spatial Justice. Justice Spatial, http://www.jssj.org/


• Tsou, K. W., Yu, T. H., & Yao, L. C. (2005), An accessibility-based integrated measure of relative spatial equity in urban public facilities, Cities, 22 (6), pp. 424-435. https://doi.org/10.1016/j.cities.2005.07.004