آینده پژوهی در صنعت هوافضا با ارائه روش نوین طراحی چشم انداز و ماموریت با رویکرد مقاوم

محورهای موضوعی : مدیریت

ایمان شفیعی نژاد ¹ ( عضو هیات علمی پژوهشگاه هوافضا، تهران، ایران. )
علی حکیمی ² ( دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران )

تاریخ دریافت : 1401/02/07 تاریخ پذیرش : 1401/05/11 تاریخ انتشار : 1401/09/01

کلید واژه: چشم انداز, آینده پژوهی, صنعت هوافضا, مقاوم, ماموریت,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر به ارائه روشی نوین جهت تدوین چشم انداز و مأموریت کارآمد برای صنعت هوافضا می پردازد. این روش بر مبنای دانش آینده پژوهی پایه گذاری شده است.همچنین مزایای تدوین چشم انداز و مأموریت کارآمد مورد بحث قرار گرفته است. به دنبال آن، تعریف زیر ساخت های تدوین مأموریت بیان شده و یک راهبرد چهارگانه در این زمینه برای صنعت هوافضا بیان شده است. درادامه، روش نوین چرخه مقاوم و کوریدور صنعت هوافضا بر اساس آینده پژوهی پیشنهاد شده است.روش فوق یک چرخه مقاوم، برای زیست بوم صنعت هوافضا در مقابل عدم قطعیت های ساختاری را پیشنهاد داده است. عدم قطعیت های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در محقق نشدن مأموریت های چشم انداز موثر است. در این مقاله اشاره می شود که: ساختار ارتقا یافته جهت تعریف چشم انداز و مأموریت یک ساختار یکطرفه از سیاست گذاری های کلان به خرد نیست، بلکه باید به طور دائم فراخور تغییرات محیط پیرامون هر یک از زیر بخش ها مانند اقتصاد، سیاست، اجتماع، دانش و فناوری دارای حلقه پسخور باشد و بتواند دائم از محیط پیرامون بازخورد بگیرد و به ارتقا تعریف چشم انداز و مأموریت منجر شود. درکنار شناسایی نیازهای جامعه باید برای آینده نیازها را ساخت و این موضوع در گرو علم آینده پژوهی و یک چرخه مقاوم در برابر عدم قطعیت ها است. لذا این مقاله با تبیین کوریدور صنعت هوافضا بر پایه آینده پژوهی و طراحی یک چرخه مقاوم در برابر عدم قطعیت ها، بر مشکلات مدیریتی صنعت هوافضا فائق شده است.

چکیده انگلیسی:

The present studt deals with presenting a new method for developing an efficient vision and mission for the aerospace industry. This method is based on the knowledge of future research. Moreover, the advantages of creating a vision and an efficient mission are discussed. After that, the definition of the infrastructure of the mission is stated and a four-fold strategy is stated in this field for the aerospace industry. In addition, the new method of resistant cycle and aerospace industry corridor is proposed based on future research. The above method has proposed a resistant cycle for the ecosystem of the aerospace industry in the face of structural uncertainties. Economic, political and social uncertainties are effective in not realizing the missions of the vision. The present article has pointed out that the upgraded structure for defining the vision and mission is not a one-sided structure of macro-to-micro policies, however it should constantly adapt to the changes in the environment around each of the sub-sectors such as economy, politics, society, knowledge and technology that they have a feedback loop and can constantly receive feedback from the surrounding environment and lead to the improvement of the definition of vision and mission. Along with identifying the needs of the society, it is necessary to create the needs for the future and this issue depends on the science of future research and a cycle resistant to uncertainties. Therefore, this article has overcome the management problems of the aerospace industry by explaining the corridor of the aerospace industry based on future research and designing a cycle resistant to uncertainties 

منابع و مأخذ:

[1] The comprehensive document on the country's aerospace development, approved on 10/19/2013, by the Supreme Council of the Cultural Revolution.
[2] Vision document of Tehran University in the horizon of 1404.
[3] Salimi Jalil, Bahrami Mohsen, Maknoon Reza, Futuristic tools available to planners, 2nd National Futuristic Conference, 2012.
[4] Galloway J. D. Strategic Management in Public Research Organizations, The International Journal of Public Sector Management, 3, 1, pp. 32-43, 1990.
[5] Bryson, J. M. Strategic Planning for public and Nonprofit Organizations: A Guide to Strengthening Organizational Achievement, San Francisco: Jossey-Bass Publishers, 1990.
[6] Kuosa, T. Towards the Dynamic Paradigm of Futures Research: How to Grasp a Complex Futures Problem with Multiple Phases and Multiple methods. Turku School of Economics, 2009.
[7] Firminger, L. “Trend Analysis: methods and problems”, Swinburne University of Technology, 2003.
[8] F. Liebl and J.O. Schwarz, “Normality of the future: trend diagnosis for strategic foresight”, Futures, 2010, vol. 4, pp. 313-327.
[9] Iranzadeh Suleiman, Sadeghi Ali, Determining the relationship between strategic thinking skills and multiple intelligences - management sciences, first year, number 1, Spring 2019.
[10] Khazaei Saeed, Elahi Dehaghi Iraj, success factors in national futurism, specialized scientific quarterly of futurism studies, summer 2013, first year, number 2.
[11] Alizadeh Abdolreza, What is the relationship between future research and strategic planning? Publisher: Media Art Publications, 2019.
[12] Maleki Far Agil, Future Research Alphabet, Publisher: Karane Alam Publications Cultural Institute, 1385.
[13] A. Glain, “The Business of Aerospace: Industry Dynamics, Corporate Strategies, Innovation Models, and the Big(ger) Picture”, 2021.
[14] Haidari. Amir Houshang, future research in Delphi method, Science Promotion Quarterly, No. 10, Spring and Summer 2015.

متن کامل:



 

 

فصلنامه مهندسی مدیریت نوین سال هشتم ، شماره سوم ، پاییز 1401

 

آينده پژوهی در صنعت هوافضا با ارائه روش نوين طراحی چشم­انداز و مأموريت با رويکرد مقاوم

 

ایمان شفیعی‌نژاد¹، علی حکیمی²

چکیده

پژوهش حاضر به ارائه روشی نوين جهت تدوين چشم­انداز و مأموريت کارآمد برای صنعت هوافضا می پردازد. اين روش بر مبنای دانش آينده­پژوهی پايه­گذاری شده است.همچنين مزايای تدوين چشم­انداز و مأموريت کارآمد مورد بحث قرار گرفته است. به دنبال آن، تعريف زير ساخت­های تدوين مأموريت بيان شده و يک راهبرد چهارگانه در اين زمينه برای صنعت هوافضا بيان شده است. درادامه، روش نوين چرخه مقاوم و کوريدور صنعت هوافضا بر اساس آينده­پژوهی پيشنهاد شده است.روش فوق يک چرخه مقاوم، برای زيست­بوم صنعت هوافضا در مقابل عدم قطعيت­های ساختاری را پيشنهاد داده است. عدم قطعيت­هاي اقتصادی، سياسی و اجتماعی در محقق نشدن مأموريت­های چشم­انداز موثر است. در اين مقاله اشاره می شود که: ساختار ارتقا يافته جهت تعريف چشم­انداز و مأموريت يک ساختار يکطرفه از سياست­گذاری­های کلان به خرد نيست، بلکه بايد به طور دائم فراخور تغييرات محيط پيرامون هر يک از زير بخش­ها مانند اقتصاد، سياست، اجتماع، دانش و فناوری داراي حلقه پسخور باشد و بتواند دائم از محيط پيرامون بازخورد بگيرد و به ارتقا تعريف چشم­انداز و مأموريت منجر شود. درکنار شناسايي نيازهای جامعه بايد برای آينده نيازها را ساخت و اين موضوع در گرو علم آينده­پژوهی و يک چرخه مقاوم در برابر عدم قطعيت­ها است. لذا اين مقاله با تبيين کوريدور صنعت هوافضا بر پايه آينده­پژوهی و طراحی يک چرخه مقاوم در برابر عدم قطعيت­ها، بر مشکلات مديريتی صنعت هوافضا فائق شده است.

واژه‌هاي كليدي: چشم­انداز ، مأموريت، آينده پژوهی، صنعت هوافضا، مقاوم

 

مقدمه

در نقشه جامع علمی کشور، صنعت هوافضا به عنوان یکی از اهداف بخش نظام علم و فناوري و اولويت (الف) فناوري تعیین شده است. لذا صنعت هوافضا از منظر اسناد بالادستی دارای اهميت بالايي است و توجه ويژه­ای را از بابت تدوين چشم­انداز و مأموريت به خود معطوف می­کند. از طرف ديگر صنعت هوافضا سبب پيشبرد و توسعه ساير فناوری­ها خواهد شد. از منظر اقتصادی رشد سریع مخابرات و تصويربرداری ماهواره­ای، تخمین بازار بيش از 3000 ميليارد دلاری هواپيماهاي تجاري در بیست سال آينده و حجم عظیم و رو­به­رشد خدمات هوانوردی عمومی بيانگر نقش موثر اين صنعت در آينده اقتصاد جهان است. از طرف ديگر نقش صنعت هوافضا در پیشرانی علم و فناوری و سرریز فناوری­های اين صنعت از جمله دیگر عواملی هستند که اين صنعت را به یک صنعت راهبردی تبدیل کرده است [1-3]. 

در ابتدای دهه 30 ميلادی توسط يک گروه به سرپرستی ويليام اف آگبرن³، اولين فعاليت آينده­­پژوهي در قالب يک تحليل علمي در زمينه جامعه شناسي انجام شد. لذا اولين روش­هاي علمي نظير برونيابی⁴ و بررسي­هاي علمي در مورد روندهاي اجتماعي صورت گرفت. به واسطه اين تحقيق علمی اولين نقشه روندها⁵ که از زير­بناهای آينده­پژوهی است شکل گرفت. درسال 1941 به­ واسطه نياز به پیش­بینی روندهای تكنولوژي، يكي از مشهورترين روش­های آينده­پژوهی به نام دلفی⁶ پيشنهاد شد. در اين راستا خبرگان فناوري­هاي مختلف مأمور شدندكه تحولات مهم علمي و تكنولوژي­هاي نوظهور در صد سال آينده را در چارچوب حمايت­هاي موسسه رند⁷ مشخص نمايند. شش مقوله سيستم­هاي تسليحاتي، جلوگيري از جنگ، پيشرفت در زمينه علوم فضايي، اتوماسيون و كنترل جمعيت به عنوان روندهای آينده مشخص گرديد. اين روش مبتنی بر ارائه ارزيابي و بررسی پراكندگي پاسخ­هاي خبرگان است. در اين روش پس از بحث در مورد تفاوت­ها، نهایتاً ارزيابي­هاي تجديدنظرشده ارائه می­شود. نتايج حاصل از اين روش در پیش­بینی ظهور فناوری­های دهه­هاي آينده بسيار دقيق بوده و بر اساس آن نقشه روندهای پيشرفت و فناوری به دست می­آيد [4-8].

چشم­انداز در پاسخ آن است که مي­خواهيم چه ­شويم و به کجا برسيم؟ حال آنکه مأموريت از چشم­انداز استنباط خواهد شد و در پاسخ آن است که به چه هدفي برسيم و نتيجه چيست؟ تعريف صحيح يک چشم­انداز روشن و واقعيت­نگر زيربناي تدوين مأموريت­هاي مدبرانه است. در واقع وظيفه تعريف چشم­انداز بر عهده رهبر يا رهبران سازماني است. از طرف ديگر، تعريف مأموريت­ها بر اساس چشم­انداز بر عهده مديران ارشد يک سازمان است و اجراي پروژه­ها و مأموريت­ها بر عهده مديران مياني و کارشناسان است. حال آنکه محرک و انگيزش دهنده يک سازمان و مجموعه کاري تعريف مأموريت­های کارآمد است. اما اغلب آنچه مشاهده می­شود تعريف چشم­اندازهاي يک­سويه بدون بازخورد از شرايط اقتصادي، سياسي و اجتماعي آينده است. لذا تعريف مأموريت­ها دچار ضعف می­شود و در پي آن يک صنعت مانند صنعت هوافضا دچار چالش مأموريت خواهد شد [9و10].

 بر اساس پژوهش ارائه شده، مزايای تدوين چشم­انداز و مأموريت کارآمد مورد بحث قرار گرفته است. به دنبال آن تعريف زيرساخت­های تدوين مأموريت بيان شده و يک راهبرد چهارگانه در اين زمينه برای صنعت هوافضا پيشنهاد شده است. در ادامه روش چرخه مقاوم و کوريدور صنعت هوافضا بر مبنای آينده­پژوهی پيشنهاد شده است.

پيشينه تحقيق

 هر مجموعه يا سازمان موفق دارای چشم­انداز و مأموريت­های تدوين شده صحيح و کارآمد است. صنعت هوافضا نيز از اين موضوع مستنثی نیست؛ لذا تدوين چشم­انداز و مأموريت­های کارآمد برای صنعت هوافضا، اثرات در خور توجهی را خواهد داشت که در ادامه به آن اشاره خواهد شد. در قدم اول می­توان به تضمين يگانگی هدف در صنعت هوافضا اشاره نمود. عدم انسجام در تعريف مأموريت­ها و پايبندی به چشم­انداز سبب عدم يگانگی اهداف می شود. عدم يگانگی اهداف در صنعت هوافضا خود سبب عدم تخصيص و انتخاب نيروی انسانی کارآمد خواهد شد. شايان ذکر است که بدنه کارشناسی و مديران ميانی نقش به­سزايي در تحقق و انجام مأموريت­ها دارند. لذا می­توان نتيجه گرفت عدم تدوين آينده پژوهانه چشم­انداز به عدم تدوين مأموريت کارآمد منتج شده و اين زنجيره گسيخته مديريتی سبب عدم تحقق و اجرای مأموريت­ها خواهد شد. در واقع ساختار شکست از چشم­انداز تا اهداف، در يک مجموعه سازمانی مانند صنعت هوافضا به طور سنتی مانند شکل (1) است. اين هرم مديريتی در دنيای حاضر به خصوص برای صنعت هوافضا که بسيار تحت تاثير پيشرفت روز­به­روز دانش، فناوری، اقتصاد و سياست است کارايي لازم را نخواهد داشت و بايد به دنبال راهکارهای جديد برای اين ساختار جهت پويايي صنعت هوافضا بود.

 

شکل (1) ساختار سنتی مديريتی صنعت هوافضا

شناخت، آگاهی و تبيين چشم­انداز و مأموريت­ها برای کارشناسان صنعت هوافضا می­تواند تعارضات فکری بدنه کارشناسی را در صورت وجود عدم قطعيت­های احتمالی بر طرف سازد. نقش مشارکتی مديران ميانی و کارشناسان در تصميم گيری­های کلان نيازمند يک ساختار منسجم مديريتی است. اين ساختار منسجم نمی­تواند در ساختار مديريتی اشاره شده در شکل (1) پياده­سازی شود و نيازمند يک ساختار بهبود يافته است. اين موضوع سبب برطرف شدن تعارضات ساختاری در سطح ميانی مديران صنعت هوافضا خواهد شد.

قدم اول در تعريف مأموريت در صنعت هوافضا شناخت نياز است. اين نيازها می توانند بر اساس نيازهای اقتصادی، اجتماعی و سياسی تعريف شوند. مهم­تر از شناخت نيازها در واقع ساختن نيازهای آينده است. اين موضوع از دانشی به نام آينده­پژوهی منتج می­شود. پس از آن اولويت­های اقتصادی، سياسی و اجتماعی آينده صنعت هوافضا بايد تعريف شوند. تعيين اولويت­ها از به­وجود آمدن هم­پوشانی تعريف مأموريت­ها توسط مديران جلوگيری خواهد کرد. تعريف مأموريت­ها بايد به گونه­ای باشد که عامل تهييج تلاش و کوشش را برای مديران ميانی و کارشناسان ايجاد نمايد. عامل مهم ديگر که بعضاً از آن غفلت می­شود طراحی شغل­های جديد و باز تعريف شغل­های گذشته و مديريت منابع انسانی آينده پژوهانه است. تعارض در تعريف مأموريت­ها و هم­پوشانی­ها سبب عدم يکنواختی در سطح کارشناسان و نيروهای فارغ التحصيل جديد در صنعت هوافضا خواهد شد. عامل ديگر که بايد مد نظر قرار گيرد، در نظر گرفتن استانداردهای جهانی و ملی است. تضاد در تعريف مأموريت با استانداردهای صنعت هوافضا، مأموريت­های اين صنعت را با چالش و عدم تحقق روبرو خواهد کرد. در ادامه خصوصيات تعريف مأموريت آورده شده است. اين خصوصيات بايد در تعريف مأموريت­­های صنعت هوافضا رعايت شود.

1)       متناسب بودن در راستاي چشم­انداز

2)       صريح بودن

3)       قابل پذيرش بودن

4)       انعطاف پذيري

5)       قابليت سنجش طي زمان

6)       ايجاد انگيزه

7)       قابل دسترسي و اجرا بودن

علاوه بر 7 مورد اشاره شده، اجرای مأموريت­ها نيازمند يک راهبرد کلان است. در اين مقاله چهار راهبرد تمرکز، تغيير جهت، تنوع و تدافعی فراخور صنعت هوافضا پيشنهاد شده است.

 

شکل (2) راهبرد چهارگانه صنعت هوافضا

 

آينده­پژوهي شاخه­ای از علم و فناوري است كه با كشف آينده و شكل بخشيدن به دنياي مطلوب فردا سر وكار دارد. در واقع آينده­پژوهی يک شاخه علمی است و  مباني نظري دقيق و روش­های علمي دارد و در دانشگاه­هاي پيشرفته­ي دنيا به عنوان يک رشته­ي تحصيلي، آموزش داده مي­شود. از طرف ديگر فناوري است؛ چون بر پايه­ي يک مجموعه از روش­های علمي استوار است و مي­تواند در حل و فصل مسائل پيچيده­ي جامعه و هم­چنين در ساختن آينده به كار آيد. آينده­پژوهي مشتمل بر مجموعه تلاش­هايي است كه با استفاده از تجزيه و تحليل منابع، الگوها و عوامل تغيير يا ثبات، به تجسم آينده­هاي بالقوه و برنامه­ريزي براي آن­ها مي­پردازد. آينده­پژوهي معادل لغت لاتين  فيوچرز استادی⁸ است. کلمه جمع فيوچرز⁹ به اين دليل استفاده شده كه: با گمانه­زني­هاي سيستماتيک و خردورزانه طيف وسيعي از پيشنهادها ارائه می­گردد. در حقيقت مي­توان گفت آينده­پژوهي، فرآيندي سيستماتيک، مشاركتي و گردآورنده ادراكات آينده است كه چشم­اندازي ميان مدت تا بلند مدت را با هدف اتخاذ تصميم­هاي روزآمد و اقدامات اجرايي آن بنا مي­سازد. آينده­پژوهي ابزاري سيستماتيک براي ارزيابي آن دسته از توسعه­هاي علمي و فناوری است كه مي­توانند تأثيرات شگرفی بر رقابت صنعتي، خلق ثروت و كيفيت زندگي داشته باشد [11و 12].

روش شناسی

چرخه مقاوم چشم­انداز و مأموريت

 تعريف صحيح چشم­انداز به تعريف صحيح مأموريت مي­انجامد و موجب تعالي يک مجموعه کاري مي­گردد. چشم­انداز يک بيانيه سازماني کوتاه است که خط­و­مشي يک مجموعه کاري را توسط رهبر يا رهبران يک سازمان براي يک بازه طولاني تعيين مي­کند. نکته آنجا است که فراخور تغيير و تحولات، چشم­انداز بدون تغيير باقي مي­ماند. اما در دنيای امروز با تغيير و تحولات گسترده و روز­به­روز فراخور تغييرات لحظه­اي در دانش و فناوری تغييرات سرعت بسيار بالايي را به خود گرفته است. لذا اين حرکت سريع در دانش و فناوری مي­­طلبد که چشم­انداز ها نيز فراخور تغييرات وسيع دانش و فناوری داراي يک حلقه پسخور از تحولات در زمينه دانش، فناوری، اقتصاد، سياست و محيط زيست باشند. حلقه پسخور¹⁰ در واقع يک چرخه يا حلقه بسته از دريافت بازخورد از محيط پيرامون به جهت به­روز­سازی يک سيستم است. لذا حلقه پسخور به منظور تصحيح و تطبيق با شرايط به­روز از تغيير و تحولات محيط پيرامون است. تمامي فرآيند­هاي کارآمد و حتي موجود در طبيعت داراي حلقه پسخور از شرايط محيطی هستند. اين موضوع در صنعت هوافضا به صورت چشمگيری قابل لمس است و بايد به آن توجه نمود. براي مثال گسترش کسب و کارهاي خصوصي و نوين نوپاي فناوري محور (استارت آپ) موضوعي است که در سال­هاي اخير جاي خود را در صنعت هوافضاي کشور باز کرده است. لذا چشم­انداز صنعت هوافضا بايد تغييراتي بر اساس اين تحول اقتصادي داشته باشد و خود را تطبيق دهد. در غير اين صورت دچار عقبگرد و انفعال خواهد شد. اين پويايی و تغيير پذيری را مي­توان به طورگسترده در صنعت هوافضاي کشورهايي چون فرانسه، آلمان، ايتاليا و هند مشاهده کرد [13].

چشم­انداز توسط مديران صنعت هوافضا به مأموريت­ها تبديل می­شود و از آن تعريف پروژه­های صنعتی شکل خواهد گرفت. لذا نتيجه تبيين مأموريت­های کارآمد رشد صنعت هوافضا خواهد بود. اما موضوع اصلي آنجا مطرح مي­شود که براي صنعت هوافضا آينده­نگري¹¹ و آينده­پژوهي و توسعه پايدار بايد مطرح گردد. توسعه پايدار منوط به در نظر گرفتن عوامل اقتصادي، سياسي و اجتماعي است. بنابراين مي­توان گفت در زيست­بوم صنعت هوافضا تعريف مناسب چشم­انداز: تبديل چشم­انداز به مأموريت­ها و توسعه پايدار صنعت هوافضا بايد متناسب با زيرساخت­هاي حال و آينده از منظر اقتصاد (اقتصاد خرد و کلان)، سياست (سياست داخلي و خارجي)، اجتماع (محيط زيست و سلامت)، دانش و فناوری تعريف شود. در واقع هدف آن است که بيان شود: ساختار ارتقا يافته جهت تعريف چشم­انداز و مأموريت، يک ساختار يکطرفه از سياست­گذاری­های کلان به خرد نيست؛ بلکه به طور دائم فراخور تغييرات محيط پيرامون هر يک از زير بخش­ها مانند اقتصاد، سياست، اجتماع، دانش و فناوری داراي حلقه پسخور باشد و بتواند دائم از محيط پيرامون بازخورد بگيرد و به ارتقا تعريف چشم­انداز و مأموريت منجر شود. اين ساختار يک ساختار پوياي مديريتي خواهد بود، هر صنعتي را با تحول روبرو خواهد کرد و از حالت سکون خارج خواهد کرد. اين ساختار هوشمند و پويا سبب تحقق بهتر اهداف کلان خواهد شد. شايان ذکر است اين ساختار راهبردي نيازمند تصميمات چند متغيره مديران خواهد بود. در ادامه شکل (3) ساختار بيان شده فوق را ترسيم کرده است.

 

شکل (3) طرح واره ساختار راهبرد پويا صنعت هوافضا

 تجزيه و تحليل

 آنچه که در بحث چشم­انداز و مأموريت مهم است، الزام رعايت دقيق تفاوت بين مأموريت و چشم­انداز است. بعضاً تداخل اين دو بخش باعث ناهماهنگي­هاي مديريتي خواهد شد. پياده­سازي مأموريت­ها براساس چشم­انداز ، هنر مديريتی بالايي را مي­طلبد. اين امر نيازمند تصميم­هاي مديريتي چند متغيره است. در واقع مدير بايد در هر لحظه تحت تاثير چندین عامل تصميم­ساز، به تصميم­گيری بپردازد و می­توان اشاره کرد که با تصميم­های مديريتی چند متغيره روبرو است. طراحي چشم­انداز صنعت هوافضا در قدم اول نيازمند آينده­پژوهي ساختاري است. شايان ذکر است آينده­پژوهي با آينده­نگري متفاوت بوده و نيازمند روش­هاي خود است. براي مثال در بحث آينده­پژوهي مي­توان به روش­ دلفي¹² بر مبناي تجميع نظرات گسترده خبرگان، صنعت­گران و دانشمندان حوزه هوافضا اشاره نمود. اساس و پایه روش دلفی بر این است که نظر متخصصان هر قلمرو علمی در مورد پیش­بینی آینده موثر‌ترین نظر است. بنابراین اعتبار روش دلفی نه به شمار شرکت­کنندگان در پژوهش که به اعتبار علمی متخصصان شرکت کننده بستگی دارد. در این روش هیأت­هایی از متخصصان تشکیل می‌شود که در آن ارتباط میان اعضاء، توسط رئیس یا ناظر هیأت انجام می‌شود. ارتباطات داخلی شرکت­کنندگان به صورت ناشناس بوده و نظرات، پیش­بینی‌ها و تمایلات به ارائه­دهندگان آن­ها منتسب نمی‌شود. انتشار این اطلاعات بدون اعلام هویت ارائه­دهندگان صورت می‌گیرد [14]. 

در قالب آينده­پژوهي نيازهاي آينده کشور در صنعت هوافضا که توسط دانش و فناوری هوافضا مرتفع مي‎شود بيان مي­گردد. علاوه بر آن ساختن نياز در آينده­پژوهي مد­نظر قرار خواهد گرفت. لذا تعريف چشم­انداز ارتباط نزديکی با آينده­پژوهي کارآمد دارد. از ديگر نکات قابل توجه مبتنی بر آينده­پژوهي، مي­توان به تعريف کوريدورهاي صنعت هوافضا اشاره نمود. در واقع کوريدور در يک فناوری، بيان کننده يک مسير رو به جلو در يک صنعت است که دارای دامنه­های پايين و بالا است. لذا حرکت در آن صنعت بايد در فاصله بين دامنه­های پايين و بالای آن صنعت باشد و مسير مشخص شود. چنانچه کوريدور صنعت هوافضا تعريف گردد، آن­گاه تعريف مأموريت­ها از چشم­انداز توسط مديران ارتقا خواهد يافت و خطاها را کم خواهد کرد. در واقع با تعريف کوريدور صنعت، مديران بايد در حوزه دامنه پايين و بالای کوريدور تصميم­گيری کنند و اين امر سبب خواهد شد که از تصميم گيری­های لحظه­ای و بدون افق آينده جلوگيری شود.

 فراخور تغييرات اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فناوری مأموريت­ها ولو با تغييرات در کوريدور صنعت هوافضا حرکت خواهد کرد و دچار نقصان و بعضاً شکست­هاي بزرگ نخواهد شد. دليل اين امر را می­توان به در نظر گرفتن تغييرات شرايط محيطی بسط داد. چنانچه از اطلاعات به­روز (به شکل (3) رجوع شود) برای تبيين چشم­انداز ها و مأموريت­ها استفاده شود؛ آن­گاه درصد خطای آن­ها کاهش يافته و در يک کوريدور حرکت خواهد کرد. اين موضوع سبب خواهد شد که سرعت پيشرفت و توسعه صنعت هوافضا دچار کاهش نشود. همچنين ايجاد يکپارچگي در تصميم­گيري‎هاي اجرايي مديران به دست خواهد آمد. در واقع با چنين ساختاري داراي يک نظام مديريتي مقاوم نسبت به تغييرات شرايط خواهيم بود. شکل (4) ساختار اين نظام مديريتي مقاوم را بيان کرده است.

ü       تعريف چشم­انداز هوافضا بر اساس آينده­پژوهي

قدم اول تعريف نيازهاي آينده است که توسط دانش و فناوری هوافضا مرتفع مي‎شود.

 

شکل (4) طرح واره ساختار نظام مديريتي مقاوم بر اساس کوريدور آينده پژوهي

وجود ضعف در آينده­پژوهي و بعضاً ساختن نيازها براي صنعت هوافضا به خصوص نيازهاي فناوري و به­واسطه آن عدم تغذيه اقتصادي صنعت هوافضا، اين صنعت را دچار ضعف ساختاري خواهد کرد. شفاف است چنانچه تأمين مالی يک صنعت خارج از برنامه­ريزی و کمتر از آن پيش برود، مأموريت­ها و پروژه­های تعريف شده در زمان­بندی خود به اتمام نمی­رسند و آن صنعت را دچار عدم حصول نتيجه می­کند و به دنبال آن منجر به تضعيف ساختاری در صنعت می­شود. لذا به دنبال آن عدم تحقق مأموريت­ها و چشم­انداز های صنعت هوافضا رخ خواهد داد. مي­توان بيان داشت عدم آينده­پژوهي در تعريف چشم­اندازها و مأموريت­ها و ايجاد يک کوريدور مقاوم، سبب شکست آن صنعت خواهد شد.

ü       وجود ضعف در تعريف چشم­انداز و خرد­جمعي رهبران صنعت هوافضا

 

شکل (5) طرح واره لزوم کوريدور صنعت هوافضا

توجه به ايجاد تقابل نقش مديريت جمعي و رهبريت جمعي و جابه­جا شدن نقش آن در صنعت هوافضا از ديگر نکاتی است که بايد مورد توجه قرار گيرد. اين موضوع به واسطه تغييرات بزرگ (نه تغييرات کوچک) تعريف مأموريت­ها حاصل مي­شود. در اين مرحله از آن­جايي که يک کوريدور آينده­ پژوهانه تعريف نشده است، سبب شکست کلان در چشم­انداز مي­گردد. بر اساس آنچه که در بخش قبل در خصوص دامنه پايين و بالای کوريدور صنعت تعريف شد، دامنه­های پايين و بالای اين کوريدور سبب خواهند شد که يک ساختار مقاوم براي تعريف مأموريت­ها شکل گيرد. به عبارت ديگر مسير حرکت در کوريدور مشخص است و تغييرات محيطی کم­ترين تأثير را بر تغيير چشم­انداز و مأموريت خواهد داشت.

 چرخه زيست­بوم صنعت هوافضا بر اساس مدل پسخور با در نظر گرفتن تعريف کوريدور صنعت هوافضا در شکل (6) ترسيم شده است. چنانکه مشخص است با در نظر گرفتن دانش آينده­پژوهي، چشم­انداز به درستي مشخص خواهد شد. به دنبال آن کوريدور صنعت هوافضا مشخص خواهد شد و طرح­هاي صنعت هوافضا به درستي تعريف و اجرا خواهند شد. اين امر سبب رشد اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فناوري خواهد شد. نکته مهم در اين حلقه پسخور به واسطه کوريدور صنعت هوافضا، مقاوم شدن اين صنعت در مقابل عدم قطعيت­های وارده است. همچنين ايجاد نيازهاي جديد براي صنعت هوافضا سبب پويايي چرخه صنعت هوافضا خواهد شد. در شکل (6) بلوک کوريدور صنعت هوافضا سبب مقاوم شدن اين چرخه به واسطه تغييرات و عدم قطعيت­های محيطي مختلف مانند افت و خيزهاي اقتصادي خواهد شد. در واقع افت و خيزهاي اقتصادي نقش يک اغتشاش را براي اين چرخه مقاوم بازي مي­کنند که به خوبي به واسطه بلوک کوريدور صنعت هوافضا در چرخه زير برطرف خواهد شد.

 

شکل (6) حلقه پس خور در مدير يت استراتژيک صنعت هوافضا

  همانطورکه بحث شد بايد يک حلقه پسخور راهبردی در تعريف چشم­انداز و مأموريت­ها در صنعت هوافضا، براساس آينده­پژوهی و ساخت نيازهای آينده ايجاد نمود. حال چنانچه تعريف چشم­انداز ارتقا يابد، شاهد ارتقا تدوين مأموريت­ها و به دنبال آن ارتقا عملکرد سازمانی خواهيم بود. در واقع دريافت بازخورد از محيط، در مديريت راهبردی می­تواند جوابگوی تغيير و تحولات متعدد و سريع در حوزه هوافضا باشد. از آن­جايي که صنعت هوافضا يک حوزه فناورانه است و ارتباط تنگاتنگی با تصميم گيری­های دولتی دارد (برای مثال سازمان­های فضايي کشورهای مختلف مانند آمريکا، ژاپن، هند، برزيل تماماً وابسته و زير نظر دولت خود هستند)، تحت تاثير عدم قطعيت­های وارده از محيط اطراف و عدم قطعيت­های داخلی است. همچنين رشد سريع جهانی دانش و صنعت هوافضا، ايجاد نيازهای جديد بستر جامعه و سياست خارجی را می­توان جزو عوامل عدم قطعيت خارج از زيست­بوم صنعت هوافضا در حلقه پسخور مديريت استراتژيک فوق دانست. تغيير سريع نيازها و انتظارات جامعه از صنعت هوافضا، تعاملات اجتماعی، اقتصاد و سياست داخلی را می­توان جزو عدم قطعيت­های ساختار درونی صنعت هوافضا دانست. حال با چنين تغيير و تحولات گسترده و عدم قطعيت­های داخلی و خارجی برای زيست­بوم صنعت هوافضا نياز است که از حلقه پسخور مديريت راهبردی صنعت هوافضا بهره برد و يک کوريدور صنعت هوافضا تعريف نمود که به عدم قطعيت­های ساختاری اين صنعت مقاوم باشد (شکل (7)).

 

شکل (7) حلقه پس خور در مديريت استراتژيک صنعت هوافضا

 پياده­سازي مأموريت­ها براساس چشم­انداز ، هنر مديريتی بالايي را مي­طلبد. اين امر نيازمند تصميم­هاي مديريتي چند متغيره است. طراحي چشم­انداز صنعت هوافضا در قدم اول نيازمند آينده­پژوهي ساختاري است. لذا شناخت و ساختن نيازهای اقتصادی، سياسی، اجتماعی و فناورانه در حوزه مديريت کلان بايد باز تعريف شد. با درنظرگرفتن دانش آينده­­پژوهي، چشم­انداز به درستي مشخص خواهد شد. به دنبال آن کوريدور صنعت هوافضا مشخص خواهد شد و طرح­هاي صنعت هوافضا به درستي تعريف و اجرا خواهند شد. اين امر سبب رشد اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فناوري خواهد شد. در اين مقاله مزايای تدوين چشم­انداز و مأموريت کارآمد مورد بحث قرار گرفته است. به دنبال آن تعريف زير ساخت­های تدوين مأموريت بيان شده و يک راهبرد چهار­گانه در اين زمينه برای صنعت هوافضا پيشنهاد شده است. در ادامه روش نوين چرخه مقاوم و کوريدور صنعت هوافضا بر اساس آينده پژوهی پيشنهاد شده است. حرکت سريع در دانش و فناوری مي­طلبد که چشم­اندازها نيز فراخور تغييرات وسيع دانش و فناوری داراي يک حلقه پسخور از تحولات در زمينه دانش، فناوری، اقتصاد، سياست و محيط زيست باشند. حلقه پسخور به منظور تغيير ساختار چشم­انداز نيست؛ بلکه تصحيح و تطبيق با شرايط به­روز است. لذا اين مقاله به معرفی يک حلقه پسخور به واسطه کوريدور صنعت هوافضا و مقاوم شدن اين صنعت در مقابل عدم قطعيت­های وارده پرداخته است. برمبنای علم آينده­پژوهی ايجاد نيازهاي جديد براي صنعت هوافضا سبب پويايي اين چرخه خواهد شد. از طرف ديگر با ايجاد کوريدور صنعت هوافضا سبب مقاوم شدن اين چرخه مديريتی به واسطه تغييرات و عدم قطعيت­های محيطي مختلف مانند افت و خيزهاي اقتصادي، سياسی و اجتماعی خواهد شد. در واقع اين افت و خيزها نقش اغتشاش را براي اين چرخه مقاوم بازي مي­کنند که به خوبي به واسطه وجود کوريدور صنعت هوافضا برطرف خواهد شد. در دنيای امروز با تغيير و تحولات گسترده و روز­به­روز فراخور تغييرات لحظه­اي در دانش و فناوری،  تغييرات دنياي امروز سرعت بسيار بالايي را به خود گرفته است. لذا اين حرکت سريع در دانش و فناوری مي­طلبد که چشم­اندازها نيز فراخور تغييرات وسيع دانش و فناوری داراي يک حلقه پسخور از تحولات در زمينه دانش، فناوری، اقتصاد، سياست و محيط زيست باشند. حلقه پسخور­ در واقع يک چرخه يا حلقه بسته از دريافت بازخورد از محيط پيرامون به جهت به­روز­رسانی يک سيستم است. لذا حلقه پسخور به منظور تغيير ساختار چشم­انداز نيست بلکه تصحيح و تطبيق با شرايط به­روز از تغيير و تحولات محيط پيرامون است. تمامي فرآيند­هاي کارآمد و حتي موجود در طبيعت داراي حلقه پسخور از شرايط پيرامون محيط هستند. اين موضوع در صنعت هوافضا به صورت چشمگيری قابل لمس است و بايد به آن توجه نمود. براي مثال گسترش کسب و کارهاي خصوصي و نوين نوپاي فناوري­محور (استارت آپ) موضوعي است که در سال­هاي اخير جاي خود را در صنعت هوافضاي کشور باز کرده است. لذا چشم­انداز صنعت هوافضا بايد تغييراتي بر اساس اين تحول اقتصادي داشته باشد و خود را تطبيق دهد. لذا حلقه پس­خور در مديريت راهبردی می­تواند جوابگوی تغيير و تحولات متعدد و سريع در حوزه هوافضا باشد. با درنظرگرفتن دانش آينده­پژوهي، چشم­انداز به درستي مشخص خواهد شد. به دنبال آن کوريدور صنعت هوافضا مشخص شده و طرح­هاي صنعت هوافضا به درستي تعريف و اجرا خواهند شد. اين امر سبب رشد اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فناوري خواهد شد. نکته مهم در اين حلقه پسخور به واسطه کوريدور صنعت هوافضا، مقاوم شدن اين صنعت در مقابل عدم قطعيت­های وارده است. همچنين ايجاد نيازهاي جديد براي صنعت هوافضا سبب پويايي چرخه صنعت هوافضا می­شود. زيست­بوم صنعت هوافضا نياز است که از چرخه پسخور مقام مديريت راهبردی صنعت هوافضا بهره ببرد. همچنين يک کوريدور صنعت هوافضای تطبيقی تعريف شود که به عدم قطعيت­های ساختاری اين صنعت مقاوم باشد.

پيشنهادات

بر اساس نتايج به دست آمده در اين مقاله پيشنهاد می­شود برای هرچه بهتر پياده­شدن روش چرخه چشم­انداز و مأموريت از هوش مصنوعی و منطق فازی استفاده شود. در اين راستا تصميم­سازی­­ها بر اساس منطق فازی و خبرگی صاحبان تجربه صورت خواهد گرفت. از طرف ديگر بر اساس علم آينده­پژوهی، استفاده از روش دلفی برای دريافت نظرات آينده­نگر خبرگان پيشنهاد می­شود. استفاده از دو ابزار معرفی شده فوق می­تواند فرآيند پياده­سازی تصميم­ها را بهبود ببخشد و سبب دقيق­تر شدن آن­ها خواهد شد.

 

مراجع

[1] The comprehensive document on the country's aerospace development, approved on 10/19/2013, by the Supreme Council of the Cultural Revolution.

[2] Vision document of Tehran University in the horizon of 1404.

 [3] Salimi Jalil, Bahrami Mohsen, Maknoon Reza, Futuristic tools available to planners, 2nd National Futuristic Conference, 2012.

[4] Galloway J. D. Strategic Management in Public Research Organizations, The International Journal of Public Sector Management, 3, 1, pp. 32-43, 1990.

[5] Bryson, J. M. Strategic Planning for public and Nonprofit Organizations: A Guide to Strengthening Organizational Achievement, San Francisco: Jossey-Bass Publishers, 1990.

[6] Kuosa, T. Towards the Dynamic Paradigm of Futures Research: How to Grasp a Complex Futures Problem with Multiple Phases and Multiple methods. Turku School of Economics, 2009. 

[7] Firminger, L. “Trend Analysis: methods and problems”, Swinburne University   of Technology, 2003.

[8] F. Liebl and J.O. Schwarz, “Normality of the future: trend diagnosis for strategic foresight”, Futures, 2010, vol. 4, pp. 313-327.

[9] Iranzadeh Suleiman, Sadeghi Ali, Determining the relationship between strategic thinking skills and multiple intelligences - management sciences, first year, number 1, Spring 2019.

[10] Khazaei Saeed, Elahi Dehaghi Iraj, success factors in national futurism, specialized scientific quarterly of futurism studies, summer 2013, first year, number 2.

[11] Alizadeh Abdolreza, What is the relationship between future research and strategic planning? Publisher: Media Art Publications, 2019.

 [12] Maleki Far Agil, Future Research Alphabet, Publisher: Karane Alam Publications Cultural Institute, 1385.

[13] A. Glain, “The Business of Aerospace: Industry Dynamics, Corporate Strategies, Innovation Models, and the Big(ger) Picture”, 2021.

[14] Haidari. Amir Houshang, future research in Delphi method, Science Promotion Quarterly, No. 10, Spring and Summer 2015.

 

 

 

---

[1]  - استادیار مهندسی هوا فضا، پژوهشگاه هوافضا، وزارت علوم تحقيقات و فناوری، تهران(نویسنده مسؤول)

[e-mail] 

[2]  -دانشجوی دکتری دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران [e-mail] 

تاریخ وصول: 7/2/1401  تاریخ پذیرش: 11/5/1401 

 

 

[3]  William F. Ogburn

[4]  Extrapolation

[5]  Trends

[6]  Delphi

[7]  Rand

[8]  Futures Study

[9]  Futures

[10]  Feedback Loop

[11]  Foresight

 

[12]  Dephi