محتوای سیاسی و اجتماعی ایهام در غزل‌های حافظ

محورهای موضوعی : پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

محمد پوریاور چوبر ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.)
احمدرضا نظری چروده ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران، نویسنده مسئول)
معصومه نظری چروده ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.)

تاریخ دریافت : 1402/07/11 تاریخ پذیرش : 1402/07/11 تاریخ انتشار : 1400/12/01

کلید واژه: ایهام, ریا, غزلیات حافظ, بدیع معنوی, ستم‌‌,

چکیده مقاله :

ایهام که در شمار دلپذیرترین و ظریف‌ترین هنرهای کلامی است، در جوامع استبدادی و حکومت های اقتدارگرا، بهترین شیوه برای بیان دردهای اجتماعی و مجرای فریاد اعتراض‌آمیز و البته محتاطانه است. حافظ که یکی از شاعران برجسته قرن هشتم است، از این آرایه در اشعارش برای نقد اوضاع آشفته و نابسامان آن دوران بسیار سود جسته است. این پژوهش بر آن است که به روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی نقش ایهام در طرح مسائل سیاسی و اجتماعی در غزلیات خواجه شیراز بپردازد تا اولاً میزان تأثیر هجوم چنگیز و حکومت مغولان در این دوره بر مضمون رایج در غزلیاتش بازنموده و ثانیاً برجسته ترین ایهام های غزلیات شاعر با کارکرد سیاسی و اجتماعی شناخته شود. این تحقیق نشان می‌دهد که بیشترین انتقادات ایهام آمیز حافظ متوجه پادشاهان ستمگر و ریاکار مغولی است و در میان انواع ایهام، بسامد ایهام تناسب و ایهام مجرد بیش از گونه های دیگر آن است.

چکیده انگلیسی:

Īhām is among the most pleasant literary devices and the best way to express social woes and a medium through which to express discontent, albeit conservatively, in societies under authoritarian rule. Hafiz extensively employed this rhetorical embellishment to criticize the tumultuous situation, not least in his Ghazals. Relying on the descriptive-analytical method, this inquiry delves into the īhām-loaded poetry of Hafiz aimed at social and political issues. It will shed light on the influence of Mongol invasion of Persia and the dominance of Genghis Khan’s successors in the Hafiz’s poetry. It also identifies the most prominent instances of īhām with socio-political function in his poetry. The results suggest that the best part of social and political īhāms is aimed at the corrupt establishment, principal among them the hypocrite Mongol rulers. As well, two types of īhām were used more frequently than the other ones: tanāsub and mujarrad.