تجربة زیستة زنان از چالش‌های مادری در فضای شهری

محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری

مهنوش کرمی ¹ ( کارشناس ارشد مطالعات زنان، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران. )
شهره روشنی ² ( استادیار گروه مطالعات علوم اجتماعی و توسعه، پژوهشکدۀ زنان، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران. (نویسنده مسؤول) )
منصوره زارعان ³ ( استادیار گروه مطالعات علوم اجتماعی و توسعه، پژوهشکدۀ زنان، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران. )

تاریخ دریافت : 1401/05/02 تاریخ پذیرش : 1401/05/02 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: زنان, فضای شهری, تهران, مادری, تجربۀ زیسته,

چکیده مقاله :

امروزه تحولات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، زمینه‌ساز افزایش حضور زنان در فضای شهری شده است؛ اما برخی نیازهای زنان، به‌ویژه در نقش مادری، در طراحی‌های شهری موردتوجه قرار نگرفته و حضور آنان در فضای شهری را با دشواری هایی مواجه ساخته است. پژوهش حاضر به مطالعۀ چالش های مادری در فضای شهری با روش کیفی پرداخته است. جامعۀ هدف پژوهش شامل مادران ساکن شهر تهران بوده است که پانزده نفر از آنان با استفاده از نمونه گیری هدفمند و بر اساس ملاک رسیدن به اشباع داده ها انتخاب شده اند. داده ها از طریق مصاحبة گردآوری و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی تحلیل شده است. در مجموع مادران تجربة رضایت بخشی از حضور در فضای شهری ندارند و با چالش‌هایی مواجهند که شامل پنج مقولۀ اصلی عدم تناسب فراوانی امکانات فضای شهری با جمعیت، عدم تناسب طراحی امکانات و فضاهای شهری با نیازهای مادر و کودک، هزینه‌بر بودن استفاده از امکانات فضای شهری، آلودگی های فضای شهری و احساس نگرانی از حضور در شهر است. در پایان نیز راهکارهایی برای رفع چالش ها پیشنهاد شده است.

چکیده انگلیسی:

Nowadays, social, cultural and economic developments have paved the way for the increasing presence of women in the urban space; However, some needs of women, especially in the arau of motherhood, have not been taken into account in urban designs and their presence in the urban space has encountered many difficulties. In this regard, the present study has studied maternal challenges in urban space with a qualitative method. The target population of the study included mothers living in Tehran, fifteen of whom were selected using purposive sampling on the basis of data saturation criteria. Data were collected through interviews and analyzed using qualitative content analysis. In general, mothers do not have a satisfactory experience of being in urban space and face challenges in five main categories: "Inadequacy of urban space facilities relative to the size of the population", "Inadequate design of urban facilities and spaces relative to the needs of mother and child", " "It is costly to use the facilities of urban space", "pollution of urban space" and "feelings of being worried about being in the city”. Finally, solutions to the challenges are suggested.    

منابع و مأخذ:

افروغ، عماد. (1396). فضا و جامعه: فضای شهری و نابرابری اجتماعی ارائة الگویی برای جدایی‌گزینی فضایی و پیامدهای آن. تهران: نشر علم.

الیاس­زاده، سیدنصرالدین؛ ضابطیان، الهام. (1389). بررسی شاخص های برنامه‌ریزی شهری مؤثر در ارتقای امنیت زنان در فضاهای عمومی با رویکرد مشارکتی (نمونة موردی : بخش مرکزی شهر تهران). نشریة هنرهای زیبا معماری و شهرسازی. دورة 2، شمارة 44. صص 43-56.

امانی، مجتبی؛ خزایی، مصطفی؛ داورپناه، مسعود. (1398). تحلیلی بر "شهر دوستدار زن" در ایران. جغرافیا و روابط انسانی، دورة 1، شماره 4، 50-62.

ایزدی، ملیحه؛ محمدی، جمال؛ طاهری، زهرا؛ شیرخانی، حسنیه. (1395). واکاوی مطلوبیت فضاهای عمومی شهری از دیدگاه زنان، مطالعة موردی: منطقة 4 شهر اصفهان. جغرافیا و توسعه، سال 14، شمارة 42، 127-143.

بارانی، مهشید. (1395). بررسی چگونگی مبلمان شهری و تاثیر آن بر اجتماع‌پذیری فضای شهری برای زنان. مجموعه مقالات نخستین همایش بین­المللی زنان و زندگی شهری. تهران: شهرداری تهران.

برومند، مریم؛ رضایی، سولماز. (1395). ارزیابی عملکرد بوستان­های زنان در ارتقای عدالت جنسیتی در شهرهای اسلامی؛ نمونۀ موردی: بوستان مادر آزادگان، منطقۀ 15 شهر تهران. پژوهشنامۀ زنان، سال 7، شمارة 2، 61-45.

بندرآباد، علیرضا. (1397). جنسیت و تفاوت در ادراک محیط شهری؛ انگاره­ها و معیارها. جغرافیا، سال 16، شمارة 59، 123-109.

بهرام­پور، عطیه. (1395). ایمنی و امنیت، حقوق گمشدة کودکان در شهر. دومین همایش بین‌المللی معماری، عمران و شهرسازی در آغاز هزارة سوم، تهران.

بیضائی، میترا؛ غروی، غنچه (1397). بررسی مؤلفه­های مؤثر بر حضور بانوان در فضاهای شهری و تحلیل اثرات تک‌جنسیتی شدن فضاها (نمونۀ پژوهش: بوستان بانوان ملت مشهد). جغرافیا و روابط انسانی، سال 1، شمارة 3، 838-819.

پورحسین روشن، حمید؛ پورجعفر، محمدرضا؛ علی­اکبری، صدیقه. (1398). تبیین عدالت جنسیتی در فضاهای شهری، مطالعه موردی: فضای شهری مجموعه خواهر امام رشت. برنامه­ریزی توسعة شهری و منطقه­ای، سال 4، شمارة 10، 145-115.

پورمحمدی، محمدرضا؛ خضرنژاد، پخشان؛ احمدی، پولاد؛ جهان­بین، رضا. (1394). بررسی میزان انطباق فضاهای عمومی شهری با نیازهای زنان شهر ارومیه. زن در توسعه و سیاست، دورة 13، شمارة 1، 23-40.

پورمحمدی، محمدرضا؛ روستایی، شهریور؛ خضرنژاد، پخشان. (1398). تحلیل حق به شهر در فضاهای عمومی شهری با تأکید بر رویکرد عدالت جنسیتی؛ نمونة موردی: شهر ارومیه. زن و جامعه، سال 10، شمارة 40، 222-195.

تمدن، رویا. (1387). زنان و فضاهای شهری. جستارهای شهرسازی، شمارة 24 و 25، 34-40.

خرمی روز، ریحانه؛ فلامکی، محمد منصور؛ نوروز برازجانی، ویدا. (1399). تبیین آفرینش تعادل جنسیتی در فضا (نمونة موردی: مرکز خرید شهر تهران).  اندیشۀ معماری، سال 4، شمارة 8، 236-221.

داداش­پور، هاشم. (1393). گفتمان عدالت فضایی در شهر. تهران: نشر آذرخش.

رفیعیان، مجتبی؛ خدایی، زهرا. (1388). بررسی شاخص‌ها و معیارهای مؤثر بر رضایتمندی شهروندان از فضاهای عمومی شهری. راهبرد، دورة 18، شمارة 53، 227-248.

رومینا، ابراهیم؛ تیموری، قاسم؛ احمدی­پور، زهرا. (1397). بررسی رابطۀ فضا و عدالت جنسیتی؛ مطالعۀ موردی: منطقه 6 شهر تهران. پژوهش­های جغرافیای سیاسی، سال 3، شمارة 4، 162-141.

سلیمانی، علیرضا؛ آفتاب، احمد؛ رضازاده، نرمین. (1398). طراحی فضاهای شهری با ارزیابی نگرش جنسیتی (مطالعة موردی: پارک بانوان نرگس ارومیه). جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه‌ای)، سال 9، شمارة 2، 177-157.

شهبازی، امیرحمزه. (1398). قومیت، جنسیت و عملکرد فضاهای شهری در شهرهای چندقومیتی (مطالعۀ موردی: شهر زاهدان). جغرافیا و توسعۀ فضای شهری، سال 6، شمارة 2، 123-109.

فاضلی، نعمت‌الله؛ ضیاچی، محدثه. (1393). شهر دوستدار زن، شناسایی معیارهای شهر دوستدار زن از نظر زنان متعلق به پایگاه‌ها و گروه‌های مختلف اجتماعی تهران. جامعه‌پژوهی فرهنگی، سال 5، شمارة 3، 85-55.

فرح­زاد، مریم؛ رفیعیان، مجتبی؛ کامیابی، سعید؛ ارغان، عباس. (1399). سنجش ترجیحات حضوری زنان در عرصه­های عمومی شهر تهران. آمایش محیط، شمارة 51، 42-23.

فروزنده، زهرا؛ میرخانی، عزت­السادات، ایمانی، محسن؛ اسماعیلی نسب، مریم. (1395). واکاوی تأثیرات زندگی شهری بر نقش مادری. مجموعه مقالات نخستین همایش بین­المللی زنان و زندگی شهری. تهران: شهرداری تهران.

فنی، زهره. (1398). ارزیابی شهر پایدار از منظر شهر دوستدار خانواده و بانوان باردار، مطالعة موردی: منطقة 19 شهر تهران. شهر پایدار، سال 2، شمارة 1، 29-44.

فنی، زهره. احمدی، لیلا (1399). زنان و جست­وجوی حق به شهر در پیاده­راه­های جنسیتی (مورد مطالعه: منطقة 6 شهرداری تهران). توسعۀ اجتماعی، سال 15، شمارة 1، 100-71.

کرمی، اسلام؛ بصیری، مصطفی؛ زینالی عظیم، علی. (1397). تحلیل طراحی فضاهای شهری ایمن برای زنان بر اساس تعاملات اجتماعی مادر و کودک (پارک بانوان آنا در تبریز). شهر ایمن، سال 1، شمارة 1، 18-1.

گرمسیری­نژاد، سروش؛ خرّم­بخت، احمدعلی؛ موغلی، مرضیه. (1400). ارزیابی کیفیت فضاهای عمومی شهری بر مبنای دیدگاه جنسیتی (مطالعۀ موردی: شهر جدید عالیشهر). مطالعات جامعه­شناسی، سال 14، شمارة 53، 143-129.

گلی، علی؛ زادولی، شاهرخ؛ زادولی، فاطمه. (1392). ارزیابی نگرش جنسیتی در طراحی فضاهای شهری (مطالعة موردی: پارک بانوان شمس تبریز). زن در توسعه و سیاست، سال 11، شمارة 2، 171-188.

محمودی، محمدجواد. (1395). سالخوردگی جمعیت: یک مسألۀ اجتماعی جمعیتی. مطالعات راهبردی زنان، سال 19، شمارة 73، 175-153.

مدنی­پور، علی. (1387).  طراحی فضای شهری: نگرشی بر فرآیندی اجتماعی و مکانی. تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.

مرصوصی، نفیسه. (1383).  توسعه‌یافتگی و عدالت اجتماعی شهر تهران. پژوهش های اقتصادی، دورة 4 ، شماره 14، 19-31.

مهدی­زاده، جواد. (1387). درآمدی بر نظریه­های شهر و جنسیت در جستجوی شهرهای انسانی‌تر. جستارهای شهرسازی، شمارة 24 و 25، 19-6.

نوری، شیوا؛ آرمیون، نگین. (1395). شهر دوستدار زن، سنجش میزان تحقق معیارها از تئوری تا عمل، (موردپژوهی: دو منطقه از شهر تهران). همایش بین‌المللی زنان و زندگی شهری، تهران.

نیازی، محسن؛ تورنجی پور، فاطمه؛ نوروزی، میلاد؛ عسگری کویری، اسماء. (1395). فراتحلیل عوامل اجتماعی مؤثر بر باروری در ایران. برنامه‌ریزی رفاه و توسعة اجتماعی، دورة 8، شمارة 29، 69-118.

Ataol, Ö., Krishnamurthy, S., Druta, O., & van Wesemael, P. (2022). Towards inclusive urban environments for infants and toddlers: Assessing four urban neighbourhoods in Istanbul with mothers. Children & Society, 00, 1-17. https://doi.org/10.1111/chso.12566.

Beebeejaun, Y. (2017). Gender, urban space, and the right to everyday life. Journal of Urban Affairs, 39(3), 323-334.

Jo, A., Lee, S., & Kim, J. (2020). Gender Gaps in the Use of Urban Space in Seoul: Analyzing Spatial Patterns of Temporary Populations Using Mobile Phone Data. Sustainability, 12, 6481. http://dx.doi.org/10.3390/su12166481.

Lilius, J. (2017). Urban space in the everyday lives of mothers and fathers on family leave in Helsinki. European urban and regional studies, 24(1), 104-118. https://doi.org/10.1177/0969776415619662

Mathews, V. (2019). Reconfiguring the breastfeeding body in urban public spaces. Social & cultural geography, 20(9), 1266-1284.

Perdomo, Marivi. (2018, AUGUST  9) . 'The Inaccessibility of Motherhood in New York City' [Web log message]. Retrieved from:

https://news.climate.columbia.edu/2018/08/09/inaccessibility-motherhood-new-york-city/.