ناکارآمدی فردی-نهادی و همیاری جمعی مطالعه درک معنایی کشاورزانِ سمیرمی از مسألۀ کم‌آبی در حیاتِ شهری

محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری

محمود قاسمی ¹ , عظیمه السادات عبداللهی ² , شاپور بهیان ³

1 - دانشجوی دکتری گروه جامعه‌شناسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران
2 - استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، ایران (نویسنده مسئول)
3 - دانشیار گروه جامعه شناسی، واحد مبارکه، دانشگاه آزاد اسلامی، مبارکه، ایران

تاریخ دریافت : 1401/10/21 تاریخ پذیرش : 1402/02/06 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: کم‌آبی, نظریۀ زمینه‌ای, ناکارآمدی فردی-نهادی, همیاری جمعی, حیات شهری, درک کشاورزان,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر به بررسی درک معنایی کشاورزان ساکن شهر سمیرم از مسألۀ کم‌آبی و نقش آن در حیات شهری است. از روش تحقیق نظریۀ زمینه‌ای (رویکرد سیستماتیک) برای تحقق این هدف استفاده شد. مشارکت‌کنندگان پژوهش، کشاورزان شهرستان سمیرم بودند. روش نمونه‌گیری از نوع هدفمند بود که بر اساس آن با 25 نفر از کشاورزان مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته انجام شد. برای فهم پیامدهای کم‌آبی ناشی از کشاورزی بر حیات شهری سمیرم، کشاورزانی انتخاب شده‌اند که ساکن شهر سمیرم هستند. مصاحبه‌ها با استفاده از روش کدگذاری سه‌مرحله‌ای نظریۀ زمینه‌ای تحلیل شدند. یافته‌های پژوهش نشان داد که شرایط علی تأثیرگذار بر کم‌آبی در شهرستان سمیرم عبارت‌اند از: تغییر الگوها، حکمرانی ناکارآمد و تغییرات اقلیمی. برای مواجهه با کم‌آبی، کشاورزان سه راهبرد ارائه داده‌اند: تقویت سنت‌های همیاری، فرهنگ‌سازی زیست‌محیطی و صنعت‌گرایی جایگزین. زمینه‌هایی که این راهبردها را تسهیل کرده و یا مانع تحقق آنها می‌شوند عبارت‌اند از: سیاست‌های اقتصادی و مدیریت منابع آبی. فردگرایی اقتصادی و منابع مالی و اعتباری، شرایط مداخله‌گر بر راهبردهای مواجهه با کم‌آبی هستند. پیامدهای راهبردهای مواجهه با کم‌آبی از دید کشاورزان عبارت‌اند از: بازسازی زیستِ اقتصادی، بازسازی زیستِ اجتماعی و بازسازی حیاتِ زیست‌محیطی. ناکارآمدی فردی-نهادی و همیاری جمعی نیز مقولۀ مرکزی درک معنایی کشاورزان از کم‌آبی در شهرستان سمیرم است. نتیجۀ پژوهش نشان داد که کم‌آبی هم تحت تأثیر مقوله‌های فردی قرار دارد و هم تحت تأثیر مقولات نهادی و ساختاری. بنابراین، راهبردهای مواجهه با آن نیز فردی-نهادی هستند و پیامدهای این راهبردها نیز همین‌گونه هستند.

چکیده انگلیسی:

This research examines the semantic understanding of Semiram farmers regarding water scarcity. The grounded theory research method, a systematic approach, was used to achieve this objective. The research participants consisted of Semiram farmers. The sampling method employed was purposeful, resulting in 25 farmers being interviewed using a semi-structured interview format. The interviews were analyzed using the three-step coding method of grounded theory. The findings revealed that several causal conditions contribute to water scarcity in Semiram, including changing patterns, inefficient governance, and climate changes. To address water scarcity, farmers have proposed three strategies: strengthening traditions of cooperation, fostering an environmental culture, and promoting alternative industrialism. The realization of these strategies is influenced by economic policies and water resources management. Economic individualism and limited financial resources act as hindering factors for coping strategies related to water scarcity. According to the farmers' perspective, the consequences of implementing these strategies include economic life reconstruction, social life reconstruction, and environmental life reconstruction. Furthermore, individual-institutional inefficiency and cooperation emerge as central categories in the farmers' semantic understanding of water scarcity in Semiram. The result showed that water scarcity is under the influence of both individual and institutional categories. Therefore, the strategies to face it are also individual-institutional and the consequences of these strategies are also the same.

منابع و مأخذ:

• استراوس، انسلم و کُربین، جولیت (1391). مبانی پژوهش کیفی، فنون و مراحل تولید نظریه زمینه­ای. ترجمه ابراهیم افشار. تهران: نی


• اسلامی، امیر؛ غفوری، وحید. (1399). طرح تجمیع سامانه‌های نوین آبیاری شهرستان فراشبند استان فارس. فصلنامه حفظ و بهره‌وری آب. 1(2): 14-8.


• بوستانی، داریوش و محمدپور، احمد (1388). بازسازی معنایی جهت­گیری جنسیتی پسران نسبت به دختران (ارائه یک نظریۀ زمینه­ای). مطالعات راهبردی زنان، 11(44): 172-142.


• پاپلی یزدی، محمدحسین؛ جمعه پور، محمد؛ مهدی زاده اردکانی، محمد (1396). بررسی پیامدهای اجتماعی بحران کمبود منابع آب در مناطق کویری (مطالعه موردی شهرستان اردکان). فصلنامه علوم اجتماعی. 24(77): 99-136.


• حاتمی، عباس؛ نوربخش، سوسن (1397). بازسازی معنایی بحران آب در شرق اصفهان بر اساس نظریۀ زمینه­ای. جامعه­شناسی کاربردی. 30(1): 142 –


• خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) (1393). وضعیت منابع آبی سمیرم فوق بحرانی است. برگرفته از وب­سایت https://www.isna.ir/news/93101709340


• دهقان، حسن؛ پوررضا کریم‌سرا، ناصر (1395). عوامل مؤثر بر سرانه مصرف آب خانواده‌های تهرانی. فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی. 5(19): 268-245.


• رحمانی، صادق؛ یزدان پناه، مسعود؛ فروزانی، معصومه؛ عبدشاهی، عباس. (1397). بررسی باورها و راهبردهای سازگاری کشاورزان با شرایط کمبود آب و عوامل مؤثر بر آنها در شهرستان ممسنی، نشریه پژوهش آب در کشاورزی. 32(2): 321-302.


• زرگرپور، رسول؛ نورزاد، علی. (1388). ارائه مدل مفهومی و تدوین الگوی مدیریت یکپارچه منابع آب با تأکید بر امنیت آبی کشور، تحقیقات منابع آب ایران. 5(3): 13-1.


• ساتن، فیلیپ (1392)، جامعه­شناسی محیط‌زیست، ترجمه صادق صالحی، تهران: انتشارات سمت.


• شهیدی، علی؛ خاشعی سیوکی، عباس؛ جعفرزاده، احمد. (1398). راهکارهای حفاظت از منابع آب زیرزمینی در مناطق خشک و سازگاری با کم‌آبی؛ مطالعه موردی دشت بیرجند، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. 34(4): 504-493.


• عباس‌زاده، محمد؛ بنی‌فاطمه، حسین؛ نیکدل، نریمن (1399). بررسی درک و تصور کشاورزان از بحران دریاچه ارومیه با رویکرد نظریۀ زمینه‌ای. جامعه‌شناسی کاربردی. 31(2): 22-1.


• عبداللهی، عظیمه السادات، صالحی، صادق، زاهدی، محمدجواد ، ذکایی، محمد سعید ، (1398). برساخت اجتماعی خشکسالی در میان کشاورزان (مورد مطالعه: بخش مرکزی و غربی استان اصفهان)، فصلنامه پژوهش‌های روستایی. 10(1): 129-114.


• عبداللهی، عظیمه‌السادات (1396). واکاوی نظام معنایی خشکسالی در جامعه کشاورزی استان اصفهان و سنجش و تحلیل میزان حمایت از سیاست‌های سازگاری با آن. رساله دکترای تخصصی جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی ایران. تهران: دانشگاه پیام نور


• عزیزی خالخیلی، طاهر؛ زمانی، غلامحسین (1393). سازگاری با تغییرات اقلیمی: کاربرد تئوری بنیادی(مورد مطالعه کشاورزان شهرستان مرودشت). جامعه‌شناسی کاربردی. 25(4): 199 –


• محمدپور، احمد. (1398). روش تحقیق معاصر در علوم انسانی. تهران: نشر ققنوس


• محمدپور، احمد؛ ایمان، محمدتقی. (1387). بازسازی معنایی پیامدهای تغییرات اقتصادی در منطقه اورامان تخت کردستان ایران: ارائه یک نظریۀ زمینه­ای. رفاه اجتماعی. 28: 214 –


• محمدجانی، اسماعیل؛ یزدانیان، نازنین (1393). تحلیل وضعیت بحران آب در کشور و الزامات مدیریت آن. فصلنامه روند. 21(65/66): 144 –


• مهدوی، فاطمه؛ جمعه، شهربانو (1391). زنگ خطر بحران آب در ایران، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا). برگرفته از وب­سایت https://www.irna.ir/news/82448375


• Bahta, Y. T., Jordaan, A., & Muyambo, F. (2016). Communal farmers' perception of drought in South Africa: Policy implication for drought risk reduction. International Journal of Disaster Risk Reduction, 20, 39-50.


• Hannigan، (2014). Environmental sociology. Routledge.


• Masroor, M., Rahaman, M. H., & Sajjad, H. (2023). Assessing farmers’ perception based composite drought vulnerability in Godavari Middle Sub-basin, India. International Journal of Disaster Risk Reduction, 92, 103747.


• Oberkircher،، & Hornidge، A. K. (2011). “Water Is Life”—Farmer Rationales and Water Saving in Khorezm، Uzbekistan: A Lifeworld Analysis. Rural Sociology،76(3)، 394-421.


• Steduto, P., Faurès, J. M., Hoogeveen, J., Winpenny, J., & Burke, J. (2012). Coping with water scarcity: an action framework for agriculture and food security. FAO water reports, 16, 78.


• Udmale, P., Ichikawa, Y., Manandhar, S., Ishidaira, H., & Kiem, A. S. (2014). Farmers׳ perception of drought impacts, local adaptation and administrative mitigation measures in Maharashtra State, India. International journal of disaster risk reduction, 10, 250-269.


• Wheeler، S & Zuo، A & Bjornlund، (2013). Farmers’ Climate Change Beliefs and Adaptation Strategies for a wWater Scarce Future in Australia، Global Environmental Change، 23(2): 537–547.