تحلیل جامعه‌شناختی سیاست انبوه‌سازی مسکن مهر و نقش آن بر کاهش محرومیت‌های اجتماعی مورد مطالعه (مسکن مهر فاز جدید هشتگرد و شهر لاهیجان در استان گیلان)

فروزان نحاس ¹ ( دانشجوی دکتری گروه جامعه شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. )
مصطفی ازکیا ² ( استاد گروه علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. (نویسنده مسئول). )
مهرداد نوابخش ³ ( استاد گروه جامعه شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران )

تاریخ ارسال : 1402/10/14 تاریخ تایید : 1403/01/23

کلید واژه: نابرابری اقتصادی, واژه‌های کلیدی: مهر, نابرابری امکانات شهری, نابرابری شاخص‌‌های کیفیت زندگی و فقدان امکانات کالبدی و فضایی,

چکیده مقاله :

مسکن پدیده‌ای اجتماعی است و انتظام و نوع فضاها و همچنین فرم ظاهری آن از عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی تأثیر می‌پذیرد و بر آن تأثیر می‌گذارد. این یکی از موضوعات اصلی سیاست‌گذاری اجتماعی برای کاهش نابرابری اجتماعی است. هدف از مطالعه حاضر تحلیل جامعه‌شناختی سیاست انبوه‌سازی مسکن مهر و نقش آن بر کاهش محرومیت‌های اجتماعی مورد مطالعه (مسکن مهر فاز جدید هشتگرد و شهر لاهیجان در استان گیلان) بود. روش تحقیق، گراندد تئوری (نظریه داده بنیاد) و جامعه مورد مطالعه، شامل کلیة شهروندان به همراه خانواده ساکن مسکن مهرشهر هشتگرد و شهر لاهیجان در استان گیلان بوده است. در این پژوهش از روش نمونه‌گیری هدفمند، گلوله برفی و شاخص اشباع نظری نسبت به نمونه‌گیری از جامعه پژوهش اقدام شد. در پژوهش حاضر با 16 خانوار، سرپرست خانوار ساکن مسکن مهر مصاحبه انجام شد. اطلاعات در این پژوهش به‌واسطه مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته جمع‌آوری ‌شده‌اند. به این صورت که با کلیه ساکنین مسکن مهرشهر هشتگرد و شهر لاهیجان شناسایی و به‌صورت مجزا (فردی) مصاحبه‌هایی صورت پذیرفت. داده‌های جمع‌آوری‌شده، کدبندی، مفهوم‌سازی و مقوله‌بندی شدند. سپس کدگذاری محوری و گزینشی انجام گرفت و بر مبنای مفاهیم و مقوله‌ هسته‌ای نمونه‌های بعدی برای مصاحبه انتخاب شدند. یافته‌های تحقیق براساس مدل پارادیمی پژوهش در پنج محور (شرایط علی، شرایط مداخله‌گر و شرایط زمینه‌ای، راهبردها و پیامدها) قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد مشکلات کمی کیفی مسکن مهر، ضعف مکان‌یابی، مشکلات امنیتی اقتصادی، مشکلات زیست‌محیطی رفاهی و مشکلات نهادی مهم‌ترین مشکلات مسکن مهر در محدوده مطالعاتی هستند که جملگی ریشه در مدیریت ضعیف مراحل مختلف اجرای پروژه مسکن مهر دارند و در صورت بی‌توجهی به مشکلات شناسایی‌شده در آینده نه‌چندان دور این مساکن اجتماعی، با چالش‌های پیچیده‌تر و بحرانی‌تر مواجه خواهند شد.

چکیده انگلیسی :

Housing is a social phenomenon and the arrangement and type of spaces as well as its appearance is influenced by cultural, social and economic factors. The aim of the current study was to analyze the sociological analysis of Mehr's housing massification policy and its role in reducing the social deprivations studied (Mehr housing in the new phase of Hashtgerd and Shahr Lahijan in Gilan province). The research method, grounded theory, and the studied community include all citizens living in Mehr housing in Hashtgerd city and Lahijan city in Gilan province. In this research, purposeful sampling, snowball and theoretical saturation index were used to sample the research population. In the present study, interviews were conducted with 16 households living in Mehr housing. The information in this research was collected through semi-structured interviews. Collected data were coded, conceptualized and categorized. The findings of the research were based on the research paradigm model in five axes (causal conditions, intervening conditions and background conditions, strategies and consequences). The results of the research showed that the quantitative and qualitative problems of Mehr housing, poor location, economic security problems, environmental welfare problems, and institutional problems are the most important problems of Mehr housing in the scope of the study, which are all rooted in the poor management of the different phases of the implementation of the Mehr housing project. Paying attention to the identified problems, in the not too distant future these social housing will face more complex and critical challenges.

منابع و مأخذ:

• احمدی، ناهید و جلیلی، فاطمه. (1399). فراتحلیل طرح مسکن مهر در ایران. چهارمین کنفرانس بین‌المللی علوم انسانی، اجتماعی و سبک زندگی.


• اهری، زهرا. (1398). تجربه مسکن اجتماعی در کشورهای دیگر، جنبه‌های قابل بررسی در شرایط ایران. مجموعه مقالات سمینار سیاست‌های توسعه مسکن در ایران، وزارت مسکن و شهرسازی، جلد ۱.


• اهری، زهرا و حبیبی، سیدمحسن. (1390). مسکن حداقل. چاپ دوم. وزارت مسکن و شهرسازی. انتشارات تحقیقات ساختمان و مسکن.


• بهمنی، سجاد؛ همتی، رضا؛ ملتفت، حسین و ایزدی جیران، اصغر. (۱۳۹۸). سهم فرایند شکل‌گیری تجربۀ حاشیه‌نشینی بر‌اساس نظریۀ داده‌بنیاد: مورد مطالعه محله‌های ملاشیه و تل برمی خوزستان. توسعۀ اجتماعی، 14 (2)، ۱۵۸-۱۲۷.


• پورحیدر توچاهی، مریم و پوراش منان طالمی، محمدمهدی. (1399). تأثیر مسکن حداقل بر محرمیت (نمونه موردی مسکن مهر رشت). نشریه معماری شناسی، شماره 15.


• پوردیهیمی، شهرام. (1390). «فرهنگ و مسکن»، فصلنامة مسکن و محیط روستا، دورة 30، شمارة 134، تهران.


• پورمحمدی، محمدرضا. (1379). برنامه‌ریزی مسکن، چاپ اول، تهران: انتشارات سمت.


• پورمحمدی، محمدرضا. (1395). کاربری اراضی شهری، تهران: انتشارات سمت.


• پولادوند، علیرضا؛ عالمی، بابک و بابایی‌فرد، اسداله.(1399). بررسی پایداری اجتماعی در مجتمع‌های مسکونی (نمونه موردی مسکن مهر کاشان). نخستین همایش ملی مسکن پایدار، 19(1): 550-569.


• چمبرز، رابرت. (۱۳8۷). توسعۀ روستایی: اولویت‌بخشی به فقرا. ترجمۀ مصطفی ازکیا، تهران: دانشگاه تهران.


• دانایی‌فرد، حسن؛ الوانی، سیدمهدی و آذر، عادل. (1386). روش‌شناسی پژوهش کمی در مدیریت: رویکردی جامع. انتشارات صفار، اشراقی.


• راغفر، حسین‌؛ کردبچه، حمید و پاک‌نیت، مرضیه. (۱۳۹۱). تله‌های فقر در اقتصاد متکی به منابع طبیعی ایران. پژوهشنامۀ اقتصادی، 12 (45)، 143-171.


• رشیدی آل‌هاشم، رکن‌الدین و سلیمانی، مجید. (1400). بررسی رفتارهای حاشیه‌نشین‌ها. مطالعات علوم‌ اجتماعی ایران، 9 (4)، 1-18.


• زنگنه شهرکی، سعید؛ فرهادی خواه، حسین؛ حیدری، اصغر؛ فتوحی مهربانی، باقر؛ عباسی فلاح، وحید؛ فرهادی، ابراهیم و ابدالی، یعقوب.(1399). چالش‌های انبوه‌سازی مسکن، ارزیابی نقاط ضعف مسکن مهر در مقیاس ملی. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، شماره 24: 129- 154.


• سام دلیری، کاظم. (1382). سنجش محرومیت نسبی در نظریه تدرابرت گر. فصلنامه مطالعات راهبردی، 22(1)، 829-813.


• شیران، حسنیه.(1399). بررسی نقاط قوت وضعف مسکن مهر. هشتمین کنفرانس ملی شهرسازی، معماری، عمران و محیط زیست، 8(3): 120-134.


• غفاری، غلامرضا و تاج‌الدین، محمدباقر. (1384). شناسایی مؤلفه‌های محرومیت اجتماعی. فصلنامۀ علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، 5(17)، 56-33.


• فیتزپتریک، فیتس‌. (1990). نظریۀ رفاه، سیاست اجتماعی چیست؟ (ترجمه: هرمز همایون‌پور، 1381). تهران. نشر گام نو.


• کلانتری، عبدالحسین و حسینی‌زاده آرانی، سید سعید.(1396). روابط اجتماعی در جامعۀ شهری: بررسی عوامل اجتماعی و روانی مؤثر بر احساس تنهایی (مورد مطالعه: شهروندان تهرانی). جامعه‌شناسی کاربردی، 26 (4)، 25-44.


• محمدی، جمال؛ عبدلی، اصغر و فتحی بیرانوند، محمد.(1391). بررسی سطح توسعه یافتگی شهرستان‌های استان لرستان به تفکیک بخش‌های مسکن و خدمات رفاهی- زیربنایی، کشاورزی. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال دوازدهم، شماره ۲۵. صص ۱۵۰ـ ۱۲۷.


• معیدفر، سعید. (1383). تمایز جنسی روستاییان در کار، فراعت، فعالیت و مصرف کالاهای فرهنگی. جامعه‌شناسی ایران، 5(2)، 200-179.


• ملتفت، حسین و بهمنی، سجاد. (۱۴۰۰). ارائۀ مدل پارادایمی مهاجرت به محلات حاشیه‌نشین کوی علوی و حصیر‌آباد اهواز: مطالعۀ کیفی با روش نظریۀ داده بنیاد. مطالعات اجتماعی ایران، 15 (2)، 72-92.


• میرحسینی، زهرا؛ بوربور، زهرا؛ صمصامی، مرضیه؛ احمدی، نیره؛ اختری، زینب. (۱۳۹۹). چالش‌های زندگی روزمرۀ زنان حاشیه‌نشین شهر تهران: مطالعۀ کیفی. مطالعات راهبردی زنان، 22 (89)، 7-36.


• میرمیران، نیلوفرسادات و سمیاری، علی. (1399). ارزیابی آسیب‌های امنیت اجتماعی مسکن مهر با روش تحلیل مسیر (مورد پژوهی: شهر جدید پردیس). پنجمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و مهندسی و دومین کنگره بین‌المللی عمران، معماری و شهرسازی آسیا.


• نقی‌زاده، محمد.(1396). شهر اسلامی از اندیشه تا ظهور، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران، چاپ اول.


• وصالی، سعید و قاسمی‌نژاد، ابوذر. (۱۳۹۸). مطالعۀ داده‌بنیاد حاشیه‌نشینی و توسعۀ اجتماعی: شناسایی شرایط مداخله‌گر، راهبردها و پیامدهای تحقق‌نیافتگی توسعۀ اجتماعی در‌بین حاشیه‌نشینان پاکدشت. فصلنامۀ توسعۀ اجتماعی، 14 (2)، 93-126.


• هادی، سعیده؛ اسکندری، حسین؛ معتمدی، عبدالله و فرخی، نورعلی. (1395). مدل ساختاری پیش‌بینی تعهد زناشویی براساس سبک­‎های دلبستگی و متغیرهای میانجی خودکنترلی و طرحواره‎­های ناسازگار اولیه (در افراد دارای روابط فرازناشویی عاطفی). فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، 7(28)، 16-1.


• Anacker, K. B. (2015). The new American suburb: poverty, race and the economic crisis. farnham, Ashgate publishing: Ltd.


• Babaee, M., & Ghorbanpour, M. (2012). Dimensions of Mass Crime Police. Quarterly Journal of Criminal Investigation, 2 (3), 33-55. (in Persian).


• Bahmani, U. (2013). Mehr housing policy assessment in providing housingfor low-income urban groups. Undergraduate Master’s thesis, Tarbiat Modares University, Tehran. (in Persian).


• Bourdieu, P (1992). An Invitation to Reflexive Sociology. Chicago and London: Univ of Chicago Press. p. 97.


• Braun, V; Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3: 77-101.


• Chambers, R (1989) Vulnerability and how the poor cope. In: IDS Bull, 20(2), 1–7.


• Cho, M. (2020). “Residential Satisfaction among Low-Income Single-Mother Households: The Case of Residential Welfare Facilities in South Korea.” Archnet-IJAR: International Journal of Architectural Research 14(3):359–78. doi: 10.1108/ARCH-09-2019-0218.


• Ge, J., & Kazunori, H.,(2016). Research on Residential Lifestyles in Japanese Cities From the Viewpoints of Residential Preference, Residential Choice and Residential Satisfaction, Landscape and Urban Planning, Vol. 78, No. 3, PP. 165–178.


• Gou, Z., Xie, X., Lu, Y., & Khoshbakht, M. (2018). Quality of Life (QoL) survey in Hong Kong: Understanding the importance of housing environment and needs of residents from different housing sectors. International journal of environmental research and public health, 15(2), 219.


• Hataminejad, H. Mansoori, B., Current, M. (2014). Explaining the role of urban spaces in preventing crime and creating security. Quarterly Sepehr, 22 (87), 76-68. (in Persian)


• Iheme, J., Effiong, J. & Ekung, S. (2019). "The Effect of Government Policy on Housing Delivery in Nigeria: A Case Study of Port Harcourt Low Income Housing Programme," Journal of International Letters of Social and Humanistic Sciences, vol. 61, pp. 87-98.


• Jafarzadeh, M. (2015). Investigating the incidence of crime in the houses of the Mehr province of Alborz province. Master’s dissertation unpublished, Payame Noor University, Alborz. (in Persian)


• Kurappannans, A. & Sivam, A. (2019), Sustainable Development & Sustainable Housing. European Network for Housing Research Conference, Vol. 28, pp: 57-72.


• Lenski, G. (1966) Power and privilege: A theory of social stratification; New York: McGraw-Hill.


• Mahmoudi, M. (2016). Evaluating the Desirability of Mehr HousingProjects from the Point of View of Urban Planning Case Study of Mehr Housing Mehr, Sahand New Town. Master’s dissertation unpublished, Tabriz University, Tabriz. (in Persian).


• Maykut, P; Morehouse, R. (1994). Beginning qualitative research: A Philosophic and practical guide. London: The Falmer Press.


• Oktay, JS.(2012). Grounded theory. Oxford New York: Oxford University Press.


• Olack, B. (2011). Nutritional Status of Under-five Children Living in an Informal Urban Settlement in Nairobi, Kenya, ISSN 1606-0997,$5.00+0.20,Kenya. Medical Research Institute, NUTR, Aug, 29 (4), 357-363.


• Parkin, M, (1987). Domestic monetary institutions and deficits. In J. M. Buchananet (Eds), Deficits, Basil Blackwell


• Qutayan, S., Ariffin, A., & Raji, F. (2015). Affordable Housing Policy: Issue and challenges Among Middle-income groups. International Journal of Social Science and Humanity.6 (6): 433-43.


• Sheykhi , M (2016). Urban Management and Unplanned Settlements in Tehran Metropolitian Area, Modiriatshahri quarterly, No 7,pp: 47–61.


• Zi, CAI. (2017). Analyzing Measurements of Housing Affordability, A thesis for the degree of Master of Urban Planning, University of Washington.