تحلیلی بر الگوی رفتار مصرفی با تأکید بر کنش اقتصادی و ارزش‌ها در میان شهروندان اصفهانی

محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری

امین یوسفوند ¹ , محمود مشفق ² , میثم موسائی ³ , سعید معدنی ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه جامعه شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه جمعیت شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران. (نویسنده مسؤول)
3 - استاد گروه علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
4 - استادیار گروه جامعه شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/08/11 تاریخ پذیرش : 1402/11/08 تاریخ انتشار : 1403/02/10

کلید واژه: الگوی رفتار مصرفی (ارتباطی, ابداعی و انفعالی), کنش اقتصادی (کارکردی, احساسی, اجتماعی و کیفیتی), ارزش‌ها (تمایل به تغییر, تقویت خود و محافظه­ کاری),

چکیده مقاله :

یکی از عوامل مؤثر بر زندگی مصرفی افراد جامعه، ارزش‌ها است که به‌مثابه پدیده‌ای اجتماعی، نقش اساسی در شکل گیری، کنترل و پیش‌بینی کنش ها و گرایش‌های افراد جامعه دارد و عنصری محوری در ساختار فرهنگی جوامع به شمار می روند؛ لذا هدف اصلی پژوهش حاضر تبیین نقش کنش اقتصادی و ارزش های مؤثر بر الگوی رفتار مصرفی است که با سه مؤلفة مصرف ارتباطی، مصرف انفعالی و مصرف ابداعی سنجش شده است. این پژوهش با روش پیمایشی بر روی 370 نفر از شهروندان شهر اصفهان اجرا شد که با روش نمونه‌گیری خوشه ای و بر مبنای مناطق 15 گانه اصفهان انتخاب شده ‌بودند. نتایج نشان داد که کنش اقتصادی و تقویت خود تأثیر مستقیم، و تمایل به تغییر و محافظه کاری تأثیر غیرمستقیم بر الگوی رفتار مصرفی دارند. به‌طورکلی نتایج پژوهش بیانگر آن است که شهروندان اصفهانی بیشتر مصرف‌گرا هستند و مصرف آنان بیشتر انفعالی و در مرحله بعدی ابداعی بوده است؛ لذا الگوی رفتار مصرفی، یک مسئلة چندوجهی است که ابعاد فردی، اجتماعی و اقتصادی را به طور همزمان در برمی‌گیرد که وجه فردی و اقتصادی آن بیشتر در نمونه مورد مطالعه، نمود داشته است. در پایان پیشنهادهایی برای سیاست گذاری در این زمینه در سطح خرد و کلان ارائه شده است.

چکیده انگلیسی:

The main purpose of this study is to explain economical actions and values role and effects on consumption behavior pattern that is evaluated through three types of consumption, including: communicational consumption, passive consumption, and innovative consumption. The research has been conducted on 370 people who were chosen through cluster sampling based on 15 districts of Isfahan using survey method. Results indicate that economical action and self reinforcement factors directly effect on consumption pattern behaviors and conversion tendency and conservation factors have indirect effect on consumption behavior pattern. Generally the results show that case study population is consumerist and their consumption has mostly been passive and then innovative in next phase. Therefore, consumption behavior pattern is a multi_dimentional issue that consists of individual, social and economical dimensions simultaneously while its individual and economical dimensions have been appeared more in case study sample. In the end some suggestions were presented in micro and macro level for policy making in this field.

منابع و مأخذ:

• آزاد ارمکی، تقی و سلیمانپور، شهناز. (1394). مصرف متظاهرانه: فصلنامه علمی و ترویجی جامعه، فرهنگ، رسانه، سال پنجم، شماره 17.


• اسلامی­راد، صابر .(1395). بررسی تأثیر ارزش­های مصرفی بر حمایت از برند با اثر میانجی عشق به برند(مورد مطالعه: مشتریان برند چرم مشهد در شهر مشهد)، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سمنان.


• اسملسر، نیل.(1379). جامعه‌شناسی اقتصادی، ترجمة محسن کلاهچی، تهران: نشرکویر.


• اسمیت، فلیپ. (1383). درآمدی بر نظریه فرهنگی، ترجمة حسن پویان، دفتر پژوهش­های فرهنگی با همکاری مرکز بین­المللی گفتگوی تمدن­ها، تهران.


• امین­پور، فاطمه. (1393). بررسی رابطۀ بین ارزش­های شوارتز و سبک زندگی مصرفی در بین شهروندان شهر تبریز، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز.


• باکاک، برابرت. (1381). مصرف، ترجمۀ منوچهر صبوری، تهران: شیرازه.


• بهیان، شاپور؛ بیات، فاطمه و محمدی، اصغر. (1400). حک­شدگی مصرف متظاهرانه (مطالعه موردی شهر زنجان ) فصلنامه علمی برنامه­ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، سال دوازدهم، شماره 48، صص 269- 231.


• پایگاه اطلاع­رسانی صنعت، پورتال جامع مدیریت و صنعت. (1400). http://www.myindustry.ir/


• پرتوی، بامداد. (1388). تحلیل اقتصادی رفتار مصرف کنندگان در مناطق شهری ایران (بررسی موردی استان زنجان)، فصلنامه علوم رفتاری، دوره یک، شماره یک


• پهلوان­زاده، حمیده؛ رضوانی، محمدرضا و محمدی­استادکلایه، امین. (1391). ارزیابی کیفیت زندگی در روستاهای ادغام شده پس از سوانح طبیعی (مورد مطالعه: مجموعۀ ادغامی پیش کمر، استان گلستان)، مسکن و محیط روستا، 31(137)، 97-115.


• تیموری، عباد؛ رنانی، محسن و معرفی­محمدی، عبدالحمید. (1396). نقد انتخاب عقلانی از منظر رویکردهای رقیب: اقتصاد رفتاری، آزمایشگاهی و علوم مغزی، پژوهش­های اقتصادی ایران، 22(73)،1-43.


• جوادی یگانه، محمدرضا. (1387). رویکرد جامعه­شناسانۀ نظریۀ انتخاب عقلانی، مجله­ی راهبرد فرهنگ، شماره3.


• حبیب­پور کتابی،کرم و بابایی همتی، زرنوش. (1393). رابطۀ دینداری و مصرف نمایشی زنان شهر تهران (مطالعۀ موردی منطقه 5)، مطالعات راهبردی زنان، فصلنامۀ شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، سال هفدهم، شماره 65.


• حسومیان، محمدرضا و خداد­حسینی، سیدحمید. (1395). شناسایی و تدوین معیار سنجش عقلانیت مصرف کننده، چشم­انداز مدیریت بازرگانی، 26، 104 –


• خسروی ترازک، شریف؛ طالبی، ابوتراب و انتظاری، علی. (1399). زمینه­های فرهنگی کنش اقتصادی: مطالعه موردی استان کرمانشاه، فصلنامۀ توسعه اجتماعی، دوره 15، شماره 2.


• داریاپور، زهرا. (1386). ساختار ارزشی و مناسبات نسلی، نشریۀ تخصصی جوانان و مناسبات نسلی، شماره1.


• دیانی، ح.(1397). مصرف فرهنگی در ایران انفعال یا ابداع. مجله الکترونیکی شبکه معالم، mag.maalem.ir


• دلخموش، محمدتقی. (1384). سلسله مراتب دانشجویان ایرانی، فصلنامۀ روانشناسان ایرانی، شماره8، 318-299.


• ذکایی، محمدسعید. (1391). فراغت، مصرف و جامعه، تهران: نشر تیسا


• سهامی، سوسن. (1387). اولویت­های ارزشی دانشجویان، مجله پژوهش­نامه علوم اجتماعی، شماره 2، 172-157.


• سیدصالحی، سیدعلیرضا و کاظمی، مهناز. (1394). عوامل مؤثر بر رفتار انتخابی مصرف­کننده با توجه به محصولات سبز مبتنی بر تئوری ارزش مصرف، نشریۀ مدیریت بازاریابی،10(26)75-92.


• شرت، ایون. (1387). فلسفه علوم اجتماعی قاره­ای هرمنوتیک، تبارشناسی و نظریۀ انتقادی از یونان باستان تا قرن بیست و یکم، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.


• غفاری، غلامرضا. (1386). روابط و ارزش­های اجتماعی جوانان ایرانی، فصلنامۀ مطالعات جوانان، شماره8-9، 23-7.


• فتحی، سروش و علیخانی، احسان. (1400). تبیین جامعه­شناختی رابطۀ سرمایۀ اجتماعی و مصرف کالاهای فرهنگی، دانشگاه فرهنگیان، فصلنامۀ صیانت فرهنگی و سرمایۀ اجتماعی، سال اول، شماره 1.


• فرامرزی، داود. (1387). نظریۀ ساختار مدور ارزش­های شوارتز، مجلۀ نامۀ پژوهش، شماره 14 و 15، 129-107.


• قدیری اصلی، باقر. (1376). سیر اندیشه اقتصادی، تهران: انتشارات دانگاه تهران.


• کاظمی، عباس. (1387). پرسه­زنی و زندگی روزمرۀ ایرانی؛ تاملی بر مصرف مراکز خرید، تهران: نشر فرهنگ جاوید.


• کاظمی، عباس. (1392). پرسه­ز­نی و زندگی روزمرۀ ایرانی، تهران: فرهنگ جاوید، چاپ اول.


• کرایب، یان. (1378). نظریۀ اجتماعی مدرن؛ از پارسونز تا هابرماس، ترجمه عباس مخبر، تهران: آگه.


• کلمن، جیمز. (1377). بنیادهای نظریۀ اجتماعی، ترجمه منوچهر صبوری کاشانی، تهران: نشر نی.


• مرادی، غلامحسین. (1391). مقایسه وضعیت نظام ارزشی بین دانشجویان ترم اول و آخر دانشکده پیراپزشکی مشهد با استفاده از نظریه­های ساختاری شوارتز و آلپرت سال 92-91، گزارش تفصیلی پایان طرح تحقیقاتی.


• نوروزی، نصراله؛ مرزوقی، رحمت­اله؛ ترک­زاده، جعفر و محمدی، مهدی. (1391). بررسی مقایسه­ای نظام ارزشی فرهنگیان (مدیران و معلّمان) شهرستان دشتستان بر اساس نظریۀ ارزش­های بنیادین شوارتز، رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، سال سوم، شماره 2 (10).


• وبر، ماکس. (1384). اقتصاد و جامعه، ترجمه‌ی مهرداد ترابی‌نژاد، عباس منوچهری و مصطفی عمادزاده، تهران: سمت.


• هوشنگی، طاهره. (1392). فرهنگ اتومبیل در شهر تهران، تهران: نشر تیسا.


• Barzoki, M. H., Tavakol, M., & Vahidnia, A. (2014). Effects of Sexual Objectification on.


• Bejou, D., Wray, B. & Ingram, T. N. (1996). “Determinates of relationship quality: An artificial neural network analysis”, Journal of Business Research, 36 (6), pp. 137-143.


• Cheng, An-Shou; Fleischmann, Kenneth R .(2012). “Developing a Meta-Inventory of Human Values”, ASIST, Pittsburgh, PA, USA. 1-10.


• Ho, T., Lin, N., and Colin Camerer (2006), “Modeling the Psychology of Consumer and Firm Behavior with Behavioral Economics”, Journal of Marketing Research, Vol. 43, pp. 307-331.


• Marrch, J. G. (1998). “ Bounded Rationality, Ambiguity, and the Engineering of Choice”. In: Elster, (ed.). Rational Choice. Oxford: Basil Blackwell.


• Miles and et.al (2002). “The changing consumer: Markets and meanings”, London, Rotledge.


• Saad, G. (2011). The consuming instinct: What juicy burgers, Ferraris, pornography, and gift giving reveal about human nature. Prometheus Books.


• Santos, E. (2007) SQ: what is Spiritual Intelligence? How is benefits a person form: Skopun.files.Wordpress.com.


• Schwartz, Shalom H (2012). “An Overview of the Schwartz Theory of Basic Values”, Online Readings in Psychology and Culture, 2, 1-20.


• Schwartz, Shalom H (2012). “An Overview of the Schwartz Theory of Basic Values”, Online Readings in Psychology and Culture, 2, 1-20.


• Skouras, Thanos, George J. Avlonitis, and Kostis A. Indounas (2005),“Economics and Marketing on Pricing: How and Why Do They Differ”, Journal of Product and Brand Management, Vol. 14, No. 6,pp. 362–374.


• Vigaray, SCH Maria D. De Juan; Monali, Hota.(2008). ”Schwartz Values, Consumer Values and Segmenttation: The Spanish Fashion Apparel Case”, Lille Economic & Management,p:1-32


• Woodward, K (1997). Identity and difference, London: Sage