فابیانی بودن مدرنیزاسیون مقایسه‌ اقدامات اصلاحی آتاتورک و رضا شاه (1941-1921 م)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین المللی

شهلا نجفی ¹ ( گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران )
مجید بزرگمهری ² ( دانشیار دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، ایران )

تاریخ دریافت : 1402/09/06 تاریخ پذیرش : 1402/12/28 تاریخ انتشار : 1403/01/23

کلید واژه: مدرنیزاسیون, استراتژی فابیانی, رضا شاه, آتاتورک, ایران, ترکیه,

چکیده مقاله :

مصطفی کمال آتاتورک و رضا شاه تقریبا همزمان برنامه مدرنیزاسیون را در ترکیه و ایران آغاز کردند. با وجود شباهت‌های تاریخی در زمینه اقدامات اصلاحی هر دو شخصیت، فرایند مذکور، نتایج متفاوتی را در دو کشور به همراه داشت؛ مصطفی کمال به نسبت رضا شاه با توفیق بیشتر و بسیجِ مخالفانِ فراگیر کمتری مواجه شد. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ‌گویی به این پرسش است که در مقایسه با پروژه همزمان مدرنیزاسیون رضا شاه و آتاتورک، چرا مصطفی کمال به توفیق بیشتری در نهادینه کردن اصلاحات نائل شد؟ به عنوان فرضیه و بر اساس یافته‌های پژوهش، آتاتورک با اتخاذ رویکرد فابیانی (شاخه به شاخه و تدریجی، و روش ضربتی در درون استراتژی فابیانی) در بافتار و پیش‌زمینه تاریخی جامعه ترکیه توانست به اجرایی کردن برنامه‌های خویش بپردازد. در مقابل، رضا پهلوی بدون در نظر گرفتن وضعیت تاریخی و اجتماعی جامعه وقت ایران، با طرح همزمان و رادیکال برنامه‌ها، نتوانست قدرتی زیرساختی در جامعه برای پشتیبانی از سیاست‌های خویش فراهم کند. در مقاله حاضر ابتدا به صورت موجز با پرداختن به زمینه تاریخی اصلاحات در دو کشور و سپس با استفاده از روش کیفی و ترکیبی تحلیلی – تاریخی- تطبیقی به پرسش پژوهش پاسخ خواهیم داد.

چکیده انگلیسی:

Atatürk and Reza Shah started the modernization program in Turkey and Iran almost simultaneously. Despite the historical similarities in the field of corrective measures of both personalities, the aforementioned process brought different results in the two countries; Compared to Reza Shah, Mustafa Kamal faced more success and the mobilization of the opposition was less widespread. The present study seeks to answer the question that compared to the simultaneous modernization project of Reza Shah and Atatürk, why Mustafa Kamal was more successful in institutionalizing reforms. Based on the findings of the research, Atatürk was able to implement his plans by adopting the Fabian approach (branch by branch and gradual, and striking method within the Fabian strategy) in the context and historical background of Turkish society. On the other hand, Reza Shah Pahlavi, without taking into account the historical and social situation of Iran's society at the time, could not provide infrastructure power in the society to support his policies with the simultaneous and radical plans. In this article, we will answer the research question in a brief manner by addressing the historical background of the reforms in the two countries, and then by using a qualitative and comparative analytical-historical-comparative method.

منابع و مأخذ:

-آبراهامیان، یرواند (1401)، ایران بین دو انقلاب. ترجمه احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی. نشر: نی
- آتام، تورگوت و مهدوی، محمدحسن(1393)، تحول دینی- اجتماعی در ترکیه عصر مصطفی کمال آتاترک. مطالعات تاریخی جهان اسلام، سال،2، شماره،4
-آزاد ارمکی، تقی و دلگشایی، بهروز (1390)، مسئله مدرنیزاسیون در ایران: مقایسه تطبیقی-تاریخی ایران و ترکیه در دوران حکومت رضا شاه و آتاتورک (1941- 1921م). مجله بررسی مسائل اجتماعی ایران، سال: 2، شماره، 56
-اوغلو، شکروهانی (1395)، سقوط امپراتوری و تولد جمهوری: نگاهی به نقش آتاتورک در پیدایش ترکیه. ترجمه رضا جوادی. نشر، لوح فکر
-بیدگلی، سید محمود (1398)، تبعید ایلات و عشایر در دوره رضا شاه. فصلنامه پژوهش¬های تاریخی، سال،11، شماره، 3
-پورمحمدي املشی، نصراله و محمدي، رضا و محمدي، عسگر (1394)، تغییرات فرهنگی در دورة آتاتورك و رضا شاه. فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال16، شماره،64
-حسن پور، آرش و حسن پور، وحید و کافی، مجید (1398)، تحلیل تطبیقی – تاریخی تجربه شکست پروژه نوسازی در ایران دوره پهلوی (مقایسه با ترکیه در دوره آتاتورک با کاربست فن جبر بولی). جامعه شناسي كاربردي، سال: 30، شماره، 57
-جعفری، مجتبی و نائبیان، جلیل (1398)، مقایسه فرآیند مدرنیزاسیون در دوران رضا شاه پهلوی و مصطفی کمال آتاتورک. فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ، سال، 14، شماره،53
-رستم¬نژاد نشلی، علی و منتظرالقائم، اصغر و فیاض انوش، ابوالحسن (1395)، بررسی سیاست¬ها و چالش¬های اقتصادی ایران در بحران اقتصادی 1929؛ مطالعه اسنادی. فصلنامه گنجینه اسناد، سال 26، دفتر3
-قدیمی قیداری، عباس و جنگجو قولنجی، شهناز (1392)، مصطفی کمال آتاتورک و انحلال خلافت. مجله پژوهش-های تاریخی ایران و اسلام، شماره 13
-علم، محمدرضا و دشتی، فرزانه و میرزایی، بیژن (1393)، برنامه تجدد و نوسازی ایران در عصر رضا شاه پهلوی. تحقیقات تاریخ اجتماعی، سال 4، شماره 1
-علی¬زاده، محمد علی و طرفداری، علی محمد (1389)، تاثیر گفتمان ملی‌گرایی بر تحولات اجتماعی و فرهنگی دوره پهلوی اول. پژوهشنامه تاریخ، دوره 5، شماره،19
-گلدستون، جک (1399)، مطالعاتی نظری، تطبیقی و تاریخی در باب انقلاب‌ها. ترجمه محمدتقی دلفروز. نشر کویر
-ماجدی، حميد و سهيلى جمال الدين (1389)، بروز مدرنيسم در معمارى تركيه و تقابل با جنبشهاى ملى معمارى. هویت شهر، شماره، 9، سال 5
-میلانی، محسن (1388)، شکل‌گیری انقلاب اسلامی از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی. ترجمه مجتبی عطار زاده. نشر گام نو
-نساج، حمید (1392)، مقایسه¬ نوسازي ایران و ترکیه در دوران رضا شاه و آتاتورك. فصلنامه پژوهش¬هاي راهبردي سیاست، سال 2، شماره 5
-نیک نفس، حجت (1397) تخته قاپو کردن ایلات عشایر ارسباران (قره داغ)، ضرورت تاریخی یا پروژه سیاسی. فصلنامه تاریخ اسلام و ایران، دانشگاه الزهراء، سال: 28، شماره: 38
-هانتینگتون، ساموئل (1382)، سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: نشر علم
-وینسنت، اندرو (1371)، نظریه‌های دولت. ترجمه حسین بشیریه. نشر نی
- محمدصادق، هدایت زاده و سهیلا، پیروزفر و غلامرضا، رئیسیان (1399)، نگرش فمینیستی عزیزه الحبری به آیات قرآن با تاکید بر مساله ضرب زنان. دوفصنامه کتاب قیم، دوره: 2، شماره: 22
-واعظ، نفیسه (1388)، سیاست عشایری دولت پهلوی اول. نشر تاریخ ایران

Abrahamian, E. (1982). Iran Between Two Revolutions. Princeton, New Jersey: Princeton University Press.
Atabaki, T., & Zürcher, J. E. (2017). Men of Order: Authoritarian Modernization under Atatürk and Reza Shah. New York: I.B. Tauris
Akgül Selçuk, A. (2019). Atatürk Reforms in the Early Turkish Republic,1923-1946: An Educational Perspective. A Thesis in the Field of International Relations for the Degree of Master of Liberal Arts in Extension Studies. Harvard University
Ali, F. (2019). The End of the Caliphate and the Contest to Lead the Muslim World. At https://faisalahali.medium.com. Nov 8, 2019
Altug, Y. (1986). Ataturk and the building of a modern nation state. At https://atamdergi.gov.tr/ozet/526/eng
Bakhash, Sh. (2021). Reza Shah: Development without democracy. Available At https://www.atlanticcouncil.org/blogs/iransource/reza-shah-development-without-democracy.
Dunn, N. W. (2017). Public Policy Analysis: An Integrated Approach. Routledge
Ebru, C. (2002). The modernization Policies of Ataturk and Reza shah: A Comparative content Analysis. A Thesis submitted to the graduate school of social sciences of middle east technical university
Evans, E. (2016). Political Modernization in Atatürk’s Turkey and The Shah’s Iran and the Struggle for Meaning. Senior Projects Submitted to The Division of Social Studies of Bard College
Lindblom, E. Ch. (1959), The Science of "Muddling Through". Public Administration Review, Vol. 19, No. 2.
Nassaj, H., & Bahrani, M. (2015). Modernization and religion: case study of Ataturk and Reza shah. Proceedings of Twelfth The IIER International Conference, Istanbul, Turkey, 19th.
Nuri, N. M. (2021). Atatürk is the pioneer of Turkish Secularism: A study on the secularization of education in the atatürk era. Conference: 9. Uluslararası Atatürk Kongresi
Takim, A., & Yilmaz, E. (2010). Economic policy during Ataturk’s era in Turkey (1923 - 1938). African Journal of Business Management, Vol. 4(4)
Tabatabai, M. A. (2020). Reza Shah, the Modernizing Strongman, Book chapter published 15 Oc to ber 2020 in No Conquest, No Defeat, Oxford University Press
Writer Tools (2003). “Fathers of Two Nations: A Comparative Analysis of Ataturk and Reza Shah. Available At https://writer.tools/subjects/p/political-science/fathers-of-iran-turkey-ataturk-shah
Zirinsky, P. M. )1992). Imperial Power and Dictatorship: Britain and the Rise of Reza Shah, 1921–1926. International Journal of Middle East Studies, vol 24
Zhuorui, F. (2019). “The Divergent Fates of Heros and Villains – Why Reza Shah of Iran and Kemal Ataturk of Turkey End Up Where They Are” Jul 1, 2019 https://zhuoruifu.com/2019/07/01/the-divergent-fates-of-heros-and-villains-why-reza-shah-of-iran-and-kemal-ataturk-of-turkey-end-up-where-they-are/