Lifestyle policies as a framework for explaining socio-political issues
Subject Areas : Social Sciences Quarterly
1 -
Keywords: Lifestyle politics, social identity, digital space, social issues, institutional activism, non-institutional activism, political consumption,
Abstract :
This article examines the phenomenon of lifestyle politics in the modern and postmodern era, a new approach to political and social activism in which everyday life choices have become an arena for expressing identity, values, and efforts to change social life issues, and has emerged as a new form of political and social activism. The main goal of the article is to provide a comprehensive theoretical framework for understanding the role of lifestyle politics in various dimensions of activism, social identity, and its relationship to social issues. This article is a type of theoretical and fundamental research that, using a meta-analytic approach, integrates the key perspectives of prominent scholars in this field (such as Giddens, Beck, Bauman, Theocharis, and de Moore) and provides a coherent framework for analyzing this phenomenon. The required data have been collected through a systematic review of the existing scientific literature in the field of lifestyle politics and related fields. The research findings show that firstly, the concept of lifestyle policies is a new concept in the field of sociology and in Iran it provides a new conceptual and theoretical framework for researchers of social and political issues. Secondly, lifestyle policies are a multifaceted phenomenon that includes individual, collective, cultural and political dimensions. These types of policies start from individual choices but have the capacity to become collective actions and social movements. Lifestyle policies provide the possibility to lead to changes at different levels (individual, collective, structural); sometimes they are associated with social issues such as extreme individualism, consumerism and social inequality. The digital space and social media have also become key arenas for this type of activism, providing the grounds for the emergence of new social opportunities and challenges. This artico find and introduce new concepts, components, and topics in the social sciences, especia.
- خواجه سروی، غلامرضا، و طباخیممقانی، جواد. (۱۳۹۲). جهانی شدن سبک زندگی و تقاضای دگرگونی سیاسی. مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، ۴(10).
1. Bauman, Z. (2000). Liquid Modernity. Polity Press.
2. Bauman, Z. (2007). Consuming Life. Polity Press.
3. Beck, U. (1992). Risk Society: Towards a New Modernity. Sage Publications.
4. Bennett, W. L., & Segerberg, A. (2013). The Logic of Connective Action: Digital Media and the Personalization of Contentious Politics. Cambridge University Press.
5. Bourdieu, P. (1984). Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste. Harvard University Press.
6. Campbell, C. (1987). The Romantic Ethic and the Spirit of Modern Consumerism. Basil Blackwell.
7. Castells, M. (2009). Communication Power. Oxford University Press.
8. Dalton, R. J. (2008). Citizen Politics: Public Opinion and Political Parties in Advanced Industrial Democracies. CQ Press.
9. della Porta, D., & Diani, M. (2006). Social Movements: An Introduction (2nd ed.). Blackwell Publishing.
10. Featherstone, M. (1991). Consumer Culture and Postmodernism. Sage Publications.
11. Giddens, A. (1990). The Consequences of Modernity. Stanford University Press.
12. Giddens, A. (1991). Modernity and Self-Identity: Self and Society in the Late Modern Age. Stanford University Press.
13. Giddens, A. (1994). Beyond Left and Right: The Future of Radical Politics. Polity Press.
14. Goffman, E. (1959). The Presentation of Self in Everyday Life. Doubleday.
15. Goodwin, J., & Jasper, J. M. (Eds.). (2003). Rethinking Social Movements: Structure, Meaning, and Emotion. Rowman & Littlefield Publishers.
16. Hall, S. (1996). Questions of Cultural Identity. Sage Publications.
17. Hebdige, D. (1979). Subculture: The Meaning of Style. Methuen.
18. Inglehart, R. (1997). Modernization and Postmodernization: Cultural, Economic, and Political Change in 43 Societies. Princeton University Press.
19. Jamieson, D. (2002). Morality's Progress: Essays on Bioethics and Public Policy. Clarendon Press.
20. Jenkins, H. (2006).Convergence Culture: Where Old and New Media Collide. New York University Press.
21. Johnston, J., & Szeman, I. (2011). Cultural Political Economy. In A Companion to Cultural Studies (pp. 145-166). Blackwell Publishing.
22. Keck, M. E., & Sikkink, K. (1998). Activists Beyond Borders: Advocacy Networks in International Politics. Cornell University Press.
23. Lash, S. (1990). Sociology of Postmodernism. Routledge.
24. Melucci, A. (1989). Nomads of the Present: Social Movements and Individual Needs in Contemporary Society. Temple University Press.
25. Micheletti, M. (2003). Political Virtue and Shopping: Individuals, Consumerism, and Collective Action. Transaction Publishers.
26. Papacharissi, Z. (2010). A Networked Self: Identity, Community, and Culture on Social Network Sites. Routledge.
27. Pogge, T. W. (2002). World Poverty and Human Rights: Cosmopolitan Responsibilities and Reforms . Polity Press.
28. Polletta, F., & Jasper, J. M. (2001). Collective Identity and Social Movements. Annual Review of Sociology, 27(1), 283-305.
29. Regan, T. (1983). The Case for Animal Rights. University of California Press.
30. Sandel, M. J. (2009). Justice: What’s the Right Thing to Do?. Farrar, Straus and Giroux.
31. Shiva, V. (1991). The Violence of the Green Revolution: Agricultural Crisis in Punjab. Third World Network.
32. Shue, H. (1996). Basic Rights: Subsistence, Affluence, and U.S. Foreign Policy (2nd ed.). Princeton University Press.
33. Singer, P. (1975). Animal Liberation. New York Review/Random House.
34. Stolle, D., Hooghe, M., & Micheletti, M. (2005). Political Consumerism as Public Participation: How Consumers Choose to Boycott and Buy for Political Reasons. West European Politics, 28(2), 237-264.
35. Tarrow, S. (1998). Power in Movement: Social Movements and Contentious Politics (2nd ed.). Cambridge University Press.
36. Theocharis, Y. (2021). Online Identity and Political Behavior. In Oxford Research Encyclopedia of Politics.
37. Theocharis, Y., Quintelier, E., & Pickard, S. (2020). Conceptualizing and Operationalizing Digital Citizenship: A Comparative Study Across Europe. New Media & Society, 22(3), 441-462.
38. Theocharis, Y., & van Deth, J. W. (2018). Political Participation in a Digital Age: Conceptualizing and Operationalizing Internet and Social Media Uses. Information, Communication & Society, 21(3), 307-326.
39. Tilly, C. (1978). From Mobilization to Revolution. Addison-Wesley.
40. Van Dijck, J. (2013). The Culture of Connectivity: A Critical History of Social Media. Oxford University Press.
41. van Deth, J. W. (2014). Conceptualizing and Operationalizing Internet and Social Media Uses.
فصلنامه علمی- پژوهشی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر | |||
دوره 19، شماره 2 پیاپی (3)، تابستان 1404 | |||
تاریخ دریافت: 15/06/1404 | |||
صص: 68-35 |
سیاستهای سبک زندگی، به مثابه چارچوبی برای تبیین مسائل سیاسی-اجتماعی
قربانعلی سبکتکینریزی1، زهرا حضرتی صومعه2، محمدرضا حیاتیمهر3 * 1
1-عضو گروه جامعهشناسی، واحد خوارزمی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
2-عضوگروه جامعهشناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3- دانشجوی دکتری جامعهشناسی سیاسی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
چکیده
این مقاله به بررسی پدیده سیاستهای سبک زندگی در عصر مدرن و پسامدرن میپردازد، رویکردی نوین به کنشگری سیاسی و اجتماعی که در آن انتخابهای روزمره زندگی به عرصهای برای ابراز هویت، ارزشها و تلاش برای تغییر مسائل زندگی اجتماعی تبدیل و به عنوان شکل نوینی از کنشگری سیاسی و اجتماعی ظهور کرده است. هدف اصلی مقاله، ارائه یک چارچوب نظری جامع برای درک نقش سیاستهای سبک زندگی در ابعاد مختلف کنشگری، هویت اجتماعی و ارتباط آن با مسائل اجتماعی است. این مقاله از نوع پژوهشهای نظری است، و تلاش دارد چارچوبی منسجم برای تحلیل این پدیده ارائه میدهد. دادههای مورد نیاز از طریق مرور نظاممند ادبیات علمی موجود در حوزه سیاستهای سبک زندگی و حوزههای مرتبط جمعآوری شدهاند. یافتههای پژوهش نشان میدهند که اولاِّ مفهوم سیاستهای سبک زندگی مفهومی نوپدید درحوزه جامعهشناسی بوده و درایران چارچوب مفهومی و نظری جدیدی را فرا روی پژوهشگران مسائل اجتماعی وسیاسی قرار میدهد. ثانیاً سیاست های سبک زندگی پدیدهای چندوجهی هستند که ابعاد فردی، جمعی، فرهنگی و سیاسی را در بر میگیرند. این نوع سیاست از انتخاب های فردی آغاز اما پتانسیل تبدیل شدن به کنشهای جمعی و جنبش های اجتماعی را دربردارد . در نهایت اینکه سیاستهای سبک زندگی با وجود اینکه امکان ایجاد تغییرات در سطوح مختلف (فردی، جمعی، ساختاری) را دارد؛ بعضاً با مسائلی مانند فردگرایی افراطی، مصرفگرایی و نابرابری اجتماعی مواجه است. فضای دیجیتال و رسانههای اجتماعی نیز به عرصه کلیدی این نوع کنشگری تبدیل شده که زمینههای بوجود آمدن فرصتها و چالشهای اجتماعی جدیدی را فراهم میکنند.
کلمات کلیدی: سیاستهای سبک زندگی، هویت اجتماعی، فضای دیجیتال، مسائل اجتماعی،کنشگری غیرنهادی
مقدمه و بیان مسئله
در عصر کنونی، شاهد ظهور و گسترش پدیدهای هستیم که به طور فزایندهای توجه محققان، فعالان اجتماعی و عموم مردم را به خود جلب کرده است: مفهوم سیاست های سبک زندگی که در مرزهای درهم تنیده حوزه شخصی و حوزه سیاسی شکل میگیرد، به مجموعه انتخاب ها، رفتارها و عادات روزمره افراد اشاره دارد که نه تنها زندگی فردی آنها را رقم میزند، بلکه به طور بالقوه دارای ابعاد سیاسی و اجتماعی گستردهتری نیز هست. از انتخاب روزمره گرفته تا نحوه مصرف و مشارکت در فعالیت های اجتماعی، سبک زندگی افراد به عرصهای برای ابراز هویت، ارزش ها و دغدغه های سیاسی تبدیل شده است.
با وجود اهمیت روزافزون سیاست های سبک زندگی، هنوز ابهامات و سوالات مهمی در خصوص ماهیت، کارکرد و تاثیرگذاری آن وجود دارد. نخست، مفهوم «سیاست های سبک زندگی» خود نیازمند تعریف دقیق و جامعتری است. آیا صرفاً هر انتخاب فردی که پیامدهای اجتماعی دارد، میتواند به عنوان سیاست سبک زندگی تلقی شود؟ مرزهای تمایز آن با سایر اشکال کنشگری اجتماعی و سیاسی کجاست؟ و چه ویژگی هایی سیاست های سبک زندگی را از سایر رفتارهای فردی متمایز میکند؟
دوم، رابطه بین سیاست های سبک زندگی و کنشگری سیاسی نیازمند بررسی عمیقتری است. آیا سیاست های سبک زندگی صرفاً به ابراز نمادین هویت و ارزش ها محدود میشود، یا پتانسیل واقعی برای کنشگری موثر و تاثیرگذاری بر نهادهای قدرت و سیاستمداران را داراست؟ آیا این نوع کنشگری میتواند به تغییرات ساختاری در جامعه منجر شود یا صرفاً به تغییرات سطحی در عادات مصرفی و رفتارهای فردی خلاصه میشود؟ به ویژه در عصر دیجیتال، که امکانات جدیدی برای کنشگری آنلاین و بسیج جمعی فراهم شده است، بررسی نقش رسانههای اجتماعی و فضای مجازی در تقویت یا تضعیف سیاست های سبک زندگی از اهمیت ویژهای برخوردار است.
سوم، چگونه انتخاب های سبک زندگی به شکلگیری و ابراز هویت های فردی و جمعی کمک میکنند؟ آیا سیاست های سبک زندگی به تقویت هویت های سیاسی خاص (مانند هویت های محیط زیستی، فمینیستی، حقوق حیوانات) منجر میشوند و این هویتها چگونه بر الگوهای کنشگری و مطالبات سیاسی تاثیر میگذارند؟ همچنین، این مقاله در پی آن است که بیابد که برچه اساسی باید به ابعاد طبقاتی و فرهنگی هویتهای سبک زندگی توجه کرد و بررسی نمود که چگونه سیاستهای سبک زندگی میتوانند به بازتولید یا به چالش کشیدن نابرابریهای اجتماعی و فرهنگی منجر شوند؟
چهارم، مسئله تاثیرگذاری سیاست های سبک زندگی نیازمند ارزیابی دقیقتر است. آیا سیاست های سبک زندگی واقعاً میتوانند تغییرات ملموس در سیاست ها، نهادها و جامعه ایجاد کنند؟ چه عواملی بر اثربخشی این نوع کنشگری تاثیر میگذارند؟ آیا سیاست های سبک زندگی بیشتر جنبه نمادین و بیانی دارند یا میتوانند به نتایج عملی و عینی منجر شوند؟ در این راستا، بررسی نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدیدهای سیاست های سبک زندگی در مقایسه با سایر اشکال کنشگری سیاسی ضروری است.
مقاله پیش رو با هدف پاسخگویی به این سوالات در خصوص سیاست های سبک زندگی، به تحلیل ابعاد مختلف این پدیده در عصر جدید میپردازد. مقاله تلاش خواهد کرد تا مفهوم سیاست های سبک زندگی را تبیین نموده، رابطه آن با کنشگری و هویت را بررسی نماید، همچنین ظرفیتها و محدودیت های آن را در تاثیرگذاری بر جامعه و سیاست مورد ارزیابی قرار دهد. هدف نهایی این مقاله، ارائه درک جامعتر و عمیقتری از سیاست های سبک زندگی به عنوان یک پدیده مهم و رو به رشد در دهه های اخیر و روشن ساختن نقش آن در شکلدهی به کنشگری سیاسی، هویتهای اجتماعی و تغییرات فرهنگی و اجتماعی است.
اهمیت و ضروت تحقیق
اهمیت پرداختن به موضوع سیاست های سبک زندگی در عصر مدرن از زوایای گوناگون قابل تبیین است و این اهمیت هم در سطح نظری و آکادمیک و هم در سطح اجتماعی و عملی مسائل اجتماعی قابل توجه است.
در سطح نظری و آکادمیک، مطالعه سیاست های سبک زندگی از چند جهت حائز اهمیت است:
- بررسی سیاست های سبک زندگی به توسعه مرزهای دانش در علوم اجتماعی کمک میکند. این حوزه مطالعاتی، با پیوند دادن حوزه شخصی و سیاسی، مفهوم سیاست را گسترش داده و نشان میدهد که کنشگری سیاسی صرفاً به عرصه نهادهای رسمی و احزاب محدود نمیشود، بلکه در زندگی روزمره و انتخابهای فردی نیز جریان دارد. این رویکرد، چالشهای جدیدی را برای نظریههای سنتی علوم سیاسی و جامعهشناسی مطرح کرده و زمینه را برای توسعه مفاهیم و چارچوبهای نظری جدید فراهم میسازد.
- سیاست های سبک زندگی یک موضوع ذاتاً بینرشتهای است و بررسی آن نیازمند بهرهگیری از دیدگاهها و روشهای تحقیق متنوعی از رشتههای مختلف مانند جامعهشناسی، علوم سیاسی، مطالعات فرهنگی، مطالعات مصرف، فلسفه اخلاق و مطالعات رسانه است. مطالعه این حوزه، همکاری و گفتگوی بینرشتهای را تقویت کرده و به غنای دانش بشری در مورد پیچیدگیهای جامعه مدرن میافزاید.
- بررسی سیاست های سبک زندگی به تکمیل و غنیسازی نظریه های موجود در علوم اجتماعی کمک میکند. با تحلیل دیدگاه اندیشمندان برجسته در این حوزه (مانند گیدنز، تئوچاریس، دی مور و دیگران)، میتوان نقاط قوت و ضعف نظریه های مختلف را شناسایی کرده و به توسعه یک چارچوب نظری جامعتر و کارآمدتر برای درک سیاست های سبک زندگی دست یافت.
در سطح اجتماعی و عملی،(مسائل اجتماعی) اهمیت پرداختن به سیاستهای سبک زندگی از جنبههای زیر قابل توجه است:
در عصر مدرن، شاهد تغییر الگوهای مشارکت سیاسی هستیم و سیاستهای سبک زندگی به عنوان یک شکل نوین کنشگری سیاسی ظهور کرده است. درک این نوع کنشگری، به ما کمک میکند تا پویاییهای جدید جامعه مدنی را بشناسیم و راههای موثرتری برای مشارکت شهروندان در فرایندهای سیاسی و اجتماعی طراحی کنیم.
سیاست های سبک زندگی، به ویژه در قالب جنبشهای اجتماعی و کنشگری جمعی، میتوانند نیروی بالقوهای برای تغییرات اجتماعی و فرهنگی باشند. مطالعه این پدیده، به ما کمک میکند تا ظرفیتهای تغییرآفرینی انتخابهای روزمره را شناسایی کرده و استراتژیهای موثرتری برای بسیج اجتماعی و تغییر هنجارها و ارزشهای جامعه تدوین نماییم.
تحقیق در مورد سیاستهای سبک زندگی، میتواند به آگاهیبخشی عمومی در مورد ابعاد سیاسی انتخابهای شخصی کمک کند و شهروندان را در درک نقش خود در فرایندهای سیاسی و اجتماعی توانمند سازد. با افزایش آگاهی و درک، افراد میتوانند انتخابهای آگاهانهتر و مسئولانهتری در سبک زندگی خود داشته باشند و به طور فعالانهتری در شکلدهی به جامعه و سیاست مشارکت کنند.
بسیاری از چالشهای مهم عصر مدرن، مانند بحرانهای زیستمحیطی، نابرابریهای اجتماعی، مسائل مربوط به سلامت عمومی و بحران هویت، به طور مستقیم یا غیرمستقیم با سبک زندگی افراد و الگوهای مصرف مرتبط هستند. درک سیاست های سبک زندگی و ظرفیت های آن برای تغییر رفتارها و ارزشها، میتواند به یافتن راهکارهای موثرتری برای پاسخگویی به این چالش ها کمک کند و به سوی جامعهای پایدارتر، عادلانهتر و سالمتر گام برداریم.
به طور خلاصه، اهمیت پرداختن به موضوع سیاست های سبک زندگی در عصر مدرن، هم از منظر توسعه دانش و نظریهپردازی در علوم اجتماعی و هم از منظر پاسخگویی به نیازهای عملی و اجتماعی جوامع معاصر غیرقابل انکار است. این مقاله با بررسی ابعاد مختلف این پدیده، تلاش خواهد کرد تا سهمی در روشن ساختن زوایای پنهان سیاست های سبک زندگی و ارتقای درک از این حوزه مهم و پویا ایفا نماید.
پیشینه تحقیق:
آثار داخلی:
خواجه سروی، غلامرضا، و طباخیممقانی، جواد. (۱۳۹۲) در مقاله«جهانی شدن سبک زندگی و تقاضای دگرگونی سیاسی» به تأثیر تحولات سبک زندگی در پرتو جهانیشدن فرهنگ از رهگذر مفهوم مصرفگرایی در شکل عام و مصرفگرایی سیاسی در شکل خاص را بر تقاضای دگرگونی سیاسی پرداخته اند. استدلال مقاله این است که جریان های جهانی سرمایه، کالا، خدمات، فناوری، ارتباطات و اطلاعات بهطور فزایندهای کنترل دولت بر زمان و مکان را تضعیف کردهاند. هویت های متعدد، سیطره دولت بر زمان تاریخی را که از طریق بهکارگیری سنت و بازبرساختن هویت ملی میسر میشد، به چالش میخوانند و در این فضا مهمترین مسئله برای دولت ها، پویایی و عقلانیت در تدوین و کاربست سیاست های فرهنگی است.
آثار خارجی:
جوست دی مور و همکاران (2020) در پژوهشی با هدف بررسی چگونگی تبدیل سیاستهای سبک زندگی به شکلی جدید از مشارکت سیاسی در جوامع معاصرو با روش تحلیل نظری تلفیقی با استناد به دادههای کیفی از جنبشهای اجتماعی در اروپا و آمریکای شمالی. دریافتند که سیاستهای سبک زندگی تنها کنشهای نمادین نیستند، بلکه زمانی اثربخش میشوند که با کنشگری جمعی و سازمانیافته ترکیب شوند؛ در غیر این صورت، خطر دارد به ابزاری «آرامشبخش» برای سیستم قدرت تبدیل شوند.
تئوچاریس2 و ون دث3 (2021) در مقاله خود با هدف بررسی اینکه آیا سیاست های سبک زندگی در عصر دیجیتال میتوانند جایگزین یا مکمل مشارکت سیاسی سنتی باشند با روش تحلیل دادههای نظرسنجی از 27 کشور اروپایی (European Social Survey) و مدلسازی آماری یه این نتیجه رسیدند که افراد درگیر در سیاستهای سبک زندگی، اغلب در مشارکتهای سنتی مانند رأیدهی نیز فعالتر هستند، بنابراین این سیاستها بیشتر بهعنوان «مکمل» تا «جایگزین» کنش سیاسی رسمی عمل میکنند.
هانفلرو جانسون (2022) با هدف تحلیل چگونگی ظهور «جنبشهای سبک زندگی» (مثل وگانیسم، مینیمالیسم) بهعنوان فرمی از کنشگری سیاسی غیرنهادی با روش مطالعه موردی کیفی از جنبشهای زیستمحیطی و ضدسرمایهداری در ایالات متحده و آلمان (2018–2021) به این نتیجه رسدند که ؛ چگونه جنبشهای سبک زندگی مانند وگانیسم یا مینیمالیسم با تمرکز بر تغییر هنجارهای روزمره، فشار فرهنگی ایجاد میکنند، هرچند تأثیر مستقیم آنها بر سیاستگذاری کلان محدود است.
پرتوود- استیسر(2023) در مقالهای باهدف بررسی سیاست های سبک زندگی بهعنوان شکلی از «مقاومت انکارکننده» 4 در برابر منطق سرمایهداری استدلال میکند که سیاست های سبک زندگی بهویژه در جنبشهای آناکو- فمینیست و ضدسرمایهدار فراتر از انتخاب فردی، بهعنوان «عمل سیاسی منفی» عمل میکنند ؛ یعنی با عدم مشارکت در منطق سرمایهداری، ساختارهای مسلط را به چالش میکشند. این پژوهش ها در مجموع نشان میدهند که سیاست های سبک زندگی در عصر دیجیتال، هم پتانسیل تغییر فرهنگی و هویتی دارند و هم با چالشهایی مانند فردگرایی، نابرابری طبقاتی و سطحینگری روبهرو هستند، و اثربخشی واقعی آنها مستلزم پیوند با کنشهای جمعی، ساختاری و آگاهانه است.
روش پژوهش:
این پژوهش با هدف تحلیل مفهوم «سیاستهای سبک زندگی» و بررسی ابعاد کنشگری، هویت و تأثیرگذاری آن در جوامع معاصر طراحی شده است. سوالات اصلی پژوهش در بیان مسئله حول چهار محور متمرکز شدهاند: نخست، اینکه آیا هر انتخاب فردی با پیامدهای اجتماعی را میتوان سیاست سبک زندگی دانست و مرزهای تمایز آن با سایر اشکال کنشگری چیست؛ دوم، رابطه این سیاستها با کنشگری سیاسی و پتانسیل واقعی آنها برای تأثیرگذاری بر نهادهای قدرت و ایجاد تغییرات ساختاری؛ سوم، چگونگی نقش انتخابهای سبک زندگی در شکلگیری هویتهای فردی و جمعی و ارتباط آن با نابرابریهای طبقاتی و فرهنگی؛ و چهارم، ارزیابی واقعبینانه از تأثیرگذاری این سیاستها و عوامل مؤثر بر اثربخشی آنها در مقایسه با سایر اشکال کنشگری. اهداف پژوهش نیز شامل تبیین مفهوم سیاستهای سبک زندگی، تحلیل رابطه آن با کنشگری و هویت، ارزیابی ظرفیتها و محدودیتهای آن در تأثیرگذاری بر جامعه و سیاست، و ارائه درکی جامع و عمیق از این پدیده بهعنوان یک شکل نوین کنشگری در عصر مدرن است. این پژوهش از نوع تحقیق نظری و با روش کتابخانهای انجام شده است؛ به این معنا که دادهها از طریق مرور نظاممند ادبیات علمی (شامل منابع داخلی و خارجی) گردآوری و با رویکرد تحلیل مفهومی- انتقادی مورد بررسی قرار گرفتهاند. یافتههای پژوهش عمدتاً مفهومی هستند و با توجه به ماهیت نظری آن، نیازمند مطالعات تجربی آینده برای تأیید و تعمیمپذیری محسوب میشوند.
ملاحظات نظری :
مفهوم شناسی سیاستهای سبک زندگی
مفهوم سیاستهای سبک زندگی 5«به آن دسته از کنشهای سیاسی اشاره دارد که در آن افراد از طریق انتخابهای روزمره، فرهنگی، مصرفی و هویتی خود مانند نحوه پوشش، رژیم غذایی، الگوهای مصرف، فعالیتهای دیجیتال و سبک ارتباطات بهصورت آگاهانه یا ناخودآگاه، ارزشها، باورها و مطالبات سیاسی خود را ابراز میکنند»این مفهوم مرز بین «شخصی» و «سیاسی» را محو کرده و نشان میدهد که سیاست تنها در حوزه نهادهای رسمی جریان ندارد، بلکه در زندگی روزمره و انتخاب های فردی نیز تجلی مییابد.
در این چارچوب، هوگه ، استوله و میچلتی 6 (2005) مفهوم «مصرف سیاسی » 7را بهعنوان یکی از مهمترین اشکال سیاست های سبک زندگی معرفی میکنند. آنها استدلال میکنند که افراد امروزه نهتنها از طریق رأیدادن یا عضویت در احزاب، بلکه از طریق خرید آگاهانه، تحریم کالاها، حمایت از برندهای اخلاقی یا پرهیز از شرکت های غیرمسئول، در فرآیندهای سیاسی مشارکت میکنند. این رفتارها، هرچند فردی بهنظر میرسند، اما در مجموع میتوانند بهعنوان فشاری جمعی بر شرکت ها و نهادهای سیاستگذار عمل کرده و تغییرات اجتماعی و اقتصادی ملموسی ایجاد کنند.
از سوی دیگر، بنت و زاکربرگ (2012) در کتاب «منطق کنشگری پیوندی: رسانههای دیجیتال و شخصیسازی سیاستهای مناقشهبرانگیز» ، مفهوم «کنشگری شخصیشده» 8را مطرح میکنند. آنها نشان میدهند که در عصر دیجیتال، افراد دیگر نیازی به سازمانهای نهادینهشده برای کنشگری ندارند. بلکه از طریق شبکههای اجتماعی و فضای مجازی، با استناد به هویتهای مشترک و ارزشهای فردی، بهصورت خودجوش و غیرمتمرکز، در سیاستهای سبک زندگی مشارکت میکنند. این نوع کنشگری، برخلاف مدلهای سنتی که بر هماهنگی سازمانیافته تأکید داشتند، بر اشتراکگذاری محتوا، همزمانی عاطفی و پیوندهای ضعیف شبکهای استوار است و بهراحتی میتواند در بستر فضای دیجیتال گسترش یابد.
همچنین، پرتوود – استیسر9 (2013) در کتاب «سیاست های سبک زندگی و کنشگری رادیکال» تأکید میکند که سیاست های سبک زندگی تنها محدود به مصرف نیستند، بلکه شامل کلیه انتخابهای روزمره از جمله روابط عاطفی، نحوه سکونت، نوع حیوان خانگی، خالکوبی، موسیقی مورد علاقه و حتی زبان بدن میشوند که میتوانند بهعنوان ابزاری برای مقاومت فرهنگی و نقد ساختارهای قدرت عمل کنند. وی با بررسی جنبشهای آناکو- فمینیستی و ضدسرمایهداری، نشان میدهد که چگونه افراد از طریق سبک زندگی خود، نهتنها هویت سیاسی خود را میسازند، بلکه زندگی را به یک صحنه سیاسی تبدیل میکنند. با این حال، وی هشدار میدهد که این سیاست ها ممکن است بهراحتی تجاریسازی شوند یا بهعنوان «آرامشبخش» توسط سیستم قدرت مورد سوءاستفاده قرار گیرند، مگر آنکه با کنشهای سازمانیافته و هدفمند ترکیب شوند.
این دیدگاهها در گسترش و تبیین مفهوم سیاستهای سبک زندگی، در کنار نظریههای دیگر صاحبنظران کلیدی نیز قرار میگیرند. تونی بنت در کتاب «فرهنگ غیرمدنی: ارتباطات، هویت و ظهور سیاستهای سبک زندگی» (1998) استدلال میکند که فرهنگ دیگر صرفاً یک حوزه انتزاعی یا زیباییشناختی نیست، بلکه در زندگی روزمره، از طریق مصرف، ارتباطات و رفتارهای فرهنگی، بهصورت فعال تولید و بازتولید میشود و بهعنوان عرصهای سیاسی و هویتی عمل میکند. وی سیاستهای سبک زندگی را بهعنوان شکلی از کنشگری معرفی میکند که در آن افراد از طریق انتخاب های فرهنگی و مصرفی خود مانند سلیقه، ذوق، نحوه پوشش یا الگوهای مصرف در برابر یا در همآمیختگی با ساختارهای قدرت، هویت خود را میسازندو مقاومت فرهنگی انجام میدهند. از دید بنت، این سیاستها ضمن بازنمایی هویتهای اجتماعی (طبقه، جنسیت، نژاد)، همزمان میتوانند هم ابزاری برای تسلط و هم وسیلهای برای مقاومت باشند.
آنتونی گیدنز با مفهوم «سیاست زندگی10» نشان میدهد که در جوامع مدرن، سیاست دیگر محدود به نهادهای رسمی نیست، بلکه در انتخابهای آگاهانه روزمرهمانند رژیم غذایی، روابط عاطفی یا سبک ارتباطات جای میگیرد و هویت را در مرکز کنشگری قرار میدهد.
میچلتی و استوله (2012) سیاست های سبک زندگی را در قالب «مصرف سیاسی» تبیین میکنند؛ یعنی افراد از طریق خرید یا تحریم کالاها، ارزشهای اخلاقی و سیاسی خود را اعمال میکنند و این رفتارها میتوانند به تغییرات اجتماعی ملموس منجر شوند.
پیر بوردیو (1984) با نظریه «تمایز» هشدار میدهد که سبک زندگی تنها انتخاب آزادانه نیست، بلکه ابزاری برای تمایز طبقاتی است؛ افراد با سرمایه فرهنگی بالا از طریق سلیقه و ذوق خاص خود، برتری اجتماعی خود را نشان میدهند و نابرابریها را بازتولید میکنند.
در عصر دیجیتال، بنت و زاگربرگ (2012) مفهوم «کنشگری شخصیشده» را مطرح میکنند که در آن افراد بدون وابستگی به سازمانهای نهادینهشده، از طریق شبکههای اجتماعی و بر اساس هویتهای مشترک، کنشگری میکنند.
همچنین تئوچاریس (2015) و دی مور (2014) تأکید میکنند که فضای دیجیتال نه تنها رسانهای برای ابراز هویت است، بلکه خود یک فضای کنشگری سیاسی محسوب میشود، هرچند با چالشهایی مانند «کنشگری تنبلانه» یا «حبابهای فیلتر» همراه است.
در مجموع، با تلفیق دیدگاههای این صاحبنظران، سیاستهای سبک زندگی را میتوان بهعنوان پدیدهای چندلایه تعریف کرد که:
- فردی است (مبتنی بر انتخابهای شخصی)،
- جمعی است و در شبکهها و جوامع آنلاین/آفلاین شکل میگیرد.
- هویتساز است و به تعبیری بازنمایی ارزشها و تعلقات اجتماعی است.
- کنشگری گر است وپتانسیل تأثیرگذاری بر نهادها و ساختارها را داردو
- و در عین حال دوگانه است ، هم ابزاری برای مقاومت و هم وسیلهای برای بازتولید نابرابریها و مصرفگرایی.
این مفهوم، نشاندهنده تحولی بنیادین در درک ما از «سیاست» است. سیاست دیگر فقط در پارلمان یا انتخابات اتفاق نمیافتد، بلکه در هر انتخاب آگاهانهی روزمره زندگی فردی نیز جریان دارد از سوپرمارکت تا اینستاگرام، از رژیم غذایی تا نوع پوشش.
در واقع سیاست های سبک زندگی به مجموعهای از کنشهای سیاسی و اجتماعی اشاره دارند که افراد از طریق انتخاب های روزمره خود مانند الگوی مصرف، نحوه پوشش، رژیم غذایی، فعالیت های دیجیتال و سبک ارتباطات در جهت ایجاد تغییرات سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی به کار میگیرند. در این رویکرد، سیاست دیگر محدود به نهادهای رسمی و تصمیمگیریهای دولتی نیست، بلکه به عرصه زندگی شخصی و فرآیندهای هویتسازی اجتماعی نفوذ میکند. این دیدگاه نشاندهنده تحولی در درک سیاستورزی است؛ یعنی انتخاب های فردی در زندگی روزمره نیز میتوانند بار معنایی سیاسی و اجتماعی داشته باشند. تونی بنت (1998) سیاست های سبک زندگی را بهعنوان تغییری در الگوهای سنتی مشارکت سیاسی توصیف میکند که در آن افراد از طریق انتخاب هایی مانند مصرف اخلاقی، حمایت از برندهای پایدار یا مشارکت در جوامع دیجیتال متعهد به عدالت اجتماعی، در فرآیندهای سیاسی دخیل میشوند.
تمایز میان سیاست های سبک زندگی و سیاستهای نهادی از مباحث کلیدی این حوزه است. سیاستهای نهادی شامل مشارکت رسمی در احزاب، رأیدادن و لابیگری میشود، در حالی که سیاست های سبک زندگی بر تصمیمگیریهای فردی و رفتارهای روزمره تأکید دارند. در واقع، در حالی که سیاست های نهادی با تکیه بر ساختارهای رسمی دموکراتیک، مشارکت شهروندان را سازماندهی میکنند، سیاستهای سبک زندگی فضایی جدید برای کنشگری اجتماعی و سیاسی غیررسمی فراهم میآورند که از طریق انتخابهای شخصی و سبکهای زندگی بیان میشود (Norris, 2002). میچلتی و همکاران (2004) نیز مصرف سیاسی را بهعنوان شکلی نوین از مشارکت سیاسی معرفی میکنند که در آن افراد از طریق انتخابها و رفتارهای مصرفی خود، ارزشها و پیامهای سیاسی و اخلاقی خود را ابراز میدارند.
ویژگی بارز سیاستهای سبک زندگی، فردی و شخصیشده بودن آنهاست که بهشدت تحت تأثیر هویت اجتماعی، ارزشها و نگرشهای فردی قرار دارد. بنت و زاگربرگ (2012) نقش رسانههای اجتماعی و فناوریهای دیجیتال را در ایجاد فضاهایی برای مشارکت شخصیشده در سیاستهای سبک زندگی برجسته میکنند؛ فضاهایی که در آن افراد با استناد به هویتهای مشترک، بهصورت خودجوش و غیرمتمرکز سازماندهی میشوند. همچنین، هانفلر و همکاران (2012) نشان میدهند که جنبشهای سبک زندگی عمدتاً تلاش میکنند سبکهای جدیدی از زندگی را بهعنوان بدیلهای اجتماعی معرفی کنند و بیشتر بر تغییر هنجارها، ارزشها و شیوههای روزمره تمرکز دارند تا دگرگونی مستقیم در ساختارهای نهادی.
در مقابل، بوردیو (1984) در نظریه «تمایز» هشدار میدهد که سبک زندگی صرفاً بازتاب انتخابهای آزادانه فردی نیست، بلکه ابزاری برای تمایز طبقاتی محسوب میشود. او مفهوم «سرمایه فرهنگی» را مطرح میکند و توضیح میدهد که افراد با سرمایه فرهنگی بالاتر، از طریق سلیقه و ذوق خاص خود، برتری اجتماعی خود را نشان داده و نابرابریهای اجتماعی را بازتولید میکنند.
ویژگی دیگر سیاستهای سبک زندگی، تمرکز آنها بر حوزه فرهنگی و اجتماعی است. برخلاف سیاستهای سنتی که عمدتاً در چارچوب نهادهای دولتی عمل میکنند، این سیاستها بیشتر به تغییر هنجارهای فرهنگی، ارزشهای اجتماعی و شیوههای زیست روزمره میپردازند. این رویکرد بهویژه در جنبشهای اجتماعی و فرهنگی که سبکهای جایگزین و ارزشمحور را ترویج میکنند، قابل توجه است. هانفلر و همکاران (2012) با بررسی جنبشهای زیستمحیطی و مصرف پایدار، نشان میدهند که این سیاستها چگونه از طریق تغییرات خرد در رفتارهای روزمره، نظمهای مسلط را به چالش میکشند.
رسانههای اجتماعی و فضای دیجیتال نیز بهعنوان بستری کلیدی برای گسترش و سازماندهی سیاستهای سبک زندگی عمل میکنند. بنت و زاگربرگ (2012) تأکید میکنند که رسانههای دیجیتال فضاهایی برای کنشگری فردی و جمعی ایجاد کردهاند که امکان گسترش ایدهها، تبادل نظر و بسیج جمعی را فراهم میآورند. این فضاها موجب شدهاند که مشارکتهای سیاسی بهصورت شبکهای و غیرمتمرکز شکل بگیرد شکلی که با مدلهای نهادی سنتی تفاوت دارد و افراد را به سازماندهی بر اساس هویتهای مشترک و انتخابهای سبک زندگی ترغیب میکند (تئوچاریس، 2015).
اشکال مختلف سیاستهای سبک زندگی مانند کنشگری سیاسی، مصرف اخلاقی، سبک زندگی ضدسرمایهداری و سیاستهای زیستمحیطی فردی در کنار یکدیگر عمل میکنند و افراد و گروهها از این طریق، ابعاد مختلف هویت و ارزشهای خود را بروز میدهند. بهعنوان مثال، مصرف سیاسی که مبتنی بر انتخاب آگاهانه محصولات و حمایت از شرکتهای مسئولیتپذیر است، بهعنوان ابزاری برای تأثیرگذاری بر بازار و نهادهای اجتماعی مطرح میشود.
از منظر نظری، تلفیق دیدگاههای ساختاری و کنشگرایانه در تحلیل سیاستهای سبک زندگی اهمیت ویژهای دارد. نظریهپردازانی مانند بوردیو (1984) و بک (1992) ساختارهای اجتماعی و ریسکهای مدرن را بهعنوان عوامل تعیینکننده در شکلگیری این سیاستها مطرح میکنند، در حالی که گیدنز (1991)، دی مور (2014) و تئوچاریس (2015) بر نقش انتخابهای فردی، کنشگری جمعی و هویت تأکید دارند. این رویکردهای تلفیقی کمک میکنند تا سیاستهای سبک زندگی نه تنها بهعنوان پیامدهای فردی، بلکه بهعنوان فرآیندهایی درهمتنیده با ساختارهای اجتماعی و فرهنگی تحلیل شوند.
گیدنز (1991) سبک زندگی را مجموعهای نسبتاً جامع از رفتارها و عملکردهای فردی میداند که نهتنها نیازهای روزمره را برآورده میسازد، بلکه بیانگر بازنمایی هویت شخصی در تعاملات اجتماعی است. وی استدلال میکند که در جوامع مدرن، با کاهش نفوذ سنت و افزایش پیچیدگیهای اجتماعی، افراد مجبورند از میان گزینههای متعدد سبک زندگی انتخاب کنند. این انتخاب ها در پوشش، خوراک، محیطهای اجتماعی و حتی روابط تعاملی نمود پیدا میکنند و بهصورت بازتابی نسبت به تغییرات محیطی و اجتماعی انعطافپذیر هستند. گیدنز همچنین مفهوم «سیاست زندگی» را مطرح میکند که به نحوه انتخاب افراد در زندگی روزمره اشاره دارد جایی که نه سنت و نه طبیعت، بلکه انتخابهای آگاهانه انسانی تعیینکنندهاند. این دیدگاه، سیاست را به حوزه فردی گسترش داده و هویت را در مرکز تحلیل سیاستهای سبک زندگی قرار میدهد.
سوبل (1981) نیز بر اهمیت سنجش رفتار و الگوهای مصرف بهعنوان شاخصهای اصلی سبک زندگی تأکید میکند و معتقد است که سبک زندگی چه در ابعاد فرهنگی و چه مادی پیامدهای گستردهای در تمام سطوح زندگی فردی و اجتماعی دارد و میتواند بر بهرهبرداری از منابع، ساختار خانواده، الگوهای مهاجرت، نرخ جرم و رفتارهای بهداشتی تأثیر بگذارد. از این منظر، سبک زندگی صرفاً مجموعهای از انتخابهای فردی نیست، بلکه بازتابی از شرایط و ساختارهای اجتماعی گستردهتر است.
در این رابطه این نکته حائز اهمیت است که ، تلفیق دیدگاههای ساختاری و کنشگرایانه به درک عمیقتری از سیاست های سبک زندگی کمک میکند. سیاست هایی که در آنها علاوه بر انتخاب فردی، عوامل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نیز نقش تعیینکننده دارند و میتوانند نیروهای ساختاری را به چالش کشیده و در تغییرات اجتماعی مؤثر باشند. این رویکرد تلفیقی، بهویژه در جوامع معاصر که با چالشهای زیستمحیطی، سلامت عمومی و نابرابریهای اجتماعی روبهرو هستند، ابزاری مناسب برای تحلیل پویاییهای سیاسی- اجتماعی سبک زندگی محسوب میشود.
تمایز بین سیاست های سبک زندگی و سیاست های نهادی
از نظر برخی پژوهشگران، سیاست های سبک زندگی در برابر سیاست های نهادی11 قرار میگیرد. در حالی که سیاستهای نهادی شامل مشارکت رسمی در احزاب، رأیدادن، لابیگری و فعالیتهای انتخاباتی است، سیاستهای سبک زندگی بر تصمیمهای فردی و رفتارهای روزمره تأکید دارد. در واقع، در سیاستهای نهادی، شهروندان از طریق فرآیندهای دموکراتیک سنتی مانند رأیگیری و مشارکت مدنی در امور حکومتی دخالت میکنند (Norris, 2002)، اما در سیاست های سبک زندگی، آنها با انتخاب شیوههای خاص زندگی، بهصورت غیرمستقیم، تأثیر اجتماعی و فرهنگی بر محیط پیرامون خود میگذارند.برای مثال، شخصی که از فروشگاه های زنجیرهای اجتناب کرده و خریدهای خود را از بازارهای محلی انجام میدهد، در حال اجرای سیاست سبک زندگی است که هدف آن حمایت از تولیدکنندگان کوچک و مقابله با سرمایهداری شرکتی است. این نوع از سیاستورزی بهعنوان نوعی "مصرف سیاسی" نیز شناخته میشود (Micheletti et al., 2004).
ویژگی های سیاست های سبک زندگی
الف) فردی و شخصیشده بودن :
سیاست های سبک زندگی بر اساس انتخابهای فردی و سبکهای خاص زندگی افراد شکل میگیرد. این سیاستها بهشدت تحت تأثیر هویت اجتماعی، ارزشها و نگرشهای شخصی هستند. همانطور که بنت و زاگربرگ (2012) اشاره میکنند، رسانه های اجتماعی و فناوری دیجیتال نقش مهمی در ایجاد فضاهایی برای سیاست های سبک زندگی ایفا میکنند، جایی که افراد با شیوههای شخصیشده اقدام به سازماندهی و مشارکت میکنند.
ب) تمرکز بر حوزه فرهنگی و اجتماعی:
برخلاف سیاست های سنتی که عمدتاً در حوزه دولت و نهادهای عمومی عمل میکنند، سیاستهای سبک زندگی بیشتر به تغییر هنجارهای فرهنگی، ارزشهای اجتماعی و شیوه های زندگی عمومی توجه دارند. پژوهش های هانفلر و همکاران (2012) نشان میدهد که جنبش های سبک زندگی بهجای تلاش برای تغییر مستقیم سیاستهای دولتی، تلاش میکنند سبکهای جدیدی از زندگی را بهعنوان بدیلهای اجتماعی معرفی کنند.
ج) استفاده از شبکههای اجتماعی و دیجیتال:
با ظهور رسانههای اجتماعی، سیاستهای سبک زندگی فرصت های جدیدی برای گسترش پیدا کردهاند. امروزه بسیاری از جنبشهای سبک زندگی از طریق پلتفرمهای آنلاین، مانند اینستاگرام و توییتر، سازماندهی میشوند.
اشکال سیاست های سبک زندگی
سیاست های سبک زندگی در قالب های مختلفی ظاهر میشوند که برخی از آنها عبارتند از:
الف) کنشگری سیاسی
یکی از اشکال سیاست های سبک زندگی ، کنش های معطوف به تاثیرگذاری (به عبارتی با اهداف و اغراض سیاسی) بر نهاد قدرت و سیاست و تصمیم گیری های سیاسی از طریق انتخاب های روزمره و سیاست های مصرف سیاسی سبک زندگی است. به نحوی که شهروندان به صورت فردی و یا جمعی برای یک احقاق حق ، اعتراض به یک تصمیم و عملکرد، ناکارآمدی ، عدم مشروعیت نظام سیاسی و ... در قالب های مختلف از جمله به شکل پویش های آنلاین و آفلاین و رسانه ای ، هنر گرافیتی (نقاشی خیابانی)، شعارنویسی ، پوشش خاص، مصرف محصولات خاص و ممنوعه و ... کنشگری فعال دارند.
ب) مصرف اخلاقی و مسئولانه:
یکی از مهمترین ابزارهای سیاست سبک زندگی، استفاده از الگوهای مصرف است. افراد با انتخاب محصولات سازگار با محیط زیست، خرید از شرکت های مسئولیتپذیر و اجتناب از برندهایی که حقوق کارگران را نقض میکنند، سعی در تأثیرگذاری بر بازار دارند (Micheletti et al., 2004).
ج) سبک زندگی ضدسرمایهداری:
جنبشهای ضدسرمایهداری، مانند جنبش زندگی مینیمالیستی12، نمونهای از سیاست های سبک زندگی هستند که افراد را به زندگی سادهتر، کاهش مصرف، و استفاده کمتر از منابع طبیعی تشویق میکنند. چنین سبکهایی، نهتنها بهعنوان انتخابهای فردی بلکه بهعنوان راهی برای نقد ساختارهای اقتصادی جهانی در نظر گرفته میشوند (Haenfler et al., 2012).
د) سیاست های زیست محیطی شخصی:
افرادی که سبک زندگی گیاه خواری، استفاده از انرژی های تجدیدپذیر، و حملو نقل عمومی را انتخاب میکنند، در حال اجرای سیاست های سبک زندگی با رویکرد زیستمحیطی هستند. این اقدامات اغلب با هدف مقابله با تغییرات اقلیمی و کاهش مصرف سوخت های فسیلی انجام میشود (Giddens, 1991).
برای دستیابی به یک درک جامع از سیاست های سبک زندگی، لازم است دیدگاه های ساختاری و کنشگرایانه را با هم تلفیق کرد. نظریهپردازان ساختارگرا مانند پیر بوردیو (Bourdieu, 1984) و اولریش بک (Beck, 1992) به نقش ساختارهای اجتماعی و ریسک های مدرن در شکل دهی به این سیاست ها تاکید میکنند. از طرف دیگر، نظریهپردازان کنشگرایانه مانند آنثونی گیدنز (Giddens, 1991)، جوست دی مور (De Moor, 2014)،و یانیس تئوچاریس (Theocharis, 2015) به نقش انتخاب های فردی، کنشگری جمعی، و هویت در سیاست های سبک زندگی تمرکز دارند. این تلفیق به ما کمک میکند تا متوجه شویم که سیاست های سبک زندگی نه تنها نتیجه تصمیمات شخصی هستند، بلکه تحت تأثیر ساختارهای بزرگتر اجتماعی و فرهنگی قرار دارند.
همچنین تلفیق دیدگاه هایی که به ابعاد غیردیجیتال سیاست های سبک زندگی تمرکز دارند (مانند گیدنز، بوردیو، و دی مور) با دیدگاه هایی که به ابعاد دیجیتال آن میپردازند (مانند تئوچاریس) به ما کمک میکند تا یک درک جامع تر از این سیاست ها در هر دو عرصه به دست آوریم. این تلفیق نشان میدهد که هرچند انتخاب های شخصی و فعالیت های آفلاین مهم هستند، اما فضای دیجیتال نیز نقش محوری در شکلدهی به سیاست های سبک زندگی ایفا میکند (Theocharis, 2015; De Moor, 2014).
استراتژی ها و تاکتیک های رایج در سیاستهای سبک زندگی:
- مصرف سیاسی13: انتخاب آگاهانه کالاها و خدمات بر اساس ملاحظات سیاسی و اخلاقی و تحریم برندها و شرکت های غیراخلاقی (Korten, 1995).
- زندگی پایدار14: اتخاذ سبک زندگی سازگار با محیط زیست، کاهش مصرف منابع، استفاده از انرژی های تجدیدپذیر و ترویج الگوهای مصرف پایدار (Dunlap & Catton, 1979).
- کنشگری دیجیتال: استفاده از فضای مجازی و رسانه های اجتماعی برای آگاهی بخشی، بسیج ، سازماندهی و مشارکت در کمپین های سیاسی و اجتماعی مرتبط با سبک زندگی (Theocharis & Lowe, 2016).
- اعتراضات مبتنی بر سبک زندگی15 : سازماندهی تظاهرات ، تحصن ها و اقدامات اعتراضی با محوریت سبک زندگی های خاص (مانند تظاهرات وگانها برای حقوق حیوانات، راهپیمایی های دوچرخهسواران برای حمل و نقل پایدار) (Taylor, 1989).
- ایجاد سبک زندگی های بدیل 16 : ترویج و الگوسازی سبک زندگی های جایگزین در حوزه های مختلف (مانند مسکن اشتراکی، کشاورزی شهری، اقتصاد مشارکتی( به عنوان مدلهای عملی برای جامعهای بهتر (Illich, 1973).
بسترهای شکل گیری سیاست های سبک زندگی
یکی از نکات کلیدی در تحلیل سیاست های سبک زندگی، درک تحولات بنیادین و کلیدی است که این حوزه را در دهههای اخیر متحول ساختهاند. این تحولات نه تنها نحوه فهم و تعریف سبک زندگی را تغییر دادهاند، بلکه چارچوبهای نظری و عملی سیاستگذاری در این حوزه را نیز متحول کردهاند. در طول چند دهه اخیر، شاهد تغییرات بنیادین در شیوههای کنشگری سیاسی- اجتماعی بودهایم که از مشارکت در سازوکارهای نهادی رسمی به سوی فعالیت های غیرنهادی و غیرمتعارف حرکت کرده است. سیاست های سبک زندگی عمدتاً بر کنشگری غیرنهادی متمرکزند؛ نوعی کنشگری که برخلاف فعالیت های نهادی نمیخواهد از طریق سازمانهای رسمی مانند احزاب یا دولت وارد عرصه قدرت شود و بیشتر بر تغییر سبک های زندگی و فشار اجتماعی تأکید دارد. این نوع کنشگری از طریق انتخاب های روزمره مانند مصرفگرایی اخلاقی و حمایت از محصولات دوستدار محیط زیست ابعاد گستردهتری از سیاستگذاری و تغییر اجتماعی را تحت تأثیر قرار میدهد (Micheletti, 2003). این بدیلها به شکل جنبشهای گسترده اجتماعی شکل گرفتهاند که بدون نیاز به ساختارهای نهادی، با اتکا به هویتهای فردی و جمعی فعالیت میکنند.
علاوه بر آن، سیاست های سبک زندگی از نظر نوع کنشگری، غالباً در چارچوب سیاستهای غیرمتعارف قرار دارند؛ جایی که افراد و گروهها با استفاده از روشهای غیررسمی چون اعتراضات مسالمتآمیز، کمپینهای مجازی و مصرف آگاهانه، بر تغییرات اجتماعی-سیاسی اثر میگذارند (Tarrow, 1996).جنبشهای زیستمحیطی ، مانند جنبش «سبز» و #FridaysForFuture نمونهای از این نوع کنشگری هستند که بدون نیاز به ساختارهای رسمی، با انتخاب های روزمره زندگی، تغییرات ملموسی را ایجاد کردهاند (Haenfler et al., 2012).
جهانیشدن فرهنگی یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین تحولات در شکلگیری سیاست های سبک زندگی در جوامع معاصر است. گیدنز (1991) بیان میکند که جهانیشدن باعث شده است که مرزهای جغرافیایی و فرهنگی در ارتباطات و تبادل سبکهای زندگی کمرنگتر شود و ارزشها و هنجارهای مختلف در سطح جهانی به اشتراک گذاشته شوند و به سبکهای زندگی محلی نفوذ کنند. این روند موجب ظهور هویتهای چندگانه و روشهای متنوع بیان آن در سبک زندگی میشود که فراتر از مختصات ملی و محلی است (Giddens, 1991).
جهانیشدن فرهنگی فشار برای انطباق با هنجارها و سبکهای جدید را افزایش میدهد و در عین حال فرصتهایی برای انتخابهای متنوع فراهم میآورد، اما نابرابریهای دسترسی به سبکهای زندگی جهانی و موضعگیری مقاومت فرهنگی را نیز به دنبال دارد(Held et al., 1999). این شرایط باعث شده تا سیاست های سبک زندگی نه تنها ابزاری برای تغییرات فردی، بلکه بستری برای تضارب و چالشهای فرهنگی-سیاسی در سطح جهانی شوند.
ظهور سیاست های سبک زندگی بهشدت متاثر از فرایند جهانیشدن است که به عنوان پدیدهای چندبعدی نه فقط اقتصاد و تجارت، بلکه زمینههای فرهنگی، اجتماعی و زیستمحیطی را نیز دگرگون کرده است (Held et al., 1999). جهانیشدن، با کاهش معنا و اهمیت مرزهای جغرافیایی و ملی نسبت به تولید و مصرف، فرصتها و چالشهای متعددی را در پی داشته است؛ از جمله تشدید نابرابریهای اجتماعی و بحرانهای زیستمحیطی گسترده. در این شرایط، سیاستهای سبک زندگی به عنوان پاسخی به این بحرانها ظاهر شدهاند که نه تنها تغییر رفتارهای فردی را محور خود قرار میدهند بلکه از طریق فشار سیاستی بر نهادهای دولتی و سازمانهای بینالمللی سعی در اصلاح سیاستهای پایداری و عدالت اجتماعی دارند (Giddens, 1991; Micheletti et al., 2004).
سیاست های سبک زندگی در فضای جهانیشده با تکیه بر انتخابهای مصرفی و تعهد به شیوه زندگی پایدار، مانند حمایت از برندهای سبز، مصرف کالاهای ارگانیک و کاهش اثرات زیستمحیطی، به یک ابزار تحول اجتماعی تبدیل شدهاند. جهانیشدن فرهنگی که ناشی از پیشرفت فناوریهای ارتباطی و گسترش تعاملات بینالملل است، به تغییرات بنیادی سبکهای زندگی و هویتهای فردی و جمعی انجامیده است (Giddens, 1991). در این بستر، هابرماس (Habermas, 1996) معتقد است جهانیشدن فرهنگی از شرایط لازم برای ظهور سیاستهای سبک زندگی مدرن است که امکان شکلگیری هویتهای چندگانه و تفاوتطلبانه را فراهم میآورد.
عناصر این جهانیشدن فرهنگی شامل اشتراکگذاری و انتقال فرهنگ، ارزشها و سبکهای زندگی از طریق رسانههای بینالمللی، مهاجرت، تجارت جهانی و فناوریهای دیجیتال است (Held et al., 1999). شبکههای دیجیتال و پلتفرمهای اجتماعی نقش کلیدی در تسهیل تبادل و گسترش سبکهای زندگی دارند (Bennett & Segerberg, 2012). سبکهای زندگی که پیشتر محدود به فرهنگهای منطقهای خاص بودند، اکنون به صورت جهانی فرموله میشوند؛ نظیر وگان بودن، مینیمالیسم و یوگا (Featherstone, 1987).
گسترش مصرفگرایی به عنوان یکی از ویژگیهای بارز سیاست های سبک زندگی در دوران جهانیشدن، در شکلگیری این سبکها موثر بوده و توسعه تجارت جهانی، نفوذ برندهای بینالمللی و فرهنگ مصرف کالاهای لوکس را تشدید کرده است. اگرچه این روند باعث افزایش فرصتهای اقتصادی شده اما منتقدانی نیز دارد که معتقدند به افزایش نابرابریها، تخریب محیطزیست و تضعیف فرهنگهای محلی آسیب زده است (Micheletti, 2003).
در این فرایند، هویتهای فردی و جمعی افراد نه تنها بر پایه تعلقات ملی یا محلی، بلکه در متن یک جامعه جهانی تعریف میشوند. سیاست های سبک زندگی نیز بر این اساس، انتخاب های روزمره افراد را به عنوان ابزاری برای پیوند با جامعه فراملی پذیرفته است (Giddens, 1991). پذیرش شیوه های زندگی شرقی مانند مدیتیشن، یوگا و رژیم های گیاهخواری نمونههایی از تغییر و برهمکنش فرهنگ ها به شمار میروند. همچنین نقش هنر، سینما و موسیقی از جمله فرهنگ هیپهاپ، در بازنمایی نگرشهای سیاسی و اجتماعی نسل جوان، گویای گستردگی تأثیر جهانیشدن بر سبک زندگی است.
در گستره اجتماعی، فمینیسم و حقوق بشر نیز به واسطه انتشار از جوامع غربی و توسعه آنها در فضای دیجیتال، موجب تقویت سیاستهای سبک زندگی در جهت حمایت از حقوق زنان و گروههای خاص شدهاند، به طوری که افراد نه تنها مصرفکنندگان این سبکها، بلکه تولیدکنندگان و مشارکتکنندگان فعال در بازتولید آنها هستند (Bennett & Segerberg, 2012).
یکی از عرصههای تاثیرگذار دیگر، حوزه پایداری و محیط زیست است که تحت تاثیر افزایش آگاهیهای جهانی نسبت به بحرانهای زیستمحیطی قرار گرفته است. سیاستهای سبک زندگی در این بستر متکی بر ایجاد تغییرات در سبکهای مصرف و رفتارهای روزمره جهت کاهش آسیبهای زیستمحیطی بودهاند (Theocharis, 2015).
با این حال، تأثیر این کنشها در ایران با پیچیدگیهای فراوانی مواجه است. کنشگریهای زیستمحیطی علیرغم تلاشهای داخلی و خارجی، به نحوی عمدتاً در قالب انتقاد از عملکرد نظام سیاسی و برجستهسازی ناکارآمدیها جای داده شدهاند و کمتر به شکل همراهی و بسیج عمومی برای حل این بحرانها درآمدهاند. اعتراضات به مسائل زیستمحیطی مانند آلودگی هوا، خشک شدن دریاچه ارومیه و انقراض گونههای جانوری بیشتر به عنوان جدالهای سیاسی دیده شده و کمتر نقش هماهنگ کننده و سازنده ایفا کردهاند.
کاهش اعتماد عمومی به نهادهای سیاسی و کاهش مشارکت مدنی رسمی یکی از عوامل کلیدی گسترش سیاستهای سبک زندگی است، بهگونهای که زمینهساز تغییرات بنیادین در نوع مشارکت اجتماعی و کنشگری شده است. رابرت پوتنام (1995) در کتاب معروف خود «بولینگ تنهایی» نشان داده است که میزان مشارکت در نهادهای رسمی مانند احزاب سیاسی، انجمنهای مدنی و اتحادیههای کارگری در دهههای اخیر بهشدت کاهش یافته است. در مقابل، افراد به شیوههای نوینی از مشارکت اجتماعی روی آوردهاند که بیشتر به زندگی روزمره و انتخابهای شخصی آنها مرتبط است (Putnam, 1995).
هانلفر و همکاران (2012) نیز تأکید میکنند که بسیاری از جوانان به جای پیوستن به گروههای نهادینهشده سیاسی، از طریق کنشگری سبک زندگی مانند انتخاب رژیمهای گیاهخواری، مد پایدار، پرهیز از مصرف کالاهای شرکتهای چندملیتی و دیگر رفتارهای روزمره، هویت سیاسی خود را میسازند. بدین ترتیب، سیاستهای سبک زندگی جایگزین سیاستهای سازمانیافته و رسمی شدهاند که منعکسکننده یک تغییر پارادایمی در حوزه مشارکت سیاسی و اجتماعی است (Haenfler et al., 2012).
سیاستهای سبک زندگی بیش از آنکه مبتنی بر کنشگری نهادی باشند، بر شکلهایی از کنشگری غیرنهادی تأکید دارند که برخلاف کنشگری نهادی، به طور مستقیم از طریق ساختارهای رسمی دولت، احزاب یا سازمانهای مدنی صورت نمیپذیرد. در کنشگری نهادی، افراد از طریق کانالهای رسمی نظیر رأیدهی، عضویت در احزاب یا شرکت در اعتراضات جمعی به دنبال ایجاد تغییرات سیاسی هستند (Tarrow, 1996). در مقابل، سیاستهای سبک زندگی بر تجمع انتخابهای روزمرهای نظیر مصرفگرایی اخلاقی، حمایت از محصولات زیستمحیطی و برندهای عادلانه تمرکز دارند که اگرچه تأثیر مستقیم بر تصمیمسازی کلان ندارند، ولی از طریق فشارها و تغییرات فرهنگی، ساختارهای اجتماعی را تحت تاثیر گسترده قرار میدهند (Micheletti, 2003).
از سوی دیگر، سیاست های سبک زندگی را میتوان نوعی کنشگری غیرمتعارف هم دانست؛ در این نوع کنشگری افراد از راههای غیررسمی مانند اعتراضات مسالمتآمیز، کمپینهای دیجیتال و مصرف آگاهانه برای کسب اهداف اجتماعی و سیاسی بهره میبرند. این کنشگریها در نهایت میتوانند به جنبشهای اجتماعی غیررسمی بزرگ منجر شوند. نمونههای شاخص این نوع سیاستها جنبشهای زیستمحیطی مانند جنبش سبز و کمپینهایی مثل #FridaysForFuture هستند که بر حمایت از انرژیهای تجدیدپذیر و حقوق حیوانات متمرکزند و بدون اتکا به سازوکارهای نهادی، تغییرات فرهنگی و اجتماعی را پیش میبرند (Haenfler et al., 2012).
ظهور رسانههای دیجیتال و شبکههای اجتماعی همچنین بهشدت نحوه سازماندهی و بسیج برای این نوع کنشگری را تغییر داده است. این رسانهها امکان ارتباط، آموزش و آگاهیرسانی را به طور مستقیم به افراد دادهاند و سبب شدهاند سیاستهای سبک زندگی از طریق شبکههای غیررسمی و اشخاص مستقل نیز گسترش یابند (Bennett & Segerberg, 2012). این ظرفیت موجب شده کمپینهایی مانند #MeToo و #FridaysForFuture برخلاف ساختارهای سنتی نهادی، بتوانند اعتراضات اجتماعی و تغییرات سیاسی ملموسی ایجاد کنند.
با این حال، چالشهایی مانند «تالارهای پژواک»، «حبابهای فیلتر» و «کنشگری تنبلانه» در فضای آنلاین وجود دارد که ممکن است بر تأثیرگذاری واقعی کنشگری غیرنهادی محدودیتهایی ایجاد کنند (Theocharis & Lowe, 2016).
یکی از عوامل اصلی در شکلگیری و گسترش سیاست های سبک زندگی، ظهور رسانههای دیجیتال و توسعه شبکههای اجتماعی است که به طور فزایندهای شیوههای سازماندهی و بسیج جنبشهای اجتماعی را دگرگون کردهاند. رسانههای دیجیتال امکان برقراری ارتباط مستقل و گسترده میان فعالان اجتماعی را فراهم ساختهاند، به گونهای که افراد بدون نیاز به واسطههای رسمی میتوانند دیدگاهها، تجربیات و انتخاب های سبک زندگی خود را به اشتراک گذاشته و اثرات قابل توجهی در سطح محلی و جهانی ایجاد کنند (Bennett & Segerberg, 2012).
این فناوریهای نوین، زمینه ساز پیدایش جنبشهای اجتماعی غیررسمی، مانند کمپینهای #MeToo و #FridaysForFuture شدهاند که بر انتخابهای فردی و اجتماعی تأکید دارند و از طریق رسانههای دیجیتال بر ساختارهای سنتی قدرت و سیاستگذاری فشار میآورند. این جنبشها برخلاف سیاست های نهادی کلاسیک، مبتنی بر شبکهها و ارتباطات فردی هستند و سازماندهیشان غیرمتمرکز و به شکل خودجوش صورت میگیرد (Bennett & Segerberg, 2012).
تئوریهای کنش اجتماعی، به ویژه چارلز تیلی (2004)، تأکید دارند که افراد و گروهها میتوانند از طریق ابزارهای غیررسمی، از جمله رسانههای اجتماعی، به مشارکت در فرآیندهای اجتماعی و فرهنگی بپردازند و از طریق کنشگری خلاقانه خود سازوکارهای سیاسی و اجتماعی را به چالش بکشند. فضای دیجیتال امکان میدهد که افراد از طریق انتخابهای مربوط به سبک زندگی، نسبت به مشکلات زیستمحیطی، فرهنگی و سیاسی واکنش نشان دهند و کنشگری کنند (Tilly, 2004).
فضای دیجیتال نه تنها بستر مناسبی برای کنشگری سبک زندگی فراهم آورده، بلکه امکان آموزش و آگاهیرسانی در زمینههای مختلف اجتماعی و زیستمحیطی را توسعه داده است. این ویژگی باعث شده که سیاستهای سبک زندگی متکی بر انتخابهای فردی، توسط جنبشها و شبکههای دیجیتال به سطحی بالاتر از تأثیرگذاری و سازماندهی برسند. برای مثال، مصرف ارگانیک به عنوان یکی از سیاست های سبک زندگی، تأثیرات مثبتی بر سلامت و محیط زیست داشته و با حمایت سیاستهای دولتی نیز همراه شده است (Theocharis, 2015).
یانِس تئوچاریس (2015) با تحقیق در رابطه با نقش فضای دیجیتال در شکلگیری و توسعه سیاستهای سبک زندگی نشان داده است که رسانههای اجتماعی و پلتفرمهای آنلاین، تبدیل به فضای کلیدی برای ابراز هویتهای سبک زندگی و سازماندهی کنشهای جمعی شدهاند. به گفته او، فضای دیجیتال میتواند تنها یک رسانه ارتباطی نباشد بلکه خود یک فضای هویتی و کنشگری سیاسی و فرهنگی باشد (Theocharis, 2015, p. 47).
با وجود این ظرفیتها، تئوچاریس توجه دارد که این کنشگری در فضای دیجیتال با چالشهایی مانند «تالارهای پژواک17» ، «حباب های فیلتر» 18و «کنشگری تنبلانه»19مواجه است که ممکن است اثرگذاری واقعی و گسترده این کنشگریها را محدود کنند(Theocharis & Lowe, 2016, p. 123). این چالشها بیانگر آن است که فضای دیجیتال، هرچند ظرفیت بالقوه بالایی دارد، اما تضمینی بر تغییرات اجتماعی جامع و پایدار نیست و همچنان نیازمند کنشگرانی فعال، آگاه و خلاق است.
مفهوم هویت در سیاست های سبک زندگی نقشی مرکزی و کلیدی ایفا میکند، چرا که انتخابهای سبک زندگی نه تنها بیانگر ارزشها و باورهای فردی هستند بلکه همزمان سازنده و بازنمایاننده هویتهای فردی و جمعی به شمار میآیند. استوارت هال (1996) نشان داده است که هویتها دائماً در حال تغییر و تحولاند و در هر دوره به شکلی متفاوت تعریف میشوند. به ویژه در عصر مدرن، هویتها به شکل «بستههای خودسرانه» 20شکل میگیرند که از متن هنجارهای غالب خارج میشوند و به معنای انتخاب و بازآفرینی معناها و هویتها توسط افراد است.
برخلاف سیاست های سنتی که عمدتاً بر ساختارها و نهادهای رسمی تمرکز دارند، سیاستهای سبک زندگی توجه ویژهای به هویتهای فردی و اجتماعی و شیوههای زیست روزمره دارند. در این نوع سیاستورزی، هویت نقشی محوری دارد، زیرا انتخابهای سبک زندگی در قالب مصرف فرهنگی، الگوهای پوشش، رژیم غذایی، رسانهها و حتی فعالیتهای دیجیتال نمود مییابند (Giddens, 1991). این انتخابها نه تنها جنبه فردی دارند بلکه ابعاد اجتماعی و سیاسی را نیز دربرمیگیرند. آنتونی گیدنز در کتاب «مدرنیته و هویت خود» (1991) توضیح میدهد که هویت در دوران مدرن به پروژهای بازتابی تبدیل شده است که افراد به طور مداوم درباره خود، جایگاه و سبک زندگیشان تصمیمگیری میکنند..
هویت در سیاست های سبک زندگی را میتوان در سه سطح تحلیل کرد:
1. هویت فردی که به ویژگیها و تصمیمات شخصی مانند انتخاب پوشش یا تغذیه اشاره دارد.
2. هویت اجتماعی که متعلق به گروههای خاص و مبتنی بر ارزشهای مشترک مثل جوامع زیستمحیطی و گیاهخواران است (Haenfler et al., 2012).
3. هویت سیاسی که بر تأثیر هویت فردی و اجتماعی در انتخابهای سیاسی، از جمله حمایت از کمپینهای مدنی و شرکت در اعتراضات اجتماعی تأکید دارد (Bennett, 1998).
در این چارچوب، هویت صرفاً یک امر فردی نیست بلکه کنشی اجتماعی است. افرادی که سبک زندگی پایدار، تغذیه سالم یا حمایت از حقوق حیوانات را انتخاب میکنند، این رفتارها را نه تنها بهعنوان تصمیمی شخصی، بلکه به عنوان بیانیهای سیاسی و اجتماعی میپذیرند (Micheletti et al., 2004). این انتخاب ها اغلب به لایههای اجتماعی و سیاسی گستردهتری فراتر از فرد تبدیل شدهاند (Featherstone, 1987). برای نمونه، فردی که مصرف محصولات بازیافتی را انتخاب میکند، علاوه بر هدف فردی، هویت خود را به عنوان فردی متعهد به مسائل زیستمحیطی ابراز میکند و این انتخابها گاه به سرمایه اجتماعی و تعیین جایگاه او در گروههای اجتماعی منجر میشود (Bourdieu, 1984).
هویت اجتماعی زمانی شکل میگیرد که انتخابهای فردی در چارچوب جمعی و گروهی معنا پیدا کنند. پیوستن به جنبشهای سبک زندگی مانند جنبش های زیستمحیطی، جنبشهای ضدسرمایهداری یا جنبش حقوق حیوانات نمونههایی از این سیاست ها هستند که افراد را به جمع وسیعتری متصل میکنند (Haenfler et al., 2012; Bennett, 2012).
چارلز تیلی (2004) در تئوری کنش اجتماعی بر اهمیت کنش جمعی و نقش هویتهای جمعی در تغییرات اجتماعی تأکید میکند. او معتقد است هویتهای فردی که در ارتباط با گروهها و جنبشهای اجتماعی شکل میگیرند، میتوانند به تغییرات کلان اجتماعی منتج شوند. بنت و سگربرگ (2012) نیز به نحوه کنشگری دیجیتال و شبکهای در عصر معاصر اشاره کردهاند که برخلاف کنشگری نهادی، اساساً توسط گروههای غیررسمی و فردی شکل گرفته است.
سرانجام، پیر بوردیو (1984) در نظریه تمایز نشان میدهد که سبک زندگی علاوه بر بازتاب سلیقه فردی، ابزاری برای تمایز طبقاتی است. سرمایه فرهنگی طبقات بالا در قالب انواع انتخابهای مصرفی و فرهنگی نمود مییابد و به بازتولید نابرابریهای اجتماعی منجر میشود. سیاستهای سبک زندگی امکان شکلگیری حرکتهای اعتراضی و ایجاد سبکهای زندگی بدیل را فراهم میآورند که همزمان جنبههای سیاسی نیز دارند. استوارت هال (1996) و دیک هبدیج (1979) نیز نشان دادهاند که سبکهای مصرفی و فرهنگی مانند لباس، رفتار و موسیقی زبان نمادینی برای بیان هویت جمعی و مقاومت فرهنگی هستند.
پسامدرنیته، بهعنوان یکی از نظریههای مهم قرن بیستم، تأثیر عمیقی بر شیوههای سیاستورزی، هویتیابی و سبک زندگی افراد در جوامع معاصر داشته است. این اندیشه، که به چرخش از روایتهای کلان و قطعی به سوی روایتهای خرد و متعدد اشاره دارد، تغییرات بنیادینی در نگرش افراد نسبت به هویت، مصرف و مشارکت اجتماعی ایجاد کرده است (2005; Hall, 1996).
ژان بودریار (Baudrillard, 1981) در کتاب «جامعه مصرفی» تحلیل میکند که مصرف در جوامع مدرن دیگر صرفا برای رفع نیازهای اساسی نیست بلکه بخشی از نظام نشانهها و معانی است که افراد هویت خود را از طریق آن بازتعریف و نمایش میدهند. در این رویکرد، سیاستهای سبک زندگی نه فقط بهعنوان یک رفتار سیاسی، بلکه بهعنوان یک نمایش هویتی مطرح میشود که افراد از طریق انتخاب برندهای پایدار، تغذیه گیاهخواری یا سبک زندگی مینیمالیستی، هویت اجتماعی خویش را ابراز میکنند (Baudrillard, 1981; Featherstone, 1987).مایک فدرستون (1987) در تحلیلهای خود نشان میدهد که در جامعه پسامدرن، سبک زندگی بهعنوان میدان رقابتی برای نمایش تفاوتها و هویتها عمل میکند. این میدان رقابتی موجب میشود که افراد به شیوههایی متفاوت خود را متمایز و بازنمود کنند، امری که در تضاد با یکنواختی و جهانیشدن کلی است (Featherstone, 1987).اولریش بک (1992) نیز در کتاب «جامعه ریسک» مفهوم بحرانهای مدرن همچون تغییرات اقلیمی، نابرابری اقتصادی و مسائل زیستمحیطی را مطرح میکند که این خطرات جدید، افراد را به توجه بیشتر به سبک زندگی و انتخابهای روزمره خویش ترغیب کردهاند. از این منظر، سبک زندگی واکنشی فعالانه به این تهدیدات بهشمار میآید و ابزاری برای مقابله با ریسکها و بحرانهای جهانی محسوب میشود (Beck, 1992).
در نتیجه، سیاستهای سبک زندگی در پسامدرنیته به شکلی پیچیده ترکیبی از اظهار هویت، مقاومت فرهنگی، و پاسخ به بحرانهای نوین هستند که همزمان نمایانگر تمایز اجتماعی و کنش سیاسی در سطح فردی و جمعی میباشند.
فرهنگ سیاسی یکی از مفاهیم کلیدی برای درک چرایی ظهور و گسترش سیاست های سبک زندگی در جوامع معاصر، بهویژه در دوران مدرن متأخر است. فرهنگ سیاسی به مجموعهای از نگرشها، باورها، و ارزشها اطلاق میشود که بر رفتارهای سیاسی و اجتماعی افراد تأثیر مستقیم میگذارند و در تعامل پیچیدهای با هویتهای جمعی و فردی و ساختارهای اجتماعی شکل میگیرند (Almond & Verba, 1963; Easton, 1965). نظریههای مختلف در حوزه فرهنگ سیاسی، به تأثیرات عمیق این پدیده بر رفتارهای سیاسی فردی و اجتماعی اشاره میکنند (Norris, 2011).
بر اساس بسیاری از تحلیلها، فرهنگ سیاسی در دوران مدرن متأخر ارتباط تنگاتنگ و مستقیمی با سیاستهای سبک زندگی یافته است. جریانهای نظری مانند پسامدرنیته و فردگرایی، که بر بازتعریف هویتها و مقاومتهای اجتماعی تأکید دارند، نشان میدهند که سیاستهای سبک زندگی به ابزاری فراتر از تغییرات فردی تبدیل شدهاند و در تغییرات گستردهتر اجتماعی و فرهنگی نقش ایفا میکنند (Giddens, 1991; Harvey, 1990).
ساموئل هانتینگتون در کتاب تاثیرگذار خود «برخورد تمدنها» (1996) معتقد است فرهنگ سیاسی جوامع عمدتاً توسط تمدنهای بزرگ و هویتهای فرهنگیشان شکل میگیرد و این فرهنگها بر گرایشها و روابط سیاسی اثرگذارند. به عنوان مثال، فرهنگهای تمدنی غرب، اسلام و شرق آسیا در ارزشها و باورهای خود نسبت به سیاست و اجتماع تفاوتهای فاحشی دارند که در سیاست های سبک زندگی بازتاب مییابد. این چارچوب تمدنی، به ما کمک میکند تا تفاوتهای سیاستهای سبک زندگی را براساس زمینههای فرهنگی- تمدنی جوامع بهتر درک کنیم (Huntington, 1996).
دانفلر (2005) با تمرکز بر فرهنگ سیاسی در جوامع دموکراتیک، بر اهمیت ارزشهای فردگرایانه و مشارکت اجتماعی تأکید میکند. طبق این دیدگاه، افراد بیشتر از طریق انتخابهای فردی و اجتماعی در فرآیندهای سیاسی شرکت میکنند و سیاستهای سبک زندگی خود را به عنوان نوعی مشارکت سیاسی میآزمایند.
ماریو ملوچی (1996) نیز بر نقش هویتهای فردی و جمعی در جنبشهای اجتماعی تأکید دارد. او معتقد است که از طریق انتخابهای سبک زندگی، افراد میتوانند در فرآیندهای اجتماعی و سیاسی مشارکت فعالانه داشته باشند. هویتهای فردی در تعامل با گروههای اجتماعی و جنبشهای سیاسی شکل میگیرند و از طریق آنها تحولات اجتماعی بزرگی رقم میخورد. سیاستهای سبک زندگی، بهویژه در جنبشهای اجتماعی سیاسی، زیستمحیطی، حقوق بشر و ضدسرمایهداری، ابزار بیانی برای این هویتها هستند (Melucci, 1996).
در نهایت، سیاست های سبک زندگی که مبتنی بر انتخاب های فردی و اجتماعی در حوزههای مختلف هستند، به یکی از ابزارهای مؤثر مشارکت سیاسی و اجتماعی تبدیل شدهاند. این سیاست ها نه فقط تأثیرگذار بر تغییرات فردی بلکه در تغییرات عمیق اجتماعی و فرهنگی در سطح جهانی نقش دارند. نمونههایی مانند مصرف پایدار، انرژیهای تجدیدپذیر، حمایت از جنبشهای اجتماعی و حقوق بشر نشاندهنده ظرفیت بیبدیل سیاستهای سبک زندگی در جهت تولید تغییرات پایدار در جهان معاصر است
نقدهای سیاستهای سبک زندگی
سیاست های سبک زندگی بهعنوان یکی از اشکال جدید مشارکت سیاسی و اجتماعی، در سال های اخیر بهشدت مورد توجه قرار گرفتهاند. با این حال، این سیاست ها با نقدهای متعددی روبهرو هستند که از ابعاد مختلف نظری، عملی، اجتماعی و اقتصادی قابل بررسیاند. بهنظر دی مور (De Moor, 2014) ، سیاست های سبک زندگی ظرفیت هایی برای تقویت هویت های فردی و جمعی دارند، اما بدون ترکیب با اقدامات سازمانیافته و سیستماتیک، اثرگذاری آن ها ممکن است محدود باشد. وی اشاره میکند که این نوع کنشگری ممکن است به عنوان یک ابزار«آرامشبخش» 21توسط سیستم های قدرت استفاده شود و از انجام کنش های بزرگتر و مؤثرتر جلوگیری کند (De Moor, 2014, p. 67).
درک کنشگری در سیاست های سبک زندگی نیازمند فراتر رفتن از تصور صرف انتخاب های فردی و ورود به عرصه کنش های جمعی، جنبش های اجتماعی و استراتژی های سیاسی است (De Moor, 2014). اگرچه سیاست های سبک زندگی اغلب در سطح انتخاب های فردی آغاز میشوند، اما پتانسیل تبدیل شدن به کنش های جمعی و جنبش های اجتماعی را دارا بوده و میتوانند به استراتژی های سیاسی موثری برای تغییر هنجارها ، ارزش ها و سیاست های عمومی تبدیل شوند (Theocharis, 2015).
انتخاب های سبک زندگی سیاسی به ندرت در خلاء انجام میشوند. بلکه اغلب در متن شبکه ها، گروهها و جوامع آنلاین و آفلاین شکل میگیرند و تقویت میشوند. فضای مجازی و رسانه های اجتماعی نقش کلیدی در بسیج و سازماندهی کنش های جمعی مبتنی بر سبک زندگی ایفا میکنند (Theocharis & Lowe, 2016).جوامع آنلاین وگان ها، گروه های محیط زیستی، شبکه های مصرفکنندگان اخلاقی و جنبش های مینیمالیستی، نمونه هایی از جوامع و شبکه هایی هستند که حول سبک زندگی های خاص شکل میگیرند و به کنشگری جمعی و سازمانیافته میپردازند (Dunlap & Catton, 1979). این جوامع و شبکه های هویت های جمعی مبتنی بر سبک زندگی را تقویت میکنند و منابع اجتماعی، اطلاعاتی و بسیجی لازم برای کنشگری موثرتر را فراهم میآورند (Hall, 1997).
پویایی بسیج و سازماندهی در سیاست های سبک زندگی، نشان میدهد که این نوع کنشگری صرفاً به انتخاب های فردی محدود نمیشود و پتانسیل تبدیل شدن به نیروی اجتماعی قدرتمند برای تغییر را داراست. برای مثال، جنبش های محیط زیستی از طریق بسیج آنلاین و آفلاین، سازماندهی اعتراضات، کمپین های آگاهی بخشی و ترویج سبک زندگی پایدار، توانستهاند تاثیر قابل توجهی بر افکار عمومی و سیاست های زیست محیطی در سطح جهانی داشته باشند (IPCC, 2021).
سیاست های سبک زندگی تنها یک نوع کنشگری نیستند، بلکه مجموعهای متنوع از استراتژی ها و تاکتیکهای سیاسی را شامل میشوند که کنشگران برای دستیابی به اهداف مختلف از آن ها بهره میگیرند (Giddens, 1991). این استراتژی ها و تاکتیک ها میتوانند بسیار متنوع و خلاقانه باشند و از کنش های نمادین و اعتراضی در سطح فردی و روزمره تا اقدامات سازمانیافته و جمعی در سطح جنبشهای اجتماعی و سیاسی را در برگیرند.
1. فردگرایی افراطی و نادیده گرفتن تغییرات ساختاری
یکی از مهمترین نقدهایی که به سیاست های سبک زندگی وارد شده است، تأکید بیش از حد آنها بر تغییرات فردی و نادیده گرفتن تغییرات ساختاری در سطح کلان است. این سیاستها معمولاً بر انتخابهای شخصی مانند رژیم غذایی، سبک مصرف، و حمایت از برندهای خاص متمرکز هستند، در حالی که بسیاری از مسائل سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و زیست محیطی ناشی از ساختارهای اقتصادی و سیاسی بزرگ تری هستند که تنها از طریق اصلاحات نهادی و تغییرات سیستماتیک قابل حلاند (Giddens, 1991). تمرکز بیش از حد بر رفتارهای فردی ، بهجای تغییرات نهادی ، موجب شده است که سیاست های سبک زندگی نتوانند بهطور قابلتوجهی بر نابرابریهای اجتماعی و بحرانهای کلان تأثیر بگذارند (Bennett, 1998).
اصلاحات پایدار و تأثیرگذار نیازمند سیاستگذاریهای کلان دولتی، اصلاحات اقتصادی، و فشار بر نهادهای بزرگ مانند دولتها و شرکت های چندملیتی هستند، اما سیاست های سبک زندگی اغلب از این بُعد غافل میشوند (Micheletti, 2003).
2. تجاریسازی و سرمایهداری مصرفی
یکی از نقدهای اساسی به سیاست های سبک زندگی، تبدیل آنها به بخشی از نظام سرمایهداری مصرفی است. شرکتها و برندهای تجاری بهسرعت از این سیاست ها برای بازاریابی محصولات خود استفاده کرده و مفاهیمی مانند "مصرف پایدار"، "سبک زندگی سبز"، و "اخلاق مصرف" را به استراتژیهای تجاری خود وارد کردهاند. این موضوع باعث شده است که بسیاری از افراد تصور کنند که تنها از طریق خرید کالاهای خاص میتوانند به تغییرات اجتماعی و زیستمحیطی کمک کنند، در حالی که این تغییرات نیازمند اصلاحات عمیقتری در سیاستهای اقتصادی و صنعتی هستند (Haenfler et al., 2012).
3.دسترسی نابرابر و تمایز طبقاتی
سیاستهای سبک زندگی اغلب بهعنوان گزینههایی برای تغییرات اجتماعی مطرح میشوند، اما دسترسی نابرابر به این سبکها، باعث شده که تنها گروههای خاصی از جامعه بتوانند در این سیاستها مشارکت کنند. بسیاری از انتخابهای سبک زندگی، مانند خرید محصولات ارگانیک، استفاده از خودروهای برقی، یا حمایت از برندهای پایدار، هزینههای بالایی دارند که تنها برای طبقات متوسط و بالای جامعه قابلدسترسی هستند (Fernandes, 2009).سیاستهای سبک زندگی بهدلیل هزینههای بالای آنها، معمولاً محدود به اقشار مرفه جامعه میشوند و به این ترتیب، امکان مشارکت همه افراد در این سیاستها وجود ندارد (Bourdieu, 1984). این سیاستها میتوانند به ابزار جدیدی برای تمایز طبقاتی تبدیل شوند، به این معنا که افراد مرفه از این سبک ها برای نشان دادن برتری اجتماعی خود استفاده کنند، در حالی که افراد کمدرآمد از مشارکت در این فرآیندها محروم بمانند.
4.ناکارآمدی در تغییرات سیاسی و اجتماعی بلندمدت
سیاست های سبک زندگی عمدتاً بر تغییرات فردی و انتخابهای روزمره تمرکز دارند، اما این تغییرات اغلب تأثیرات محدودی بر سیاست های کلان و تصمیمگیریهای سیاسی دارند. بسیاری از بحرانهای اجتماعی و زیستمحیطی ناشی از سیاستهای دولتها، شرکتهای بزرگ و نهادهای بینالمللی هستند که تغییر آنها نیازمند اقدامات نهادی و جنبشهای سازمانیافته است (Tilly, 2004). سیاستهای سبک زندگی ممکن است بهعنوان ابزاری برای مقاومت فرهنگی عمل کند، اما در عین حال، ممکن است توسط سیستم های قدرت استفاده شود تا توجه افراد از مسائل بنیادی سیاسی و اقتصادی معطوف به انتخابهای شخصی شود. این موضوع به این معناست که سیاست های سبک زندگی میتوانند بهعنوان یک شکل از "آرامشبخش" 22عمل کنند و از انجام کنشهای بزرگتر و مؤثرتر جلوگیری کنند (De Moor, 2014).
5. تأثیرپذیری از تغییرات مد و فرهنگ مصرفی
سیاست های سبک زندگی بهشدت تحت تأثیر تغییرات فرهنگی و اجتماعی هستند و در بسیاری از موارد، بهجای ایجاد تغییرات پایدار، به ترندهای زودگذر تبدیل میشوند. این امر باعث شده که بسیاری از این سیاست ها بهعنوان «مدهای زودگذر» تلقی شوند که پس از مدتی جای خود را به سبکهای جدید میدهند.
سیاست های سبک زندگی در جامعه ایران
سیاستهای سبک زندگی به عنوان یکی از گستردهترین و پیچیدهترین حوزههای کنش اجتماعی و سیاسی، نقش بسیار مهمی در شکلدهی و جهتدهی به رفتارهای فردی و جمعی مردم دارند. همچنین این سیاستها در ایران همواره میان کنشگریهای اجتماعی از پایین و سیاستگذاری رسمی از بالا در حال نوسان بودهاند. کنشگری خلاق، به معنای استفاده نوآورانه و استراتژیک از انتخابها و رفتارهای فردی و جمعی برای ایجاد تغییر در ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است که توانسته به ابزاری برای تغییر و نفوذ بر نهادهای قدرت بدل شود (Bennett & Segerberg, 2012; Micheletti, 2003). در این چارچوب، سیاستهای سبک زندگی از پایین به بالا شکل میگیرند؛ یعنی از دل جامعه و کنشگران اجتماعی بروز میکنند و نهادهای دولتی و قدرت را به واکنش و تغییر وادار میسازند (نودهفراهانی، ۱۴۰۱).
در جامعه ایران، این کنشگری خلاق در قالب مواجههای چندلایه میان جریانهای جهانیشده و سنتهای محلی ـ مذهبی رخ داده است. جهانیشدن فرهنگی که بهواسطه رسانهها و فضای دیجیتال امکانپذیر شده، تأثیر عمیقی بر سبک زندگی نسل جوان و طبقات متوسط شهری داشته است. استقبال گسترده از برندهای جهانی مانند Apple، Samsung و Nike نشاندهنده پیوند هویتی نسل جدید با فرهنگ مصرفی جهان غرب و بازنمایی نوعی هویت مدرن و فراملی است که از طریق مصرف و انتخاب سبک زندگی به عرصه عمومی منتقل میشود (Giddens, 1991). شبکههای اجتماعی مانند اینستاگرام و تلگرام به بستری برای به نمایش گذاشتن این هویتها و بیان ترجیحات سیاسی، فرهنگی و مصرفی تبدیل شدهاند که نمودی بارز از سیاستهای سبک زندگی مدرن و متصل به جهانیشدن به شمار میآید (Bennett & Segerberg, 2012).
از سوی دیگر، بخشهای دیگری از جامعه ایران، بهویژه گروههای مذهبی، نسلهای قدیمیتر و مناطق با هویتهای محلی قوی، در برابر چنین گسترش فرهنگی و هویتی مقاومت نشان دادهاند. این مقاومت در قالب پایبندی به سبک زندگی ایرانی-اسلامی، رعایت حجاب اسلامی، مصرف کالاهای سنتی و محلی و حفظ ارزشهای فرهنگی و مذهبی بروز میکند که خود یک سیاست سبک زندگی و کنش هویتی برای حفظ استقلال فرهنگی و مقابله با جهانیشدن به شمار میآید (نودهفراهانی، ۱۴۰۱؛ آزاد ارمکی، ۱۳۹۷).
این دو جریان در جامعه ایران، همواره در حال تعامل و تضاد بوده و سیاستهای سبک زندگی را شکل دادهاند. اعتراضات سال ۱۴۰۱ نمونهای از حرکتهای اجتماعی مبتنی بر سیاست های سبک زندگی است. جنبشهای زیستمحیطی نیز با ترغیب به رفتارهای مصرفی متفاوت مانند کاهش استفاده از پلاستیک و حمایت از محصولات ارگانیک توانستهاند علاوه بر تغییرات فردی، سبب اصلاح سیاستهای کلان محیطزیستی شوند. کمپینهای دیجیتال مانند #SaveTheAralSea و #FridaysForFuture نمونههایی از این تأثیرگذاری هستند که دولت را به اتخاذ سیاستهای جدید وادار کردهاند (مرکز تحقیقات محیط زیست ایران، ۱۴۰۲).
مصرفگرایی نیز در ایران کنشی نمادین است که گاه دارای بار سیاسی و اجتماعی است، به ویژه وقتی که استفاده از برندهای جهانی یا مبارزه برای حمایت از تولیدات داخلی از طریق رسانهها و شبکههای اجتماعی به مثابه اعمال فشار بر سیاستهای اقتصادی حکومتی عمل میکند (رنجبر و همکاران، ۱۴۰۰).
پوشش زنان نیز یکی از عرصههای مهم سیاستهای سبک زندگی است. تغییر پوشش و گسترش انتخابهای متنوع، نمادهای هویتی و مقاومت فرهنگی در برابر محدودیتهای رسمی است. همچنین موسیقی، به ویژه موسیقی پاپ غربی و جنبشهای زیرزمینی، ابزار مهمی برای ابراز هویت فرهنگی و سیاسی جامعه جوان ایرانی شده است. خالکوبی نیز به نمادی از مقاومت و بیان هویت تبدیل شده است که اگرچه با محدودیتهای قانونی روبروست، اما در حال رشد و تأثیرگذاری است. رژیمهای غذایی خاص (مانند وگان بودن) نیز نشانههایی از سیاستهای سبک زندگی هستند که همگی با استفاده از فضای مجازی گسترش یافتهاند و به شکل مقاومت فرهنگی و بیان هویت سیاسی برجسته شدهاند (محمودی، ۱۴۰۲).
فضای دیجیتال بهعنوان محمل اصلی کنشگری خلاق، میدانی برای ظهور هویتهای نو، بسیج اجتماعی، و فشار بر نهادهای سیاستگذار و قدرت محسوب میشود؛ جایی که سیاستهای سبک زندگی در تعامل مستقیم با فرهنگ، سیاست و اقتصاد قرار میگیرند و قادرند تحولات بنیادینی را شکل دهند (عباس زاده، ۱۳۹۹).
در نهایت، سیاستهای سبک زندگی در ایران نه تنها انتخابهای فردی را تحت تأثیر قرار میدهند بلکه به مثابه کنشهای اجتماعی و سیاسی کُنشی تأثیرگذار در روندهای تحول اجتماعی و ساختار قدرت عمل میکنند و مسیر آینده این کشور را با توجه به تعامل میان نیروهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی رقم میزنند.
بنابراین در ایران، سیاستهای سبک زندگی به مثابه عرصهای پویا، تعاملی و چندلایه، پیوند میان تغییرات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را فراهم میکند که توانسته است ضمن ایجاد تغییرات بنیادین در رفتارها و هویتها، نهادهای قدرت را نیز در مسیر تحول قرار دهد. این سیاست ها به کنشگری خلاق و مستمر از سوی جامعه مدنی نیازمندند تا بتوانند در عرصههای گوناگون فرهنگی، اقتصادی و سیاسی اثرگذار باشند و مسیر توسعه ایران را به سمت تعالی و عدالت هموار کنند.
دستاورد نظری (یافته ها)
یکی از نمونه های برجسته سیاست های سبک زندگی در ایران که توانسته تأثیر زیادی بر تصمیمگیری های دولتی و نهاد قدرت بگذارد، اعتراضات آبان سال 1401 بود.این حرکت یکی از مهمترین حرکت های اعتراضی در ایران بود که به عنوان یک کنش سیاسی- اجتماعی با ماهیت سیاست های سبک زندگی در ایران رقم خورد. همچنین کمپین های گوناگونی که در مورد موضوعات سیاسی ، اجتماعی و زیست محیطی در این سال ها به وقوع پیوسته موید این مطلب است.. برخی پویش های زیست محیطی ، از طریق ترغیب برای تغییر در سبک زندگی مانند کاهش مصرف پلاستیک ، خرید محصولات ارگانیک و ... به تأثیرگذاری بر رفتارهای فردی و جمعی پرداختهاند، در عین حال در فضای عمومی به ایجاد فشار برای اصلاحات سیاسی در سیاست های محیط زیستی نیز منجر شدهاند.
همچنین در ایران، پویش هایی مانند #SaveTheAralSea و #FridaysForFuture که بهویژه در فضای دیجیتال و رسانه های اجتماعی گسترش یافتند، تلاش کردهاند تا دولت ها و نهادهای قدرت را برای پیگیری سیاست های زیست محیطی و اتخاذ تصمیمات مؤثرتر در مورد بحران های زیستمحیطی تحت فشار قرار دهند. این جنبشها نشان میدهند که چگونه انتخاب های فردی و اجتماعی، از طریق رسانه های دیجیتال و فعالیتهای جمعی، میتوانند بر فرآیندهای تصمیمگیری دولتی تأثیرگذار باشند.
فشارهای اجتماعی ناشی از جنبش های زیست محیطی بهویژه در سالهای اخیر، به تصویب سیاست های جدیدی مانند حمایت از استفاده از انرژی های تجدیدپذیر در ایران منجر شده است. علاوه بر این، در سال های اخیر ایران بهطور فزایندهای به سمت استفاده از سوخت های پاک و حملونقل عمومی حرکت کرده است که نشاندهندهی تأثیرات این جنبش ها و سیاست های سبک زندگی در تغییر نگرش های سیاسی است.این نمونهها نشان میدهند که سیاست های سبک زندگی در ایران میتوانند بهطور مؤثری به فشار اجتماعی برای اصلاحات محیط زیستی و تغییر در سیاست های دولتی تبدیل شوند.
یکی دیگر از نمونه های سیاست های سبک زندگی که در جامعه ایران تأثیر زیادی بر نهادهای دولتی و تصمیمگیری های سیاسی گذاشته، گرایش به مصرفگرایی و استفاده از برندهای جهانی است. این نوع مصرفگرایی بهویژه در طبقات متوسط و بالای جامعه ایران مشاهده میشود که از طریق خرید کالاهای برندهای جهانی، به طور غیرمستقیم خواستار دسترسی بیشتر به بازارهای جهانی و حذف موانع تجاری و اقتصادی هستندکه خود این سیاستهای سبک زندگی و رفتاراجتماعی ناشی از آن گاهی تا مرزتعارض وتنازع وبه عبارت دیگر مساله اجتماعی پیش می رود.
مصرف برندهایی مانند Apple، Samsung و Nike در ایران، بهعنوان نمادی از وضعیت اجتماعی و مدرنیته، بهطور غیررسمی خواستهای برای اصلاحات اقتصادی و افزایش دسترسی به کالاهای جهانی است. این گرایش به مصرفگرایی، بهویژه از طریق فشارهای اجتماعی و رسانههای دیجیتال، به نهادهای دولتی برای تسهیل تجارت و افزایش دسترسی به محصولات خارجی فشار وارد کرده است.
البته در مقابل مصرفگرایی جهانی، در برخی از بخش های جامعه ایران، بهویژه پس از تحریم ها، سیاست های خرید از کالاهای ایرانی بهعنوان ابزاری برای حمایت از تولید داخلی و تقویت اقتصاد ملی مطرح شده است. این سیاست ها بهویژه از طریق کمپین های دیجیتال و رسانه های اجتماعی به تأثیرگذاری بر تصمیمات اقتصادی دولتی پرداختهاند. مصرفگرایی و انتخاب های مصرفی در ایران نه تنها بر رفتار فردی تأثیرگذار است ، بلکه بهعنوان ابزاری برای فشار بر نهادهای دولتی و ایجاد تغییرات در سیاست های اقتصادی و تجاری عمل میکند. این انتخاب ها باعث میشوند که دولت ها سیاست های اقتصادی خود را با توجه به خواسته های مصرفکنندگان و فشارهای اجتماعی تنظیم کنند (رجوع شود به Featherstone, 1987 برای مطالعه بیشتر).
در ایران، نوع پوشش بهویژه برای زنان، یکی از مهمترین عرصههای سیاستهای سبک زندگی و کنشگری سیاسی است. از آنجا که نوع پوشش در ایران بهویژه برای زنان بهطور قانونی تحت تأثیر سیاست های دولت قرار دارد، انتخاب های پوششی افراد میتوانند بهعنوان یک ابزار برای مقاومت در برابرسیاستهای دولت و ابراز هویت فرهنگی و اجتماعی عمل کنند.
در ایران، نوع پوشش حجاب بهعنوان یک قانون اجتماعی و البته مبتنی بر هنجارهای دینی و سنت های ایرانی برای زنان اعمال میشود. این مسئله به طور عمده در سیاست های سبک زندگی افراد تأثیر گذاشته است. برخی از زنان، با استفاده از الگوهای پوشش مدرن که به نوعی با پوشش اسلامی ترکیب شده است، تلاش کردهاند تا هویت فردی خود را بیان کنند.
در سال های اخیر، به ویژه در مناطق شهری، برخی از زنان و جوانان ایرانی با استفاده از پوشش های غیررسمی و مدرن تلاش کردهاند الگوهای رسمی و هنجاری پوشش را به چالش بکشند. این انتخاب ها، بهویژه در نسل جوان، نمادی از تغییرات فرهنگی و اجتماعی در ایران هستند که بهطور غیررسمی و از طریق سبک های پوشش بهصورت اعتراض و بیان هویت اجتماعی عمل میکنند.همچنین در برخی از گروه های اجتماعی و بهویژه در میان طبقات بالای جامعه، انتخاب های پوششی بهطور چشمگیری از مدهای غربی تأثیر پذیرفتهاند. این انتخاب ها، که شامل لباسهای برند جهانی و استفاده از مدلهای غربی است، نه تنها بهعنوان انتخاب های فردی بلکه بهعنوان بیانی از تمایل به جهانی شدن و پذیرش فرهنگ جهانی نیز به شمار میروند.نوع پوشش در ایران بهویژه در میان نسل جوان و زنان، بهعنوان بخشی از سیاست های سبک زندگی، میتواند بهعنوان ابزاری برای بیان مقاومت فرهنگی و اعتراض سیاسی در نظر گرفته شود. این انتخاب ها بهویژه در فضای دیجیتال و رسانه های اجتماعی گسترش یافتهاند و بهطور غیررسمی و غیرسازمانی میتوانند فشارهایی برنهادهای قدرت ایجاد کنند .
موسیقی بهویژه در ایران، یکی از عرصه های مهم سیاست های سبک زندگی و ابزار کنشگری سیاسی است. موسیقی نه تنها بهعنوان یک سرگرمی فرهنگی بلکه بهعنوان ابزاری برای بیان اعتراضات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در نظر گرفته میشود. انتخابهای موسیقایی میتوانند بهطور مستقیم بر هویت فردی و گفتمان اجتماعی تأثیر بگذارند.در ایران، موسیقی پاپ غربی بهویژه در میان جوانان بسیار محبوب است. این سبک موسیقی بهعنوان نمادی از مدرنیته و تمایل به پذیرش فرهنگ غربی در ایران در نظر گرفته میشود. بسیاری از جوانان ایرانی از طریق گوش دادن به این موسیقیها، هویت فرهنگی خود را بیان میکنند و از آن برای مقابله با محدودیتهای اجتماعی و فرهنگی استفاده میکنند.
برخی از هنرمندان و گروه های موسیقی ایرانی بهویژه در دورههای مختلف سیاسی، از موسیقی بهعنوان ابزار اعتراض به شرایط سیاسی و اجتماعی استفاده کردهاند. این نوع موسیقی ها که معمولاً مضامین آزادی، حقوق بشر و مقاومت فرهنگی را مطرح میکنند، به طور غیررسمی در میان جوانان ایرانی رواج یافته و بهعنوان ابزار کنشگری سیاسی در نظر گرفته میشوند. در واقع موسیقی در ایران نه تنها ابزاری برای ابراز هویت فردی و اجتماعی است بلکه به عنوان یک ابزار مقاومت فرهنگی و اعتراض اجتماعی نیز عمل میکند. این انتخاب ها میتوانند تأثیرات گستردهای بر تصمیمگیری های سیاسی و برنامه های اجتماعی در ایران داشته باشند.
خالکوبی23 یا تاتو، در سال های اخیر بهعنوان یکی از سیاست های سبک زندگی در ایران مطرح شده است. در گذشته، خالکوبی بهعنوان یک تابو فرهنگی و اجتماعی در ایران شناخته میشد، اما در دهههای اخیر بهویژه در میان نسل جوان و طبقات متوسط شهری، این پدیده به ابزاری برای ابراز هویت فردی و اجتماعی تبدیل شده است. از طریق انتخاب طراحیهای خاص تاتو، افراد میتوانند به طور نمادین هویت خود را به نمایش بگذارند و همچنین به جنبش های فرهنگی، اجتماعی یا سیاسی بپیوندند.در ایران، برخی از افراد از خالکوبی برای بیان دیدگاه های اجتماعی و سیاسی خود استفاده کردهاند. برای مثال، استفاده از تاتوهایی با مضامین آزادی، برابری، یا حقوق بشر بهعنوان نمادی از اعتراض به محدودیت های اجتماعی و سیاسی در ایران مشاهده میشود. این انتخاب ها بهویژه در میان فعالان سیاسی، هنرمندان و جوانان مشاهده میشود.
در بعضی از موارد، خالکوبی بهعنوان یک عمل مقاومت فرهنگی در برابر محدودیتهای اجتماعی و هویتی مشاهده میشود. بهویژه در گروههای اجتماعی که به دنبال آزادیهای فردی و خودبیانگری هستند، خالکوبی بهعنوان راهی برای شکستن تابوهای فرهنگی و اجتماعی رایج در ایران استفاده میشود. آنارشیسم بهعنوان یک شکل از سیاست های سبک زندگی، از طریق انتخاب های خاصی (مانند خالکوبی، لباسپوشی سیاه، و رژیم غذایی وگان) به مقاومت فرهنگی پرداخته است (Portwood-Stacer, 2013). این انتخاب ها میتوانند به عنوان نقدی از سیستم های موجود عمل کنند، اما ممکن است بهدلیل جذابیت زیباییشناختی، توسط سیستم های تجاری استفاده شوند.
رژیم های غذایی مانند وگان بودن(گیاه خواری) که به کاهش مصرف محصولات حیوانی و حمایت از محیط زیست تأکید دارند، بهویژه در میان جوانان و طبقات تحصیلکرده ایران محبوبیت پیدا کرده است. این انتخاب ها بیشتر در واکنش به بحران های زیست محیطی و بحرانهای مربوط به حقوق حیوانات بهعنوان یک سیاست سبک زندگی دیده میشوند.البته شواهد علمی و قطعی به عنوان یک ملاک سنجش برای تایید این مدعا وجود ندارد .
فضای دیجیتال همچنین تأثیر زیادی بر فرهنگ مصرف و انتخاب های اجتماعی در ایران داشته است. در این فضا، برندها و محصولات جهانی بهسرعت در دسترس قرار گرفتهاند و این امر موجب تغییر در الگوهای مصرف شده است.
بسیاری از برندهای بینالمللی از طریق پلتفرم های دیجیتال در ایران حضور دارند و محصولات خود را تبلیغ میکنند. این امر باعث شده که برندهای خارجی در ایران به نمادهای وضعیت اجتماعی و مدرنیته تبدیل شوند.در سالهای اخیر، خرید آنلاین در ایران بهویژه در دوران پاندمی کووید-19 رونق زیادی پیدا کرده است. بسیاری از افراد، بهویژه در مناطق شهری، ترجیح میدهند خریدهای خود را از طریق پلتفرمهای دیجیتال انجام دهند.
فضای دیجیتال و شبکه های اجتماعی در ایران بهعنوان ابزاری برای تأثیرگذاری بر نهادهای قدرت و فرآیند های تصمیمگیری های سیاسی عمل کردهاند. این فضا به افراد این امکان را میدهد که بهطور مستقیم در بحث های اجتماعی و سیاسی مشارکت کرده و تأثیرات معناداری بر سیاست های دولتی بگذارند.
فضای دیجیتال بهویژه از طریق پلتفرم هایی مانند اینستاگرام و تلگرام به ابزاری برای بسیج اجتماعی و تأثیرگذاری بر نهادهای دولتی تبدیل شده است. بسیاری از جنبشهای اجتماعی و سیاسی در ایران بهطور عمده از طریق این رسانهها گسترش یافتهاند و توانستهاند فشار زیادی بر دولتها برای تغییر در سیاستهای داخلی وارد کنند.
کمپین هایی مانند #FridaysForFuture در ایران، که به تغییرات اقلیمی و بحران های زیست محیطی توجه دارند، از فضای دیجیتال برای فشار بر نهادهای دولتی و جلب حمایت عمومی استفاده کردهاند. همچنین کمپین هایی مانند #WomenLifeFreedom که بهویژه در فضای دیجیتال در ایران گسترش یافته است، تأثیر زیادی بر تغییرات در سیاست های جنسیتی و حقوق زنان داشته است. این جنبش ها با فشار بر دولت ها، خواستار حقوق برابر برای زنان و تغییر در قوانین بودهاند.
سیاست های سبک زندگی در جامعه ایران، از طریق انتخاب های فرهنگی مانند خالکوبی، نوع پوشش، موسیقیها و دیگر رفتارهای اجتماعی، بهطور مستقیم و غیرمستقیم بر نهادهای دولتی و فرآیندهای تصمیمگیری سیاسی تأثیر میگذارند. این انتخابها بهویژه در میان نسل جوان و طبقات متوسط و بالای جامعه ایران بهعنوان ابزارهایی برای بیان هویت فردی و اجتماعی و مقاومت فرهنگی در برابر محدودیتهای دولتی و اجتماعی عمل میکنند. از طرفی، برخی از این سیاست ها بهویژه در عرصههای زیست محیطی و فرهنگی بهعنوان ابزارهایی برای اعتراض اجتماعی و تأثیرگذاری بر نهاد قدرت تبدیل شدهاند. بهطور کلی، سیاست های سبک زندگی در ایران نه تنها بر رفتارهای فردی تأثیر دارند بلکه به ابزاری برای تغییرات اجتماعی و سیاسی در جامعه تبدیل شدهاند.
بنابراین بر اساس تحلیل ادبیات نظری انجام شده، یافته های پژوهش حاضر در خصوص سیاست های سبک زندگی در عصر مدرن به شرح زیر است:
1. سیاست های سبک زندگی پدیدهای برآمده از شرایط خاص مدرنیته است. تحولات بنیادین عصر مدرن (فردیتیابی، جامعه ریسک، مدرنیته سیال) زمینه را برای ظهور این نوع سیاست فراهم کردهاند. سیاستهای سبک زندگی پاسخی به شرایطی هستند که در آن سنت ها و قطعیت های گذشته کمرنگ شده، انتخاب های فردی اهمیت فزایندهای یافتهاند و ریسک های مدرن بر زندگی روزمره سایه افکندهاند.
سیاست های سبک زندگی پدیدهای چندوجهی است که ابعاد فردی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را در هم میآمیزد. این نوع سیاست صرفاً به انتخابهای فردی محدود نمیشود، بلکه ابعاد جمعی، هویتی، نمادین و کنشگری نیز دارد و میتواند در سطوح مختلف فردی، گروهی، اجتماعی و سیاسی تاثیرگذار باشد.
مفهوم «سیاست های سبک زندگی» به معنای دقیق کلمه، یک مفهوم نوظهور و در حال تکامل است. هنوز تعریف واحد و جامعی از این مفهوم وجود ندارد و پژوهشهای نظری در این حوزه همچنان در حال شکلگیری و توسعه هستند. مقاله حاضر تلاش کرده است تا با ارائه یک چارچوب تحلیلی ، به تبیین دقیقتر و جامعتر این مفهوم کمک کند.
2. کنشگری در سیاست های سبک زندگی از انتخاب های فردی آغاز میشود، اما پتانسیل تبدیل شدن به کنشهای جمعی و جنبش های اجتماعی را داراست. انتخاب های سبک زندگی سیاسی به ندرت در خلاء انجام میشوند و اغلب در متن شبکهها، گروهها و جوامع آنلاین و آفلاین شکل میگیرند و تقویت میشوند.
فضای مجازی و رسانههای اجتماعی نقش کلیدی در بسیج و سازماندهی کنشهای جمعی مبتنی بر سبک زندگی ایفا میکنند. این پلتفرم ها امکان ایجاد جوامع آنلاین، به اشتراکگذاری اطلاعات، هماهنگی اقدامات و تقویت هویتهای جمعی را فراهم میسازند.
سیاست های سبک زندگی مجموعهای متنوع از استراتژیها و تاکتیکهای کنشگری سیاسی را شامل میشوند. این استراتژی ها و تاکتیک ها میتوانند بسیار متنوع و خلاقانه باشند و از کنشهای نمادین و اعتراضی در سطح فردی و روزمره تا اقدامات سازمانیافته و جمعی در سطح جنبشهای اجتماعی و سیاسی را در برگیرند.
سیاست های سبک زندگی صرفاً به کنشهای نمادین و بیانی محدود نمیشوند و پتانسیل تاثیرگذاری واقعی بر جامعه و سیاست را دارا هستند. اگرچه کنشهای نمادین و بیانی نقش مهمی در آگاهیبخشی و تغییر نگرشها ایفا میکنند، اما سیاست های سبک زندگی میتوانند به اقدامات عملی و ملموس نیز منجر شوند و به تغییرات ساختاری و نهادی کمک کنند.
اثربخشی سیاست های سبک زندگی به عوامل مختلفی بستگی دارد و نیازمند رویکردی عملگرایانه و انتقادی به ارزیابی آن هستیم. عواملی مانند میزان مشارکت جمعی، نوع استراتژی ها و تاکتیک های به کار گرفته شده، زمینه فرهنگی و سیاسی، و همافزایی با سایر اشکال کنشگری سیاسی، بر اثربخشی سیاست های سبک زندگی تاثیرگذارند.
3. هویت نقش محوری در سیاست های سبک زندگی ایفا میکند. انتخاب های سبک زندگی نه تنها بیانگر ارزشها و باورهای فردی، بلکه به طور همزمان سازنده و بازنمایانگر هویتهای فردی و جمعی هستند.
سیاست های سبک زندگی به شکلگیری و تقویت هویتهای سبک زندگی منجر میشوند. هویتهای سبک زندگی بر اساس انتخاب های مشترک سبک زندگی و ارزش های مرتبط با آن شکل میگیرند و میتوانند هم ابعاد فردی و هم ابعاد جمعی داشته باشند.
سبک زندگی به مثابه بازنمایی هویت سیاسی عمل میکند و پیامهای نمادینی را به جامعه منتقل مینماید. انتخابهای سبک زندگی سیاسی به یک زبان نمادین تبدیل میشوند که از طریق آن افراد ارزشها، باورها، دغدغهها و مطالبات سیاسی خود را به صورت غیرمستقیم و از طریق انتخاب های روزمره زندگی بیان میکنند.
سیاستهای سبک زندگی میتوانند به ابزاری برای مقاومت فرهنگی و به چالش کشیدن هنجارها و ارزشهای مسلط جامعه تبدیل شوند. انتخاب سبک زندگی های بدیل و جایگزین، نوعی اعتراض نمادین به نظم موجود و تلاشی برای ایجاد فرهنگهای جایگزین و ارزشهای متفاوت است
4. سیاست های سبک زندگی پتانسیل قابل توجهی برای تاثیرگذاری بر جامعه و سیاست را در ابعاد مختلف (فرهنگی، اجتماعی، سیاسی) دارا هستند. این نوع سیاست میتوانند به تغییر نگرشها، رفتارها، ارزشها، هنجارها، روابط اجتماعی، ساختارهای جامعه مدنی، سیاست ها و نهادهای سیاسی منجر شوند.
تاثیرگذاری سیاست های سبک زندگی میتواند هم در سطح فردی و خرد و هم در سطح جمعی و کلان رخ دهد. تغییرات فردی در سبک زندگی میتوانند به تدریج به تغییرات جمعی و ساختاری منجر شوند و برعکس، تغییرات کلان در سیاست ها و نهادها میتوانند سبک زندگی افراد را تحت تاثیر قرار دهند.
سیاست های سبک زندگی با محدودیت ها و چالشهای مهمی نیز روبرو هستند که میتوانند اثربخشی آنها را محدود کنند و حتی به پیامدهای ناخواسته منجر شوند. این محدودیتها و چالشها شامل فردگرایی، مصرفگرایی، نابرابری و خطر سطحینگری و «کنشگری تنبلانه» در فضای مجازی میشوند.
برای افزایش اثربخشی سیاست های سبک زندگی، نیازمند رویکردی جامع، چندوجهی و آگاهانه به محدودیتها و چالشها هستیم. این رویکرد باید بر تقویت کنشگری جمعی و سازمانیافته، توجه به مسائل ساختاری و سیستماتیک، پرهیز از فردگرایی و مصرفگرایی افراطی، و تلاش برای کاهش نابرابریها و افزایش دسترسی به سیاست های سبک زندگی برای همه افراد جامعه تاکید داشته باشد.
5. فضای مجازی و رسانههای اجتماعی به عرصه کلیدی برای سیاست های سبک زندگی در عصر مدرن تبدیل شدهاند. این پلتفرم ها امکانات بیسابقهای برای ابراز هویت های سبک زندگی سیاسی، سازماندهی کنشها، بسیج جمعی و ارتباط با مخاطبان گستردهتر فراهم کردهاند.
فضای دیجیتال هم پتانسیلهای مثبت و هم چالشهای منفی برای سیاست های سبک زندگی به همراه دارد. در کنار تسهیل کنشگری و گسترش دامنه تاثیرگذاری، فضای دیجیتال میتواند به تالارهای پژواک، حباب های فیلتر، کنشگری تنبلانه و سطحینگری نیز منجر شود.
کنشگران سیاست های سبک زندگی در فضای دیجیتال باید به طور آگاهانه از پتانسیلها و چالشهای این فضا بهره ببرند. استفاده موثر از ابزارهای دیجیتال برای آگاهیبخشی، بسیج و سازماندهی، همراه با توجه به خطر سطحینگری و تلاش برای تعامل با مخاطبان متنوع و فراتر از حباب های فیلتر، میتواند به افزایش اثربخشی سیاست های سبک زندگی دیجیتال کمک کند.
نتیجهگیری
این نوع سیاست صرفاً کنشهای نمادین نیست و میتواند به تغییرات عملی و ملموس در جامعه و سیاست منجر شود. با این حال، برای تحقق این پتانسیل، نیازمند ترکیب با اقدامات سازمانیافته و سیستماتیک است.
رسانه های اجتماعی و فضای مجازی به عرصه کلیدی برای کنشگری سبک زندگی تبدیل شدهاند، اما خطراتی مانند تالارهای پژواک، حباب های فیلتر و کنشگری تنبلانه وجود دارد که میتوانند اثر واقعی آن را کاهش دهند.
انتخاب های سبک زندگی به طور همزمان هویت های فردی و جمعی را تعریف و تقویت میکنند. این هویت ها میتوانند به کنشگری سیاسی و اعتراضی منجر شوند و هنجارها و ارزشهای غالب را به چالش کشیده وازنگاه نظام مستقر مساله اجتماعی ایجاد کنند.
تمرکز صرف بر انتخابهای فردی میتواند از توجه به مسائل ساختاری واجتماعی غافل شود.
در جوامع مصرفزده، سیاستهای سبک زندگی ممکن است به "مصرفگرایی اخلاقی" یا "سبزشویی" تبدیل شوند.
دسترسی به سبک زندگیهای پایدار و اخلاقی برای تمام افراد یکسان نیست و میتواند به بازتولید نابرابری های اجتماعی بعنوان یک مساله اجتماعی کمک کند.
سیاست های سبک زندگی پدیدهای پیچیده و پویا در عصر مدرن هستند که فراتر از انتخاب های فردی، به شکل نوینی از کنشگری سیاسی و اجتماعی تبدیل شدهاند. این نوع سیاست در تعاملی پیچیده با هویت، کنشگری و تأثیرگذاری قرار دارد و میتواند به تغییرات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی منجر شود. با این حال ، اثربخشی سیاست های سبک زندگی به ترکیب آن با سایر اشکال کنشگری سیاسی، توجه به مسائل ساختاری و سیستماتیک، و مدیریت محدودیت های موجود (فردگرایی، مصرفگرایی و نابرابری) بستگی دارد.فضای دیجیتال به عرصه کلیدی این نوع سیاست تبدیل شده است، اما نیازمند رویکردی آگاهانه و انتقادی است تا فرصت ها و چالشهای آن به خوبی استفاده شود.
فواید پژوهش
- توسعه درک نظری:
چارچوب ارائه شده در این مقاله به توسعه درک نظری از سیاست های سبک زندگی کمک میکند و مبنایی جامع برای پژوهش های آتی ارائه میدهد.
- آگاهیبخشی عمومی:
این پژوهش نشان میدهد که حتی تصمیمات روزمره افراد دارای بعد سیاسی هستند و میتواند به مشارکت آگاهانهتر شهروندان در فرایندهای سیاسی و اجتماعی کمک کند.
- اهمیت فضای دیجیتال:
فضای دیجیتال نقش محوری در کنشگری سبک زندگی ایفا میکند، اما نیازمند مدیریت آگاهانه برای جلوگیری از خطرات سطحینگری و کنشگری تنبلانه است.
- سیاست های سبک زندگی به عنوان صدای خاموش تغییر:
این نوع سیاست، بازتابی از تحولات بنیادین عصر مدرن است و صدایی خاموش است که از دل انتخاب های روزمره برمیخیزد و پتانسیل شکل دهی به آینده جوامع را دارد.
پیشنهادهایی برای پژوهش های آتی
- انجام پژوهش های تجربی برای بررسی دقیقتر ابعاد کنشگری، هویت و تأثیرگذاری سیاست های سبک زندگی در جامعه ایران.
- مطالعه موردی جنبش های اجتماعی مرتبط با سیاست های سبک زندگی برای تحلیل پویاییهای عملی آن.
- تحلیل محتوای رسانه های اجتماعی برای بررسی نقش فضای دیجیتال در تقویت یا تضعیف این نوع کنشگری.
- مقایسه سیاست های سبک زندگی در جامعه ایران برای شناسایی عوامل فرهنگی و اجتماعی موثردرپدیدآمدن مسائل اجتماعی
سیاست های سبک زندگی به عنوان یک شکل نوین از کنشگری سیاسی، که در عصر مدرنیته متاخر ظهور کرده و ابعاد مختلف کنشگری، هویت و تأثیرگذاری را در بر میگیرد. اگرچه این نوع سیاست پتانسیل قابل توجهی برای تغییرات اجتماعی و سیاسی دارد، اما محدودیت هایی مانند فردگرایی، مصرفگرایی و نابرابری بعنوان مسائل اجتماعی را نیز در بر دارد.
منابع فارسی
1. خواجه سروی، غلامرضا، و طباخیممقانی، جواد. (۱۳۹۲). جهانی شدن سبک زندگی و تقاضای دگرگونی سیاسی. مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، ۴(۱۰). https://civilica.com/doc/1615495
2. نوده فراهانی، اسماعیل. (۱۴۰۱). سیاست فرهنگی و سبک زندگی در گام اول انقلاب. مجله اسلام و علوم اجتماعی، ۱۴(۱)، ۱۲۰-۱۴۷. https://civilica.com/doc/1615495
3. محمدرضا زائری. (۱۴۰۳). کتاب سبک زندگی. انتشارات معاصر. https://www.iranketab.ir/book/26739-sabk-e-zendegi
4. آزاد ارمکی، تقی، جالیی پور، حمیدرضا، و حاجلی، علی. (۱۳۹۹). پیدایش جمعیت معترض: از جنبشهای شهری تا جنبش های فراگیر. توسعه محلی (روستایی-شهری)، ۱۲(۲)، ۴۷۳-۴۹۹.
https://doi.org/10.22059/jrd.2021.318727.668628
https://jrd.ut.ac.ir/article_81399_872092a2117adf1f53d14a1025ad09a3.pdf
5. مرکز تحقیقات محیط زیست ایران. (۱۴۰۲). گزارش سالانه جنبشهای زیستمحیطی در ایران.
6. رنجبر، علی، احمدی، محمود، و همکاران. (۱۴۰۰). مصرفگرایی و مقاومت فرهنگی در ایران. مجله جامعهشناسی ایران.
7. محمودی، زهرا. (۱۴۰۲). سیاستهای سبک زندگی در ایران: نقش مقاومت فرهنگی و تاثیر فضای مجازی. پژوهشهای فرهنگی.
8. عباس زاده، مریم. (۱۳۹۹). فضای دیجیتال و کنشگری اجتماعی در ایران. پژوهشهای ارتباطات.
منابع خارجی :
9. Almond, G. A., & Verba, S. (1963). The civic culture: Political attitudes and democracy in five nations. Princeton University Press. https://doi.org/10.1515/9781400823512
10. Baudrillard, J. (1981). Simulacra and simulation. University of Michigan Press.
11. Bauman, Z. (1987). Consumer culture and postmodernism. Sage Publications.
12. Bauman, Z. (2000). Liquid modernity. Polity Press. https://doi.org/10.1057/9780230513424
13. Beck, U. (1992). Risk society: Towards a new modernity. Sage Publications. https://doi.org/10.4135/9781446218995
14. Bennett, T. (1998). Cultural studies and the culture concept. In Cultural Theory and Popular Culture: An Introduction (pp. 25-42). Pearson.
15. Bennett, W. L. (1998). Collective identity, social movements, and the politics of consumption. In M. Micheletti (Ed.), Political consumerism: Global opportunities and local responses (pp. 35-57). Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1057/9780230360216_3
16. Bennett, W. L., & Segerberg, A. (2012). The logic of connective action: Digital media and the personalization of contentious politics. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9781107447669
17. Bourdieu, P. (1984). Distinction: A social critique of the judgment of taste. Harvard University Press.
18. Campbell, C. (1987). The romantic ethic and the spirit of modern consumerism. Basil Blackwell.
19. Castells, M. (2009). Communication power. Oxford University Press.
20. Dalton, R. J. (2008). Citizen politics: Public opinion and political parties in advanced industrial democracies. CQ Press.
21. Della Porta, D., & Diani, M. (2006). Social movements: An introduction (2nd ed.). Blackwell Publishing.
22. De Moor, J. (2014). Politics, products, and markets: Exploring political consumerism past and present. Transaction Publishers.
23. Dunlap, R. E., & Catton, W. R. (1979). Pristine myth and environmental sociology. Social Problems, 26(1), 182-190.
24. Easton, D. (1965). A systems analysis of political life. Wiley.
25. Featherstone, M. (1987). Consumer culture and postmodernism. Sage Publications.
26. Giddens, A. (1991). Modernity and self-identity: Self and society in the late modern age. Stanford University Press.
27. Habermas, J. (1996). Between facts and norms: Contributions to a discourse theory of law and democracy. MIT Press.
28. Haenfler, R., Johnson, B., & Jones, E. (2012). Lifestyle movements: Exploring the intersection of lifestyle and social movements. Social Movement Studies, 11(1), 1-20. https://doi.org/10.1080/14742837.2012.642909
29. Harvey, D. (1990). The condition of postmodernity. Blackwell.
30. Huntington, S. P. (1996). The clash of civilizations and the remaking of world order. Simon & Schuster.
31. Illich, I. (1973). Tools for conviviality. Harper & Row.
32. Korten, D. C. (1995). When corporations rule the world. Berrett-Koehler Publishers.
33. Lupton, D. (2013). Risk. Routledge.
34. Melucci, M. (1996). Challenging codes: Collective action in the information age. Cambridge University Press.
35. Micheletti, M. (2003). Political virtue and shopping: Individuals, consumerism, and collective action. Palgrave Macmillan.
36. Micheletti, M., Follesdal, A., & Stolle, D. (2004). Politics, products, and markets: Exploring political consumerism past and present. Transaction Publishers.
37. Norris, P. (2002). Democratic phoenix: Reinventing political activism. Cambridge University Press.
38. Norris, P. (2011). Cultural backlash: Trump, Brexit, and authoritarian populism. Cambridge University Press.
39. Papacharissi, Z. (2010). A networked self: Identity, community, and culture on social network sites. Routledge.
40. Pogge, T. W. (2002). World poverty and human rights: Cosmopolitan responsibilities and reforms. Polity Press.
41. Polletta, F., & Jasper, J. M. (2001). Collective identity and social movements. Annual Review of Sociology, 27(1), 283-305.
42. Putnam, R. D. (1995). Bowling alone: America's declining social capital. Journal of Democracy, 6(1), 65-78. https://doi.org/10.1353/jod.1995.0002
43. Sandel, M. J. (2009). Justice: What’s the right thing to do? Farrar, Straus and Giroux.
44. Shiva, V. (1991). The violence of the green revolution: Agricultural crisis in Punjab. Third World Network.
45. Shue, H. (1996). Basic rights: Subsistence, affluence, and U.S. foreign policy (2nd ed.). Princeton University Press.
46. Singer, P. (1975). Animal liberation. New York Review/Random House.
47. Sobel, M. E. (1981). Lifestyle as a concept in the health sciences. International Journal of Health Services, 11(3), 439-457.
48. Stolle, D., Hooghe, M., & Micheletti, M. (2005). Political consumerism as public participation: How consumers choose to boycott and buy for political reasons. West European Politics, 28(2), 237-264.
49. Tarrow, S. (1996). Making social movements work. Westview Press.
50. Taylor, B. (1989). Social control through alternative lifestyles. Praeger.
51. Theocharis, Y. (2015). The digital divide in political participation. Journal of Communication, 65(4), 699-722. https://doi.org/10.1111/jcom.12162
52. Theocharis, Y., & Lowe, W. (2016). The reinforcement of online participation: The role of echo chambers, filter bubbles, and slacktivism. Information, Communication & Society, 19(9), 1439-1456. https://doi.org/10.1080/1369118X.2016.1203973
53. Tilly, C. (2004). Social movements, 1768-2004. Paradigm Publishers.
54. Van Dijck, J. (2013). The culture of connectivity: A critical history of social media. Oxford University Press.
55. Van Deth, J. W. (2014). Conceptualizing and operationalizing internet and social media uses.
Scientific-Research Quarterly of Social Sciences, Islamic Azad University, Shushtar Branch
Vol. 19, No. 2 (Consecutive Issue 3), Summer 2025
Received: 2025-09-06 Accepted: 2025-09-20
Pp: 35–68
Lifestyle Policies as a Framework for Explaining Socio-Political Issues
Ghorbanali Sabektekin-Rizi¹, Zahra Hazrati-Someh², Mohammadreza Hayati-Mehr³* 24
¹- Member, Department of Sociology, Kharazmi Branch, Kharazmi University, Tehran, Iran
² -Member, Department of Sociology, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
³ -Ph.D. Candidate in Political Sociology, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
Abstract
This article examines the phenomenon of lifestyle politics in the modern and postmodern era, a new approach to political and social activism in which everyday life choices have become an arena for expressing identity, values, and efforts to change social life issues, and has emerged as a new form of political and social activism. The main goal of the article is to provide a comprehensive theoretical framework for understanding the role of lifestyle politics in various dimensions of activism, social identity, and its relationship to social issues. This article is a type of theoretical and fundamental research that, using a meta-analytic approach, integrates the key perspectives of prominent scholars in this field (such as Giddens, Beck, Bauman, Theocharis, and de Moore) and provides a coherent framework for analyzing this phenomenon. The required data have been collected through a systematic review of the existing scientific literature in the field of lifestyle politics and related fields. The research findings show that firstly, the concept of lifestyle policies is a new concept in the field of sociology and in Iran it provides a new conceptual and theoretical framework for researchers of social and political issues. Secondly, lifestyle policies are a multifaceted phenomenon that includes individual, collective, cultural and political dimensions. These types of policies start from individual choices but have the capacity to become collective actions and social movements. Lifestyle policies provide the possibility to lead to changes at different levels (individual, collective, structural); sometimes they are associated with social issues such as extreme individualism, consumerism and social inequality. The digital space and social media have also become key arenas for this type of activism, providing the grounds for the emergence of new social opportunities and challenges. This artico find and introduce new concepts, components, and topics in the social sciences, especia.
Keywords: Lifestyle Policies; Social Identity; Digital Space; Social Issues; Non-institutional Activism
[1] * نویسنده مسئول farhangi123@gmail.com Email:
[2] Theocharis
[3] - Van Deth
[4] - refusal
[5] -Lifestyle Politics
[6] -Stolle, Hooghe and Micheletti
[7] - Political Consumerism
[8] -Personalized Action
[9] -Portwood-Stacer
[10] - Life Politics
[11] -State-Oriented Politics
[12] -Voluntary Simplicity Movement
[13] - Political Consumerism
[14] -Sustainable Living
[15] -Lifestyle-Based Protests
[16] -Alternative Lifestyles
[17] - Echo Chambers
[18] -Filter Bubbles
[19] -Slacktivism
[20] -bricolage
[21] - pacification
[22] -pacification
[23] - Tattoos
[24] Corresponding author Email: farhangi123@gmail.com