Development and Validation of a counseling program based on individual and family factors in children with attention deficit / peractivity disorder
Subject Areas :
Zahra Zarei
1
,
پرویز کریمی ثانی
2
*
,
Mahmoud Goudarzi
3
1 - Department of Counseling, Sa.C., Islamic Azad University, Sanandaj, Iran
2 - استاد دانشگاه آزاداسلامی واحد شبستر
3 - Department of Family Counseling, Sa.C., Islamic Azad University, Sanandaj, Iran
Keywords: Keywords: attention-deficit/hyperactivity disorder, counseling program, family factors, individual factors, phenomenology,
Abstract :
Abstract The purpose of this study was to develop and validate a counseling program based on individual and family factors for children aged 7–9 years with attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD) in Hamedan. This applied, qualitative, exploratory study employed a descriptive phenomenological design to investigate lived experiences. The participants included 12 licensed therapists and psychologists specializing in child-related fields, selected through purposive sampling and theoretical saturation. Data were analyzed using the Glaser method within a phenomenological framework.Analysis of individual factors identified three main clusters—cognitive control, emotional regulation, and skills training—along with six subclusters. Family factors produced four main themes—family structure, lifestyle, family interactions, and parent empowerment—along with nine subclusters. The counseling program demonstrated acceptable content validity and met the required standards of validity and reliability (p < .05). The findings suggest that this program can serve as an effective intervention for children with ADHD and may be implemented in families, schools, and psychological centers to enhance attention and reduce hyperactivity.
منابع
افضلی،لیلا ؛قاسم زاده ،سوگند؛ هاشمی بخشی،مریم.(1398). اثربخشی مداخلات خانواده‌محور بر نشانه‌های بالینی و مهارتهای اجتماعی کودکان بیش‌فعال. فصلنامه دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی.17(3) ، 229-243.
بابایی،ه.رجب پور عزیزی،ز.عالمیان گاوزن،ف.(1401). اثربخشي آموزش تعامل والد كودك بر تنظيم هيجان، انعطافپذيري شناختي وخودشفقت ورزي مادران داراي كودك مبتلا به بيش فعالي. پايان نامة براي دريافت كارشناسي ارشد رشتة روانشناسي عمومي. مؤسسه آموزش عالي غير انتفاعي غير دولتي فروردين قائمشهر.
براتی ،ز. سپاه منصور ،م. رادفر ،ش.(1403).اثربخشی توانبخشی شناختی مبتنی بر واقعیت مجازی بر کارکردهای شناختی کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی/ نقص توجه. نشریه پژوهش توانبخشی در پرستاری.(10)،3.124-132.
بیرامی، منصور، حکمتی، عیسی، و سودمند، محسن. (1388). مقایسه عملکرد خانواده های دارای کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه / بیش فعالی (ADHD) با خانواده های دارای کودکان بهنجار. پژوهش های نوین روانشناختی (روانشناسی دانشگاه تبریز)، 4(16)، 21-41.
ثنائي، ب.، و اميني، ف. (1379 ). مقايسه عملكرد خانواده در دوگروه دانش آموزان دختر مستقل و وابسته به ديگران،تازه ها و پژوهش هاي مشاوره. جلد دوم. شماره 7و 8. صص. 82-9.
حسین پور،ن. ملائی امجز،ف. (1403). تاثیر آموزش والدین مبتنی بر رویکرد آدلر درایکورس بر کنترل توانمندی های شناختی در دانش آموزان مبتلا به اختلال بیش فعالی شهرستان زاهدان. فصلنامه پژوهش در رواندرمانی کودک و نوجوان.دوره 1.شماره1.
حکمتی پور،بنت الهدی.دوستکام،محسن(1399). اثر بخشی خانواده درمانی سیستمی بر احساس انسجام روانی و عملکرد خانواده در خانواده های دارای فرزند مبتلا به اختلال نقص توجه / بیش فعالی. سومین کنفرانس بین المللی روانشناسی،مشاوره،تعلیم و تربیت.
خورشید احمد،م.زمستانی،م.صیدی،پ.(1401).هاثربخشی درمان متمرکز بر تنظیم هیجان بر علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی کودکان عراقی: مطالعه کارآزمايی کنترل شده تصادفی. پایان نامه ارشد رشته روان شناسی. دانشگاه کردستان.
درتاج،ف.محمدی،ا.(1389). مقايسه عملكرد خانواده كودكان مبتلا به اختلال كمبود توجه/ بيش فعالي با عملكرد خانواده كودكان بدون اختلال بيش فعالي.مجله خانواده پژوهی.6(22):211-226.
دلاور،ع.ابراهیمی،آ.سلطانی،م. (1394). بررسی نقش عوامل فردی و خانوادگی در اختلال نارسایی توجه بیش فعالی: فراتحلیلی بر پژوهش های انجام شده در ایران. فصلنامة افراد استثنایی، سال پنجم، شمارة 11 .
دهقان نژاد، ربابه و نادی، مرتضی ) 1396 (، تاثیر آموز رفتاری به والدین بر کیفیت زندگی والدین و کاهش علایم کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی،ششمین کنگره انجمن روانشناسی ایران،تهران.
سپهری نسب ، . حاجلو ، ن. آهنگر قربانی ،ز. هدایت ،س. (1401). فراتحلیل اثربخشی آموزش خانواده جهت تغییر رفتار کودکان دارای اختلال بیش فعالی/ نقص توجه. فصلنامه پژوهشی روانشناسی مدرسه و آموزشگاه. دوره 11 . شماره 1.
سلیمانی،م.مطیعی،س.یعقوبی،ح.حضرتی،ل.( 1392). اثربخشی برنامۀ آموزش شناختی بر مهارتهای شناختی و علائم اختلال بیش فعالی و نقص توجه در کودکان مبتلا. مجله مطالعات ناتوانی. دوره ٣، شماره ٣، ٣٩- ۴٩ .
شاهی گنزق،م.(1404). مروری جامع بر اختلال بیش فعالی(ADHD). سومین همایش ملی آسیب شناسی روانی.پژوهش های کاربردی در علوم انسانی.
شرودر.كارولين اس. گوردون.بتي ان.(2002).سنجش و درمان مشكلات دوران كودكي.ترجمه فيروزبخت.1385.تهران.دانژه.
شعبانعلی فمی، فانزه؛ قاسم زاده، سوگند و نجاتی، سمیه. ) 1402 (. اثربخشی مداخلات شناختی مبتنی بر فناوری های نوین بر عملکرد شناختی کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه بیش فعالی در ایران: یک مطالعه فراتحلیل. مجله علمی پژوهان، 21 ( 2)، 122-140.
طاهرمنش،صدیقه.معینی راد،جواد.(1399). تعیین اثربخشی خانواده درمانی مبتنی بر رفتاردرمانی شناختی بر کاهش نشانه های بیش فعالی / نقص توجه کودکان (یک مطالعه موردی). پیشرفت های نوین در روانشناسی، علوم تربیتی و آموزش و پرورش سال سوم دی 1399شماره 31.
عباسی، مریم؛ دهقانی، محسن؛ یزدخواستی، حامد؛ منصوری، نادر ( 1388 ). کارکرد خانواد بیماران مبتلا به اختلالات اضطرابی و افسردگی در مقابسه با خانواده های جمعیت عمومی. فصلنامه انواده پیوهشی، سال 5، شماره 91(3)ص 361-370.
عسگرزاده،س.برهانی،ز.حجتی،م ح.علی دستان نیاکی،ف.برادران،م.(1403). مقایسه تنهایی اجتماعی، تعارضزناشویی و باور به دنیاي عادلانه در مادران با و بدون کودك مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی. پژوهش هاي روانشناسی اجتماعی، ش 53.ص81-92.
فرحبخش،ک.شریعتمدار،آ.سلیمی بجستانی،ح.تحقیقی احمدی،ن.(1400). اثربخشی آموزش برنامه تعامل مثبت والد کودک به والدین - کودک دارای اختلال نارسایی توجه بیش فعالی بر کاهش پرخاشگری. روان شناسی افراد استثنایی.سال یازدهم، شماره 34 ، ص 63-86.
فیروزی،ر.حسین نژاد،ا.زراست وند،ع.(1401). رابطه ی جو عاطفی خانواده و تنظیم شناختی هیجان با نشانه های اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی در دانش آموزان.مجله تعلیم و تربیت استثنایی. سال بیست و دوم، شماره 2 پیاپی168.ص57-68.
قندیانی آرانی، خ. حسن‌زاده ، س. غلامعلی لواسانی ، م. عزیزی ، م پ.( ۱۴۰۱) بررسی ویژگی‌های روانشناختی با رویکرد روانشناسی مثبت در افراد دارای اختلال نارسایی توجه/ بیش‌فعالی: مرور نظامدار پژوهش‌ها. فصلنامه كودكان استثنايي.; ۲۲ (۲) :۷-۱۸.
متولی پور،ع. به پژوه،ا. شکوهی یکتا،م. غباری بناب،ب. ارجمندنیا،ع.(1398). طراحی برنامه بازی درمانی شناختی-رفتاری خانواده محور برای دانش آموزان با اختلال نارسایی توجه/فزون کنشی و اثربخشی آن بر نشانه های این اختلال. مجله مطالعات ناتوانی (9)113.
محمدی دولت آباد، م؛ رضاپور م ، چوبفروش زاد ه، آ. ( 1402 ). اثربخشی تئاتر درمانی بر کاهش پرخاشگری کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی – نقص توجه. مجله روان شناسی افراد استثنایی.13(5): 101-128.
محمدزاد ه گان، رضا؛ فرید، ابوالفضل؛ چلبیانلو حسرتانلو، غلامرضا و مصرآبادی، جواد. ( 1402) .مقایسه ا ثربخشی برنامه یادگیری اجتماعی- هیجانی مبتنی بر ذهن آگاهی با و بدون تحریک فراجمجمه ای مغز بر خودتنظیمی هیجانی و عملکرد حل مسئله در کودکان دارای اختلال نقص توجه بیش فعالی. مجله علوم اعصاب شفای خاتم، 11 ( 2 ،) 52-64 .
موسی زاده مقدم، حدیث، ارجمند نیا، علی اکبر، افروز، غلامعلی، و غباری بناب، باقر. ( 1397 )، اثربخشی برنامة توانبخشی شناختی مبتنی بر حافظة آینده نگر بر مشکلات رفتاری و حافظة فعال کودکان با اختلال کاستی توجه بیش فعالی، توانمندسازی کودکان استثنایی، ) 2 :) 9 ، 99-110.
میردامادی، مرضیه؛ حسن زاده، سعید؛ غلامعلی لواسانی، مسعود و وکیلی، سمیرا. ( 1401 ). روش های فرزندپروری مادران کودکان دارای اختلال کم توجهی/بیش فعالی: مروری نظام دار. نشریه توانمندسازی کودکان استثنایی،13(1)، 45-38.
ناظمی، فرزانه؛ تجلی، پریسا؛ ابراهیم پور، مجید و صالحی، مهدیه. (1402 ). ا ثربخشی برنامه خودتنظیمی کودک بر خود ادراکی و کیفیت دوستی کودکان با اختلال نارسایی توجه بیش فعالی. روانشناسی افراد استثنایی، 13 ( 49) ،58 - 85
نریمانی، محمد، سلیمانی، اسماعیل، و تبریزچی، نرگس. (1394). بررسی تاثیر توانبخشی شناختی بر بهبود نگهداری توجه و پیشرفت تحصیلی ریاضی دانش آموزان دارای اختلال ADHD. روانشناسی مدرسه، 4(2 (پیاپی 14))، 118-134.
نیکبخت ، ن؛ کیخسروانی، م؛ دیره، ع و پولادی ریشهری، ع. ( 1403 ). مقایسه اثربخشی برنامه توانبخشی شناختی مبتنی برحافظه آینده نگر وبرنامه تنظیم هیجان برکاهش مشکلات رفتاری دانش آموزان با اختلال نارسایی توجه و بیش فعالی.فصلنامه روانشناسی مدرسه و آموزشگاه، 13 ( 1) 123 -112.
Ayano, G., Demelash, S., Gizachew, Y., Tsegay, L., & Alat, R. (2023). The global prevalence of attention deficit hyperactivity disorder in children and adolescents: An umbrella review of meta-analyses. Journal of Affective Disorders.
Barkley RA.(2015). Attention-deficit disorder: A handbook for diagnosis and treatment (4rd ed.). NewYork: Guilford Press.
Bleys D, Soenens B, Boone L, Claes S, Vliegen N, Luyten P.(2016). The role of intergenerational similarity and parenting in adolescent self-criticism: An actor–partner interdependence model. J Adolesc. . 49: 68-76.
Bliss, T. V., & Collingridge, G. L. (1991). A synaptic model of memory: long-termpotentiation in the hippocampus. Nature. 7, 361(6407), 31-39.
Creswell, J. W., & Poth, C. N. (2016). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches. Sage publications.
Chuang YC, Wang CY, Huang WL. et al.(2022). Two meta-analyses of the association between atopic diseases and core symptoms of attention deficit hyperactivity disorder. Sci Rep 12, 3377. https://doi.org/10. 1038/s41598-022-07232-1.
Dekkers, T. J., Hornstra, R., van Der Oord, S., Luman, M., Hoekstra, P. J., Groenman, A. P., & van den Hoofdakker, B. J. (2022). Meta-analysis: which components of parent training work for children with attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 61(4), 478-494.
Demi Tsantilas، Alzena Ilie، Jessica Waldon، Melissa McGonnell، Penny Corkum.(2022). The Contributions of Cognitive Abilities to the Relationship between ADHD Symptoms and Academic Achievement. Brain Sciences.
Ging-Jehli, N. R., Arnold, L. E., & Van Zandt, T. (2023). Cognitive-attentional mechanisms of cooperation—with implications for attention-deficit hyperactivity disorder and cognitive neuroscience. Cognitive, Affective, & Behavioral Neuroscience, 1-23.
Hai, T., Duffy, H. A., Lemay, J. A., & Lemay, J. F. (2022). Impact of stimulant medication on behaviour and executive functions in children with attention-deficit/hyperactivity disorder. World Journal of Clinical Pediatrics, 11(1), 48.
Jiang, H., Natarajan, R., Shuy, Y. K., Rong, L., Zhang, M. W., & Vallabhajosyula, R. (2022). The use of mobile games in the management of patients with attention deficit hyperactive disorder: a scoping review. Frontiers in Psychiatry, 13, 792402.
Johnston, C., Mash, E. J., Miller, N., & Ninowski, J. E. (2012). Parenting in adults with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder (ADHD). Clinical Psychology Review, 32 (4), 215-28.
Kasahara, S., Takahashi, K., Matsudaira, K., Sato, N., Fukuda, K. I., Toyofuku, A. & Uchida, K. (2023). Diagnosis and treatment of intractable idiopathic orofacial pain with attention-deficit/hyperactivity disorder. Scientific Reports, 13(1), 1678.
Kieling, C., Goncalves, R. R. F., Tannok, R., & Castellanos, F. X. (2008), Neurobiology of attention-deficit hyperactivity disorder. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America,17, 285-307.
Khodabakhshi Kolai A, Shahi A, Navidian A,Mosalanejad L.(2015). The effect of positive parenting program training in mothers of children with attention deficit hyperactivity on reducing children’s externalizing behavior problems. Journal of Fundamentals of Mental Health17(3): 135-41.
Klassen, A. C., Creswell, J., Plano Clark, V. L., Smith, K. C., & Meissner, H. I. (2012). Best practices in mixed methods for quality of life research. Quality of life Research, 21(3), 377-380.
Kaplan, H., Sadock, B. (2022). Synopsis of Psychiatry. Tehran: Arjmand Publication.
Klingberg T, Forssberg H, Westerberg H.(2002). Training of working memory in children with ADHD. J Clin Exp Neuropsychol. 24(6):781–91.
Li, D., Luo, X., Guo, J., Kong, Y., Hu, Y., Chen, Y., ... & Song, Y. (2023). Information‐based multivariate decoding reveals imprecise neural encoding in children with attention deficit hyperactivity disorder during visual selective attention. Human brain mapping, 44(3), 937-947.
Marquis WA, Baker BL.(2014). An examination of Anglo and Latino parenting practices: relation to behavior problems in children with or without developmental delay. Res Dev Disabil. 35(2): 383-92.
McDougal, E., Tai, C., Stewart, T. M., Booth, J. N., & Rhodes, S. M. (2023). Understanding and supporting attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) in the primary school classroom: Perspectives of children with ADHD and their teachers. Journal of autism and developmental disorders , 53(9), 3406-3421. 10.1007/s10803-022-05639-3.
Miu, A. C., Szentágotai-Tătar, A., Balázsi, R., Nechita, D., Bunea, I., & Pollak, S. D. (2022). Emotion regulation as mediator between childhood adversity and psychopathology: A meta-analysis. Clinical psychology review, 93, 102141.
Morrison AB, Chein JM.(2011). Does working memory training work? The promise and challenges of enhancing cognition by training working memory. Psychon Bull Rev. 18(1):46–60.
Njau, S. Townsend, J. Wade, B. Hellemann, G. Bookheimer, S. Narr, K. & Brooks III, J. O. (2020). Neural subtypes of euthymic Bipolar I Disorder characterized by emotionregulation circuitry. Biological Psychiatry: Cognitive Neuroscience and Neuroimaging. 25, 125-137.
Pelham, W.E., Wheeler, T., Chronis, A. (1992). Empirically supported psychological treatment for ADHD. J Clin Child Psychol; 27 (1): 190-205.
TA, A. S., Ummer, M., Alowairdhi, A. A., Alsubait, A. K., Aljuhani, S. M., Alzahrani, A. A., & Alqahtani, A. A. (2023). Management of Attention-Deficit Hyperactivity Disorder Children for Dental Procedures. Cureus, 15(4).
Tehrani-Doost, M., Noorazar, G., Shahrivar, Z., Banaraki, A., Beigi, P., & Noorian, N. (2017). Is emotion recognition related to core symptoms of childhood ADHD. Journal of the Canadian Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 21(6), 31-38.
Yao, A., Shimada, K., Kasaba, R., & Tomoda, A. (2022). Beneficial Effects of Behavioral Parent Training on Inhibitory Control in Children With Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: A Small-Scale Randomized Controlled Trial [Original Research]. Frontiers in Psychiatry, 13. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2022.859249.
White, E., Zippel, J., & Kumar, S. (2020). The effect of equine-assisted therapies on behavioral, psychological and physical symptoms for children with attention deficit/hyperactivity disorder: A systematic review. Complementary Therapies in Clinical Practice. 39, 101-105.
Zhou, P., Zhang, W., Xu, Y. J., Liu, R. Q., Qian, Z., McMillin, S. E., ... & Dong, G. H. (2023). Association between long-term ambient ozone exposure and attention-deficit/hyperactivity disorder symptoms among Chinese children. Environmental Research, 216, 114602.