Evaluation of sink and source relationships on grain yield and its components of sunflower ( Helianthus annuus L. )

Subject Areas : crop production

زينب محمدزاده اصل ¹ , عليرضا عيوضي ²

1 - دانش آموخته كارشناسي ارشد، گروه كشاورزي – زراعت، دانشگاه پيام نور البرز، كرج – ايران.
2 - استاديار پژوهشي بخش تحقيقات نهال و بذر، مركز تحقيقات و آموزش كشاورزي و منابع طبيعي استان آذربايجانغربي، سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي، اروميه – ايران

Received: 2017-10-04 Accepted : 2018-04-10 Published : 2018-05-31

Keywords: defoliation , grain removing , grain yield and its component , sunflower,

Abstract :

To investigate the effects of different levels of leaf and grain removing on grain yield and its components in sunflower, an experiment was carried out in Saatloo agricultural research station of Urmia. A factorial experiment was done based on randomized complete blocks design with four replications in 2012 growing season. The first factor consisted of four levels of defoliation including; removing 1/3 upper, removing 1/3 middle, removing 1/3 lower leaves of stem and no defoliation of control. The second factor involved grain removing with four levels; removing 1/3 of side, 1/3 of middle and 1/3 of central grains of disc flower and non grain removing as control. Results showed that non-leaf removing and removing 1/3 side grains of disc flower had the highest effect on 1000 kernel weight with 223.25g and total dry matter 2656.0g/plant. The highest amount of grain yield was 177.50g/plant in removing of 1/3 below leaves and non removing grains. In non leaf removing treatment, leaf area had significantly positive correlation with total dry matter ( r=0.99**). Also, protein grain percentage had positively significant with grain yield in non grain removing of disc flower ( r=0.96*).Regression analysis showed that traits of leaf area and disc flower diameter in leaf removing treatment and only disc flower diameter in grain removing treatment had the greatest effects on grain yield.

References:

 Abbaspoor, F., M. R. Shakiba, H. Aliyari, and Valizade, M. 2006. Effect of leaf removal in the beginning of pollination based on oil yield and its components in two sunflower cultivars. Journal of Agricultural Knowledge.59: 1-7. (In Persian).
 Abdi, S., A. Moghaddam, and Ghadimzadeh, M. 2007. Effect of defoliation intensity in different reproductive stages of two Sunflower (Helianthus annus L.) cultivars on grain and oil yield. Journal of Agricultural Science and Natural Resources. 11(40): 245-255.
 Abdi, S., A. G. Moghadam, and Ghadimzadeh, M. 2008. The effect of different levels of leaf removal in plant production stages on seed yield and oil content of two hybrids of sunflower. Journal of Agricultural Science and Technology. 40: 245-255. (In Persian).
 Erbas, S., and Baydar, H. 2007. Defoliation effects on seed yield and oil quality of sunflower (Helianthus annuus L.). Turkish Journal of Biology. 43: 115-118.
 Jamshidi, A., M. Aghaalikhani, and Ghalavand, A. 2008. Effect of leaf removal severity in different growth stages on grain and oil yield of sunflower. Iranian Journal of Crop Sciences. 4: 349-361. (In Persian).
 Johnson, B. L. 1972. Effect of artificial defoliation of sunflower on grain yield and other characteristics. Agronomy Journal. 64: 688-689.
 Leon, A., F. Andrade, and Lee, M. 2003. Genetic analysis of seed-oil concentration across generations and environments in sunflower. Crop Science. 43: 135-140.
 López Pereira, M., N. Trápani, and Sadras, V. O. 1999. Genetic improvement of sunflower in Argentina between 1930 and 1995 II. Phonological development, growth and source–sink relationship. Field Crops Research. 63(3): 247-254.
 Muro, J., I. Irigoyen, A. F. Militino, and Lamsfus, C. 2001. Defoliation effects on sunflower yield reduction. Agronomy Journal. 93: 634-637.
 Nakhlawy, F. S. 1993. Defoliation effects on grain yield, yield components and quality of sunflower. Alex Journal of Agricultural Research. 38: 257-267.
 Schneiter, A., and Johnson, B. L. 1994. Response of sunflower plants to physical injury. Canadian Journal of Plant Science. 74: 763-766.
 Singh, A., and Khan, A. H. 1987. Defoliation and yield efficiency in sunflower. National Academy Science. 21: 311-312.
 Siosemarde, A., H. Ranjbar-Balkhkanloo, Y. Sohrabi, and Bahramnejad, B. 2009. The effect of drought stress and source reservoir constraints on gas exchange and grain yield of sunflower. Iranian Journal of Crop Sciences. 6: 3-4. (In Persian).

Full-Text:



مجله پژوهش در علوم زراعی- سال هشتم، شماره 27، پائيز و زمستان 1394                                         87

 

بررسی روابط منبع و مخزن بر عملکرد دانه و اجزاء آن در آفتابگردان

 

زینب محمدزاده اصل¹، علیرضا عیوضی²، کمال سادات اسیلان³ و سیروس منصوری فر⁴

 

چكيده

      جهت بررسی اثر سطوح مختلف حذف برگ و دانه بر عملکرد دانه و اجزای آن در آفتابگردان آجیلی، آزمایشی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی ساعتلوی ارومیه اجرا گردید. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار در بهار 1391 انجام شد. فاکتور اول حذف برگ در چهار سطح شامل، عدم حذف برگ، حذف برگ های 3/1 فوقانی ساقه، حذف برگ های 3/1 میانی ساقه، حذف برگ های 3/1 تحتانی ساقه بود. فاکتور دوم حذف دانه در چهار سطح شامل، عدم حذف دانه، حذف دانه های 3/1 کناری طبق، حذف دانه های 3/1 میانی طبق، حذف دانه های 3/1 مرکزی طبق بود. نتایج نشان داد که تیمار عدم حذف برگ و حذف 3/1 دانه های کناری بیشترین تاثیر را روی وزن هزار دانه به میزان 250/223 گرم و ماده خشک کل بوته به میزان 2656 گرم داشت. هم چنین بیشترین عملکرد دانه در هر طبق به میزان 50/177 گرم مربوط به تیمار حذف برگهای 3/1 تحتانی و عدم حذف دانه بود. در تیمار عدم حذف برگ صفت مساحت برگ با ماده خشک کل همبستگی مثبت و معنی داری وجود داشت (r=0.99**). در تیمار عدم حذف دانه صفت درصد پروتئین دانه با عملکرد دانه همبستگی مثبت و معنی داری (r=0.96*) داشت. دو صفت مساحت برگ و قطر طبق بیشترین تاثیر را بر عملکرد دانه داشته و در مدل رگرسیونی حذف برگ باقی ماندند. در تجزیه رگرسیون حذف دانه، صفت قطر دانه بیشترین تاثیر را بر عملکرد دانه داشت.

 

واژه‌هاي کلیدی:

              آفتابگردان، حذف برگ و دانه، عملکرد دانه و اجزای آن.

 

 

 

---

[1] تاريخ دريافت: 12/07/96                        تاريخ پذيرش: 21/01/97

 -  دانش آموخته كارشناسي ارشد، گروه كشاورزي – زراعت، دانشگاه پيام نور البرز، كرج – ايران.

[2]  - استاديار پژوهشي بخش تحقيقات  نهال و بذر، مركز تحقيقات و آموزش كشاورزي و منابع طبيعي استان آذربايجانغربي، سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي، اروميه – ايران . ( نويسندة مسئول)   [e-mail]

[3]  -  استاديار گروه كشاورزي – زراعت، واحد كرج، دانشگاه پيام نور البرز، كرج – ايران.

[4]  - استاديار گروه كشاورزي – زراعت، واحد كرج، دانشگاه پيام نور البرز، كرج – ايران.

مقدّمه و بررسي منابع علمي

     اگرچه ذخایر جهانی غذا برحسب حبوبات، گندم، برنج و ذرت به عنوان غذاهای اصلی مورد بررسی قرار می گیرند، در کنار آن، دانه های روغنی به عنوان یکی از منابع مهم تامین انرژی مورد نیاز بدن انسان بوده و نقش مهمی در تغذیه ایفا می کند. آفتابگردان پس از گیاهان روغنی سویا، کلزا و بادام زمینی، چهارمین گیاه زراعی از لحاظ تولید است و به خاطر روغن خوراکی آن کشت می شود. در این گیاه برگ ها منبع تولید مواد فتوسنتزی مورد نیاز در پرکردن دانه ها محسوب می شوند و هرگونه کاهش یا عدم کارآیی آنها ناشی از عواملی نظیر آفات، بیماری ها، آسیب های مکانیکی و تگرگ، کاهش انتقال مواد فتوسنتزی به دانه ها و متعاقب آن کاهش عملکرد دانه را موجب می شود (Muro et al., 2001; Schneiter and Johnson, 1994). برگهای یک سوم تحتانی ساقه نسبت به برگهای فوقانی و میانی از اهمیت کمتری برخوردار هستند، در حالیکه برگهای میانی که 60 الی 80 درصد سطح فتوسنتزی گیاه را به خود اختصاص داده بیشترین تاثیر را بر عملکرد دانه آفتابگردان دارند (Siosemarde et al., 2009). بررسی ها نشان داده است که حذف برگها باعث کاهش تعداد دانه پر و افزایش دانه پوک در نتیجه ی کاهش ساخت و انتقال مواد فتوسنتزی به مخزن می باشد (Jamshidi et al., 2008). با توجه به نتایج تحقیقات انجام گرفته، هدف از تحقیق حاضر کسب اطلاعات در مورد آفتابگردان به عنوان یکی از محصولات رایج در تولید روغن و مصرف آجیلی به ویژه در منطقه شمال غرب کشور و  بررسی روابط متقابل بین منبع و مخزن از طریق اعمال تیمارهای حذف برگ و حذف دانه و مطالعه اثر آن روی عملکرد دانه و اجزاء آن می باشد.

 

مواد و روش‌ها

     آزمایشی در بهار و تابستان سال 1391 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی ساعتلوی ارومیه وابسته به مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی اجرا شد. مختصات جغرافیایی محل آزمایش با عرض جغرافیایی 37 درجه و 44 دقیقه و 018/0 ثانیه شمالی و طول جغرافیایی 45 درجه و 10 دقیقه و 953/0 ثانیه شرقی، با ارتفاع 1338 متر از سطح دریا، در 27 کیلومتری شمال غرب شهرستان ارومیه بود. آزمایش به صورت فاکتوریل برپایه طرح بلوک های کامل تصادفی با 16 تیمار در 4 تکرار انجام شد. فاکتور اول حذف برگ در 4 سطح شامل، عدم حذف برگ (به عنوان شاهد)، حذف 3/1 فوقانی برگهای ساقه، حذف 3/1 میانی برگهای ساقه و حذف 3/1 تحتانی برگهای ساقه و فاکتور دوم حذف دانه نیز در 4 سطح شامل عدم حذف دانه (به عنوان شاهد)، حذف دانه های 3/1 کناری طبق، حذف دانه های 3/1 میانی طبق و حذف دانه های 3/1 مرکزی طبق در نظر گرفته شد. هر واحد آزمایشی شامل 6 ردیف به ابعاد 3×4 متر، با فاصله خطوط کشت 75 سانتی متر، فاصله بوته روی ردیف ها 20 سانتيمتر و فواصل بلوک ها 5/1 متر بود. اقلیم منطقه بر اساس تقسیم بندی جغرافیایی، جزو اقلیم های نیمه خشک و با زمستان های سرد و مرطوب و تابستان های گرم و خشک می باشد. در سال زراعی مورد آزمایش، بیشترین میزان بارندگی به مقدار 9 میلی متر مربوط به اردیبهشت ماه و کمترین مقدار برای خرداد و مرداد ماه با صفر میلی متر به ثبت رسید.

     عمليات تهيه بستر بذر در زميني به مساحت 1300 متر مربع انجام گرفت. به منظور آماده سازي بستر مناسب، مزرعه آزمايشي در پائيز 1390 شخم عميق زده شد و در بهار سال 1391 پس از گاورو شدن، خاك مزرعه مجددا شخم خورده و كلوخ ها بوسيله ديسك خرد و نرم شدند. از كود نیتروژنی مورد نياز آفتابگردان (150 كيلوگرم در هكتار كود اوره) در دو نوبت، در مرحله 6 تا 8 برگي و مرحله قبل از ظهور طبق به صورت سرك به مزرعه داده شد. نوع آفتابگردان مورد کشت از نوع آجیلی بود كه از همان منطقه تهيه گرديد. كاشت به صورت هيرم كاري و عمليات تنك در دو مرحله 4-3 و 8-6 برگي انجام گرفت. علف هاي هرز، در دو مرحله به صورت دستي كنترل شدند و از سموم شیمیایی به دلیل عدم وجود آفات و بیماری ها استفاده نشد.

     اندازه گيري صفات پس از حذف اثرات حاشيه اي روي بوته ها از رديف هاي مياني كه از يكنواختي بالايي برخوردار بودند، صورت گرفت. هشت بوته به طور تصادفی از هر کرت انتخاب و پس از اندازه گیری صفات مربوطه میانگین آنها برای هر كرت ثبت گرديد. صفات اندازه گیری شده شامل مساحت برگ در مرحله گلدهی، وزن هزار دانه، وزن کل دانه (عملکرد دانه)، ماده خشک کل، درصد روغن دانه (با استفاده از دستگاه سوکسله) و درصد پروتئين دانه (با استفاده از دستگاه كجلدال) بودند. پس از اطمینان از نرمال بودن داده ها، تجزیه واریانس و مقایسه میانگین صفات با آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح احتمال پنج درصد با نرم افزار آماری Mstat-C انجام گرفت. بعلاوه همبستگی ساده صفات و تجزیه رگرسیون آنها نیز با نرم افزار SPSS با روش Forward انجام گرفت.

 

 

 

نتايج و بحث

   

نتایج جدول تجزیه واریانس نشان داد که صفات مساحت برگ، درصد روغن دانه، درصد پروتئین دانه، وزن هزار دانه، وزن کل دانه و ماده خشک کل بوته در سطوح مختلف حذف برگ و سطوح مختلف حذف دانه و اثرات متقابل آنها اختلاف آماری معنی داری در سطح احتمال یک درصد داشتند (جدول 1).

 

 

 

جدول1- میانگین مربعات صفات آفتابگردان در سطوح مختلف حذف برگ و دانه  Table 1-Mean square traits of sunflower at different levels of removing leaf and grain
درصد پروتئین دانه Protein grain percentage	درصد روغن دانه Oil grain percentage	مساحت برگ Leaf area	ماده خشک کل Total dry matter	عملکرد دانه Grain yield	وزن هزار دانه 1000-Kernal weight	درجه آزادی df	منابع تغییر SOV
5.48	4.57	843.16	53495.43	6.77	2.39	3	تکرار replication
1.21**	5.75**	81047.70**	692238.35**	1342.52**	3091.93**	3	فاکتور a Factor a
10.95**	24.66**	28462.29**	1352529.22**	7966.35**	570.22**	3	فاکتور b Factor b
0.35**	0.35**	10210.55**	408105.68**	1065.36**	738.93**	9	اثر متقابل ab Interaction a*b
0.01	0.01	726.16	28782.52	9.47	7.75	45	خطا  error
0.72	0.43	5.42	8.84	2.37	1.50	ضریب تغییرات Coefficient of variation (%)
* و **: به ترتیب معنی دار در سطوح احتمال 5 و 1 درصد * and **: were significant differences at 0.05 and 0.01 probability levels, respectively.

 

 

مقایسه میانگین‌ها

عملکرد دانه 

     بیشترین میزان عملکرد دانه مربوط به تیمار عدم حذف دانه و حذف 3/1 برگهای تحتانی به میزان 50/177 گرم در هر بوته بود. در تیمار عدم حذف برگ و حذف دانه های 3/1 مرکزی طبق میزان عملکرد به 50/166 گرم در هر بوته رسید که نشان می دهد حذف دانه های مرکزی طبق در تیمار شاهد (بدون حذف برگ) تاثیر چندانی روی کاهش عملکرد دانه نداشت. نکته قابل توجه این که در تیمار شاهد (عدم حذف برگ و عدم حذف دانه) میزان عملکرد دانه 50/150 گرم در بوته بوده یعنی کمتر از تیمارهای ذکر شده در بالا بود و این بیانگر آن است که با حذف برگهای 3/1 تحتانی ساقه بدون حذف دانه و همچنین حذف دانه های 3/1 مرکزی طبق بدون حذف برگ، میزان عملکرد دانه از تیمار شاهد بیشتر است و این دو تیمار موجب افزایش عملکرد شد (جدول2). سینگ و خان (Singh and khan, 1987) نیز در آزمایشی بر روی آفتابگردان، کمترین کاهش عملکرد دانه را در قطع 25% برگهای پایینی گیاه مشاهده نمودند. کمترین میزان عملکرد دانه مربوط به تیمار حذف برگهای 3/1 میانی ساقه و حذف دانه های 3/1 میانی طبق به مقدار 75/85 گرم در هر بوته بود. حذف برگهای میانی ساقه که بیشترین نقش را در فتوسنتز گیاه برعهده دارند و همچنین حذف دانه های 3/1 میانی طبق که بالاترین اهمیت را در عملکرد دانه دارند، موجب کاهش چشمگیر عملکرد دانه گردید. عبدی و همکاران (Abdi et al., 2007) اظهار داشتند که برگهای یک سوم تحتانی ساقه نسبت به برگهای فوقانی و میانی از اهمیت کمتری برخوردارند و برگهای میانی که 60% الی 80% سطح فتوسنتزی گیاه را به خود اختصاص می دهند، بیشترین تاثیر را بر عملکرد دانه آفتابگردان دارند که در این آزمایش نیز اهمیت آن مشاهده شد. هم چنین در آزمایش عبدی و همکاران (Abdi et al., 2007) مشخص گردید که حذف برگهای میانی ساقه بیشترین تاثیر را در کاهش عملکرد دانه داشت. عباسپور و همکاران (Abbaspoor et al., 2006) نیز در آزمایش خود بر اهمیت کمتر برگ های يك سوم تحتانی ساقه نسبت به برگ های فوقانی و میانی بر عملکرد دانه تاکید داشتند.

 

ماده خشک کل 

      بیشترین ماده خشک مربوط به تیمار حذف دانه های 3/1 کناری طبق و عدم حذف برگ به میزان 2656 گرم در بوته و کمترین مقدار ماده خشک مربوط به تیمار حذف برگهای 3/1 تحتانی ساقه و حذف دانه های 3/1 مرکزی طبق بود (جدول 2). با توجه به آنچه در عملکرد دانه مطرح شد میزان عملکرد اثر متقابل حذف برگهای 3/1 تحتانی ساقه و حذف دانه های 3/1 مرکزی طبق 25/1387 گرم در بوته بود که این تیمار بیشترین تاثیر را بر روی کاهش ماده خشک کل گیاه داشت.

 وزن هزار دانه 

     تیمار حذف برگهای 3/1 میانی ساقه و عدم حذف دانه بیشترین تاثیر را در کاهش وزن هزار دانه داشت تا جایی که وزن هزار دانه به 75/158 گرم رسید. در حالی که در تیمار شاهد (عدم حذف برگ و عدم حذف دانه) میزان وزن هزار دانه 00/200 گرم شد (جدول 2). در تیمار عدم حذف برگ و حذف دانه های 3/1 کناری طبق وزن هزار دانه به میزان 25/223 گرم و از بیشترین مقدار برخوردار بود. بدین معنی که حذف دانه های 3/1 کناری طبق موجب شد تا سایر دانه ها پرتر شده و وزن هزار دانه افزایش یابد. در حالی که با حذف دانه های 3/1 کناری طبق و برگهای 3/1 میانی ساقه وزن هزار دانه به کمترین مقدار خود یعنی 50/162 گرم رسید. بطوری که برگهای 3/1 میانی ساقه بیشترین تاثیر را در کاهش وزن هزار دانه داشتند چون با حذف آنها به میزان زیادی از فتوسنتز گیاه کاسته شده و دانه ها سبک تر شدند (جدول 2). در نتایج حاصل از آزمایش جمشیدی و همکاران (Jamshidi et al., 2008) علت کاهش وزن هزار دانه ناشی از كاهش سطح برگ و توان فتوسنتزي گياه عنوان شده است.

 

درصد روغن دانه 

     درصد روغن، يك پارامتر پيچيده است كه بوسيله ژنوتيپ و شرايط محيطي تعيين مي شود (Leon et al., 2003). درصد روغن دانه آفتابگردان از ناحيه پيرامون طبق به سمت مركز طبق كاهش مي يابد (Abdi et al., 2008). کمترین میزان روغن دانه مربوط به تیمار شاهد (عدم برگ ریزی و عدم حذف دانه) بود. به استثناء تیمار شاهد، در سایر تیمارها میزان روغن دانه افزایش یافت (جدول 2). نتایج آزمایش حاضر با نتایج ارباس و بایدر (Erbas and Baydar, 2007) مبنی بر كاهش درصد روغن دانه در مقايسه با تيمار شاهد، در آزمايشي با 6 سطح برگ ريزي، مغایر بود ولی با گزارش جانسون (Janson, 1972) و ناخلاوی (Nakhlawy, 1993) با تاثیر عدم حذف برگها بر کاهش درصد روغن دانه آفتابگردان مطابقت داشت. بیشترین درصد روغن دانه مربوط به تیمار حذف برگهای 3/1 فوقانی ساقه و حذف دانه های 3/1 کناری طبق به میزان 99/29 درصد بود و میزان روغن دانه در تیمار حذف برگهای 3/1 فوقانی ساقه بدون حذف دانه 58/26 درصد بود. به عبارت دیگر، حذف دانه های 3/1 کناری طبق موجب افزایش تقریبا 3 درصدی روغن دانه می شود. در تیمار حذف دانه های 3/1 کناری طبق بدون حذف برگ، درصد روغن دانه به 85/27 درصد رسید یعنی با حذف برگهای 3/1 فوقانی ساقه روغن دانه 2 درصد افزایش نشان داد.

درصد پروتئین دانه 

     کمترین میزان پروتئین دانه مربوط به تیمار حذف برگهای 3/1 فوقانی ساقه و حذف دانه های 3/1 کناری طبق به میزان 54/16 درصد بود (جدول 2). این صفت برعکس درصد روغن دانه بود به طوری که کمترین میزان پروتئین دانه و بیشترین میزان روغن دانه مربوط به یک تیمار است یعنی هرچه روغن دانه افزایش یابد میزان پروتئین آن کم می شود. لوپز و همکاران (Lopez et al., 1999) در نتایج آزمایش خود اظهار داشتند که درصد روغن دانه همبستگي منفي با ميزان پروتئين دانه در آفتابگردان داشت. بر عکس این موضوع همواره درست نیست. زیرا بیشترین میزان پروتئین دانه مربوط به تیمار حذف برگهای 3/1 تحتانی ساقه و عدم حذف دانه به میزان 30/19 درصد شد، ولی همانطور که قبلا ذکر شد کمترین میزان روغن دانه مربوط به تیمار عدم حذف دانه و عدم حذف برگ بود که باهم تطابق نداشتند. به عبارت دیگر هرچه درصد روغن دانه کاهش یابد لزوما میزان پروتئین آن افزایش نمی یابد.

 

مساحت برگ 

اثر حذف برگ های آفتابگردان بر عملکرد دانه نشان داده است که هر چه سطح حذف برگ افزایش یابد و این حذف به مرحله گل دهی نزدیکتر باشد، کاهش عملکرد دانه به دلیل کاهش سطح فتوسنتزی گیاه بیشتر خواهد شد (Abdi et al., 2008). تیمار حذف برگهای 3/1 فوقانی ساقه و بدون حذف دانه دارای مساحت برگ 669 سانتی متر مربع شد. با توجه به تیمار شاهد (عدم حذف دانه و عدم حذف برگ) که مساحت آن 519 سانتی متر مربع بود می توان نتیجه گرفت که حذف برگهای 3/1 فوقانی ساقه بدون حذف دانه موجب شد تا مساحت برگ گیاه به میزان 150 سانتی متر مربع بزرگتر شود. مواد غذایی که قرار بود به برگهای فوقانی ساقه برود به سایر برگهای گیاه رفته و موجب بزرگتر شدن آنها شود. از طرفی کمترین مساحت برگ به میزان 429 سانتی متر مربع مربوط به تیمار حذف برگهای 3/1 تحتانی ساقه و حذف دانه های 3/1 کناری طبق بود زیرا برگهای تحتانی ساقه اغلب کوچک تر بوده و پس از گل دهی به سرعت زرد و خشک شده و مواد غذایی کمتری مصرف می کنند.

همبستگی ساده صفات حذف برگ

     برای تیمار عدم حذف برگ صفت مساحت برگ با ماده خشک کل همبستگی مثبت و معنی داری داشتند (r=0.99**). بر عکس صفت درصد روغن دانه با درصد پروتپین دانه همبستگی منفی معنی داری (r≥0.97*) در هر چهار تیمار حذف برگ داشتند (جدول 3). در تیمار حذف برگهای 3/1 تحتانی ساقه صفت درصد روغن دانه با وزن هزار دانه همبستگی منفی و معنی دار (r=-0.95*) داشت. بنابراین با افزایش وزن هزار دانه از میزان روغن دانه کم شده و متعاقب آن میزان پروتپین دانه افزایش می یابد که همبستگی آن وزن هزار دانه در شرف معنی دار شده می باشد (r=0.84).

همبستگی ساده صفات حذف دانه

     در تیمار عدم حذف دانه صفت درصد پروتئین دانه با عملکرد دانه همبستگی مثبت و معنی داری (r=0.96*) داشت و در تیمار حذف دانه های 3/1 میانی طبق نیز درصد پروتئین دانه با عملکرد دانه همبستگی منفی و معنی دار (r=0.99**) بود (جدول 4). در تیمار عدم حذف دانه با افزایش عملکرد میزان پروتئین دانه افزایش یافته اما در تیمار حذف دانه های 3/1 میانی طبق با افزایش عملکرد دانه میزان پروتئین دانه کاهش یافت. اما در دو تیمار دیگر یعنی حذف دانه های 3/1 کناری و 3/1 مرکزی طبق این همبستگی معنی دار نبود که شاید علت آن به دلیل اهمیت کمتر دانه های مرکزی و کناری طبق نسبت به دانه های میانی در عملکرد دانه باشد.

 

 

 

جدول 2- مقايسه ميانگين اثرات متقابل سطوح مختلف حذف برگ و سطوح مختلف حذف دانه Table 2- Mean comparison interaction of different levels of removing leaf and grain
عملکرد دانه Grain yield (g/m2)	درصد پروتئین دانه Protein grain percentage (%)	درصد روغن دانه Oil grain percentage (%)	وزن هزار دانه 1000-Kernal weight (g)	ماده خشک کل Total dry matter (g/m2)	مساحت برگ Leaf area (cm2)	صفت Trait
150.5c	18.5bc	26.0l	202.0c	2312.0bc	519.0c	عدم حذف دانه Non-remove grain	عدم حذف برگ Non-leaf remove
142.7d	16.9h	27.8f	223.2a	2656.0a	533.0c	حذف دانه های 3/1 کناری Remove of 1/3 side grain
98.7i	17.3g	27.6g	197.5d	1762.2e	462.2d	حذف دانه های 3/1 میانی Remove of 1/3 middle grain
156.5b	18.5bc	26.4jk	182.5gh	1471.5fh	438.0d	حذف دانه های 3/1 مرکزی Remove of 1/3 central grain
154.2bc	18.7b	26.5j	178.0i	2368.2b	669.0a	عدم حذف دانه Non-remove grain	حذف برگهای 3/1 فوقانی Remove 1/3 above leaves
97.0i	16.5i	29.9a	186.7ef	1681.0eg	658.0ab	حذف دانه های 3/1 کناری Remove of 1/3 side grain
119.0g	16.7i	29.4b	213.0b	2334.0bc	623.2b	حذف دانه های 3/1 میانی Remove of 1/3 middle grain
130.0e	18.1d	27.6g	171.5j	1715.5ef	446.5d	حذف دانه های 3/1 مرکزی Remove of 1/3 central grain
143.5d	18.6bc	26.5jk	158.7k	1662.2eg	433.0d	عدم حذف دانه Non-remove grain	حذف برگهای 3/1 میانی Remove 1/3 middle leaves
125.0f	17.5f	29.2c	162.5k	1740.2ef	521.5c	حذف دانه های 3/1 کناری Remove of 1/3 side grain
85.7j	17.8e	29.0cd	174.2ij	1612.2eh	438.5d	حذف دانه های 3/1 میانی Remove of 1/3 middle grain
121.2fg	18.4c	27.4h	174.5ij	1424.7gh	443.7d	حذف دانه های 3/1 مرکزی Remove of 1/3 central grain
177.5a	19.3a	26.3k	190.7e	2031.0d	460.5d	عدم حذف دانه Non-remove grain	حذف برگهای 3/1 تحتانی Remove 1/3 below leaves
142.7d	17.4fg	28.9d	182.0h	2459.2ab	429.0d	حذف دانه های 3/1 کناری Remove of 1/3 side grain
105.0h	17.2g	28.4e	186.2fg	2103.0cd	441.0d	حذف دانه های 3/1 میانی Remove of 1/3 middle grain
124.0f	18.5c	27.1i	189.7ef	1387.2 h	431.0d	حذف دانه های 3/1 مرکزی Remove of 1/3 central grain

84                                           عيوضي و همكاران؛ بررسي روابط منبع و مخزن بر عملكرد دانه...

 

جدول3- همبستگی ساده صفات آفتابگردان در سطوح مختلف حذف برگ  Table 1-Simple correlation coefficient traits of sunflower at different levels of removing leaf
درصد پروتئین دانه Protein grain percentage (%)	درصد روغن دانه Oil grain percentage (%)	وزن هزار دانه 1000-Kernal weight (g)	ماده خشک کل Total dry matter (g/m2)	مساحت برگ Leaf area (cm2)	صفت Trait
Non-leaf remove عدم حذف برگ
				0.99**	ماده خشک کل  Total dry matter (g/m2)
			0.94	0.89	وزن هزار دانه 1000-Kernal weight (g)
		0.57	0.27	0.15	درصد روغن دانه Oil grain percentage (%)
	-0.97*	-0.72	-0.46	-0.35	درصد پروتئین دانه Protein grain percentage (%)
0.59	-0.60	-0.06	0.16	0.19	عملکرد دانه  Grain yield (g/m2)
حذف برگهای 3/1 فوقانی Remove 1/3 above leaves
				0.49	ماده خشک کل  Total dry matter (g/m2)
			0.47	0.41	وزن هزار دانه 1000-Kernal weight (g)
		0.63	-0.34	0.21	درصد روغن دانه Oil grain percentage (%)
	-0.99**	-0.70	0.24	-0.27	درصد پروتئین دانه Protein grain percentage (%)
0.92	-0.95*	-0.37	0.60	-0.07	عملکرد دانه  Grain yield (g/m2)
حذف برگهای 3/1 میانی Remove 1/3 middle leaves
				0.56	ماده خشک کل  Total dry matter (g/m2)
			-0.73	-0.32	وزن هزار دانه 1000-Kernal weight (g)
		0.31	0.36	0.61	درصد روغن دانه Oil grain percentage (%)
	-0.97*	-0.11	-0.54	-0.71	درصد پروتئین دانه Protein grain percentage (%)
0.56	-0.69	-0.77	0.16	0.12	عملکرد دانه  Grain yield (g/m2)
حذف برگهای 3/1 تحتانی Remove 1/3 below leaves
				0.06	ماده خشک کل  Total dry matter (g/m2)
			-0.74	0.62	وزن هزار دانه 1000-Kernal weight (g)
		-0.95*	0.60	-0.68	درصد روغن دانه Oil grain percentage (%)
	-0.96*	0.84	-0.47	0.66	درصد پروتئین دانه Protein grain percentage (%)
0.74	-0.56	0.30	0.20	0.63	عملکرد دانه  Grain yield (g/m2)

مجله پژوهش در علوم زراعی- سال هشتم، شماره 27، پائيز و زمستان1394                        85

 

جدول 4- همبستگی ساده صفات آفتابگردان در سطوح مختلف حذف دانه  Table 1-Simple correlation coefficient traits of sunflower at different levels of removing grain
درصد پروتئین دانه Protein grain percentage (%)	درصد روغن دانه Oil grain percentage (%)	وزن هزار دانه 1000-Kernal weight (g)	ماده خشک کل Total dry matter (g/m2)	مساحت برگ Leaf area (cm2)	صفت Trait
عدم حذف دانه  Non-remove grain
				0.80	ماده خشک کل  Total dry matter (g/m2)
			0.70	0.15	وزن هزار دانه 1000-Kernal weight (g)
		-0.81	-0.31	0.27	درصد روغن دانه Oil grain percentage (%)
	0.11	0.21	-0.07	-0.22	درصد پروتئین دانه Protein grain percentage (%)
0.96*	-0.8	0.45	0.16	-0.09	عملکرد دانه  Grain yield (g/m2)
حذف دانه های 3/1 کناری  Remove of 1/3 side grain
				-0.61	ماده خشک کل  Total dry matter (g/m2)
			0.71	0.10	وزن هزار دانه 1000-Kernal weight (g)
		-0.71	-0.86	0.48	درصد روغن دانه Oil grain percentage (%)
	-0.23	-0.51	0.13	-0.81	درصد پروتئین دانه Protein grain percentage (%)
0.61	-0.84	0.33	0.86	-0.88	عملکرد دانه  Grain yield (g/m2)
حذف دانه های 3/1 میانی  Remove of 1/3 middle grain
				0.76	ماده خشک کل  Total dry matter (g/m2)
			0.75	0.87	وزن هزار دانه 1000-Kernal weight (g)
		0.09	0.39	0.55	درصد روغن دانه Oil grain percentage (%)
	-0.22	-0.93	-0.93	-0.85	درصد پروتئین دانه Protein grain percentage (%)
-0.99**	0.25	0.89	0.96*	0.82	عملکرد دانه  Grain yield (g/m2)
حذف دانه های 3/1 مرکزی  Remove of 1/3 central grain
				-0.49	ماده خشک کل  Total dry matter (g/m2)
			-0.70	0.81	وزن هزار دانه 1000-Kernal weight (g)
		-0.61	0.50	-0.04	درصد روغن دانه Oil grain percentage (%)
	-0.79	0.71	-0.92	0.29	درصد پروتئین دانه Protein grain percentage (%)
0.31	-0.81	0.15	0.08	-0.38	عملکرد دانه  Grain yield (g/m2)

86                                              عيوضي و همكاران؛ بررسي روابط منبع و مخزن بر عملكرد دانه...

 

تجزیه رگرسیون

     جهت تعيين مهمترين صفات مؤثر در عملكرد و توجيه بهتر روابط صفات از رگرسيون گام به گام استفاده شد. در تیمار حذف برگ، دو صفت مساحت برگ  و قطر طبق  بیشترین تاثیر را بر عملکرد دانه داشته و در تیمار حذف دانه، صفت قطر دانه بیشترین تاثیر را بر عملکرد دانه داشتند (جدول 5).

 

عملکرد دانه = 72 / 91-+  47 / 10(قطر طبق) –   019/0 (مساحت برگ)                    R2  = 97/0

جدول 5- ضرایب رگرسیون صفات مرتبط با  عملکرد دانه آفتابگردان در سطوح مختلف حذف برگ و دانه Coefficient regression traits of related grain yield of sunflower at different levels of removing leaf and grain
حذف برگ Leaf remove
سطح معني‌داري  Probability	انحراف معیار غیر استاندارد Standard deviation error	ضرایب رگرسیون غير استاندارد Un-standardized coefficients	ضرایب رگرسیون استاندارد Standardized coefficients	مدل Model
159.958	0.065	10.471	0.968	قطر طبق Diameter of floret disk
-24.199	0.001	-0.019	-0.146	مساحت برگ Leaf area
-59.276	1.547	-91.726	-------	عرض از مبدا Constant
حذف دانه Grain remove
0.049	85.024	-0.951	-0.951	قطر دانه Diameter of grain
0.041	331.619	----	----	عرض از مبدا Constant

 عملکرد دانه= 07/ 1578 – 40 / 371 (قطر دانه)                                                   R2  = 90/0

 

 

نتیجه گیری

     با حذف برگهای 3/1 تحتانی ساقه، بدون حذف دانه و همچنین حذف دانه های 3/1 مرکزی طبق بدون حذف برگ، میزان عملکرد دانه از تیمار شاهد بیشتر شد. دانه های مرکزی و کناری طبق نسبت به دانه های میانی از اهمیت کمتری در افزایش عملکرد دانه برخوردار بودند. بعلاوه برگهای میانی ساقه نسبت به سایر برگهای ساقه از اهمیت بیشتری در فتوسنتز و متعاقب آن افزایش عملکرد دانه داشتند. اعمال هرگونه تیمار، درصد روغن دانه را افزایش داد. به نظر می رسد در ارقام روغنی جهت افزایش عملکرد روغن، اعمال تیمارهای مشابه از اهمیت خاصی برخوردار باشد. افزایش درصد روغن دانه موجب کاهش درصد پروتئین آن شد. بر عکس این موضوع به اثبات نرسید.

سپاسگزاری

مقاله حاضر مستخرج از پایان نامه کارشناسی ارشد بوده و از زحمات و حمایتهای اساتید راهنما و مشاور که در طول اجرا و تدوین پایان نامه و تهیه مقاله حاضر از هیچ کوششی دریغ نفرمودند کمال تشکر و قدر دانی را دارم. بعلاوه از همراهی و صبر و تحمل همسر عزیر و فرزند دلبندم تشکر می‌نمایم.

 

 

منابع مورد استفاده                                                                         Reference

 

ü       Abbaspoor, F., M. R. Shakiba, H. Aliyari, and Valizade, M. 2006. Effect of leaf removal in the beginning of pollination based on oil yield and its components in two sunflower cultivars. Journal of Agricultural Knowledge.59: 1-7. (In Persian).

ü       Abdi, S., A. Moghaddam, and Ghadimzadeh, M. 2007. Effect of defoliation intensity in different reproductive stages of two Sunflower (Helianthus annus L.) cultivars on grain and oil yield. Journal of Agricultural Science and Natural Resources. 11(40): 245-255.

ü       Abdi, S., A. G. Moghadam, and Ghadimzadeh, M. 2008. The effect of different levels of leaf removal in plant production stages on seed yield and oil content of two hybrids of sunflower. Journal of Agricultural Science and Technology. 40: 245-255. (In Persian).

ü       Erbas, S., and Baydar, H. 2007. Defoliation effects on seed yield and oil quality of sunflower (Helianthus annuus L.). Turkish Journal of Biology. 43: 115-118.

ü       Jamshidi, A., M. Aghaalikhani, and Ghalavand, A. 2008. Effect of leaf removal severity in different growth stages on grain and oil yield of sunflower. Iranian Journal of Crop Sciences. 4: 349-361. (In Persian).

ü       Johnson, B. L. 1972. Effect of artificial defoliation of sunflower on grain yield and other characteristics. Agronomy Journal. 64: 688-689.

ü       Leon, A., F. Andrade, and Lee, M. 2003. Genetic analysis of seed-oil concentration across generations and environments in sunflower. Crop Science. 43: 135-140.

ü       López Pereira, M., N. Trápani, and Sadras, V. O. 1999. Genetic improvement of sunflower in Argentina between 1930 and 1995 II. Phonological development, growth and source–sink relationship. Field Crops Research. 63(3): 247-254.

ü       Muro, J., I. Irigoyen, A. F. Militino, and Lamsfus, C. 2001. Defoliation effects on sunflower yield reduction. Agronomy Journal. 93: 634-637.

ü       Nakhlawy, F. S. 1993. Defoliation effects on grain yield, yield components and quality of sunflower. Alex Journal of Agricultural Research. 38: 257-267.

ü       Schneiter, A., and Johnson, B. L. 1994. Response of sunflower plants to physical injury. Canadian Journal of Plant Science. 74: 763-766.

ü       Singh, A., and Khan, A. H. 1987. Defoliation and yield efficiency in sunflower. National Academy Science. 21: 311-312.

ü       Siosemarde, A., H. Ranjbar-Balkhkanloo, Y. Sohrabi, and Bahramnejad, B. 2009. The effect of drought stress and source reservoir constraints on gas exchange and grain yield of sunflower. Iranian Journal of Crop Sciences. 6: 3-4. (In Persian).