The effect of cultivars, density and weed control on yield and yield components of rainfed chickpea
Subject Areas : crop productionارسلان فلاحي 1 , فرهاد صادقی 2
1 - دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه مديريت كشاورزي، داشگاه بوعلی، همدان – ايران
2 - استادیار اصلاح نباتات، بخش تحقیقات زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش گشاورزی و منابع طبیعی کرمانشاه، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمانشاه.، ایران.
Keywords: biological yield , chickpea varieties , density , grain yield , weeding,
Abstract :
To evaluate the effect of chickpea cultivars ( Azad, Arman, Hashem and Adel ), three plant density ( 31.3, 38.5 and 50 m ) and weed control on yield and yield components of pea, an experiment was carried out on the farm of Agricultural Research Station, Razi University of Kermanshah in 2015. Design was conducted in factorial arrangement using randomized complete block design with three replications. The measured traits included the number of pods, main branch, seeds per pod, grains per plant, grain weight per plant, 100 grain weight, grain yield and biological yield. Analysis of variance showed that the effects of cultivars and weeding were significant for the traits at one percent. Effect of plant density and interactive cultivars × density were noticeable at the level of one percent for more characters except the number of seeds per pod and number of main branches per plant. Azad was the best cultivar with the greatest amount of seeds per plant, number of pods, number of main branches, weight of grains per plant, grain yield and biomass, 9.47, 8.89, 2.74, 2.59 gr and 1103 and 2953.8 kg. ha, respectively. Density of 31.3 perm2 was the most appropriate density for the number seed per plant, number of pods, seed weight per plant, biomass and grain yield per unit area, with 10.3, 9.44, 9.75, 3158 and 1114.7 kg ha respectively. According to our survey Hashem and Azad cultivars with the density of 31.3 plant per square meter together with weed control were the most suitable for the temperate region of Kermanshah.
Ahmadi, A., A. Bazgeir., and SK. Mousavi. 2008 (a). Effect of planting date and plant density on weed seeds in the province. The second national convention of weed. Volume 1, management of weeds and herbicides. Mashhad. P: 15-18. (In Persian).
Ahmadi, A., A. Rezaei-Nejad., SK. Mousavi., and M.Qyasvnd. 2008 b. Flora weeds on the yield of chickpea in Lorestan. Eighteenth Congress. Hamedan University. P. 10-11. (In Persian).
Akbar, A., A. Zand., and SG. Mousavi. 2010. Evaluation of the impact of row spacing and weed management practices on dry matter production in rain fed conditions Khorramabad (Cicer arietinum L.) yield and peas. Crop production, 3 (3): 1-21. (In Persian).
Bagheri, A., A. Nazmi., A. Mohammadi., and J. Shbahang. 2000. Effect of plant density and weeding on morphological traits, yield and yield components of chickpea in Khorasan. Techniques Crop Science Journal, 14 (2): 146-153. (In Persian).
Baghestani, M., and A. Zand. 2003. Wild mustard (Sinapis arvensis) Biology and Control (rewire). Pp. 56. Department of Weed Science, Plant Pest and Disease Research Institute, Iran.
Çiftçi, V.N., Y. Toay., and Y. Doan. 2004. Determining relationships among yield and some yield components using path coefficient analysis in chickpea (Cicer arietinum L.). Asian Journal Plant Science, 3(5):632-635.
FAO. 2004. FAO Year Book. FAO Publication.
Jahanghiri, A., D. Sadeghzadeh- Ahari, M. Safikhani, P. Pezeshkpour, A. Saeid, R. Sarparast, SH. Sabaghpour, R. Karimizadeh, D. Shahriari, N. Bahrami, A. Shabani, AA. Mahmoudi, F. Mahmoudi, M. Armyion, H. Kanouni, M. Mahdiyeh, B. Dehnavi, F. Etezadi, MS. Mohammadi. 20015. Adel, a New Rainfed Chickpea Cultivar for Autumn Planting Under Moderate Cold and Semi-warm Regions of Iran. Journal of Research findings in crops.1(4): 1-13.
Kanoni, H., and M. Neamati Fard. 2013. The effect of planting date and plant density on yield and agronomic traits of Kabuli chickpea genotypes in fall planting under rain fed conditions of Kurdistan. Bh¬Zray magazine Seed and 1: 29 (2), 185-200. (In Persian).
Mckay, K., P. Miller., B. Jenks., J. Riesselman., K. Neill., D. Buschena., and A.J. Bussan 2002. Growing chickpea in the north Great Plains. North Dakota State University.
Mohammadi, G., A. Javanshir., F.R. Khooie., S.A. Mohammadi. and S., Zehtab Salmasi. 2005. Critical period of weed interference in chickpea. Weed Res, 45 (1), 57-63.
Mousavi, S.K., P. Pezeshkpour., and M. Shahverdi. 2007. Weed population response to Chickpea (Cicer arietinum L.) variety, and planting date. J. Sci. Technol. Agric. Nature. Resource. 40: 167-177.
Parsa, d., and A. Bagheri. 2008. Beans, Ferdowsi University, Mashhad. P. 523. (In Persian).
Sabaghpour, SH., 2001. Major diseases of chickpea In Iran. In proceeding of symposium on Grain Legumes in the Mediterranean. Agriculture, (LEGUMED), 25-27 October 2001. Rabat, Morocco.
Sabbaghpour, S.H., F. Mahmudi. 2004. The results of research on dry bean beetles. Publishing Dept. Dry land Research Institute. Kermanshah. Iran . No. 838/83. 178 pages. Dry land Research Institute. Kermanshah. Iran (In Persian).
Sabaghpour, S.H., H. Safikhani, P. Pezeshkpour, Gh. Jahangiri, R. Sarparast, A. Karami, M. Pour Seiabeedi, D. Shahriari, F. Mahmoudi, and G. Keshavarz, 2010. Azad, New chickpea variety of tropical and subtropical areas under rain fed conditions. Seed and Plant Journal. 1: 26. (2): 294-295. (In Persian).
Sbaghpour S. H. 2013. Major problems and technical recommendations for increasing the production of dry beans in cold regions of the country. The 5th Iranian National Bean Convention. March 12, 2013. Karaj Iran. 18-13. (In Persian).
Saleem M, M.H.N. Tahir, R. Kabir, M. Javid, and K. Shahzad. 2002. Interrelationship and path analysis of yield attributes in chickpea (Cicer arietinum L.). Inter. J. Agri and Biol, 3:404-406.
Saxena, M.C., 1980. Recent advances in chickpea agronomy: In International Workshop on Chickpea Improvement. 89-96.
Singh, K.B., 1993. Problems and prospects of stress resistance breeding in chickpea. In: Singh KB. and Sabena MC. (eds.). Breeding for Stress Tolerance in Cool Season Food Legumes. John Wiley and Sons, Chi Chester, UK. 17-36.
Yousefi, A.R., H. Mohamad Alizadeh, Rahimian, and M.R. Jahansooz, 2007. Investigation on single and integrated application of different herbicides on chickpea (Cicer arietinum L.) yield and its components in entezari sowing date. J. Agric. Sci. 8:73-84.
Yücel, D.Ö., A.E. Anlarsal, and C. Yücel. 2006. Genetic variability, correlation and path analysis of yield, and yield components in chickpea (Cicer arietinum L.). Turk. J. Agri. For, 30:183-188.
مجله پژوهش در علوم زراعی - سال هشتم، شماره 27، پائيز و زمستان 1394 63
|
تاثیر رقم، تراکم و مهار علفهای هرز بر عملکرد و اجزای عملکرد نخود دیم
ارسلان فلاحی1، فرهاد صادقي2 و گودرز احمدوند3
چکیده
بهمنظور بررسی اثر چهار رقم نخود (آزاد، آرمان، هاشم و عادل)، سه تراکم (3/31، 5/38 و 50 بوته در مترمربع) و مهار علفهای هرز بر عملکرد و اجزای عملکرد نخود، این آزمایش در سال 1394 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی کرمانشاه انجام شد. طرح بهصورت فاکتوریل در قالب بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. صفات اندازهگیری شده شامل تعداد غلاف، تعداد شاخهی اصلی، تعداد دانه در غلاف، تعداد دانه در بوته، وزن دانه در بوته، صفات وزن 100 دانه، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیکی بود. تجزیه واریانس نشان داد، اثر ارقام و وجین علفهرز برای صفات یاد شده در سطح احتمال یک درصد معنیدار بودند. اثر تراکم بوته و برهمکنش رقم در تراکم برای بیشتر صفات بهغیر از تعداد دانه در غلاف و تعداد شاخههای اصلی در بوته در سطح احتمال یک درصد معنیدار بودند. رقم آزاد با بیشترین مقدار دانه در بوته، تعداد غلاف، تعداد شاخهی اصلی، وزن دانه در بوته، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک به ترتیب با 47/9، 89/8، 74/2،59/2 گرم، 1103 و 8/2953 کیلوگرم در هکتار برترین رقم بود. تراکم 3/31 بوته در مترمربع برای صفات تعداد دانه در بوته، تعداد غلاف، وزن دانه در بوته، عملکرد زیستتوده و دانه در واحد سطح بهترتیب با 30/10، 44/9، 75/، 9/3158 و 7/1114 کیلوگرم در هکتار مناسبترین تراکم بود. عامل وجین علفهای هرز باعث افزایش دو برابر عملکرد دانه و اجزای عملکرد شد.
واژههای کلیدی:
ارقام نخود، تراکم، وجین، عملکرد زیست توده، عملکرد دانه
[1] تاريخ دريافت: 29/05/96 تاريخ پذيرش: 20/09/96
- دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه مديريت كشاورزي، داشگاه بوعلی، همدان – ايران
[2] - گروه مديريت كشاورزي - تحقیقات زراعی باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمانشاه- ایران. ( نويسندة مسئول) fsadeghi40@yahoo.com
3 – گروه مديريت كشاورزي ، دانشگاه ابوعلی سینا، همدان - ايران.
مقدمه و بررسي منابع علمي
حبوبات پس از غلات دومین منبع مهم غذایی بشر بهشمار میروند. در بین حبوبات، نخود از لحاظ سطح زیرکشت و تولید، پس از لوبیا و عدس در مقام سوم قرار دارد (FAO, 2004). نخود زراعی (Cicer arientinum L.) گیاهی از طایفهی سیراسه، تیرهی پروانهآسا، یکساله، خودگشن که در بیش از 40 کشور دنیا کشتوکار میشود و در ایران مهمترین گیاه از رده حبوبات است (Parsa and Bagheri, 2008 و Kanoni and Neamati Fard, 2013). از نظر سطح زیر کشت جهانی، ایران در رتبه چهارم بعد از کشورهای هند، پاکستان و ترکیه قرار دارد (Sabaghpour, 2001). سطح زیر کشت نخود در ایران حدود 790 هزار هکتار در سال 1389 بود که حدود 84 درصد از این سطح بهصورت کشت دیم و مابقی کشت آبی بوده است. نخود بهتنهایی در حدود 64 درصد سطح زیرکشت حبوبات کشور را شامل میگردد. متوسط تولید نخود در شرایط دیم حدود 411 و در شرایط آبی حدود 1377 کیلوگرم در هکتار برآورد میشود (Sbaghpour, 2013).
ارقام جديد نخود به نامهاي هاشم و آرمان از نظر عملكرد و مقاومت به بيماري برقزدگي نسبت به ارقام قبلي در مناطق مختلف کشور برتري نشان دادند (Sabaghpour et al., 2010). از دیگر اهداف و اولویتهای تحقیقاتی برنامه غربالگیری حبوبات کشور یافتن رقمی با مشخصات پرمحصول بودن، دانه درشت و مقاوم به بيماري برقزدگي میباشد که در این راستا رقم آزاد (لاین فیلیپ 93) در طول سالهای 1380 تا 1383 در آزمایشات تحقيق -تطبيقي در استانهای كرمانشاه، لرستان و ایلام بررسی و نسبت به ارقام شاهد بیونیچ، گریت و رقم محلی ایلام بهترتیب 176، 110 و 165 درصد برتری عملکرد دانه نشان داد (Sabbaghpour and Mahmudi, 2004). از خصوصیات رقم عادل (لاین فیلپ 6-93) نسبت به بیماریهای فوزاریوم و برقزدگی نخود مقاوم و دانهی درشت آنرا میتوان نام برد. این لاین در آزمایشهای تحقیقی-تطبیقی در مناطق مختلف استان کرمانشاه در یک دوره 10 ساله با عملکرد 1472 کیلوگرم در هکتار نسبت به رقم شاهد 170 درصد افزایش عملکرد دانه نشان داد (Jahanghiri et al., 2015).
کانونی و نعمتی فرد (Kanoni and Neamati Fard, 2013) در کشت پاییزه نخود، تراکم 35 بوته در متر مربع ( 80 کیلو بذر در هکتار) را پیشنهاد نمودند. مناسبترین تراکم بوتهی نخود بین 25 تا 40 بوته در متر مربع قابل توصیه است. در مناطق با بارش بیشتر و تبخیر زیادتر تراکمهای بالاتر پیشنهاد میشود و در مناطقی که زمین فقیر و مواد آلی خاک کم است، تراکمهای پایین قابل توصیه است (Ahmadi et al., 2008a). باقری و همکاران (Bagheri et al., 2000) در آزمایشی سه تراکم بوته (20، 30 و 40 بوته در مترمربع) و پنج تیمار کنترل علفهای هرز روی نخود را بررسی و گزارش نمودند که تراکم بوته اثر معنیداری در افزایش نیام و عملکرد دانه نشان داد. با افزایش تراکم از عملکرد دانه کاسته شد. در تراکم 20 بوته در مترمربع تعداد نیام 30 درصد بیشتر از سایر تراکمها بود و این تراکم بوته عملکرد دانه بیشتری نیز نسبت به سایر تیمارها تولید نمود.
علفهای هرز از جمله عوامل اصلی محدودکننده تولید محصولات زراعی هستند که براي منابعی همچون رطوبت، عناصر غذایی، نور و فضا به رقابت با گیاهان زراعی میپردازند (Ahmadi et al., 2008b). نخود به دلیل سرعت رشد کند و سطح برگ محدود در مراحل اولیه رشد، در برابر علفهای هرز رقیب ضعیفی است (Mckay et al., 2002). بهطوري که رشد سریع علفهای هرز باعث میشود که در صورت عدم کنترل آنها به راحتی بر گیاه زراعی نخود غلبه کنند (Yousefi et al., 2007). موسوي و همکاران (Mousavi et al., 2007)، احمدی و همکاران (Ahmadi et al., 2008a) یکی از دلایل عمده پایین بودن عملکرد نخود دیم در منطقه زاگرس (نسبت به پتانسیل تولید آن) را تداخل علفهای هرز گزارش نمودند. بدیهی است برای دستیابی به بیشترین پتانسیل تولید و سهولت برداشت نخود، ضروری است که در زمان مناسب نسبت به کنترل علفهای هرز مزرعه اقدام شود. در گزارش بیشتر پژوهشگران آمده است، صفات تعداد دانه، تعداد غلاف، تعداد شاخه و وزن 100 دانه از صفات اصلی آرایش عملکرد در نخود میباشند (Saleem et al., 2002 ، Çiftçi et al., 2004 و Yucel et al., 2006).
هدف از اجرای این تحقیق مقایسه و تعیین رقم یا ارقام برتر، پرمحصول و مقاوم به بیماری فوزاریوم و برقزدگی نخود، تعیین تراکم مناسب بوته و اهمیت وجین علفهای هرز در زراعت نخود در منطقه کرمانشاه بهعنوان جایگاه اصلی کشت نخود دیم در کشور بود.
مواد و روشها
بهمنظور بررسی اثر چهار رقم نخود ( آزاد، آرمان، هاشم و عادل)، سه تراکم (3/31، 5/38 و 50 بوته در مترمربع) و کنترل علفهای هرز بر عملکرد و اجزای عملکرد نخود، این آزمایش در سال 94-1393 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی کرمانشاه، با مشخصات جغرافیایی، طول 47 درجه و 9 دقیقه، عرض، 36 درجه و 21 دقیقه و ارتفاع از سطح دریا 1319 متر، متوسط بارش 450 میلیمتر و نوع خاک سیلتیرسی انجام شد. طرح بهصورت فاکتوریل در قالب بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد.
عملیات تهیه بستر کاشت در فصل پاییز با انجام شخم بهمنظور زیر خاک نمودن بقایای محصول سال قبل (گندم) و همچنین ذخیره رطوبت انجام شد. در نیمه اول بهمن ماه بر اساس آزمون خاک 50 کیلوگرم کود فسفر خالص و 20 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار توسط عملیات دیسک و کولتیواتور به زمین داده شد. مشخصات هر کرت شامل شش خط هفت متری با فاصله خطوط 50 سانتیمتری بود، که دو خط کناری در هر کرت بهعنوان حاشیه در نظر گرفته شد. فاصله بوتهها به توجه به تراکمهای یاد شده بهترتیب برابر 4/6، 2/5 و 4 سانتیمتر در روی خطوط بود. تاریخ کاشت آزمایش 15/11/1393 و تاریخ جوانه زنی با توجه به بارش موثر در محل اجرای آزمایش 10/12/1393 بود.
صفات اندازهگیری شده شامل تعداد غلاف، تعداد شاخهی اصلی، تعداد دانه در غلاف، تعداد دانه در بوته، وزن دانه در بوته که بر اساس 10 بوتهی تصادفی از چهار خط وسط هر کرت انتخاب شد. صفات وزن 100 دانه، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیکی که بعداز برداشت چهار خط وسط با حذف اثر حاشیه انجام شد. همچنین در دو مرحله (مرحله رقابت علفهرز با نخود یا تاریخ 30 اردیبهشت و مرحله رسیدن فیزیولوژیکی نخود یا 22 خرداد ماه) نوع، تعداد و بیوماس علف هرز در هر کرت آزمایشی مشخص و اندازهگیری شدند. بعد از دستهبندی دادهها عملیات تجزیه واریانس و مقایسه میانگینها با استفاده از نرمافزار MSTATC انجام شد.
نتاج و بحث
تراکم بوته کل علفهای هرز
تجزیه واریانس علفهای هرز نشان داد، اثر عامل رقم در مرحله اول نمونه برداری (30/2/94) بر تراکم کل علفهای هرز در سطح احتمال 5 درصد و برای تراکم بیتیراخ در مرحله اول نمونه برداری در سطح احتمال 5 درصد و در مرحله دوم نمونه برداری (22/3/94) در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بود. اثر این عامل در مرحله دوم نمونهبرداری بر تراکم خردل وحشی در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بود. اثر عامل تراکم بوته نخود در مرحله دوم نمونهبرداری بر تراکم کل علفهای هرز در سطح احتمال 5 درصد معنیدار و بر تراکم بیتیراخ در هر دو مرحله نمونهبرداری در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بود (جدول1). از اینرو تاثیر رقم نخود و تراکم بوته نخود بر تراکم کل علفهای هرز و تراکم بیتیراخ و خردل وحشی که بیشترین تراکم و بیوماس در بین علفهای هرز مزرعه نخود را بهترتیب با 90 و 5/87 درصد نشان دادند، بسیار معنیدار و مفید بود. در مرحله اول نمونه برداری، رقم آرمان با میانگین تعداد 11/28 بوته در مترمربع، بیشترین تعداد و رقم عادل با میانگین تعداد 33/22 بوته در مترمربع دارای کمترین تعداد علفهای هرز بودند، در شرایط کشت رقم عادل کاهش 57/20 درصدی تراکم بوته کل علفهرز نسبت به رقم آرمان مشاهده شد. اختلاف تراکم بوته کل علفهای هرز رقم آرمان، با دو رقم هاشم و آزاد معنیدار نبود (شکل 1). در مرحله دوم نمونه برداری، تراکم 3/31 بوته در مترمربع با میانگین تعداد 25/25 و تراکم 50 بوته در مترمربع با میانگین 41/22بوته علفهرز در متر مربع، بهترتیب بیشترین و کمترین تعداد علفهای هرز را داشتند و اختلاف بین تراکمهای 5/38 و 50بوته نخود در مترمربع روی تعداد علفهرز معنیدار نبود (شکل2). تراکم 3 دارای کاهش 25/11 درصدی تراکم بوته کل علفهای هرز نسبت به تراکم 1 بود.
جدول 1 – تجزیه واریانس علفهای هرز در نمونه برداری اول و دوم آزمایش اثر رقم و تراکم کاشت نخود
Table 1 - Analysis of variance of weeds in first and second sampling in experiment of chickpea cultivar and plant density
تراکم خردل وحشی (SWD) | تراکم بی تی راخ (GWD) | تراکم کل علفهای هرز (TWD) |
| Weedsعلفهرز | |||
Second date مرحله دوم | First date مرحله اول | Second date مرحله دوم | First date مرحله اول | Second date مرحله دوم | First date مرحله اول | d.f. | ANOVA جدول تجزیه واریانس |
17.54ns | 10.02ns | 5.36ns | 5.25ns | 13.08 ns | 15.36ns | 2 | تکرارReplication |
25.25** | 11.36ns | 12.00** | 7.80* | 24.39ns | 50.84* | 2 | Factor Cultviar عامل رقم |
0.36ns | 0.14ns | 41.69** | 31.08** | 30.33* | 35.36ns | 3 | Factor Density عامل علفهرز |
5.50ns | 5.86ns | 1.13ns | 1.30ns | 11.59ns | 15.84ns | 6 | Cultviar× Density رقم در علف هرز |
5.34 | 3.90 | 2.27 | 2.58 | 8.50 | 16.00 | 18 | خطای آزمایش Error |
ns، * و ** به ترتیب عدم معنی دار و معنی دار در سطح احتمال 5 و 1درصد
ns, *, and **, were not significant and significant at the level of probability of 5 and 1%, respectively
شکل 1- اثر رقم بر تراکم کل علفهای هرز در نمونه برداری اول. | شکل 2- اثر تراکم بوته نخود بر تراکم کل علفهای هرز در نمونه برداری دوم |
Figure 1. Effect of cultivar on total weed density in the first sampling. | Figure 2. Effect of cultivar on total weed density in the second sampling |
تراکم بوته خردل وحشی
اثر رقم، تراکم و برهمکنش آنها بر تراکم بوته علف هرز خردل وحشی در نمونهبرداری مرحله اول (30/2/94) معنیدار نبود. اما در نمونهبرداری مرحله دوم (22/3/94) اثر رقم در سطح احتمال 1 درصد برای تراکم بوته خردل وحشی معنیدار بود (جدول 1). بهطوری که رقم آرمان با میانگین 44/14 بوته در مترمربع، دارای بیشترین تراکم بود و کمترین اثر را بر کاهش تراکم خردل وحشی در
مقایسه با سایر ارقام، نشان داد. رقم آزاد با میانگین 44/10 بوته در متر مربع دارای کمترین تراکم خردل وحشی بود، رقم آزاد کاهش 7/27 درصدی تراکم بوته خردل وحشی را نسبت به رقم آرمان داشت (شکل 3). خردل وحشی به عنوان یکی از مهمترین گیاهان هرز در محصولات زراعی مطرح است. تاکنون این گیاه به عنوان علفهرز 30 محصول زراعی در 52 کشور جهان معرفی شده است. در ایران نیز این گیاه به عنوان اصلیترین گیاه هرز پهن برگ گندم، جو، کلزا، نخود، عدس و چغندرقند بهشمار میرود، درکشتزارهای نخود حضور 30 بوته خردل وحشی در مترمربع، سبب 65 درصد کاهش عملکرد شده است (Baghestani, and Zand, 2003). لازم به ذکر است که مزارع استان کرمانشاه نیز از شرقیترین نقطه تا غربیترین نقطه با شدت و ضعف به علف هرز خردل وحشی آلوده میباشند.
شکل 3- اثر رقم بر تراکم علف هرز خردل وحشی در نمونه برداری دوم. Figure 3. Effect of cultivar on wild mustard weed density in second sampling.
|
تراکم بوته بی تی راخ
تجزیه واریانس تراکم علفهرز بیتیراخ در دو تاریخ نمونهبرداری 30/2 و 22/3 برای رقم و تراکم در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بود (جدول 1). رقم آزاد در مرحله اول نمونهبرداری (30/2/94) با تعداد 11 بوته و در مرحله دوم نمونهبرداری (22/3/94 ) با تعداد 55/10 بوته بیشترین، و همینطور رقم عادل با 8 بوته در مرحله نخست و تعداد 7 بوته در مرحله دوم، کمترین تراکم را داشتند. درتمامی ارقام تراکم بوته بیتیراخ در مرحله دوم نمونهبرداری نسبت به مرحله اول کاهش نشان داد، رقم عادل در مرحله اول 27/27 و در مرحله دوم 65/33 درصد کاهش تراکم بوته بیتیراخ را نسبت به رقم آزاد داشته است. با گسترش سایهانداز و رشد گیاه نخود و سایر علفهای هرز، جمعیت بیتیراخ کاهش یافت. در هر دو مرحله، اختلاف بین ارقام آزاد، آرمان و هاشم معنیدار نبود (شکل 4). تراکم بوته نخود بر تراکم بیتیراخ اثرگذار بود، بهنحوی که در نمونهبرداری مرحله اول در تراکم بوته نخود 1 با تعداد 12 بوته، و در مرحله دوم با تعداد 11 بوته در مترمربع بیشترین جمعیت، و تراکم بوته نخود 3 در مرحله اول نمونه برداری با تعداد 11، و در مرحله دوم با تعداد 7 بوته، کمترین تراکم را داشت. تراکمهای 1 و 3 در مرحله دوم بهترتیب دارای کاهش 33/8 و 36/36 درصدی نسبت به مرحله اول بودند. تراکمهای 2 و 3 اختلاف معنیداری را از نظر تراکم بوته علفهرز بیتیراخ نشان ندادند (شکل 5).
شکل 5-اثر تراکم بر تراکم بوته علفهرز بی تی راخ در دو مرحله نمونه برداری | شکل 4- اثر رقم بر تراکم بوته بیتیراخ در دو مرحله نمونهبرداری |
Figure 4. Effect of density on plant density of Galium aparine in In both sampling | Figure 4. Effect of cultivar on plant density of Galium aparine in In both sampling |
بیشترین و مهمترین علفهای هرز در کرتهای بدون وجین، خردل وحشی و بیتیراخ با مجموع 87/89 درصد بودند. علف هرز خردل وحشی بدلیل حالت ایستاده، برگهای پهن، ریشههای عمیق و رشد سریع نسبت به سایر گونههای موجود از بیشترین غالبیت و برتری برخوردار بود. همچنین بررسی زیستتوده نسبی این گونهها نشان داد که خردل وحشی با 36/72 درصد دارای بیشترین زیستتوده نسبی بود، بعداز آن بیتیراخ با 18/ 15 درصد قرارداشت و کمترین زیستتوده نسبی هم به میزان 93/1 درصد به علف هفتبند تعلق داشت. مقایسه آماری زیستتوده تقریبا مانند تراکم بود که به دلیل طولانی شدن مقاله از ارایه جدولها و توضیح آن صرفنظر شد (جدول 2).
جدول 2- وضعیت علفهرز در کرتهای وجین نشده Table 2. Weed condition in unplanned plots
ردیف Line | نام فارسی Persian name | نام علمی scientific name | خانواده Family | درصد تراکم علف هرز weed density % | درصد زیستتوده علفهرز Weed biomass% |
1 | خردل وحشی | Sinapi sarvensis | Brassicaceae | 47.45 | 72.36 |
2 | بی تی راخ | Galium aparine | Rubiaceae | 42.42 | 15.18 |
3 | پیچک صحرایی | Convolvulus arvensis | Convolvulaceae | 3.66 | 5.31 |
4 | شرین بیان | Glycyrrhiza glabra | fabaceae | 2.10 | 2.63 |
5 | گلرنگ وحشی | Carthamus oxyacanthus | Asteraceae | 2.00 | 2.59 |
6 | علف هفت بند | Polygonum aviculare | Polygonaceae | 1.46 | 1.93 |
بررسی آماری تیمارهای آزمایش
تجزیه واریانس دادهها نشان داد، اثررقم برای هشت صفت اندازهگیری شده در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بود. اثر تراکم بوته و برهمکنش رقم در تراکم برای بیشتر صفات بهغیر از تعداد دانه در غلاف و تعداد شاخههای اصلی در بوته در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بودند. اثر تیمار وجین علفهرز در برابر سطح بدون وجین علفهرز برای کلیه صفات در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بود. برهمکنش رقم در سطح وجین و تراکم در سطح وجین نیز برای صفات در سطح احتمال 1 درصد و برای صفت شاخهی اصلی در بوته در سطح احتمال 5 درصد معنیدار بود. (جدول 3). در این بررسی سعی شد از ارقام جدید، مقاوم به بیماریهای فوزاریوم و برقزدگی نخود (Ascochyta rabiei) و پرمحصول استفاده شود. رقم آزاد در بین این ارقام برتری ویژهای از نظر عملکرد و اجزای عملکرد نشان داد. رقم هاشم بعد از رقم آزاد نسبت سایر ارقام از نظر اجزای عملکرد و عملکرد دانه و زیستتوده برتری و تفاوت نشان داد. از نظر درشتی و وزن هزار دانه رقم عادل نسبت به سایر ارقام برتری داشت. کلیه ارقام از نظر بازارپسندی مناسب بودند، اما رقم عادل بهتر از بقیه ارقام بود. ارقام آزاد، هاشم و عادل در بیشتر آزمایشهای مقایسهی ارقام و آزمایشهای تحقیقی ترویجی از سال 1376 تا 1391 برتری معنیداری نسبت به ارقام تجاری موجود از قبیل بیونیچ، گریت، رقم محلی ایلام و جم نشان دادند. برترین رقم قابل توصیه دراین بررسی رقم آزاد بود. این نتیجه با نتایج سایرمحقیقن همخوانی دارد (Sabaghpour et al., 2010 و Jahanghiri et al., 2015). ارقامی مانند آزاد که از اجزای عملکرد بیشتری برخوردار بود، از نظر عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک نیز برتر نشان داد. ازاینرو این اجزاء عملکرد (تعداد دانه در بوته، تعداد غلاف، تعداد شاخه اصلی، وزن 100 دانه، وزن دانه در بوته) تاثیر مستقیم و مثبتی برروی عملکرد دانه و بیولوژیک دارند با افزایش این صفات عملکرد افزایش و با کاهش این اجزا عملکرد دانه و بیولوژیک کاهش خواهد یافت. این نتیجه با نتایج سلام و همکاران (Saleem et al., 2002)، یوسل و همکاران Yücel et al., 2007 نیز همخوانی دارد. محل اجرای آزمایش نمایندهی مناسبی برای مناطق معتدل استان بود. در این بررسی، مزرعه نخود با 88 میلیمتر باران به مرحله رسیدن فیزیولوژیکی رسید. این گیاه در چرخه کشاورزی پایدار و حفاظتی گیاه خیلی مهمی محسوب میشود، با ثبیت ازت در خاک باعث حاصلخیزی و در تناوب با گندم و یا جو مفید است.
با توجه به معنیدار بودن اثرات متقابل عاملها از ارائه جدول مقایسه میانگنهای ساده پرهیز میشود. مقایسهی میانگینهای برهمکنش ارقام و تراکم بوته در سطح احتمال ی1 درصد نشان از تفاوت و تنوع بسیار بالایی بین تیمارها بود. از آنجاییکه ارقام انتخابی از بهترین ارقام معرفی شده توسط موسسه تحقیقات دیم بودند، اما این ارقام در مقابل تراکم بوته واکنشهای متفاوتی از خود بروز دادند. رقم آزاد × تراکم 3/31 بوته در متر مربع در بیشتر صفات از جمله تعداد دانه در بوته، تعداد غلاف، تعداد شاخه اصلی، وزن 100 دانه، وزن دانه در بوته، عملکرد بیولوژیک و دانه بهترتیب با 97/11، 07/11، 85/2، 24/26 گرم 14/3 گرم، 4/3579 و 9/1244 کیلوگرم در هکتار همراه با تیمار رقم آزاد× تراکم 5/38 بوته در مترمربع برترین تیمارها بودند. رقم هاشم در تراکم 3/31 بوته در مترمربع برای صفات تعداد دانه در بوته، تعداد دانه در غلاف، تعداد غلاف، تعداد شاخه اصلی، وزن 100 دانه، وزن دانه در بوته، عملکرد بیولوژیک و دانه بهترتیب با 32/11، 09/1، 18/10، 83/2، 56/27 گرم، 10/3 گرم، 2/3454 و 7/1240 کیلوگرم در هکتار نیز از تیمارهای برتر و قابل توصیه است (جدول 4).
در این بررسی بهترین تراکم بوته، تراکم 3/31 بوته در مترمربع که از نظر اجزا عملکرد و عملکرد نسبت به تراکمهای بیشتر برتری معنیداری نشان داد. مشاهده شده با افزایش تراکم و با توجه به وضعیت رطوبت زمین از مقدار اجزای عملکرد و عملکرد دانه کاسته شد. در این راستا، سینگ (Singh, 1993) گزارش نمود، تراکم بوته یک عامل مهم زراعی است که بر رشد، نمو و تولید محصول تاثیر فراوانی داشته و تراکم بوته در مزرعه نخود با توجه به رقم و محیط در یک دامنهی خاص (25 تا 50 بوته در هکتار) قابل توصیه کرده است. کانونی و نعمتی فرد (Kanoni and Neamati Fard, 2013) گزارش نمودند، مناسبترین تراکم بوته برای لاين Sel93TH24460، تراکم 35 بوته در مترمربع (ميزان بذر 80 کيلوگرم در هکتار) در کشت پایيزهی نخود در شرايط ديم استان کردستان است. بیشترین عملكرد زماني بدست ميآيد كه رقابت درون و برون گونهاي براي عوامل رشد به حداقل رسيده و گياه بتواند از اين عوامل بیشترین استفاده را نماید (Mohammadi et al., 2005). در شرایط ديم برای ايجاد تعادل بين گياه زراعي و رطوبت خاك تراكم مطلوب اهميت خاصي دارد و درغیر این صورت عملكرد نخود كاهش میيابد (Saxena, 1980).
مقایسه میانگینهای برهمکنش ارقام × مهار و بدون مهار علفهای هرز برای کلیه صفات نشان از برتری بسیار زیاد سطح کنترل علفهای هرز بود و اگر وجین به درستی انجام شود، عملکرد دانه بیش از دو برابر افزایش مییابد (جدول 5).
مقایسه میانگین برای سطوح تراکم بوته در کنترل علفهزر نشان از برتری تیمار تراکم 3/31 بوته در مترمربع در سطح وجین شده بود و بیشترین عملکرد بیولوژیک و دانه به این تیمار به ترتیب با 3/4287 و 5/1564 کیلوگرم در هکتار تعلق گرفت (جدول 6). در این بررسی مشخص شد، در صورت عدم وجین علفهایهرز در مزرعه نخود، علفهای هرز در مزرعه غالب شده و نه تنها آب و مواد غذایی سطح مزرعه را مصرف میکنند، بلکه فضا را تنگ و بوته نخود در سایه قرار داده و به اصطلاح خفه نموده و توان رشد، نمو و تولید محصول را از گیاه نخود میگیرند. در نتیجه عملکرد دانه و بیولوژیک بیش از نصف هم کاهش خواهد یافت. از طرفی نخود به دلیل سرعت رشد کند و سطح برگ محدود در مراحل اولیه رشد، در برابر علفهای هرز رقیب ضعیفی است (Yousefi et al., 2007 و Mckay et al., 2002). در این راستا احمدی و همکاران (Ahmadi et al., 2008b) گزارش نمودند، بیشترین عملکرد دانه (1058 کیلوگرم در هکتار) براي تیمار دو نوبت وجین و کمترین عملکرد دانه (553 کیلوگرم در هکتار) براي تیمار شاهد (بدون هر گونه وجین علفهاي هرز مزرعه) بدست آمد. محمدی و همکاران (Mohammadi et al., 2005) گزارش نمودند، تولید دانه نخود یکی از صفات مهم زراعی است که تحت تاثیر رقابت علفهای هرز قرار میگیرد. موسوی و همکاران (Mousavi et al., 2007) گزارش نمودند کاهش 92 درصدی عملکرد نخود بر اثر رقابت و تداخل علفهای هرز در مزرعه نخود رخ میدهد. همچنین این محققین اعتقاد دارند، یکی از دلایل عمده پایین بودن عملکرد نخود دیم در منطقه زاگرس (نسبت به پتانسیل تولید آن) را تداخل علفهایهرز با گیاه نخود است. بدیهی است که دستیابی به بیشترین پتانسیل تولید نخود و سهولت برداشت آن، بهخصوص در کشت پاییزه نیازمند توجه کافی به تداخل علفهای هرز و بهکارگیري روشهاي مدیریتی مناسب برای حذف یا کاهش اثرات تداخلی آنها است (Ahmadi et al., 2008b).
مقایسه میانگینها برای برهمکنش سطوح رقم × تراکم × مهار یا بدون مهار علف هرز روی صفات اندازهگیری شده نشان از تنوع و تفاوت بسیار معنیدار تیمارها بود. رقمهای هاشم و آزاد در تراکم 5/38 بوته در مترمربع در شرایط مهار علفهرز تفاوت و برتری بسیار معنیداری نشان دادند. عملکرد بیولوژیک و دانه این تیمارها بهترتیب برابر با (3/4885، 8/1812 کیلوگرم در هکتار) و (5/4750 و 9/1755 کیلوگرم در هکتار) بود و نسبت به سایر تیمارها برتری داشت. ضعیفترین تیمار رقم آرمان × تراکم 50 بوته در مترمربع × بدون مهار علفهای هرز با عملکرد دانه و بیولوژیک بهترتیب برابر با 3/381 و 1/1280 کیلوگرم در هکتار بود. تمام تیمارها در تراکم 50 بوته در مترمربع در شرایط بدون مهار علفهای هرز از عملکرد و اجزای عملکرد خیلی کمی برخوردار بودند (جدول 7). در این راستا اکبر و همکاران (Akbar et al., 2010) گزارش نمودند که اثر رقم، تراکم بوته و فاصله ردیف مناسب در مدیریت کنترل علف هرز و افزایش عملکرد نقش مثبت و معنیداری دارد.
نتیجه گیری
رقم آزاد و هاشم مناسبترین رقم برای شرایط معتدل استان کرمانشاه بودند. تراکم 3/31 بوته در مترمربع از نظر عملکرد بهعنوان مناسبترین تراکم قابل توصیه است. وجین علفهرز در سطح مزارع نخود دارای مزایای بسیاری از جمله افزایش عملکرد دانه بیش از دو برابر، کنترل علفهای هرز در مزرعه و مزرعه بعد از خود و ذخیره رطوبت در خاک است.
72 فلاحي و همكاران ؛ تاثير رقم، تراكم و مهار علفهاي هرز بر عملكرد ...
|
|
Table 3. Analysis of variance of different traits in the experiment of cultivar, density and weed control
منابع تغییرات S. O. V. | درجه آزادیd.f. | دانه در بوتهS/p | دانه در غلاف S/p | تعداد غلاف PN | تعداد شاخه اصلی MB | وزن صد دانه GW | وزن دانه در بوته GW/p | عملکرد زیستتوده B.YLD | عملکرد دانه G.YLD |
Replication | 2 | 0.42ns | 0.014** | 0.01 ns | 1.09 ** | 0.88 ns | 0.07 ns | 72669.3** | 9329.4** |
Factor A | 3 | 31.68** | 0.007** | 29.53** | 0.88** | 5.44* | 3.06** | 27046.57** | 4150.8** |
Factor B | 2 | 97.98** | 0.000ns | 74.76** | 0.14 ns | 3.53 ns | 6.66** | 80572.53** | 11618.3** |
AB | 6 | 3.2** | 0.000 ns | 2.08** | 0.084 ns | 6.19** | 0.36** | 3575.21** | 499.3** |
Factor | 1 | 672.2** | 0.094** | 490.37** | 22.89** | 4.78* | 49.93** | 490896.2** | 83034.5** |
AC | 3 | 14.64** | 0.001** | 11.18** | 0.22* | 10.45** | 1.52** | 11775.07** | 2085.3** |
BC | 2 | 31.05** | 0.011** | 22.55** | 0.26* | 8.13** | 1.46** | 19231.02** | 2730.1** |
ABC | 6 | 0.49 ns | 0 | 0.28 ns | 0.11 ns | 2.92 ns | 0.11* | 941.42 ns | 146.9ns |
Error | 46 | 0.32 | 0 | 0.42 | 0.09 | 1.81 | 0.041 | 699.67 | 127.8 |
C.V. |
| 7.04 | 1.24 | 8.59 | 11.66 | 4.97 | 9.25 | 10.41 | 12.00 |
ns ،** و*: به ترتیب غیر معنیدار، و معنیدار در سطح احتمال 5 درصد و 1 درصد.
: Non-significant and significant at the 5% and 1% probability levels, respectively. ns, * and **
S/p: Seed number per plant; S/p: Seed number per pod; PN: Pod number: MB: The main branch; GW: Grain weight; SG/p: Grain weight per plant; B.YLD: Biomass yield;
G.YLD: Grain yield
جدول 4-مقایسه میانگین صفات مختلف در آزمایش بررسی سطوح رقم و تراکم
Table 4 - Comparison of different traits in the experiment of cultivar and density levels
تیمارها Treats | دانه در بوته S/p | دانه در غلاف S/p | تعداد غلاف PN | تعداد شاخه اصلی MB | وزن صد دانه GW(gr) | وزن دانه در بوته SG/p (gr) | عملکرد زیستتوده B.YLD (kg/ha) | عملکرد دانه G.YLD(kg/ha) |
Azad×Density1 | 11.97a | 1.06 b | 11.07 a | 2.85a | 26.24 cb | 3.14a | 3579.4a | 1244.9a |
Azad×Density2 | 9.82 b | 1.05 b | 9.15 b | 2.78a | 28.54a | 2.85ab | 3169.5ab | 1133.8a |
Azad×Density3 | 6.63de | 1.05 b | 6.47fg | 2.58ab | 26.72ab | 1.80 df | 2112.7d | 714.3cd |
Arman×Density1 | 8.38 d | 1.08 a | 7.60 d | 2.42ab | 27.74a | 2.06 d | 2646.3c | 900.5c |
Arman×Density2 | 5.93 ef | 1.08 a | 5.40 fg | 2.08 b | 26.65 ab | 1.56 ef | 1896.3d | 625.1d |
Arman×Density3 | 5.60 f | 1.08 a | 5.08 g | 2.33 ab | 25.08 b | 1.40 f | 1783.9d | 564.7 d |
Hashem×Density1 | 11.32a | 1.09a | 10.18 a | 2.83a | 27.56a | 3.10a | 3454.2a | 1240.7a |
Hashem×Density2 | 8.82 cd | 1.09a | 7.93 cd | 2.65a | 26.49ab | 2.38 c | 2720.4c | 950.6b |
Hashem×Density3 | 6.85 e | 1.09a | 6.57 e | 2.73 a | 27.20ab | 1.86de | 2128.9d | 745.6cd |
Adel×Density1 | 9.53bc | 1.05 b | 8.93 bc | 2.47 ab | 28.19a | 2.69bc | 2955.6bc | 1072.5ab |
Adel×Density1 | 6.58de | 1.05 b | 6.20 ef | 2.43ab | 27.47a | 1.81de | 2039.1 d | 718.9cd |
Adel×Density1 | 6.13ef | 1.04 b | 5.77 e-g | 2.60ab | 27.84a | 1.73de | 2012.4d | 683.0d |
میانگینهای هر ستون که دارای حداقل یک حرف مشترک هستند، در سطح احتمال یک درصد تفاوت معنی داری ندارند.
Means in each column, followed by the same letter are not significantly different at the 1% probability level.
S/p: Seed number per plant; S/p: Seed number per pod; PN: Pod number: MB: The main branch; GW: Grain weight; SG/p: Grain weight per plant;
B.YLD: Biomass yield; G.YLD: Grain yield
|
مجله پژوهش در علوم زراعی - سال هشتم، شماره 27، پائيز و زمستان 1394 73 |
جدول 5-مقایسه میانگین صفات مختلف در آزمایش بررسی سطوح رقم و کنترل علفهرز
Table 5 - Comparison of different traits in the experiment of cultivar and weed control levels
تیمارها Treats | دانه در بوته S/p | دانه در غلاف S/p | تعداد غلاف PN | تعداد شاخه اصلی MB | وزن صد دانه GW(gr) | وزن دانه در بوته SG/p (gr) | عملکرد زیستتوده B.YLD(kg/ha) | عملکرد دانه G.YLD(kg/ha) |
Azad×Control1 | 13.24a | 1.09 b | 12.10a | 3.32ab | 27.98ab | 3.69a | 3986.9a | 1464.3a |
Azad×Control2 | 5.70 c | 1.03 de | 5.69 c | 2.15 d | 26.35 bc | 1.51d | 1920.8c | 597.7c |
Arman×Control1 | 9.13a | 1.12a | 8.10 b | 2.72 c | 25.66 c | 2.21c | 2816.4b | 941.1b |
Arman×Control2 | 4.14 d | 1.03 cd | 3.96 d | 1.83 d | 27.32a-c | 1.14 e | 1401.3d | 452.4c |
Hashem×Control1 | 12.87a | 1.14a | 11.59a | 3.44a | 27.36a-c | 3.52a | 3809.0a | 1411.3a |
Hashem×Control2 | 5.12 c | 1.05 c | 4.87c | 2.03 d | 26.80 a-c | 1.37de | 1726.6cd | 546.7 c |
Adel×Control1 | 9.50 b | 1.08 b | 8.77b | 3.02bc | 28.59a | 2.70b | 2856.7b | 1073.2b |
Adel×Control1 | 5.33 c | 1.02 e | 5.17c | 1.98 d | 27.07b-c | 1.45d | 1814.7c | 5763 c |
میانگینهای هر ستون که دارای حداقل یک حرف مشترک هستند، در سطح احتمال یک درصد تفاوت معنی داری ندارند.
Means in each column, followed by the same letter are not significantly different at the 1% probability level.
S/p: Seed number per plant; S/p: Seed number per pod; PN: Pod number: MB: The main branch; GW: Grain weight; SG/p: Grain weight per plant;
B.YLD: Biomass yield; G.YLD: Grain yield
جدول6-مقایسه میانگین صفات مختلف در آزمایش بررسی سطوح رقم، تراکم و کنترل علفهرز
Table 6 - Comparison of different traits in the experiment of density and weed control levels
تیمارها Treats | دانه در بوته S/p | دانه در غلاف S/p | تعداد غلاف PN | تعداد شاخه اصلی MB | وزن صد دانه GW(gr) | وزن دانه در بوته SG/p (gr) | عملکرد زیستتوده B.YLD(kg/ha) | عملکرد دانه G.YLD(kg/ha) |
Density1×Control1 | 14.58a | 1.11a | 13.11a | 3.32a | 27.0ab | 3.83a | 4287.3a | 1564.5a |
Density1×Control2 | 6.02 d | 1.0 3b | 5.78 d | 1.96 c | 27.84a | 1.67 d | 2030.5 d | 664.8 d |
Density2×Control1 | 10.63 b | 1.11 a | 9.58 b | 2.97 b | 27.80a | 2.98 b | 3237.5 b | 1189.1 b |
Density2×Control2 | 4.94 e | 1.03 b | 4.76 e | 2.00 c | 26.78ab | 1.32 e | 1675.2 e | 525.1 e |
Density3×Control1 | 8.34 c | 1.10a | 7.72 c | 3.08ab | 27.38ab | 2.28 c | 2577.1 c | 913.8 c |
Density3×Control2 | 4.27 f | 1.04 b | 4.22 e | 2.04 c | 26.04 b | 1.11 e | 1441.9 e | 439.9 e |
میانگینهای هر ستون که دارای حداقل یک حرف مشترک هستند، در سطح احتمال یک درصد تفاوت معنی داری ندارند.
Means in each column, followed by the same letter are not significantly different at the 1% probability level.
S/p: Seed number per plant; S/p: Seed number per pod; PN: Pod number: MB: The main branch; GW: Grain weight; SG/p: Grain weight per plant;
B.YLD: Biomass yield; G.YLD: Grain yield
74 فلاحي و همكاران ؛ تاثير رقم، تراكم و مهار علفهاي هرز بر عملكرد ...
|
|
Table 7 - Comparison of different traits in the experiment of cultivar, density and weed control levels
تیمارها Treats | دانه در بوته S/p | دانه در غلاف S/p | تعداد غلاف PN | تعداد شاخه اصلیMB | وزن صد دانه GW(gr) | وزن دانه در بوته SG/p (gr) | عملکرد زیستتوده B.YLD(kg/ha) | عملکرد دانه G.YLD(kg/ha) |
Azad×Den1× Con1 | 16.83a | 1.10 b | 15.27a | 3.53ab | 26.34 bc | 4.42ab | 4750.5ab | 1755.9a |
Azad×Den1× Con2 | 7.10 ef | 1.03 ef | 6.87 ef | 2.17 de | 26.15 bc | 1.86 f-h | 2408.3 d-f | 733.9 g-i |
Azad×Den2× Con1 | 13.50 b | 1.09 bc | 12.40 b | 3.27 ab | 29.96 a | 4.04 b | 4257.0 bc | 1606.3ab |
Azad×Den2× Con2 | 6.13 fg | 1.03 ef | 5.90 f-g | 2.30 c-e | 27.12a-c | 1.66 h-j | 2082.0 f-h | 661.4 g-l |
Azad×Den3× Con1 | 9.40 d | 1.08bc | 8.63 d | 3.17 ab | 27.66a-c | 2.60 de | 2953.4 d | 1030.8 de |
Azad×Den3× Con2 | 3.87 i | 1.03 ef | 4.30 ij | 2.00 e | 25.79 bc | 1.00 k | 1272.0 i | 397.8 kl |
Arman×Den1× Con1 | 12.10 c | 1.12 a | 10.77 c | 3.00a-c | 26.32 bc | 2.77 d | 3712.4 c | 1257.0 cd |
Arman×Den1× Con2 | 4.67 hi | 1.04 ef | 4.43h-j | 1.83 e | 29.17 ab | 1.36 i-k | 1580.3 hi | 544.1 h-l |
Arman×Den2× Con1 | 7.90 e | 1.127a | 6.97 ef | 2.33c-e | 25.89 bc | 2.04 f-h | 2449.1 d-f | 818.4 e-h |
Arman×Den2× Con2 | 3.97 i | 1.03 ef | 3.83 j | 1.83 e | 27.42a-c | 1.09 k | 1343.6 i | 431.9 j-l |
Arman×Den3× Con1 | 7.40 ef | 1.12a | 6.57 ef | 2.83b-d | 24.79 c | 1.84 g-i | 2287.9 e-g | 748.1 f-i |
Arman×Den3× Con2 | 3.80 i | 1.04 ef | 3.60 j | 1.83 e | 25.37 c | 0.96 k | 1280.1 i | 381.3 l |
Hashem×Den1× Con1 | 16.60 a | 1.14a | 14.63 | 3.67a | 27.37a-c | 4.53 a | 4885.3a | 1812.8a |
Aashem×Den1× Con2 | 6.03 f-h | 1.05 de | 5.73 f-i | 2.00 e | 27.76a-c | 1.67 h-j | 2023.2 f-h | 668.7 g-k |
Aashem×Den2× Con1 | 12.70 bc | 1.13a | 11.17 bc | 3.47ab | 27.64a-c | 3.51 c | 3773.9 c | 1405.8bc |
Aashem×Den2× Con2 | 4.93 g-i | 1.04 ef | 4.70 g-j | 1.83 e | 25.34 c | 1.25 jk | 1667.0 g-i | 495.4 i-l |
Aashem×Den3× Con1 | 9.30 d | 1.13 a | 8.97 d | 3.20ab | 27.09a-c | 2.52 de | 2768.0 de | 1015.2d-f |
Aashem×Den3× Con2 | 4.40 i | 1.05 de | 4.17 ij | 2.27 de | 27.31a-c | 1.20 jk | 1489.8 hi | 476.0i-l |
Adel×Den1× Con1 | 12.80 bc | 1.09 bc | 11.77 bc | 3.10ab | 28.09a-c | 3.59 c | 3801.1 c | 1432.4bc |
Adel×Den1× Con2 | 6.27 fg | 1.02 f | 6.10bc | 1.83 e | 28.30a-c | 1.77 g-i | 2110.1 f-h | 712.7 g-j |
Adel×Den2× Con1 | 8.43 de | 1.08 bc | 7.80 de | 2.83 b-d | 27.71a-c | 2.33 d-f | 2470.0 d-f | 926.0 e-g |
Adel×Den2× Con2 | 4.73 hi | 1.02 f | 4.60 g-j | 2.03 e | 27.23a-c | 1.29 jk | 1608.3 hi | 511.8 i-l |
Adel×Den3× Con1 | 7.27 ef | 1.07 cd | 6.73 ef | 3.13 ab | 29.99a | 2.18 e-g | 2299.1 e-g | 861.4 e-g |
Adel×Den3× Con2 | 5.00g-i | 1.03 ef | 4.80 g-h | 2.07 e | 25.69 bc | 1.28 jk | 1725.8 g-i | 504.7 i-l |
میانگینهای هر ستون که دارای حداقل یک حرف مشترک هستند، در سطح احتمال یک درصد تفاوت معنی داری ندارند.
Means in each column, followed by the same letter are not significantly different at the 1% probability level.
S/p: Seed number per plant; S/p: Seed number per pod; PN: Pod number: MB: The main branch; GW: Grain weight; SG/p: Grain weight per plant; B.YLD:
Biomass yield; G.YLD: Grain yield
منابع مورد استفاده References
ü Ahmadi, A., A. Bazgeir., and SK. Mousavi. 2008 (a). Effect of planting date and plant density on weed seeds in the province. The second national convention of weed. Volume 1, management of weeds and herbicides. Mashhad. P: 15-18. (In Persian).
ü Ahmadi, A., A. Rezaei-Nejad., SK. Mousavi., and M.Qyasvnd. 2008 b. Flora weeds on the yield of chickpea in Lorestan. Eighteenth Congress. Hamedan University. P. 10-11. (In Persian).
ü Akbar, A., A. Zand., and SG. Mousavi. 2010. Evaluation of the impact of row spacing and weed management practices on dry matter production in rain fed conditions Khorramabad (Cicer arietinum L.) yield and peas. Crop production, 3 (3): 1-21. (In Persian).
ü Bagheri, A., A. Nazmi., A. Mohammadi., and J. Shbahang. 2000. Effect of plant density and weeding on morphological traits, yield and yield components of chickpea in Khorasan. Techniques Crop Science Journal, 14 (2): 146-153. (In Persian).
ü Baghestani, M., and A. Zand. 2003. Wild mustard (Sinapis arvensis) Biology and Control (rewire). Pp. 56. Department of Weed Science, Plant Pest and Disease Research Institute, Iran.
ü Çiftçi, V.N., Y. Toay., and Y. Doan. 2004. Determining relationships among yield and some yield components using path coefficient analysis in chickpea (Cicer arietinum L.). Asian Journal Plant Science, 3(5):632-635.
ü FAO. 2004. FAO Year Book. FAO Publication.
ü Jahanghiri, A., D. Sadeghzadeh- Ahari, M. Safikhani, P. Pezeshkpour, A. Saeid, R. Sarparast, SH. Sabaghpour, R. Karimizadeh, D. Shahriari, N. Bahrami, A. Shabani, AA. Mahmoudi, F. Mahmoudi, M. Armyion, H. Kanouni, M. Mahdiyeh, B. Dehnavi, F. Etezadi, MS. Mohammadi. 20015. Adel, a New Rainfed Chickpea Cultivar for Autumn Planting Under Moderate Cold and Semi-warm Regions of Iran. Journal of Research findings in crops.1(4): 1-13.
ü Kanoni, H., and M. Neamati Fard. 2013. The effect of planting date and plant density on yield and agronomic traits of Kabuli chickpea genotypes in fall planting under rain fed conditions of Kurdistan. Bh¬Zray magazine Seed and 1: 29 (2), 185-200. (In Persian).
ü Mckay, K., P. Miller., B. Jenks., J. Riesselman., K. Neill., D. Buschena., and A.J. Bussan 2002. Growing chickpea in the north Great Plains. North Dakota State University.
ü Mohammadi, G., A. Javanshir., F.R. Khooie., S.A. Mohammadi. and S., Zehtab Salmasi. 2005. Critical period of weed interference in chickpea. Weed Res, 45 (1), 57-63.
ü Mousavi, S.K., P. Pezeshkpour., and M. Shahverdi. 2007. Weed population response to Chickpea (Cicer arietinum L.) variety, and planting date. J. Sci. Technol. Agric. Nature. Resource. 40: 167-177.
ü Parsa, d., and A. Bagheri. 2008. Beans, Ferdowsi University, Mashhad. P. 523. (In Persian).
ü Sabaghpour, SH., 2001. Major diseases of chickpea In Iran. In proceeding of symposium on Grain Legumes in the Mediterranean. Agriculture, (LEGUMED), 25-27 October 2001. Rabat, Morocco.
ü Sabbaghpour, S.H., F. Mahmudi. 2004. The results of research on dry bean beetles. Publishing Dept. Dry land Research Institute. Kermanshah. Iran . No. 838/83. 178 pages. Dry land Research Institute. Kermanshah. Iran (In Persian).
ü Sabaghpour, S.H., H. Safikhani, P. Pezeshkpour, Gh. Jahangiri, R. Sarparast, A. Karami, M. Pour Seiabeedi, D. Shahriari, F. Mahmoudi, and G. Keshavarz, 2010. Azad, New chickpea variety of tropical and subtropical areas under rain fed conditions. Seed and Plant Journal. 1: 26. (2): 294-295. (In Persian).
ü Sbaghpour S. H. 2013. Major problems and technical recommendations for increasing the production of dry beans in cold regions of the country. The 5th Iranian National Bean Convention. March 12, 2013. Karaj Iran. 18-13. (In Persian).
ü Saleem M, M.H.N. Tahir, R. Kabir, M. Javid, and K. Shahzad. 2002. Interrelationship and path analysis of yield attributes in chickpea (Cicer arietinum L.). Inter. J. Agri and Biol, 3:404-406.
ü Saxena, M.C., 1980. Recent advances in chickpea agronomy: In International Workshop on Chickpea Improvement. 89-96.
ü Singh, K.B., 1993. Problems and prospects of stress resistance breeding in chickpea. In: Singh KB. and Sabena MC. (eds.). Breeding for Stress Tolerance in Cool Season Food Legumes. John Wiley and Sons, Chi Chester, UK. 17-36.
ü Yousefi, A.R., H. Mohamad Alizadeh, Rahimian, and M.R. Jahansooz, 2007. Investigation on single and integrated application of different herbicides on chickpea (Cicer arietinum L.) yield and its components in entezari sowing date. J. Agric. Sci. 8:73-84.
ü Yücel, D.Ö., A.E. Anlarsal, and C. Yücel. 2006. Genetic variability, correlation and path analysis of yield, and yield components in chickpea (Cicer arietinum L.). Turk. J. Agri. For, 30:183-188.