Representation of Moral Education Components in Elementary Textbooks: A Meta-Synthesis Study

Subject Areas : Curriculum Planning

Amin Golshan ^{1 *} , Mohamad Aazimi ² , Nima Sadeghzadeh Belil ³

1 - Curriculum Studies Department, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 - Department of Educational Sciences, Farhangian University, Tehran, Iran
3 - Department of Psychology, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran.

Received: 2025-07-20 Accepted : 2025-08-07 Published : 2025-09-08

Keywords: Moral Education, elementary textbooks, multimodal representation, interactive representation, context-based representation,

Abstract :

This study aims to descriptively and analytically examine the representation of moral education components in elementary textbooks. Employing a meta-synthesis method and Roberts’ six-stage framework, data were collected from domestic scientific articles and international publications in the period 1394–1404 in the Solar Hijri calendar (corresponding to 2015–2025 in the Gregorian calendar). The research population consisted of articles related to moral education in elementary textbooks from databases including Noormags, Civilica, Web of Science, Scopus, and Google Scholar. From 87 identified articles, 43 were selected through purposive sampling based on methodological quality and thematic relevance. Data were gathered using research memos, with coding conducted independently by two researchers to ensure validity and reliability, resolving discrepancies through consensus. Data analysis utilized open coding and qualitative thematic analysis. Findings revealed that moral education components encompassing responsibility, human virtues, emotional self-awareness, and cultural-religious values are systematically represented through diverse tools such as narrative stories, illustrations, practical activities, classroom dialogues, and role-playing games. Three main patterns emerged: multimodal representation (combining stories, images, and activities), interactive representation (group activities and dialogues), and context-based representation (linked to Islamic-Iranian culture and daily needs). These patterns facilitate deep, experiential learning and strengthen students’ cultural identity. However, the limited representation of ethical skills in emerging contexts, such as the digital environment, underscores the need for content revision. This study offers a novel framework for enhancing educational content.

References:

قرآن کریم.
البرزی، محبوبه، خوشبخت، فریبا و دمیری، نسرین. (1402). شناسایی عوامل مدرسه‎ای مؤثر بر تربیت اخلاقی دانش‎آموزان دوره ابتدایی از دیدگاه معلمان: مطالعه کیفی. آموزش پژوهی، 9(35)، 1-16. https://researchbt.cfu.ac.ir/article_3310.html?lang=fa
برادران، ابوالقاسم، حسنی، محمد، داودی، محمد و ستاری، علی. (۱۳۹۸). تربیت اخلاقی علامه طباطبایی (ره) با تأکید بر مبانی، هدف، محتوا، روش و ارزشیابی. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، ۲۷(۴۳)، ۵۷–۷۶. https://iej.ihu.ac.ir/article_204632.html
بهشتی، محمد. (۱۳۹۷). مبانی تربیت از دیدگاه قرآن. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
توسلی، طیبه و مشیدی، زینب. (1400). تحلیل محتوای کیفی متون کتب فارسی مقطع ابتدایی در سال تحصیلی 98-99 بر اساس پرداختن به فضایل سه‎گانه اخلاق اسلامی. تربیت اسلامی، 16(38)، 103-126. doi: 10.30471/edu.2021.6567.2259
جعفری، مهدیه. (1400). تحلیل محتوای کتب مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی بر اساس میزان توجه به مؤلفه‎های اخلاقی. قرآن و علوم اجتماعی، 1(3)، 89-107. doi:1022064/arq.2022. 325385.1049
حسنی، محمد و وجدانی، فاطمه. (1396). تحلیل محتوای کیفی کتاب‌های مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی از منظر تربیت اخلاقی. تربیت اسلامی، 12(25)، 29-54. doi:10.30471/edu.2017. 1344
حیدری اغجیوان، سرور، افکاری، فرشته و اسلامی، ادریس. (۱۴۰۳). تبیین برنامه درسی تربیت اخلاقی در دوره دوم ابتدایی براساس آرا و اندیشه‌های ابن سینا. مطالعات اخلاق کاربردی، ۲۰(۲)، ۷۹-۱۰۵. doi: 10.22081/jare.2024.69608.1941
حیدری‌زاده، نسرین، اسمعیلی، زهره، فرج الهی، مهران و صفایی، طیبه. (1397). طراحی و اعتباریابی الگوی تربیت اخلاقی متناسب با ویژگی‌های دانش آموزان دوره ابتدایی ایران با تأکید بر سند تحول بنیادین آموزش و پرورش. پژوهش در نظام‌های آموزشی، 12(ویژه‌نامه)، 231-247. https://www.jiera.ir/article_64998.html
دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی (۱۳۹۰). سند تحول بنیادین آموزش و پرورش.
دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش (۱۳۹۱). سند برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران.
دهقانی، شهلا و بلندهمتان، کیوان. (۱۳۹۶). جایگاه ادبیات داستانی در تربیت اخلاقی دوره ابتدایی. نظریه و عمل در برنامه درسی، ۵(۱۰)، ۵-۳۲. https://www.jcstpicsa.ir/article_190621. html
ساداتی‌زاده، سیدسجاد و مسعودی، جهانگیر. (۱۳۹۴). رابطه اخلاق و سیاست. اخلاق در علوم و فناوری، ۱۰(۳)، 28-19. https://ethicsjournal.ir/article-1-131-fa.html
سرزهی، زینب. (1400). تبیین عناصر برنامه درسی تربیت اخلاقی با توجه به سیره تربیتی ائمه: سنتزپژوهی بر اساس مدل روبرتس. اخلاق زیستی، 11(36)، 1-18. https://doi.org/10.22037/bioeth. v11i36.35924
شامی، دل انگیز و معصومی‌نژاد، رضا. (۱۴۰۰). الگوی یادگیری خلاقیت مشارکتی: یک مطالعه تحلیلی از برنامه‌درسی علوم دوره ابتدایی. پویش در آموزش علوم پایه، ۷(۲۵)، ۹۱-۱۱۸. https://basicscience.cfu.ac.ir/article_1987.html
صمدی، مریم، سلامی، نیکا و خان بیگی، مهدیه. (1398). اصول و فلسفه تعلیم و تربیت. تهران: مدرسان شریف.
عقیلی، سید رمضان. (1400). تحلیلی بر وضعیت ارزش‌های اخلاقی در کتب درسی دوره ابتدایی: روش آنتروپی شانون. تربیت اسلامی، 16(35)، 143-164. doi: 10.30471/edu.2020.5898.2276
علیمردانی، اکرم و تنهایی سیس، سمیه. (۱۴۰۲). بررسی و اولویت بندی رویکرد تربیت اخلاقی فرماندهان صف یکی از دانشگاه‌های نظامی. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، ۳۱(۶۰)، ۴۷-۷۴. https://iej.ihu.ac.ir/article_208510.html
غلام‌پور، میثم، پورشافعی، هادی، فراستخواه، مقصود و آیتی، محسن. (1400). تبیین عناصر برنامۀ درسی تربیت اخلاقی با توجه به سیرۀ رضوی. فرهنگ رضوی، 9(33)، 179-201. doi:10.22034/farzv.2021.129236
غلام‌پور، میثم، قاسمیان، عباس، رضائی، مجیب الرحمن و پورمند، امید. (1398). تحلیل محتوای کتب هدیه‌های آسمانی دوره دوم ابتدایی بر اساس مؤلفه‌های تربیت اخلاقی. دو فصلنامه معرفت اخلاقی، 10(1)، 83-93.https://marefateakhlagi.nashriyat.ir/node/260
کوشی زهرا، موسی پور نعمت الله، محبی علی و آرمند، محمد. (1397). شناسایی ابعاد و مؤلفه‌های تربیت اخلاقی با رویکرد اجتماعی در دوره ابتدایی و ارائه مدل مفهومی. مسائل كاربردي تعليم و تربيت اسلامي، ۳ (۲)، ۱۴۲-۱۱۷. https://qaiie.ir/article-1-237-fa.html
گلشن، امین و عظیمی، محمد. (1402). واکاوی و تبیین مؤلفه‌های تربیت اخلاقی در کتاب هدیه‌های آسمان پایه‌ی چهارم ابتدایی. پویش در آموزش علوم انسانی، 9(31)، 207–226. https://humanities.cfu.ac.ir/article_3189.html
گلشن، امین، صادقزاده بلیل، نیما و نوبخت، محسن. (1403). بررسی میزان توجه به شاخص‌های تربیت اخلاقی در کتب نگارش فارسی دوره ابتدایی. پژوهش در آموزش زبان و ادبیات فارسی، 5(3)، 73-90. doi:10.48310/rpllp.2024.17094.1158
محمدباقر، راحله و تقوی، زهره. (1401). تحلیل محتوای کتاب‌های فارسی دورۀ ابتدایی براساس میزان توجه به مؤلفه‌های تربیت اخلاقی. پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی، 2(2)، 81-106. doi: 10.22034/riet.2022.10400.1083
محمدی، شیرکوه. (1401). فراتحلیلی بر پژوهش‌های آموزش چندفرهنگی، آموزش شهروندی، تربیت اخلاقی، تربیت سیاسی و تربیت دینی در ایران. تدریس پژوهی، 10(2)، 88-111. https://doi.org/10.34785/J012.2022.029
مرادی، امیر. (1403). چالش های رسانه های دیجیتالی در تربیت اخلاقی دانش آموزان دوره ابتدایی و ارائه راهکارهای پیشگیرانه آن. آموزش پژوهی، 10(37)، 24-36. https://researchbt.cfu. ac.ir/article_3622.html
مرادی، پیروز و غلام‎پور، میثم. (1399). تحلیل محتوای کتب فارسی دورۀ دوم ابتدایی بر اساس مؤلفه‌های تربیت اخلاقی. مطالعات اخلاق کاربردی، 16(40)، 175-198. doi:10.22081/jare.2021.58702.1555
مصدقی نیک، فاطمه، سلیمان پور، جواد و جلالوند، مهناز. (1399). ارائه الگوی تربیت اخلاقی دانش آموزان دوره متوسطه استان مازندران (مطالعه موردی: آموزش وپرورش استان مازندران). پژوهش در نظام‌های آموزشی، 14(ویژه نامه)، 585-609. https://www.jiera.ir/article_109754.html
معصومی‌نژاد، رضا، علیلو، اسما و بابازاده، نسرین. (1403). بررسی ماهیت تربیت اخلاقی با سبک زندگی اسلامی دانش‌آموزان: تحلیل محتوای برنامه‌درسی دین و زندگی دوره دوم متوسطه. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 32(62)، 76-45. https://iej.ihu.ac.ir/article_208796.html
ملکی، حسن. (۱۳۹۸). مقدمات برنامه‌ریزی درسی. تهران: انتشارات سمت.
ناطقی، فائزه، عطار، شیما و عرفانی، نصراله. (۱۴۰۰). بررسی محتوای کتاب‌های درسی قرآن دوره متوسطه اول بر اساس شاخص‌های رویکرد اسلامی در تربیت اخلاقی. مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، ۶(۲)، ۸۷-۱۰۸. https://qaiie.ir/article-1-757-fa.html
نجفی، حسن و دهقان کلور، محمدصادق. (1399). تحلیل کیفی کتاب های درسی هدیه های آسمان دوره ابتدایی بر مبنای مؤلفه های اخلاق الهی. پژوهش‌های آموزش و یادگیری، 17(1)، 143-161. doi: 10.22070/tlr.2021.10396.0
نیک‌پناه، منصور. (1401). تحلیل محتوای کتاب‌های فارسی دورۀ متوسطه اول براساس میزان توجه بر مؤلفه‌های تربیت اخلاقی. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، 54(14)، 31-52. https://sanad.iau.ir/fa/Article/1028807
یوسفی، فاطمه، پارسا، عبدالله و صفایی مقدم، مسعود. (1400). شناسایی مؤلفه‌های آموزش اخلاق و میزان توجه به آن در مدارس ابتدایی. پژوهش‌های برنامه درسی، 11(1)، 133-156.
doi: 10.22099/jcr.2021.6327
Aziz, A., Saparudin, S., Zaenudin, Z., & Setiawan, Y. (2024). The concept of moral education in the Ta’limul Muta’allim book and its implementation in learning at Islamic boarding schools. Jurnal Pendidikan Islam, 14(1), 55–67. DOI:10.38073/jpi.v14i1.1531
Frisancho, S., & Delgado, G. E. (2018). Moral education as intercultural moral education. Intercultural Education, 29(1), 18–39. DOI:10.1080/14675986.2017.1405214
Habte, A., Bishaw, A., & Lechissa, M. (2021). Beyond policy narratives: Exploring the role of pedagogical beliefs in classroom practices of secondary school civics and ethical education teachers. Smart Learning Environments, 8(26), 1–26. DOI:10.1186/s40561-021-00171-w
Klaassen, C. A., Osguthorpe, R. D., & Sanger, M. N. (2016). Teacher education as a moral endeavor. In J. Loughran & M. L. Hamilton (Eds.), International handbook of teacher education (523–557). Springer. DOI:10.1007/978-981-10-0366-0_14
Liu, J. (2022). Exploration and practice of moral education courses in universities in big data era. Advances in Multimedia, Article 11, 1–9. DOI:10.1155/2022/9366684
Roberts, K. A., Dixon-Woods, M., Fitzpatrick, R., Abrams, K. R., & Jones, D. R. (2002). Factors affecting uptake of childhood immunisation: A Bayesian synthesis of qualitative and quantitative evidence. Lancet, 360(9345), 1596–1599. DOI:10.1016/S0140-6736(02)11560-1
Sandelowski, M., & Barroso, J. (2007). Handbook for synthesizing qualitative research. Springer Publishing Company.
Saripah, I., & Widiastuti, H.T. (2019). Profile of off-task behavior in primary school students. Mimbar Sekolah Dasar, 6(2), 174–184. DOI:10.53400/mimbar-sd.v6i2.17571
Segev, A. (2017). Does classic school curriculum contribute to morality? Integrating school curriculum with moral and intellectual education. Educational Philosophy and Theory, 49(1), 89–98. DOI:10.1080/00131857.2016.1194736
Stinson, S. W. (2016). Embodied curriculum theory and research in arts education. Springer International Publishing.