A Survey on the familiarity of the faculty members with Citation databases, scientometric indicators ,and the method of evaluating scientific productions (Case Study: Jundi-Shapur Dezful University of Technology)

Subject Areas : Journal of Knowledge Studies

Maryam Hasannejad ¹ (Jundi-shapur University of Technology. Dezful)
Kianush Tafi ² (Research expert of Jundi Shapur University of Technology, Dezful)

Received: 2023-03-25 Accepted : 2023-05-31 Published : 2023-06-19

Keywords: databases, citation databases, Scientific Metrics, Evaluation of scientific productions,

Abstract :

Objective: The purpose of the research is to investigate the level of familiarity of the academic staff members of Jundi-Shapur Dezful University of Technology with reference databases, scientific metrics, and the method of evaluating scientific productions. Methodology: The research method is descriptive-survey based on a researcher-made questionnaire. The statistical population includes all full-time faculty members at Jundi-Shapur Dezful University of Technology (80 people) and no sampling was done. The obtained data were analyzed in Excel and SPSS version 26 software. Results: The research findings show that more than 73% of the faculty members of Jundi-Shapur Dezful University of Technology are familiar with citation databases and 54% with scientometric indicators, 61.6% with the method of evaluating scientific productions, and 61% with shared university systems, and this amount is above the average level in all cases and has a direct relationship with their academic rank. Has it. In terms of gender, the familiarity of the female group with reference databases and the method of evaluating scientific productions is more than the male group. In scientific indicators, the average percentage of the male group is higher than the female group. Conclusion: Fundamental policies for creating new attitudes toward academic research and holding workshops to familiarize with citation databases and scientific indicators can a significant effect on the visibility and effectiveness of scientific productions, the promotion of academic staff members, and accordingly, the promotion of the university's rank.

Full-Text:



بررسی میزان آشنایی اعضای هیأت علمی نسبت به پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی (مورد مطالعه: دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول)

 

چکیده

هدف: هدف پژوهش بررسی میزان آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول نسبت به پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی است.

روش پژوهش: روش پژوهش توصیفی- پیمایشی و بر اساس پرسشنامه‌ محقق‌ساخته مي‌باشد. جامعه آماری شامل کلیه اعضای هیأت علمی تمام وقت حاضر در دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول (80 نفر) می‌باشد و نمونه‌گیری انجام نشده است. داده‌های به‌دست‌آمده در نرم‌افزارهای اکسل و SPSS نسخه 26 تجزیه‌و‌تحلیل شدند.

یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد بیش از 73 درصد اعضای هیأت علمی دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول با پایگاه‌های استنادی و 54 درصد با شاخص‌های علم‌سنجی، 6/61 درصد با شیوه ارزیابی تولیدات علمی و 61 درصد با سامانه‌های اشتراکی دانشگاه آشنایی دارند و این میزان در همه موارد از سطح متوسط بالاتر و رابطه مستقیمی با مرتبه علمی آنان دارد. از نظر جنسیت نیز میزان آشنایی گروه زنان در پایگاه‌های استنادی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی بیش از گروه مردان و در شاخص‌های علم‌سنجی درصد میانگین گروه مردان بیشتر از گروه زنان است.

بحث و نتیجه‌گیری: سیاستگذاری‌های اصولی در خصوص ایجاد نگرش‌های نوین جهت دانش‌پژوهی و برگزاری کارگاه‌های آشنایی با پایگاه‌های استنادی و شاخص‌های علم‌سنجی در رؤیت‌پذیری و اثرگذاری بیشتر تولیدات علمی، ارتقاء اعضای هیأت علمی و به تبع آن ارتقاء رتبه دانشگاه تأثیر بسزایی خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها: پایگاه‌های اطلاعاتی، پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی، ارزیابی تولیدات علمی

 

A Survey The familiarity of the faculty members with Citation databases, scientometric indicators ,and the method of evaluating scientific productions (Case Study: Jundi-Shapur Dezful University of Technology) 

Abstract:

Objective: The purpose of the research is to investigate the level of familiarity of the academic staff members of Jundi-Shapur Dezful University of Technology with reference databases, scientific metrics, and the method of evaluating scientific productions.

Methodology: The research method is descriptive-survey based on a researcher-made questionnaire. The statistical population includes all full-time faculty members at Jundi-Shapur Dezful University of Technology (80 people) and no sampling was done. The obtained data were analyzed in Excel and SPSS version 26 software.

Results: The research findings show that more than 73% of the faculty members of Jundi-Shapur Dezful University of Technology are familiar with citation databases and 54% with scientometric indicators, 61.6% with the method of evaluating scientific productions, and 61% with shared university systems, and this amount is above the average level in all cases and has a direct relationship with their academic rank. Has it. In terms of gender, the familiarity of the female group with reference databases and the method of evaluating scientific productions is more than the male group. In scientific indicators, the average percentage of the male group is higher than the female group.

Conclusion: Fundamental policies for creating new attitudes toward academic research and holding workshops to familiarize with citation databases and scientific indicators can a significant effect on the visibility and effectiveness of scientific productions, the promotion of academic staff members, and accordingly, the promotion of the university's rank.

Keywords: Databases, Citation Databases, Scientific Metrics, Evaluation of scientific productions

 

 

مقدمه

نقش اعضاي محترم هیأت علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوري در فرایند توسعه علمی و پویایی محیط‌هاي آموزشى و پژوهشی انکارناپذیر است. از سوى دیگر ضرورت پویایى اعضاى هیأت علمى با استفاده از روش‌هاي مناسب و هماهنگ با تحولات شتابان دنیاى امروز بر کسى پوشیده نیست. تحقق این امر در گرو مدیریت پویا و ساز و کارهاى متناسب با محیط دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی است. قوانین مناسب و مربوط به استخدام و ارتقاى مرتبه اعضاى هیأت علمى مى‌تواند یکى از عوامل تأثیرگذار در پویایی علمی، پژوهشی و فرهنگی دانشگاه‌ها و فضاي علمی کشور باشد. با عنایت به اهمیت این موضوع، اطلاع‌رسانى همگانى و دسترسى آسان اعضاى محترم هیأت‌هاى ممیزه به معیارهاى علمى مناسب همراه با اجراى دقیق مقررات و ضوابط مربوط، اقدامى اساسى در جهت رسیدن به اهداف بلند آموزش عالى خواهد بود ‏(طاهری و شمس‌بخش، ۱۳۹۵). به طور کلی قابلیت‌های حرفه‌ای اعضای هیأت علمی در هر سطحی برای بهبود عملکرد بسیار مهم است. به گونه‌ای که نه‌تنها روی ارزش‌ها، رفتار، اهداف و فعالیت‌های اعضای هیأت علمی تأثیر دارد؛ بلکه باعث رشد حرفه‌ای آنان نیز شده و تعیین‌کننده مسئولیت‌ها و نقش‌های اعضای هیأت علمی است (جمالی‌زواره و دیگران، 1397). در میان نهادهاي اجتمـاعی جامعـه، دانشـگاه‌هـا و مراکـز آموزشـی، سـهم عمـده‌اي در تولیـد اطلاعات علمی و فنّی دارند. تولید دانش در دانشگاه‌ها نتیجه فعالیت‌هاي علمی و پژوهشی اعضـاي هیأت علمی و مدرسان و پژوهشگران دانشگاه است که به‌طـور معمـول، بـه صـورت تولیـد مقـالات پژوهشی و تدوین و ترجمه کتابهاي علمی نمود پیدا می‌کند و جزء وظایف لاینفک آنان است ‏(جعفری و گلتاجی، ۱۳۹۱). تحقيق جزء جدايي‌ناپذير و اساسي علم است. در اين بين دانشگاه‌ها و مراكز آموزشی- پژوهشي ‌هر كشور نقش به‌سزايي‌ بر عهده دارند؛ زيرا يكي از شاخص‌ترين پشتوانه‌های علمي دانشگاه‌ها و به‌طور كلي تعليمات كشوری، وضعيت علمي و تحقيقاتي كادر آموزشي آن كشور است. امروزه از اعضای هيأت علمي دانشگاه‌ها انتظار مي‌رود كه به موازات تدريس، پژوهش نيز انجام دهند. در واقع رشد و توسعة دانشگاه‌ها منوط به تحقيقات و توليد اطلاعات علمي اعضای هیأت علمي است. در حال حاضر، عوامل توسعه ساز متكي بر علوم و فناوری‌اند و از درون دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشي مي‌جوشند و تمام ابعاد توسعه را در بر مي‌گيرند ‏(زارعی و فامیل‌روحانی، ۱۳۸۸). اعضای هیأت علمی به عنوان رکن اساسی دانشگاه‌ها و مراکزآموزش عالی و به عنوان بازوی اجرایی رسالت سه‌گانه دانشگاه‌ها (آموزش، تحقیق و ارائه خدمات) محسوب می‌شوند و به آنان به‌منزله توجه به سرمایه انسانی در آمورش عالی در راستای محقق شدن این رسالت نگریسته می‌شود (شاهسوند و دیگران، 1395. نقل در شمشیری و دیگرن 1397).

هدف از علم‌سنجی، ارزیابی فعالیت‌های علمی - تحقیقاتی در هر گرایش علمی و عوامل مؤثر در رشد آن می‌باشد. علم‌سنجی می‌تواند عنصری کارآمد و مفید برای مسئولان و برنامه‌ریزان باشد تا مدیریت منابع مالی و انسانی در این راستا با بالاترین کارآیی انجام پذیرد. علم‌سنجی علاوه بر سنجش تحقیقات و تولید مقالات علمی، کمک شایانی در ارزیابی و تعیین معیارهای مدیریتی مانند بودجه و بازده دانشگاه‌ها و مراکز علمی می‌نماید. اساس کار علم‌سنجی بر بررسی چهار متغیر اصلی شامل مؤلفان، انتشارات علمي، مراجع و ارجاعات استوار است. به منظور تبیین روند تولید علم و بازدهی پژوهش‌های علمی، علم‌سنجی پس از بررسی این متغیرها، به ارائه ترکیب مناسبی از شاخص‌های مبتنی بر آن‌ها می‌پردازد ‏(کرمی و دیگران، ۱۳۹۴). تعداد مقالات علمي منتشرشده در مجلات معتبر، تعداد نیروي انساني متخصص و مجلات معتبر هر كشور از جمله شاخص‌هاي كمّي تولید علم به‌شمار مي‌روند و براي محاسبه شاخص‌هاي كیفي نیز مورد استفاده قرار مي‌گیرند ‏(معاونت پژوهش‌هاي زيربنایی و امور توليدی دفتر مطالعات ارتباطات و فناوری‌های نوین، ۱۳۹۴). در گذشته رتبه علمی محققان و نویسندگان با تعداد مقالات منتشرشده آنان سنجیده می‌شد در حالی‌که در سال‌های اخیر علاوه بر تعداد مقالات منتشرشده، برخی از شاخص‌های کیفی علم‌سنجی مانند تعداد استنادات نیز در نظر گرفته می‌شود (یمینی‌فیروز و دیگران، 2023). امروزه شاخص‌های تأثیر استنادی نقش برجسته‌ای در ارزیابی تحقیقات علمی ایفا می‌کنند. اهمیت شاخص‌های تأثیر استنادی در زمینه ارزیابی پژوهش در دهه‌های اخیر بسیار افزایش یافته است و در مجموعه مقالات علمی در حال رشدی که این نوع شاخص‌ها مورد مطالعه قرار می‌گیرند، منعکس شده است (والتمن¹، 2016). بنابراین، نیاز به استفاده از استنادها و شاخص‌های علم‌سنجی مرتبط، عمیقاً در ذهن بسیاری از پژوهشگران نفوذ کرده است (میخایلوف²، 2022). با توجه به اين‌كه هم شاخص‌هاي ارزيابي در حال گسترش و فزوني است و هم پايگاه‌هاي سـنجش علمـي و هـم اختلاف آمارها و نتايج ارائه‌شده از سوي اين پايگاه‌ها بعضاً معنادار و قابل‌تأمل است، شناخت ابعـاد مختلـف سـنجش علمي به‌ويژه از اين لحاظ كه ابزارهاي سنجش و رتبه‌بندي، حك و اصلاح و بازنگري‌هاي مداوم را تجربـه مـي‌كننـد، جهت نيل به توسعة پايدار و پيشرفت دانش‌مدار ضروري به نظر مي‌رسد تا ضمن به‌كارگيري نتايج حاصل از آنهـا در تصميم‌گيري‌هاي كلان، سياستگذاري‌هاي پژوهشي و ارزيـابي‌هـاي علمـي كـشور، بـه روشـن‌نمـودن فـضاي نـوين علم‌سنجي و لوازمات آن براي پژوهشگران، آنان را به بررسي و كنكاش عميق‌تر نيز ترغيب نمايد؛ بـه‌ويـژه بررسـي و مقايسة تطبيقي اين ابزارها در كنار اشاره به نقاط قوت و ضعف و ميزان استقبال سازمان‌هاي مربوطه از اين ابزارها، در شناخت فضاي مطالعاتي اين حوزه تأثير بسزايي خواهد داشت (زارعی و صدیقی، 1396). برنامه‌ریزی و ارزیابی در نظام آموزش عالی، یکی از وظایف مدیریت آموزش عالی است. مدیران به‌‌واسطه ارزیابی می‌توانند از میزان اثر‌بخشی برنامه‌ها، نارسایی‌ها و نقاط قوت و ضعف و نیز تطابق آن با استانداردهای کیفی تعیین‌شده مطلع گردند و تصمیم‌گیرندگان و برنامه‌ریزان را در موضع بهتری جهت بهبود روش‌ها قرار می‌دهد تا برای نیل به اهداف و افزایش بازدهی تدابیر لازم را اتخاد نمایند ‏(وایلد³، 1995).

دانشگاه‌ها و سازمان‌های علمی پژوهشی به‌واسطه فعالیت و خلق آثار علمی نقش بسزایی در پیشبرد علم هر کشور ایفا می‌نمایند. یکی از شاخص‌های مهم در توسعه و بالندگی هر کشور میزان تولیدات علمی آن است و کمّیت و کیفیت پژوهش‌ها و تحقیقات ارائه شده در سطوح مختلف منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی، نشانگر رقابت کشورهاست. به عبارت دیگر می‌توان بیان داشت که رابطه مستقیمی میان تولیدات علمی، توسعه و توان‌مندی کشور‌ها و نیز پیشرفت فناوری وجود دارد (حسن‌نژاد، 1402). همچنین یکی از مؤلفه‌های رتبه‌بندی دانشگاه‌ها، میزان تولیدات علمی نمایه‌شده در پایگاه‌های معتبر و میزان استناددهی به آنهاست؛ لذا مهم‌ترین شاخص توسعه علمی محسوب می‌شود. اما همه پژوهشگران از رهگذر برخورداری از دانش سواد اطلاعاتی به‌منظور دست‌یابی به منابع مورد نیاز و نیز میزان آشنایی آنان با پایگاه‌های استنادی و شاخص‌های علم‌سنجی می‌توانند در میزان رؤیت‌پذیری تولیدات علمی خود مؤثر باشند و هرچه رؤیت‌پذیری بیش‌تر باشد، تأثیرگذاری و استناد به آنها نیز بیش‌تر خواهد شد. جهت پایش این مهم، از روش معتبر علم‌سنجی که از مرسوم‌ترین ابزارهای ارزیابی فعالیت‌های علمی - پژوهشی است، استفاده می‌گردد. علم‌سنجی خود شامل شاخص‌های استنادی و ارزیابی كمّی و کیفی تولیدات علمی پژوهشگران است که در ارزشیابی و رتبه‌بندی آنان نقش مهمی ایفا می‌نماید. شاخص‌های استنادی به دلیل توجه به کیفیت تولیدات علمی و کاربرد آن در تحلیل‌های استنادی یکی از رایج‌ترین و معتبرترین شاخص‌های علم‌سنجی است که تولیدات علمی را بر اساس میزان استناد به آن‌ها ارزیابی می‌نماید. حدود نیم قرن از آغاز بحث علم‌سنجي و مطرح شدن آن در جهان مي‌گذرد؛ اما چه تعداد از پژوهشگران با این مبحث آشنا هستند؟

شاخص‌های اصلی علم‌سنجی، مانند تعداد تولیدات علمی، نمایه استنادی و شاخص هیرش، در مجموع به‌ندرت می‌توانند تصویری نسبتاً عینی از مشارکت علمی واقعی نویسنده یا گروهی خاص را ارئه دهد؛ بنابراین، گسترش شاخص‌های پایه علم‌سنجی و استفاده از شاخص‌های جدید آن بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود (گرینوف،2020 ). برخی از شاخص‌های علم‌سنجی سنتی و قدیمی‌تر و برخی دیگر مانند دگرسنجه‌ها یا آلتمتریکس⁴ جدید هستند. دگرسنجه رویکرد جديدي است كه هدفش سنجش اثربخشي توليدات علمي با استفاده از تحليل اطلاعات شبكه‌هاي اجتماعي عمومي و علمي است. در واقع دگرسنجه را مي‌توان زير‌مجموعه‌اي از وب‌سنجي دانست كه در آن بيشتر از شبكه‌هاي اجتماعي استفاده مي‌شود. با افزايش تعداد محققان در حوزه‌هاي گوناگون و گرايش آنان به استفاده از وب در فعاليت‌هاي علمي و استفاده از ابزارهايي مثل شبكه‌هاي اجتماعي، وبلاگ‌ها، تالارهاي گفتگو و پايگاه‌هاي اطلاعاتي از يك‌سو و محدوديت روش‌هاي مبتني بر استناد در اندازه‌گيري تأثيرات علمي در محيط‌هاي مجازي از سوي ديگر؛ شكل تازه‌اي براي اندازه‌گيري تأثير علمي به‌وجود آمده است. فرمت‌هاي جديد، استفاده در سطح هر مدرك را انعكاس مي‌‌دهند كه همة آنها قابل‌ اندازه‌گيري هستند و مي‌توان تأثير مركبي از همه آنها براي يك اثر دريافت كرد كه غني‌تر از تأثير استناد است (پريم و همكاران، 2010. نقل در گلچین و همکاران، 1399). بررسی وضعیت علمی و پژوهشی دانشگاه‌ها و مراکز علمی- آموزشی اعم از انتشارات داخلی همچون انتشار کتب، مقالات داخلی نشریات و کنفرانس‌ها، هدایت پایان‌نامه‌های مقاطع تحصیلات تکمیلی و نیز انتشار مقالات در پایگاه‌های استنادی بین‌المللی همواره یکی از شاخص‌های مهم بوده است تا جایی که حتی ارتقاء وضعیت اعضای هیأت علمی منوط به گزارش‌های این پایگاه‌ها‌ست و اطلاع از میزان آشنایی آنان با انواع پایگاه‌های استنادی و شاخص‌های علم‌سنجی در افزایش میزان بروندادهای علمی می‌تواند مؤثر باشد. بنابراین در پژوهش حاضر میزان آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول نسبت به پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی، شیوه‌های ارزیابی تولیدات علمی و آیین‌نامه ارتقاء وضعیت شغلی مورد بررسی قرار گرفته است. 

سوابق و پیشینه‌های بسیار کمی در این زمینه در خارج و داخل کشور وجود دارد و تعداد اندکی از محققان کوشیده‌اند تا تحقیقاتی در محور موضوعی میزان آشنایی اعضای هیأت علمی با شاخص‌های علم‌سنجی انجام دهند.

وزیری، موسوی چلک و جوانبخت ‏(۱۳۹۰) در پژوهشی تحت عنوان "نگرش اعضای هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز نسبت به شاخص‌های علم‌سنجی" دریافتند که میزان آشنایی جامعه آماری با پایگاه‌های استنادی مؤسسه اطلاعات علمی در حد متوسط و میزان آشنایی با پایگاه استنادی جهان اسلام در حد قابل قبولی نمی‌باشد و اعضای هیأت علمی با مرتبه استادیاری شناخت بهتری از پایگاه استنادی جهان اسلام و اعضای هیأت علمی با مرتبه دانشیاری شناخت بیشتری از پایگاه استنادی مؤسسه اطلاعات علمی داشته‌اند. همچنین آشنایی بیشتری با شاخص‌های عامل تأثیر و شاخص h نسبت به سایر شاخص‌ها وجود داشت و بین میزان آشنایی با شاخص‌های علم‌سنجی و متغیر جنسیت و مرتبه شغلی رابطه معناداری به‌دست نیامد.

قنادی‌نژاد و حیدری (1398) به بررسی روش‌ها و شاخص‌های ارزیابی تولیدات علمی پرداختند. آنان به این نتیجه رسیدند که لازم است رویکردهای کمّی نیز به عنوان روش‌های تکمیلی در کنار رویکردهای کیفی مورد توجه قرار گیرد. 

ملک‌ محمدی، دلجوان انوری و رهایی ‏(۱۳۹۹) به بررسی میزان آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های شهر اهواز نسبت به پایگاه‌های علم‌سنجی و شاخص‌های ارزیابی تولیدات علمی پرداختند. نتایج پژوهش آنان نشان داد که آشنایی اعضای هیأت علمی با پایگاه‌های علم‌سنجی، نحوه‌ ارزیابی تولیدات علمی و آشنایی با شاخص‌های علم‌سنجی به طرز معناداری پایین‌تر از حد متوسط بوده است. همچنین بین میزان آشنایی با پایگاه‌های علم‌سنجی و اعضای هیأت علمی مورد بررسی با توجه به مرتبه علمی آنان تفاوت معناداری وجود داشته و افراد دارای درجه استادیاری با میانگین 77/27 بالاترین و افراد دارای درجه مربی با میانگین 90/21 پایین‌ترین میزان آشنایی را داشته‌اند. از طرفی بین میزان آشنایی اعضای هیأت علمی مورد بررسی با نحوه ارزیابی تولیدات علمی و نیز شاخص‌های علم‌سنجی با توجه به مرتبه علمی آنها تفاوت معناداری وجود دارد و افراد با مرتبه استادی بالاترین میزان آشنایی و افراد دارای مرتبه مربی کمترین میزان آشنایی را داشته‌اند.

مایلز⁵ و همکاران (2019) به بررسی نظر اعضای هیأت علمی دانشگاه جنوب شرقی ایالات متحده در مورد شاخص‌های علم‌سنجی و ارزیابی‌های پژوهشی پرداختند. جامعه آماری آنان 501 نفر از اعضای هیأت علمی دانشگاه در رتبه‌های مختلف بودند. یافته‌ها نشان داد که 45/56 درصد آنان با شاخص‌های سنجش نشریات از جمله ضریب تأثیر و 40 درصد با شاخص H-index و 17 درصد با شاخص آلتمتریکس آشنا هستند. به نظر آنان این پژوهش در ارزیابی تحقیقات و ارائه خط‌مشی و سیاستگذاری سازمانی می‌تواند راهگشا باشد. 

همچنین مایلز و دیگران (2020) در پژوهش دیگر نگرش 500 نفر از اعضای هیأت علمی دانشگاه ویرجینا را در مورد شیوه ارزیابی پژوهش و تولیدات علمی بررسی نمودند. باکر⁶ و دیگران (2020) نیز نظر اساتید و محققان دانشگاه مینه سوتای آمریکا را در مورد شاخص‌ها و معیارهای ارزیابی تولیدات علمی بررسی نمودند. یافته‌های آنان نشان داد که اعضای هیأت علمی با شیوه ارزیابی تولیدات علمی به خوبی آشنا هستند.

گرینوف، بیلیوا و لوباتیوک⁷ ‏(2021) در پژوهش خود تحت عنوان نگرش اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های روسیه نسبت به شاخص‌های علم‌سنجی و کاربردهای آن به این نتیجه رسیدند که اعضای هیأت علمی با این شاخص‌ها آشنا هستند و هرچه مرتبه علمی آنان بالاتر باشد میزان آشنایی نیز بیشتر است. 

فینسترا و لوپز-کوزر⁸ ‏(2022) به بررسی نظر پژوهشگران حوزه فلسفه و اخلاق دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی اسپانیا در مورد شاخص‌های علم‌سنجی و کاربردهای آن ‌پرداختند. نتایج نشان داد که شناخت نسبتا بالایی نسبت به شاخص‌ها و کاربردهای آن وجود دارد.

پژوهش‌های پيشـين مبيّن وجود ارتباط بین میزان آشنایی اعضای هیأت علمی و محققان دانشگاه‌ها با پایگاه‌های استنادی و شاخص‌های علم‌سنجی و مرتبه علمی آنان دارد؛ لذا پژوهش حاضر نيز در جهت ادامه تحقيقات انجام شــده صــورت مي‌پذيرد.

در همین راستا، می‌توان پرسش‌های پژوهش را به دو بخش تقسیم کرد. بخش نخست، میزان آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه نسبت به پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی، شیوه ارزیابی تولیدات علمی و آیین‌نامه ارتقای وضعیت شغلی آنان و بخش دوم، وجود یا عدم وجود تفاوت بین میزان آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه و متغیرهای مرتبه علمی، سنوات خدمت و جنسیت آنان را بررسی خواهد کرد. بنابراین پرسش‌های پژوهش عبارتند از:

1.       آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول نسبت به پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی، شیوه ارزیابی تولیدات علمی و آیین‌نامه ارتقاء شغلی به چه میزان است؟

2.       آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور با سامانه‌های اشتراکی دانشگاه به چه میزان است؟

3.       آیا تفاوتی بین میزان آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه با پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی با توجه به مرتبه علمی آنان وجود دارد؟

4.       آیا تفاوتی بین میزان آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه با پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی با توجه به سنوات خدمت آنان وجود دارد؟

5.       آیا تفاوتی بین میزان آشنایی اعضای هیأت علمی با پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی با توجه جنسیت آنان وجود دارد؟

 

روش‌ پژوهش

روش پژوهش حاضر، توصیفی- پیمایشی و بر اساس داده‌هاي جمع‌آوري‌شده از پرسشنامه مي‌باشد و هيچ‌گونه دخل و تصرفي در جامعه مورد پژوهش و پاسخ‌هاي دريافتي انجام نشده و فقط به بررسي و تحليل داده‌ها پرداخته شده است. جامعه آماری شامل کلیه اعضای هیأت علمی تمام وقت حاضر در دانشگاه ‌صنعتی جندی‌شاپور دزفول است که در سال 1401 در این دانشگاه به فعالیت مشغول بودند. بنابراین در پژوهش از روش نمونه‌گیری استفاده نشد و کلیه اعضاء هیأت علمی رسمی و پیمانی با مرتبه‌های علمی استاد، دانشیار، استادیار و مربی و با مدارک علمی کارشناسی ارشد و دکترا در این نظرسنجی لحاظ شدند. این جامعه شامل 80 عضو هیأت علمی است که در پنج دانشکده علوم پایه، مهندسی شیمی و مکانیک، مهندسی معماری و شهرسازی، مهندسی برق و کامپیوتر و مهندسی عمران شاغل هستند.

ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق‌ساخته است که شامل 29 گویه که در سه بعد طراحی شده است. 6 گویه پرسشنامه مربوط به سنجش میزان آشنایی با "پایگاه‌های استنادی و علمی"، 19 گویه پرسشنامه مربوط به "شاخص‌های علم‌سنجی" و 3 گویه آن "آشنایی با نحوه ارزیابی تولیدات علمی، آیین‌نامه ارتقاء و سامانه‌های تأمین منابع علمی دانشگاه" و یک گویه دیگر، نظر اعضای هیأت علمی نسبت به ضرورت برگزاری دوره‌هایی به منظور آشنایی با پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و کاربردهای آن را مورد بررسی قرار می‌دهد.

در هر یک از گویه‌های پرسشنامه، در مقیاس لیکرت در پنج سطح (بسیار زیاد، زیاد، متوسط، کم و بسیار کم) تنظیم شده است. به‌منظور سنجش روایی پرسشنامه از مشاوره اساتید و متخصصان علم اطلاعات و دانش‌شناسی و با گرایش‌های علم‌سنجی استفاده و روایی صوری آن مورد تأیید آنان قرار گرفت و پایایی آن بر اساس ضریب آلفای کرونباخ محاسبه گردید که نمره 95 درصد به دست آمد. لذا از نظر میزان پایایی نیز مورد قبول است. پرسشنامه در بین اعضای هیأت علمی دانشگاه توزیع شد و تعداد 5 نفر از آنان به دلایل مأموریت و شرکت در فرصتهای علمی حضور نداشتند که از جامعه آماری کنار گذاشته شدند در نهایت 75 پرسشنامه توزیع و 61 پرسشنامه پاسخ‌ داده شده پس از پیگیری‌های فراوان دریافت گردید. از نرم‌افزار اکسل برای استخراج آمار توصیفی وجهت تحلیل‌های آماری از آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه نرم‌افزار SPSS نسخه 26 به منظور تعیین رابطه معناداری بین میزان آشنایی با پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات و متغیرهای مرتبه علمی، جنسیت و سنوات خدمت اعضای هیأت علمی دانشگاه استفاده گردید. 

یافته‌ها

در جدول 1 با ارائه آمار توصیفی به توزیع و درصد فراوانی جمعیت‌شناختی جامعه آماری اشاره شده و به‌خوبی قابل مشاهده است که از مجموع 61 عضو هیأت علمی تمام وقت دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول 50 نفر (97/81 درصد) مرد و 11 نفر (03/18 درصد) زن هستند. از نظر مرتبه آموزشی نیز 8 نفر دانشیار، 44 نفر استادیار و 9 نفر مربی هستند و هیچ عضو هیأت علمی دارای مرتبه استادی نبوده و مرتبه استادیاری با 13/72 درصد دارای بیشترین فراوانی است. از لحاظ مقطع تحصیلی 54 نفر دکتری و 7 نفر کارشناسی ارشد و نیز 27 نفر دارای پست مدیریتی و مابقی (34 نفر) بدون پست مدیریتی می‌باشند؛ اما از نظر میزان سنوات خدمت بدین‌گونه است که اعضای هیأت علمی با میانگین 11/13 درصد بین 5-1 سال، 43/34 درصد بین 10-6 سال، 51/29 درصد بین 15-11 سال، 11/13 درصد بین 20-16 سال، 56/6 درصد بین 25-21 سال و 28/3 درصد 26 سال و بالاتر هستند.

 

جدول 1. توزیع فراوانی و درصد فراوانی نسبی جنسیت افراد شرکت کننده در آزمون

		فراوانی	درصد فراوانی
جنسیت	مرد	50	97/81
	زن	11	03/18
مرتبه آموزشی	استاد	0	0
	دانشیار	8	12/13
	استادیار	44	13/72
	مربی	9	75/14
مقطع تحصیلی	دکتری	54	52/88
	کارشناسی ارشد	7	48/11
سنوات خدمت	5-1 سال	8	11/13
	10-6 سال	21	43/34
	15-11 سال	18	51/29
	20-16 سال	8	11/13
	25-21 سال	4	56/6
	26 سال و بیشتر	2	28/3
دارای پست مدیریتی	بله	27	26/44
	خیر	34	74/55

 

پاسخ پرسش اول: آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول نسبت به پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی، شیوه ارزیابی تولیدات علمی و آیین‌نامه ارتقاء شغلی به چه میزان است؟

یافته‌های پژوهش در جدول 2 بیانگر این است که بیش از 73 درصد اعضای هیأت علمی دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول با پایگاه‌های استنادی مختلف (نظیر پایگاه Clarivat، Scopus، JCR، ISC، Google Schoral و SID) آشنایی دارند. اما از میان این پایگاه‌ها بیشترین میزان آشنایی به ترتیب مربوط به پایگاه گوگل اسکولار با میانگین84 درصد، پایگاه ISC با 6/81 درصد و پایگاه JCR با میانگین 74 درصد و کمترین میزان آشنایی مربوط به پایگاه استنادی SID با میانگین 58 درصد است.

 

جدول 2: میزان آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور نسبت به پایگاه‌های استنادی

پایگاه ااطلاعاتی

بسیار زیاد

زیاد

متوسط

کم

بسیار کم

اانحراف معیار

میانگین

ددرصد میانگین

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی

درصد فراوانی

Clarivat

12

67/19

26

62/42

16

23/26

5

20/8

2

28/3

995/0

67/3

4/73

Scopus

14

95/22

20

79/32

16

23/26

9

75/14

2

28/3

102/1

57/3

4/71

JCR

13

31/21

25

98/40

17

87/27

4

56/6

2

28/3

989/0

70/3

74

ISC

23

70/37

25

98/40

9

75/14

3

92/4

1

64/1

36/0

08/4

6/81

Google Scholar

30

18/49

20

79/32

5

20/8

5

20/8

1

64/1

014/1

2/4

84

SID

11

03/18

12

67/19

10

39/16

16

23/26

12

67/19

411/1

9/2

58

 

جدول 3 به‌خوبی نشان می‌دهد که میزان آشنایی اعضای هیأت علمی با شاخص‌های علم‌سنجی با میانگین 96/53 درصد در حد متوسط بوده و در بین شاخص‌های علم‌سنجی، شاخص‌های H- Index و JIF (Journal Impact Factor) هر دو با میانگین 2/70 درصد و سپس شاخص مقالات داغ (Hot Paper) با میانگین6/69 بیش از سایر شاخص‌ها در میان اعضای هیأت علمی دانشگاه شناخته شده و کمترین آنها مربوط به شاخص‌ جدید آلتمتریکس با میانگین 8/34 درصد، شاخص اسنیپ (SNIP) با میانگین 4/36 درصد و سپس شاخص نیم‌عمر استناد با میانگین 4/38 درصد است.

 

 

 

 

جدول 3 : میزان آشنایی اعضای هیأت علمی با شاخص‌های علم‌سنجی

شاخص‌های علم‌‌سنجی

بسیار زیاد

زیاد

متوسط

کم

بسیار کم

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی

درصد فراوانی

انحراف معیار

میانگین

درصد میانگین

H-Index

4

95/22

8

51/29

8

51/29

7

48/11

4

56/6

164/1

51/3

2/70

G-Index

1

64/1

6

84/9

20

79/32

13

31/21

21

43/31

086/1

23/2

6/44

M-Index

0

0

6

84/9

17

87/27

16

23/26

22

07/36

018/1

11/2

2/42

I 10-Index

8

11/13

5

20/8

11

03/18

18

51/29

19

15/31

170/1

11/2

6/48

Quartile

16

23/26

20

79/32

5

20/8

12

67/19

8

11/13

406/1

39/3

8/67

Immediately index

2

28/3

7

48/11

12

67/19

15

59/24

25

98/40

170/1

11/2

2/42

Citation Impact

10

39/16

18

51/29

15

59/24

13

31/21

5

20/8

206/1

25/3

65

Self-Citation

16

23/26

12

67/19

14

95/22

10

39/16

9

75/14

401/1

26/3

2/65

Eigen Factor

5

20/8

0

39/16

14

95/22

15

59/24

17

87/27

286/1

52/2

4/50

JIF

16

23/26

20

79/32

10

39/16

9

75/14

6

84/9

299/1

51/3

2/70

DIF

3

92/4

12

67/19

13

31/21

14

95/22

19

15/31

259/1

44/2

8/48

SNIP

2

28/3

2

28/3

10

39/16

16

23/26

31

82/50

041/1

82/1

4/36

SJR

6

84/9

17

87/27

12

67/19

13

31/21

13

31/21

319/1

84/2

8/56

CiteScore

2

28/3

8

11/13

11

03/18

20

79/32

20

79/32

142/1

21/2

2/44

Cited Half Life

2

28/3

2

28/3

9

75/14

24

34/39

14

95/22

988/0

92/1

4/38

highly cited paper

12

67/19

17

87/27

16

23/26

8

11/13

8

11/13

293/1

28/3

6/65

Hot paper

11

03/18

22

07/36

17

87/27

7

48/11

4

56/6

120/1

48/3

6/69

Altemetric

1

64/1

1

64/1

8

11/13

22

07/36

29

54/47

874/0

74/1

8/34

شاخص عملکردی نشریات پایگاه ISC

11

03/18

12

67/19

22

07/36

11

03/18

5

20/8

185/1

21/3

2/64

 

مطابق یافته‌های جدول 4 میزان آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه با شیوه ارزیابی تولیدات علمی با میانگین 6/61 درصد و میزان آشنایی با آیین‌نامه ارتقاء شغلی با میانگین 4/71 درصد بالاتر از حد متوسط است.

 

جدول 4: میزان آشنایی اعضای هیأت علمی با نحوه ارزیابی تولیدات علمی و آیین‌نامه ارتقاء شغلی

بسیار زیاد

زیاد

متوسط

کم

بسیار کم

انحراف معیار

میانگین

درصد میانگین

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی

درصد فراوانی

ارزیابی تولیدات علمی

9

75/14

6

23/26

6

23/26

1

03/18

9

75/14

282/1

08/3

6/61

آیین‌نامه ارتقاء

10

39/16

28

90/45

15

59/24

3

92/4

5

20/8

087/1

57/3

4/71

 

پاسخ پرسش دوم: آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور با سامانه‌های اشتراکی دانشگاه به چه میزان است؟

دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور پایگاه‌های اطلاعاتی لاتین نظیر پایگاه‌های Web of Science، Scopus، Science Direct،  Springer،IEEE، MathScinet و غیره را از طریق اشتراک سالیانه کتابخانه ديجيتال گيگا برای مجموعه دانشگاه و پژوهشگران آن فراهم کرده است. علاوه بر دسترسی مستقیم به این پایگاه‌ها، بسیاری از پایگاه‌های دیگر نظیر Oxford، Proquest، Academia، Soils Science ، Cambridge ، CRC، Emerald ، INFORMS، SAGE، Taylor and Francis و بسیاری از وب‌سایت‌های نشریات معتبر بین‌المللی را از طریق موتور جستجوی کتابخانه گیگا، همچنین دسترسي آنلاين و روزآمد منابع لاتین اعم از مقاله، کتاب و پایان‌نامه را به معتبرترين پايگاه‌هاي علمي دنيا ميسر می‌سازد. از طریق همین سامانه، دسترسی به Grammmarly و IThenticate به‌منظور بررسی سرقت ادبی مقالات قبل از ارسال به مجلات ISI استفاده می‌شود. گرامرلی، پلتفرمی برای تقویت مهارت نوشتاری متون انگلیسی مبتنی بر ابر است که توسط شرکتGrammarly  عرضه شده و جهت بررسی گرامری، نگارشی و مشابهت‌های علمی مقالات استفاده می‌شود. همچنین دسترسی به پایگاه مرجع دانش یا سیویلیکا نیز به‌منظور دانلود مقالات فارسی و لاتین نشریات داخلی و خارجی، کنفرانس‌ها و همایش‌ها توسط دانشگاه فراهم شده است.

 

جدول 5: میزان آشنایی اعضای هیأت علمی با سامانه‌های اشتراکی دانشگاه

بسیار زیاد

زیاد

متوسط

کم

بسیار کم

انحراف معیار

میانگین

درصد میانگین

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی

درصد فراوانی

سامانه‌های اشتراکی

10

39/16

13

31/21

18

51/29

13

31/21

7

48/11

248/1

1/3

61

 

یافته‌های حاصل از پژوهش همان‌گونه که در جدول 5 به تصویر کشیده شده است نشان می‌دهد میزان آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه با سامانه‌های اشتراکی دانشگاه با میانگین 61 درصد بالاتر از حد متوسط است.

پاسخ پرسش سوم: آیا تفاوتی بین میزان آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه با پایگاه‌های استنادی علم‌سنجی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی با توجه مرتبه علمی آنان وجود دارد؟

جدول 6 تفاوت بین مرتبه‌های علمی مختلف و میزان آشنایی با پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی را به‌خوبی نشان می‌دهد و بیانگر این است که اعضای هیأت علمی با مرتبه علمی بالاتر، آشنایی بیشتری در هر یک از موارد دارند. به‌طوری که مرتبه دانشیاری با میانگین 2/89 درصد، مرتبه استادیاری با میانگین 8/68 درصد و در مرتبه مربی با میانگین 8/63 درصد با پایگاه‌های استنادی آشنایی دارند. همچنین میزان آشنایی با شاخص‌های علم‌سنجی در مرتبه‌های‌ دانشیاری، استادیاری و مربی به ترتیب با میانگین‌های 11/64، 21/54 و 26/44 و میزان آشنایی با شیوه ارزیابی تولیدات علمی نیز در مرتبه‌های علمی دانشیاری، استادیاری و مربی به ترتیب با میانگین‌های 80، 60 و 4/53 است؛ بنابراین میزان آشنایی با مرتبه علمی ارتباط مستقیم داشته و هرچه مرتبه علمی بالاتر باشد، میزان آشنایی نیز بیشتر است.

 

 

جدول 6: مقایسه میزان آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه با پایگاه‌های استنادی علم‌سنجی، شاخص‌های علم‌سنجی و نحوه ارزیابی تولیدات علمی بر اساس مرتبه علمی

	مرتبه علمی	میانگین	درصد میانگین
پایگاه‌های استنادی	دانشیار	46/4	2/89
	استادیار	44/3	8/68
	مربی	19/3	8/63
شاخص‌های علم‌سنجی	دانشیار	21/3	11/64
	استادیار	71/2	21/54
	مربی	21/2	26/44
ارزیابی تولیدات علمی	دانشیار	4	80
	استادیار	3	60
	مربی	67/2	4/53

 

جهت بررسی رابطه معناداری بین متغیرهای مرتبه علمی با پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی از تحلیل واریانس یکطرفه استفاده گردید و نتایج مطابق جدول 7 نشان می‌دهد میزان آشنایی اعضای هیأت علمی با پایگاه‌های استنادی و شاخص‌های علم‌سنجی با آلفای کوچکتر از 05/0 بیانگر وجود تفاوت معنادار بین میزان شناخت اعضای هیأت علمی نسبت به هر یک از آنها و متغیر مرتبه علمی است اما بین میزان آشنایی آنان با شیوه ارزیابی تولیدات علمی و مرتبه علمی با سطح معناداری 411/0 تفاوت معناداری وجود ندارد.

جدول7: تحلیل واریانس یک طرفه جهت تشخیص تفاوت معنادار بین میزان آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه با پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی و متغیر مرتبه علمی

	واریانس	مجموع مربعات	درجه آزادی	میانگین مربعات	میزان F	سطح معناداری
پایگاه‌های استنادی	بین گروهی درون گروهی کل	081/7 501/32 582/39	2 58 60	541/3 560/0	319/6	003/0
شاخص‌‌های علم‌سنجی	بین گروهی درون گروهی کل	076/1556 727/13229 803/14785	2 58 60	038/778 099/228	411/3	040/0
شیوه ارزیابی تولیدات علمی	بین گروهی درون گروهی کل	383/1 420/44 803/45	2 58 60	691/0 766/0	903/0	411/0

 

پاسخ پرسش چهارم: آیا تفاوتی بین میزان آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه با پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی با توجه به سنوات خدمت آنان وجود دارد؟

جدول 8 به تفکیک نشان می‌دهد که بیشترین میزان آشنایی با پایگاه‌های استنادی به ترتیب مربوط به سنوات بین10-6 سال، 15-11 سال و سپس 5-1 سال با میانگین‌های 8/80، 8/75 و 6/74 درصد است و کمترین میزان آشنایی مربوط به سنوات 20-16 سال با میانگین 2/59 درصد است. همچنین بیشترین میزان آشنایی با شاخص‌های علم‌سنجی به ترتیب مربوط به سنوات بین10-6 سال، 5-1 سال و 15-11 سال با میانگین‌های 3/59، 48/54 و 07/54 درصد است و کمترین میزان آشنایی مربوط به سنوات 26 و بالاتر با میانگین 57/38 درصد است. میزان آشنایی با شیوه ارزیابی تولیدات علمی نیز به ترتیب مربوط به سنوات بین 5-1سال، 10-6 سال و سپس 15-11 سال با میانگین‌های 65، 8/64 و 4/64 درصد است و کمترین میزان آشنایی مربوط به سنوات 26 و بالاتر با میانگین 40 درصد است.

جدول 8: میزان آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه نسبت به پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی با توجه به سنوات خدمت

	سن خدمت	میانگین	درصد میانگین
پایگاه‌های استنادی	5-1	73/3	6/74
	10-6	04/4	8/80
	15-11	79/3	8/75
	20-16	96/2	2/59
	25-21	3	60
	26 و بالاتر	25/3	65
شاخص‌های علم‌سنجی	5-1	72/2	48/54
	10-6	97/2	3/59
	15-11	70/2	07/54
	20-16	34/2	78/46
	25-21	38/2	57/47
	26 و بالاتر	93/1	57/38
شیوه ارزیابی تولیدات علمی	5-1	25/3	65
	10-6	24/3	8/64
	15-11	22/3	4/64
	20-16	50/2	50
	25-21	3	60
	26 و بالاتر	2	40

 

همچنین نتایج جدول 9 نشان می‌دهد میزان آشنایی اعضای هیأت علمی نسبت به پایگاه‌های استنادی با آلفای کوچکتر از 05/0 بیانگر وجود تفاوت معنادار بین میزان شناخت و سنوات خدمت آنها است اما بین میزان آشنایی نسبت به شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی با توجه به متغیر سنوات خدمت آنان تفاوت معناداری وجود ندارد.

جدول 9: نتایج تحلیل واریانس یک طرفه جهت تشخیص تفاوت معنادار بین میزان آشنایی با پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات و متغیر سنوات خدمت اعضای هیأت علمی دانشگاه

	واریانس	مجموع مربعات	درجه آزادی	میانگین مربعات	میزان F	سطح معناداری
پایگاه‌های استنادی	بین گروهی درون گروهی کل	324/9 258/30 582/39	5 55 60	865/1 550/0	390/3	010/0
شاخص‌های علم‌سنجی	بین گروهی درون گروهی کل	803/14785	2 55 60	021/307 922/240	274/1	288/0
شیوه ارزیابی تولیدات علمی	بین گروهی درون گروهی کل	591/4 212/41 803/45	2 55 60	918/0 749/0	225/1	310/0

 

پاسخ پرسش پنجم: آیا تفاوتی بین میزان آشنایی اعضای هیأت علمی با پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی با توجه جنسیت آنان وجود دارد؟

جدول 10 به‌خوبی نشان می‌دهد که میزان آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه با پایگاه‌های علمی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی در گروه مردان به ترتیب با میانگین 8/72، 54 و 2/61 درصد و روی‌هم‌رفته از سطح متوسط بالاتر و در گروه زنان نیز به ترتیب با میانگین 2/78، 8/53 و 64/63 درصد نیز از سطح متوسط بالاتر است. به‌طور کلی میزان آشنایی گروه زنان در پایگاه‌های استنادی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی بیش از گروه مردان و در شاخص‌های علم‌سنجی درصد میانگین گروه مردان بیشتر از گروه زنان است.

جدول 10: میزان آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه با پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و ارزیابی تولیدات علمی بر اساس جنسیت

	میانگین مردان	درصد میانگین	میانگین زنان	درصد میانگین	میانیگن کل	درصد میانگین کل
پایگاه‌های استنادی	64/3	8/72	91/3	2/78	77/3	5/75
شاخص‌های علم‌سنجی	70/2	54	69/2	8/53	7/2	9/53
شیوه ارزیابی تولیدات علمی	06/3	2/61	18/3	64/63	12/3	42/62

 

نتایج جدول 11 نشان می‌دهد میزان آشنایی اعضای هیأت علمی نسبت به پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی با توجه به متغیر جنسیت تفاوت معناداری وجود ندارد.

جدول 11: نتایج تحلیل واریانس یک طرفه جهت تشخیص تفاوت معنادار بین میزان آشنایی اعضای هیأت علمی دانشگاه با پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی و متغیر جنست

	واریانس	مجموع مربعات	درجه آزادی	میانگین مربعات	میزان F	سطح معناداری
پایگاه‌های استنادی	بین گروهی درون گروهی کل	653/0 929/38 582/39	1 59 60	653/0 660/0	989/0	324/0
شاخص‌های علم‌سنجی	بین گروهی درون گروهی کل	087/0 716/14785 803/14785	1 59 60	087 605/250	000	985/0
شیوه ارزیابی تولیدات علمی	بین گروهی درون گرهی کل	138/0 665/45 803/45	1 59 60	138/0 774/0	178/0	675/0

 

بحث و نتیجه‌گیری

از آنجایی که میزان آشنایی اعضای هیأت علمی با پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی، شیوه‌های ارزیابی تولیدات علمی و آیین‌نامه‌های ارتقای شغلی، می‌تواند نقش مؤثری در کیفیت و كمّیت تولیدات علمی آنان داشته باشد؛ از این رو میزان آشنایی آنها نسبت به این مؤلفه‌ها مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت تا نتایج حاصل از این پژوهش ابزاری مفید و کارآمد جهت مدیرت کلان در امر تحقیق و پژوهش بوده و منجر به برنامه‌ریزهای اصولی در حوزه پژوهش گردد. اعضای هیأت علمی دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول متشکل از 97/81 درصد مرد و 03/18 درصد زن هستند که به‌طور تقریبی در مقایسه با زنان حدود پنج برابرند و بیشترین جامعه آماری به ترتیب دارای مرتبه استادیاری، مربی و دانشیاری می‌باشند. همچنین بیشترین اعضاء بین 6 تا 10 سال و کمترین آنان دارای سنوات 26 سال به بالا هستند. این بخش با پژوهش وزیری، موسوی‌چلک و جوانبخت ‏(۱۳۹۰) نیز همسو بوده و وی بیشترین هیأت علمی را گروه مردان با مرتبه استادیاری نشان می‌دهد.

با توجه به یافته‌های به‌دست آمده بیش از 73 درصد اعضای هیأت علمی دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول با پایگاه‌های استنادی و 54 درصد با شاخص‌های علم‌سنجی، 6/61 درصد با شیوه ارزیابی تولیدات علمی و 61 درصد با سامانه‌های اشتراکی دانشگاه آشنایی دارند و این میزان در همه موارد از سطح متوسط بالاتر است و از میان پایگاه‌های استنادی بیشترین میزان آشنایی به ترتیب مربوط به پایگاه گوگل اسکولار و کمترین میزان آشنایی مربوط به پایگاه استنادی SID است. فینسترا و لوپز-کوزر (2022) نیز به این نتیجه رسیدند که میزان آشنایی با شاخص‌ها و کاربردهای آن در میان فیلسوفان اسپانیا در سطح نسبتا بالایی قرار دارد. همچنین یافته‌های باکر و دیگران (2020) و مایلز و ودیگران (2020) نیز بیانگر میزان آشنایی بالای اعضای هیأت علمی با شیوه ارزیابی تولیدات علمی است.

همچنین شاخص‌های H- Index ،JIF و Hot paper شناخته شده‌ترین شاخص و شاخص‌های Altmetrics و SNIP و Cited Half Life کمتر از سایر شاخص‌ها در میان اعضای هیأت علمی شناخته شده است. در پژوهش وزیری، موسوی چلک و جوانبخت ‏(۱۳۹۰) نیز بیشترین میزان آشنایی با شاخص اچ ایندکس و کمترین آشنایی با شاخص نیم عمر استناد گزارش شده است. این بخش از پژوهش یافته‌های مایلز و دیگران (2019) نیز همسو است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که هرچه مرتبه علمی بالاتر باشد، میزان آشنایی اعضای هیأت علمی نسبت به پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی بیشتر است؛ بنابراین میزان آشنایی با مرتبه علمی ارتباط مستقیم داشته و هرچه مرتبه علمی بالاتر باشد، میزان آشنایی نیز بیشتر است. تحلیل‌های آماری نیز بیانگر وجود تفاوت معنادار بین میزان شناخت اعضای هیأت علمی و متغیر مرتبه علمی است. اما علی‌رغم بالا بودن میانگین آشنایی اعضای هیأت علمی نسبت به شیوه ارزیابی تولیدات علمی با مرتبه علمی آنان، از لحاظ تحلیل آماری تفاوت معناداری بین میزان شناخت و مرتبه علمی آنان به‌دست نیامد. یافته‌های ملک‌محمدی، دلجوان انوری و رهایی ‏(۱۳۹۹) نشان می‌دهد که بین میزان آشنایی اعضای هیأت علمی نسبت به پایگاه‌ها و شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی با توجه به متغیر مرتبه علمی آنان تفاوت معناداری وجود دارد. از این رو تا حدی با پژوهش ایشان همسو است. یافته‌های گرینو، بیلیوا و لوباتیوک (2021) نیز نشان می‌دهد که هرچه مرتبه علمی بالاتر باشد میزان آشنایی نیز بیشتر است. از نظر جنسیت نیز میزان آشنایی گروه زنان در پایگاه‌های استنادی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی بیش از گروه مردان و در شاخص‌های علم‌سنجی درصد میانگین میزان آشنایی گروه مردان بیشتر از گروه زنان است. همچنین تحلیل‌های آماری نشان داد بین میزان آشنایی اعضای هیأت علمی نسبت به پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی با توجه به متغیر جنسیت تفاوت معناداری وجود ندارد. بنابراین این بخش از پژوهش با یافته‌های وزیری، موسوی چلک و جوانبخت ‏(۱۳۹۰) همسو است.

بیشترین میزان آشنایی با پایگاه‌های استنادی به ترتیب مربوط به سنوات خدمت بین10-6 سال و کمترین میزان آشنایی مربوط به سنوات خدمت 20-16 سال است و بیشترین میزان آشنایی با شاخص‌های علم‌سنجی به ترتیب مربوط به سنوات خدمت بین10-6 سال ست و کمترین میزان آشنایی مربوط به سنوات 26خدمت و بالاتر و میزان آشنایی با شیوه ارزیابی تولیدات علمی نیز به ترتیب مربوط به سنوات بین 5-1سال و کمترین میزان آشنایی مربوط به سنوات 26 و بالاتر است. از لحاظ تحلیل‌های آماری بین میزان آشنایی اعضای هیأت علمی نسبت به پایگاه‌های استنادی با توجه به متغیر سنوات خدمت آنان نشانگر وجود تفاوت معنادار بوده، اما بین میزان آشنایی با شاخص‌های علم‌سنجی و شیوه ارزیابی تولیدات علمی با توجه به متغیر سنوات خدمت آنان تفاوت معناداری وجود ندارد. یافته‌های زارعی و فامیل‌روحانی ‏(۱۳۸۸) نشان داد که بين توليدات علمي اعضای هیأت علمي و سابقة كار آموزشي و پژوهشي رابطة معني‌داری وجود دارد. 

در پایان سؤالات پرسشنامه، نظر اعضای هیأت علمی نسبت به برگزاری دوره‌هایی به‌منظور آشنایی با پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های علم‌سنجی و کاربردهای آن پرسیده شد که با میانگین 6/88 درصد خواستار برگزاری این دوره بودند.

با توجه به این‌که توسعه کیفی و كمّی دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی و به تبع آن ارتقای اعضای هیأت علمی منوط به انجام پژوهش و تولیدات علمی است؛ لذا باید برنامه‌ریزی‌ و سیاستگذاری‌های مدونی در خصوص تقویت نقاط مثبت و مرتفع نمودن موانع و مشکلات در این راستا صورت گیرد. از موارد چندگانه‌ ذیل به عنوان برخی از موانع می‌توان نام برد که رفع آنها سبب تسهیل در امر پژوهش و تولید بروندادهای علمی کیفی توسط اعضاء هیأت علمی خواهد گردید:

عدم آشنایی کافی با پایگاه‌های استنادی

عدم آشنایی با شاخص‌های علم‌سنجی و کاربردهای آن

عدم آشنایی کافی در تجزیه و تحلیل‌های آماری

پیشنهادهای اجرایی

برنامه‌ریزی‌‌های متناسب با رفع این مشکلات همانند برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های علمی روش تحقیق، مقاله‌نویسی و پذیرش مقالات در نشریات خارجی، آشنایی با پایگاه‌های اطلاعاتی، شاخص‌های علم‌سنجی و کاربردهای آن، آنالیز داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای آماری و تمرکز اجرا و پیاده‌سازی دستورالعمل‌های پیشنهادی بر روی پژوهشگران جوان، می‌تواند موانع را برطرف نموده و یا از شدت آنها بکاهد و در سایه توجه و پی‌گیری‌های مستمر می‌توان شاهد بهبود و پویایی پژوهش در دانشگاه بود.

بدین‌وسیله از آقای دکتر محسن نوکاریزی که با راهنمایی‌های ارزنده خود ما را در انجام بهتر این پژوهش یاری نمودند، تشکر و قدردانی می‌گردد.

 

منابع

جعفری، ف. و گلتاجی، م. (۱۳۹۱). مطالعه وضعیت تولیدات علمی اعضای هیأت علمی دانشکده‌های علوم انسانی و هنر و علوم اجتماعی دانشگاه‌های دولتی کشور طی سال‌های 2000- 2008. پژوهش‌نامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 27(3)، 561-575.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

جمالی‌زواره، ب.، نصر اصفهانی، ا. و نیلی، م. (۱۳۹۷). واکاوی آیین‌نامه ارتقاء اعضای هیات علمی: چالش‌ها و پیامدها. آموزش عالی ایران، 10(1)، 79-98.‬ 20.1001.1.20088000.1397.10.1.4.7

حسن‌نژاد، م. (1402). ترسیم نقشه تولیدات علمی دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول در پایگاه‌ استنادی وب‌آوساینس با استفاده از نرم‌افزار VOSviewer. پژوهش‌نامه علم سنجی. زودآیند. 1-25. 10.22070/RSCI.2023.17250.1647

زارعی، ع؛ و صدیقی، ز. (1396). بررسی تطبیقی سازمان‌های سنجش علم بر اساس شاخص‌های علم‌سنجی. پژوهش‌نامه علم‌سنجی، 3(1)، 66-49. 10.22070/RSCI.2017.793

زارعی، ع. و فامیل روحانی، ع. ا. (1388). علم‌سنجي: بررسي وضعيت تحقيقات اعضای هيئت علمي دانشگاه‌های آزاد اسلامي منطقة پنج و شناسايي مشكلات آنها در توليد اطلاعات علمي. فصلنامه کتاب. 80 ، 119-136.  http://nastinfo.nlai.ir/article_237.html?lang=fa

‏شمشیری، ب.، سلیمی، ق. و سنگی، ف. (۱۳۹۷). معیارهای ارتقاء اعضای هیئت علمی در حوزه علوم انسانی از منظر تجارب دانشگاه های معتبر دنیا و تجارب اعضای هیئت علمی دانشگاه شیراز: پژوهشی ترکیبی. آموزش عالی ایران، 10(1)، 131-99.  20.1001.1.20088000.1397.10.1.5.8‬‬

‏طاهری، ع. و شمس‌بخش، م. (۱۳۹۵). آیین‌نامه ارتقاي مرتبه اعضاي هیأت علمی آموزشی و پژوهشی و فناوری به انضمام شیوه نامه اجرایی، دستورالعمل طرز تشکیل هیأت ممیزه مؤسسه، دستورالعمل هیأت نظارت بر عملکرد هیأت ممیزه مؤسسه و آیین‌نامه استخدامی اعضاي هیأت علمی. تهران: مرکز هیأت‌هاي امناء و هیأت‌هاي ممیزه وزارت علوم، تحقیقات و فناوري.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

قنادی نژاد، ف. و حیدری، غ. (1399). روش‌ها و شاخص‌های ارزیابی تولیدات علمی در علوم انسانی و اجتماعی: مرور نظامند. پژوهش‌نامه علم‌سنجی. 6(2)، 230-203. 10.22070/RSCI.2020.4998.1341

‏‏کرمی، ل؛ پیرحقی، م؛ و صبوری، ع ا. (۱۳۹۴). شاخص‌های مرسوم و جدید در علم‌سنجی. نشاء علم، 6(1)، 6-17.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ 20.1001.1.2008935.1394.06.1.1.5‬‬‬‬

گلچین، م.، اسفندياري مقدم، ع.، ميرحسيني، ز. فاميل‌روحانی، ع. ‌ا. و زارعی، ع. (1399). بررسي افزايش اثربخشي مقالات مجلات ايراني نمايه‌شده در پايگاه‌ اسکوپوس از طريق دگرسنجه. فصلنامه دانش‌شناسی، 13(48)، 75-88.

‏معاونت پژوهش‌هاي زيربنایی و امور توليدی دفتر مطالعات ارتباطات و فناوری‌های نوین. (۱۳۹۴). آشنایی با شاخص‌های تحلیل استنادی در علم‌سنجی. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

‏ملک‌محمدی، س. دلجوان‌انوری، ن. و رهایی، س. (۱۳۹۹). بررسی میزان آشنایی اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های شهر اهواز نسبت به پایگاه‌های علم‌سنجی و شاخص‌های ارزیابی تولیدات علمی. مقاله ارائه شده در ششمین کنفرانس ملی علوم انسانی و مطالعات مدیریت. اهواز:‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ https://civilica.com/doc/1234091‬‬

‏‏وزیری، ا. موسوی چلک، ا. و جوانبخت، م. (۱۳۹۰). نگرش اعضای هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز نسبت به شاخص‌های علم‌سنجی. مقاله ارائه شده در سومین همایش ملی پژوهش و تولید علم در حوزه پزشکی. بابل. 467-482.‬‬

 

Assistance of Infrastructure Research and Production Affairs, Communications and New Technologies Studies Office. (2015). Familiarity with citation analysis indicators in scientometrics. Tehran: Islamic Council Research Center. [In Persian]

Bakker, C., Cooper, K., Langham-Putrow, A. & McBurney, J. (2020). Qualitative Analysis of Faculty Opinions on and Perceptions of Research Impact Metrics. College & Research Libraries,81(6), 896-902. https://crl.acrl.org/index.php/crl/article/view/24614/32434‏‬

Feenstra, R. A. & López-Cózar, E. D. (2022). Philosophers’ appraisals of bibliometric indicators and their use in evaluation: from recognition to knee-jerk rejection. Scientometrics, (127), 2085-2103. https://doi.org/10.1007/s11192-022-04265-1

Ghanadinezhad, F. & Heidari, G. (2020). Methods and Indicators for the Evaluation of Scientific Production in The Humanities and Social Sciences: A Systematic Review. Scientometrics Reseearch Journal, 6(2), 203-230. 10.22070/RSCI.2020.4998.1341. [In Persian] 

Golchin, M., Isfandyari-Moghaddam, A. R., Mirhosseini, Z., Famil Rohani, A. A. & Zarei, A .(2020). Investigating the increase of effectiveness of Iranian Journals’ articles indexed by Scopus through altmetric. Journal of Knowledge Studies, 13(48), 75-88. [In Persian]

Grinëv, A. V. (2020). The Disadvantages of Using Scientometric Indicators in the Digital Age. Presented at the International Scientific Conference “Digital Transformation on Manufacturing, Infrastructure and Service” 21-22 November 2019, IOP Publishing. DOI: 10.1088/1757-899X/940/1/012149

Grinëv, A. V., Bylieva, D. S. & Lobatyuk, V. V. (2021). Russian University Teachers’ Perceptions of Scientometrics. Publications, 9(22), 1-16. 10.3390/publications9020022 

Hasannejad, M. (2023). Drawing a map of the scientific productions of Jundi-Shapur University of Technology in the Web of Science database using VOSviewer software. Scientometrics Reseearch Journal, Article in Press. 10.22070/RSCI.2023.17250.1647. [In Persian]

Jafari, F., & Goltaji, M. (2012). The Study of Scientific Outputs Status of Faculty Members of Humanities, Art and Social Sciences Faculties of State Universities of Iran during 2000-2008. Information Processing and Managment, 27(3), 561-575. [In Persian]

Jamali Zavareh, B. Nasr Esfahani, A. & Neely, M. (2018). Analyzing the regulations for the promotion of academic staff members: challenges and consequences. Iranian Higher Education, 10(1), 79-98. 20.1001.1.20088000.1397.10.1.4.7. [In Persian]

Malek Mohammadi, S., Deljovan Anvari, N. & Rahaei, S. (2020). Examining the level of familiarity of faculty members of universities in Ahvaz city with scientometrics databases and evaluation indicators of scientific productions. 6th National Conference on Humanities and Management Studies. Ahvaz. https://civilica.com/doc/1234091. [In Persian]

Mikhailov, O. V. (2022). Modern Problems of Scientometric Assessment of Publication Activity. Basel: MDPI.

Miles, R. A, MacDonald, A., Porter, N. D., Pannabecker, V. & Kuypers, J. A. (2019). What Do Faculty Think About Researcher Profiles, Metrics, and Fair Research Assessment? A Case Study from a Research University in the Southeastern United States. Retrieved from http://hdl.handle.net/10919/93360

Miles, R. A., Pannabecker, V. & Kuypers, J. A. (2020). Faculty Perceptions of Research Assessment at Virginia Tech. Retrieved from https://vtechworks.lib.vt.edu/handle/10919/104645

Saboury, A. A., Karami, L. & Pirhaghghi, M. (2016). Conventional and New Indicators for Scientometric. Science Cultivation, 6(1), 6-17. 20.1001.1.2008935.1394.06.1.1.5. [In Persian]

Shamshiri, B, Salimi, A. & Sangi, F. (2018). Criteria for the promotion of faculty members in the field of humanities from the perspective of the experiences of prestigious universities in the world and the experiences of faculty members of Shiraz University: a combined research. Iranian Higher Education, 10(1), 99-131. 20.1001.1.20088000.1397.10.1.5.8. [In Persian]

Taheri, A. & Shams Bakhsh, M. (2016). Regulations for promoting the rank of educational, research and technology faculty members, including the executive style sheet, guidelines for the formation of the institution's audit committee, guidelines for the monitoring committee's performance of the institution's audit committee, and the employment regulations for academic faculty members. Tehran: The Center of Boards of Trustees and Auditing Boards of the Ministry of Science, Research and Technology.

Waltman, L. (2016). A review of the literature on citation impact indicators. Journal of Informetrics, 10(2), 365-391. https://doi.org/10.1016/j.joi.2016.02.007

Waziri, A, Mousavi Chalak, A. & Tabankhet, M. (2020). The attitude of Shiraz University of Medical Sciences faculty members towards scientometric indicators. 3rd National Conference of Research and Production of Science in The Field of Medicine. Babol, 467-482. [In Persian]

Wild, C. J. (1995). Continuous improvement of teaching: A case study in a large statistics course. International Statistical Review/Revue Internationale de Statistique., 63(1), 49-68. https://doi.org/10.2307/1403777

Yaminfirooz, M., Esbakian, S., Karimkhani, Z. & Gholinia, H. (2023). A scientometric study of the scientific output of top Iranian researchers in medical sciences. International Journal of Nonlinear Analysis and Applications, 1-7. 10.22075/IJNAA.2022.27902.3753

Zarei, A. &. Familrouhani, A. A. (2010). Scientometrics: Examining the research status of faculty members of the Islamic Azad Universities of Region 5 and identifying their problems in producing scientific information. Librarianship and Information Organization Studies, 20(4), 119-136. http://nastinfo.nlai.ir/article_237.html?lang=fa. [In Persian]

Zarei, E. & Seddighi, Z. (2017). A Comparative Study of Scientometric Organizations Based on Scientometric Indicators. Scientometrics Reseearch Journal, 3(1), 49-66. 10.22070/RSCI.2017.793. [In Persian]

 

---

[1]  Waltman

[2]  Mikhailov

[3]  Wild

[4]  Altmetrics

[5]  Miles

[6]  Bakker

[7]  Grinëv, Bylieva  & Lobatyuk

[8]  Feenstra & López-Cózar

---