Investigating the environmental condition of Isfahan metropolis in line with sustainable urban development policy based on the DPSIR model

Subject Areas : Environment

Zohreh Ghanavati ¹ , Soolmaz Dashti ^{2 *}

1 - Department of Environment, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran.
2 - Associate Professor, Department of Environment, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran

Received: 2023-10-24 Accepted : 2024-01-01 Published : 2025-04-08

Keywords: Isfahan metropolis, Policy, Environment, DPSIR model.,

Abstract :

Due to the problems they face as a result of industrialization, population growth, urban growth and development, and which lead to the destruction of their environment, megacities have been specially considered in environmental policies; Because the mentioned factors, without taking into account the ability and aptitude of the environment for all kinds of development, have upset the balance of the environment and created problems for mankind. Therefore, finding a solution to recognize and organize the drivers that cause this situation can be the first step to solve it. problems and problems have been created. The purpose of this research is to evaluate the environmental situation of Isfahan metropolis based on the DPSIR model. To find solutions to solve the problems by following the relationships in this model.The information of the current research was conducted in 1401 based on library studies, examination of current status reports, preparation of questionnaires and interviews with experts; Then this information was determined in the framework of the mentioned model and after the cause-effect analysis, management measures were presented. According to the findings, a total of six driving forces were identified for the evil of Isfahan, population growth as the most important driving force and consideration of the human and social aspects of urbanization in management plans and urban growth were proposed as the most important solution in the direction of sustainable urban development policy. Population growth in the city of Isfahan and the growth and development of industries and their consequences have exposed the environment to all kinds of pressures, which must be taken into account in management planning and measures should be taken for it.

References:


1. Abdoli, M., & Panahandeh, M. (2020). Investigating the changes in the immediate area coverage of Anzali Wetland with the help of remote sensing techniques and DPSIR conceptual framework. Environmental Science Quarterly, 18(4), 125 - 140.‎
2. Asadi,R. (2023). Analysis of the environment of Mashhad city with the DPSIR model. Geography and development of urban space, 9(4), 19-38.
3. Behnoud, M, Morovati, M & Qanei Bafghi, M. J. (2021). Evaluating windfall effects in three economic, social and environmental environments using the DPSIR model (case study: Reagan city). Man and Environment, 19(3), 143 – 154.
4. Dehghani, H. (2019). Typology of 15 urban areas of Isfahan with an emphasis on the social harms of super-malignant neighborhoods. Applied Sociology, 30(2), 117 136.‎
5. Dehghani, H., & Jalali, Z. (2022). Evaluating the social and cultural effects of Isfahan Mobarake Steel Company on the bio-social environment around it. Economic Sociology and Development, 11(2), 121- 144.‎
6. Department of Statistics and Information Analysis of Isfahan Municipality, Statistics of the city of Isfahan , 2021.
7. Ghafari, S. R, Bahirai, H & Georgia, K. (2012). An analysis of the evolution of the urban population of Isfahan province in the three decades from 1365 to 1385. Scientific and Research Quarterly of New Attitudes in Human Geography, 4(3), 237 - 248.‎
8. Haque, M. N., Mamun, M. A., Saroar, M. M., & Roy, T. K. (2019). Application of “DPSIR” framework to assess the status and role of blue ecosystem services (BES) in Khulna city. Journal of Engineering Science, 10(2), 49-60.
9. Jokar, M., Razavi, Z., & Moradi, H. (2020). From environmental knowledge to encouraging pro-environmental behavior for air pollution control in Isfahan: a highly air-polluted city in central Iran. SN Applied Sciences, 2, 1-14.
10. Kazuva, E., Zhang, J., Tong, Z., Si, A., & Na, L. (2018). The DPSIR model for environmental risk assessment of municipal solid waste in Dar es Salaam city, Tanzania. International journal of environmental research and public health, 15(8), 1692.

11. Kaur, M., Hewage, K., & Sadiq, R. (2020). Investigating the impacts of urban densification on buried water infrastructure through DPSIR framework. Journal of Cleaner Production, 259, 120897.
12. Kardan Moghaddam, H., & Rozbahani, A. (2018). Evaluation of the DPSIR structure for the balancing of underground water resources with multi-criteria decision-making and stakeholder participation. Aqueduct and Aqueduct, 2(1), 29 - 39.‎
13. Khatibi, A., Danehkar, A, Pourabrahim,Sh., & Vahid, M. (2015). Introducing the DPSIR model and its applicability in environmental decision-making. Man and Environment, 13(4), 65 - 79.
14. Kristiadi, Y., Sari, R. F., Herdiansyah, H., Hasibuan, H. S., & Lim, T. H. (2022). Developing DPSIR Framework for Managing Climate Change in Urban Areas: A Case Study in Jakarta, Indonesia. Sustainability, 14(23), 15773.
15. Liu, S., Ding, P., Xue, B., Zhu, H., & Gao, J. (2020). Urban sustainability evaluation based on the DPSIR dynamic model: a case study in Shaanxi province, China. Sustainability, 12(18), 7460.
16. Mahmoudi, SH., & Ahmadi Nadushan, M. (2022). Investigating the impact of traffic on PM2 emissions. 5 using the geographic weighted regression (GWR) method (case study of Isfahan city). Environmental Science and Technology Quarterly, 24(4), 31-45.
17. Organi, M., Rajaei, S. A., & Mansourian, H. (2016). Explaining the process of emigration in the metropolitan area of Isfahan. Quarterly scientific and research journal of the Geographical Society of Iran, 15(53), 167-180.
18. Rabati, M., & Kazanchai,E. (2019). Assessing the environmental, economic and social status of Mazandaran province with the DPSIR conceptual model approach. Man and Environment, 17(4), 81 - 100.‎
19. Rastegari Kopaeil, H., Nooripoor, M., & Karmi Kaloos, A. A. (2022). Willingness to pay the cost and factors affecting it for the production of home compost (case example: Isfahan city). Geography and Regional Urban Studies, 12(42), 27 – 48.
20. Saffianian, A. R. (2009). Investigating land use changes in the area of Isfahan using vector change detection techniques during the years 1366 to 1377. Soil and Water Sciences (Isfahan University of Technology), 13(49), 153 - 164.‎
21. Saghaei, M.&,Moshrefjavadi, SH. (2018). Evaluation and prioritization of the effect of environmental pollution in population centers (Case study: Isfahan Metropolis). Natural Environment Hazards, 7(18), 235- 250.‎
22. Sajjadi, M., & Taghvai, M. (2016). Evaluation and analysis of sustainable urban transportation indicators. Architecture and Sustainable Urbanism, 4(1), 1-18.‎
23. Sarmadi, H., Salihi, E & Zabardast, L. (2018). Quantitative evaluation of water component of Tehran metropolis based on DPSIR model. Water and Soil Sciences (Isfahan University of Technology), 22(2), 301 - 315.‎
24. Smeets, E., & Weterings, R. (1999). Environmental indicators: Typology and overview.
25. Soltani, M., Motamedvaziri, B., & Nowrozi, A. (2021). Identifying and prioritizing factors affecting the creation of dust in Hendijan city and providing management solutions with the DPSIR approach. Watershed Engineering and Management, 13(2), 269 - 282.‎
26. Zhao, R., Fang, C., Liu, H., & Liu, X. (2021). Evaluating urban ecosystem resilience using the DPSIR framework and the ENA model: A case study of 35 cities in China. Sustainable Cities and Society, 72, 102997.
27. Zhou, X., Yang, J., Xu, S., Wang, J., Zhou, Q., Li, Y., & Tong, X. (2020). Rapid in-situ composting of household food waste. Process Safety and Environmental Protection, 141, 259-266.

Full-Text:



 

 

Investigating the environmental condition of Isfahan metropolis based on the DPSIR model

 

Zohreh Ghanavati1

Department of Environment, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran. 

Soolmaz Dashti

Corresponding Author, Associate Professor, Department of Environment, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran.

 

Abstract

 

Due to the problems they face as a result of industrialization, population growth, urban growth and development, and which lead to the destruction of their environment, megacities have been specially considered in environmental policies; Because the mentioned factors, without taking into account the ability and aptitude of the environment for all kinds of development, have upset the balance of the environment and created problems for mankind. Therefore, finding a solution to recognize and organize the drivers that cause this situation can be the first step to solve it. problems and problems have been created. The purpose of this research is to evaluate the environmental situation of Isfahan metropolis based on the DPSIR model. To find solutions to solve the problems by following the relationships in this model.The information of the current research was conducted in 1401 based on library studies, examination of current status reports, preparation of questionnaires and interviews with experts; Then this information was determined in the framework of the mentioned model and after the cause-effect analysis, management measures were presented. According to the findings, a total of six driving forces were identified for the evil of Isfahan, population growth as the most important driving force and consideration of the human and social aspects of urbanization in management plans and urban growth were proposed as the most important solution in the direction of sustainable urban development policy. Population growth in the city of Isfahan and the growth and development of industries and their consequences have exposed the environment to all kinds of pressures, which must be taken into account in management planning and measures should be taken for it.

Keywords: Isfahan metropolis, Policy, Environment, DPSIR model..

 

Citation: Ghanavati1,Z., Dashti, S. (2025). Investigating the environmental condition of Isfahan metropolis based on the DPSIR model, Urban and Regional Policy, 4(13), 39-52.

---

 

 

Urban and Regional Policy, 2025, Vol. 4, No.13, pp. 18-35	Received: January 31, 2025
Published by Ahvaz Branch, Islamic Azad University	Accepted: April 08, 2025
Article Type: Research Paper
© Authors

 

بررسی وضعیت محیط زیستی کلانشهر اصفهان در راستای سیاست گذاری توسعه پایدار شهری بر اساس مدل DPSIR

زهره قنواتي

گروه محیط زیست، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ايران

سولماز دشتي

نویسنده مسؤل، دانشيار گروه محیط زیست، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ايران. رایانامه: [e-mail]

چکیده

کلانشهرها به دلیل مشکلاتی که در نتیجه­ی صنعتی شدن، افزایش جمعیت، رشد و توسعۀ شهری با آن مواجه هستند و منجر به تخریب محیط زیست آن­ها می­شود به طور خاص در سیاست­های محیط زیستی مورد توجه قرار گرفته­اند؛ زیرا عوامل یاد شده بدون در نظر داشتن توانایی و استعداد محیط برای انواع توسعه موجب بر هم خوردن توازن محیط زیست و ایجاد مشکلاتی برای بشر شده است. بنابراین یافتن راهکاری برای شناخت و سامان­دهی محرک­های ایجاد کننده­ی این وضعیت می­تواند گام نخست برای حل مسائل و مشکلات ایجاد شده باشد. هدف از این پژوهش ارزیابی وضع محیط زیستی کلانشهر اصفهان بر اساس مدل DPSIR می­باشد، تا با دنبال کردن روابط موجود در این مدل به راهکارهایی برای حل مشکلات برسیم. اطلاعات پژوهش حاضر در سال 1401 بر اساس مطالعات کتابخانه­ای، بررسی گزارشات وضع موجود و تهیه­ی پرسشنامه و مصاحبه با خبرگان انجام شد؛ سپس این اطلاعات در چارچوب مدل یاد شده قرار داده شد و پس از تحلیل علّی- معلولی، تدابیر مدیریتی ارائه شد. بر طبق یافته­ها، در مجموع شش نیروی محرکه برای شهر اصفهان شناسایی شد که رشد جمعیت به عنوان مهم­ترین نیروی محرکه و در نظر گرفتن ابعاد انسانی و اجتماعی شهری شدن در برنامه­های مدیریتی و رشد شهری به عنوان مهم­ترین راهکار در راستای سیاست گذاری توسعه پایدار شهری پیشنهاد شد. رشد جمعیت در شهر اصفهان و رشد و توسعه­ی صنایع و تبعات ناشی از آن­ها محیط­زیست را در معرض انواع فشارها قرار داده که لازم است در برنامه­ریزی­های مدیریتی مورد توجه قرار گرفته و تدابیری برای آن اندیشیده شود.

 

کلیدواژه‌ها: کلانشهر اصفهان، سیاستگزاری، محیط زیست، مدل DPSIR.

 

 

استناد: قنواتی، زهره؛ دشتی، سولماز. (1404). بررسی وضعیت محیط زیستی کلانشهر اصفهان در راستای سیاست گذاری توسعه پایدار شهری بر اساس مدل DPSIR. سیاستگذاری شهری و منطقه‌ای، 4(13)، 39-52.

---

سیاستگذاری شهری و منطقه‌ای، 1403، دوره 4، شماره 13، صص. 39-52	نوع مقاله: علمی
دریافت: 02/08/1402	ناشر: دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز
پذیرش: 11/10/1402
© نویسندگان

 

 

 

 

 

مقدمه

محیط­زیست عبارت است از مجموعه­ای از عوامل فیزیکی خارجی و موجودات زنده که با هم در کنش بوده و بر رشد و نمو و رفتار موجودات تأثیر می­گذارند، بنابراین محیط­زیست چیزی فراتر از مجموعه عوامل طبیعی، زیستی و غیرزیستی بوده و تعامل میان انسان و طبیعت را نیز شامل می­شود (سالنامه ی آماری استان اصفهان،1400). توسعه ی شهری در مراکز جمعیتی موجب شده تا آلودگی خاک، آب و هوا اعم از ریزگردها و آلاینده­های شیمیایی و هم­چنین آلودگی­های نوری و بصری بطور مستقیم و غیرمستقیم منجر به ایجاد بحران شده و اثرات نامطلوب اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی را بر جمعیت انسانی تحمیل می­کند (سقایی و مشرف­جوادی، 1397) . افزایش اثرات مخرب انسانی بر محیط زیست باعث بروز مسائل حاد و بغرنجی مانند کاهش تنوع زیستی، تخریب لایه­ی ازون، آلودگی شدید جو و غیره شده است. این تغییرات به دلیل عدم کنترل، نظارت و مدیریت محیط زیست در راستای توسعه­ی پایدار، حادث شده است (خطیبی­ و همکاران، 1394) . با توجه به افزایش شهرنشینی در جهان و اینکه اکثر مردم در شهرها زندگی می­کنند، شهرها مولد بخش قابل توجهی از مشکلات محیط­زیستی ناشی از انسان می باشند. در این میان محدودیت منابع از یکسو و رشد روزافزون جمعیت و تغییر الگوهای مصرف ماده و انرژی از سوی دیگر موجب شده است که فشار وارده به محیط­زیست و منابع طبیعی هر روز افزایش یابد (اسدی، 1401). کلانشهر اصفهان نیز با انواع آلودگی­ها و مسائل محیط­زیستی مواجه است و اگر برای حل این مسائل تدبیری اندیشیده نشود در آینده زندگی برای ساکنان این شهر دشوار و شاید غیر ممکن گردد. بنابراین شناخت عوامل محرک و ایجاد کنندۀ این مشکلات و در ادامه، چاره­اندیشی و بیان پاسخ­هایی برای حل این مسائل منجر به ساماندهی این وضعیت خواهد شد. مطالعات بسیاری درمورد ارزیابی وضعیت محیط­زیست با استفاده از مدل DPSIR¹ انجام شده است. DPSIR ابزاری است برای یکپارچه سازی سیستم­های طبیعی، اجتماعی و اقتصادی به روش سیستماتیک که در جهت فراهم آوردن مبنایی برای تحلیل با جزئیات بیشتر است. این مدل چارچوبی برای تحلیل کاربردی و ساختاری برای عکس­العمل­های علت و معلولی مسائل زیست­محیطی است که مجموعه­ای از شاخص­ها را تولید می­کند و چارچوبی برای استفادۀ گسترده در زمینه­ی حفاظت از محیط­زیست و توسعه­ی پایدار در جهان بین­المللی فراهم می­کند (رباطی و قازانچایی، 1398). هدف از این پژوهش بررسی وضعیت محیط زیستی کلانشهر اصفهان در راستای سیاست گذاری توسعه پایدار شهری بر اساس مدل DPSIR می­باشد.

 

مبانی نظری

مراجعه به اسناد و مدارک مرتبط با موضوع پژوهش نشان می دهد که در زمینۀ مسائل زیست محیطی مرتبط با مدلDPSIR  پژوهش­های بسیاری در داخل و خارج از کشور انجام شده است که در ادامه به برخی از آن­ها اشاره می­گردد:

کریستیادی² ، فطری ساری³، هردیانسیاه⁴ و همکاران (2022) در پژوهش خود به توسعه­ی چارچوبDPSIR  برای مدیریت تغییرات آب و هوایی در مناطق شهری جاکارتا پرداختند. در این مطالعه، محرک­های مرتبط با تغییرات آب و هوایی، جمعیت و نرخ رشد صنعتی عنوان شد که اگر چه درآمد و تولید ناخالص داخلی جاکارتا را افزایش می­دهد؛ فشارهایی مانند افزایش در میزان مصرف آب و افزایش میزان فاضلاب را نیز ایجاد می­نماید. بر اساس این فشارها، شرایط محیطی ایالت جاکارتا دست­خوش تغییرات محیطی متعددی از جمله از دست دادن آب، تغییرات در سرعت باد، تغییر در میزان بارندگی و افزاش غلظت شاخص استاندارد آلاینده­های هوا شده است.

ژائو⁵ ، فنگ⁶، لیو⁷ و همکاران (2021) در تحقیق خود به ارزیابی تاب آوری اکوسیستم شهری با استفاده از چارچوبDPSIR  و مدل ⁸ENA (تجزیه و تحلیل شبکه­ی اکولوژیکی) در 35 شهر چین پرداختند. از نیروهای محرکه­ی معرفی شده در این پژوهش می­توان به نرخ شهرنشینی، سرانه­ی تولید ناخالص داخلی، سرانۀ درآمد مازاد ساکنان شهرها، تراکم جمعیت شهری و غیره اشاره کرد که فشارهایی مانند مصرف برق صنعتی، مصرف آب شهری، ساخت و ساز شهری را ایجاد کرده است. مانجوت کائور⁹ ، هیوگی¹⁰ و صادق¹¹ (2020) در پژوهش خود به بررسی اثرات تراکم شهری بر زیر ساخت های آب مدفون از طریق چارچوبDPSIR  پرداختند؛ پژوهش آن­ها نشان داد که رشد جمعیت، شهرنشینی، رشد اقتصادی، تراکم شهری و تغییرات اقلیمی نیروهای محرکه­ی ایجاد کننده­ی فشار بر زیرساخت­های آب مدفون می­باشند که اثراتی بر روی موجودی آب، ردپای آب و منابع آب به دنبال داشته است.

لو¹² وهمکاران (2020) به ارزیابی پایداری شهری بر اساس مدل پویایDPSIR  در ایالت شانشی¹³ چین پرداختند. نیروهای محرکه­ی شناسایی شده در این پژوهش نرخ رشد طبیعی جمعیت ، نرخ رشد سالانه­ی تولید ناخالص داخلی و نرخ شهرنشینی بوده که منجر به ایجاد فشارهایی همچون تراکم جمعیت، تراکم اقتصادی، نرخ بیکاری و نرخ پیری جمعیت شده است؛ نرخ سرمایه­گذاری در ورزش، اموزش، علم و فناوری از جمله شاخص­هایی هستند که در این پژوهش برای فاکتور پاسخ در این مدل عنوان شده­اند.

هاک¹⁴، مامون¹⁵، ساروار¹⁶ و همکار (2019) در پژوهش خود استفاده از چارچوبDPSIR  برای ارزیابی وضعیت ونقش خدمات اکوسیستم آبی را در شهر خولنا¹⁷ بررسی کردند. یافته­های پژوهش نیروهای محرکه­ی کلیدی فشار اقتصادی، تغییرات آب و هوایی، فقر، گسترش برنامه­ریزی نشده­ی شهری و ضعف حاکمیت محیطی شهری به عنوان عوامل ایجاد کننده­ی فشار معرفی نمود. همچنین پیشنهاداتی مانند رایگان نمودن حفظ خدمات اکوسیستم آبی، افزایش مشارکت عمومی– خصوصی و تثبیت ارزش غیربازاری جهت رسیدگی بهتر به خدمات اکوسیستم آبی در شهر خولنا ارائه شد.

کازووا¹⁸ ، ژانگ¹⁹ ، تانگ²⁰ و همکاران (2018) به ارزیابی ریسک زیست­محیطی زباله‌های جامد شهری در شهر دارالسلام²¹ (تانزانیا) با استفاده از مدلDPSIR  پرداختند. نیروهای محرکه‌ای مانند نیازهای بیوفیزیولوژیکی (آب، غذا، پناهگاه) ، نیازهای ایمنی (مراقبت­های بهداشتی)، وابستگی (نیاز به خانواده و جامعه، اقدامات فرهنگی) و فشارهایی همچون جمعیت و جامعه (تراکم جمعیت، جمعیت زیرخط فقر)، ساخت و ساز (تعداد ساختمان­های جدید، کل زمین­های سرپوشیده، مواد زائد تولید شده)، نهادها و خدمات (خدمات آموزشی، امکانات بهداشتی)، مصرف انرژی و مواد (سوخت، استفاده از مصالح) بیان شدند.

بهنود، مروتی وقانعی بافقی (1400) به ارزیابی اثرات بادروبی در سه محیط اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی با استفاده از مدلDPSIR  در شهرستان ریگان پرداختند. در این تحقیق مدلDPSIR  در سه محیط اقتصادی، اجتماعی، محیط­زیستی به­طور جداگانه به ترتیب برای شاخص کشاورزی، شاخص سلامت و شاخص تنوع زیستی طراحی شد؛ نتایج تحقیق نشان داد که پدیدۀ بادروبی، دارای اثرات غیرمستقیم بر دو شاخص کشاورزی و سلامت و اثر مستقیم بر روی محیط­زیست باشد.

سلطانی، معتمد وزیری، نوروزی و همکاران (1400) در تحقیق خود به شناسایی و اولویت­بندی عوامل مؤثر بر ایجاد گرد و غبار شهرستان هندیجان و ارائۀ راهکارهای مدیریتی با رویکردDPSIR  پرداختند؛ در این پژوهش نیروهای محرکه­ی شناسایی شده عبارت از رشد جمعیت، کشاورزی، دامداری، صنعتی و اقلیم می­باشد که موجب بروز اثراتی مانند کاهش عملکرد محصولات، افزایش هزینه‌های زندگی، کاهش جمعیت و تنوع زیستی، کاهش اعتماد مردم به دستگاه‌های دولتی و غیره شده­اند. بازنگری رشد جمعیت، مدیریت سیلاب، ایجاد و تقویت خدمات بیمه‌ای از جمله راهکارهای مدیریتی ارائه شده توسط نگارندگان بود.

اسدی (1401) به تحلیل وضعیت محیط زیست شهر مشهد با مدلDPSIR  پرداخت، نتایج نشان داد که گسترش شهرنشینی، رشد جمعیت شهری، مهاجرت و حاشیه­نشینی، رشد و توسعه­ی صنعتی، سبک زندگی و گرایش به رفاه بیشتر، رشد سریع فناوری، تغییر اقلیم و نبود مدیریت یکپارچه­ی شهری و زیست­محیطی، مهم‌ترین نیرو‌‌های محرکه‌ای هستند که در یک سلسله روابط علّی – معلولی به روند فشار _ وضعیت_ اثر و در نهایت پاسخ‌هایی منجر شده­اند.

عبدلی و پناهنده (1399) به بررسی روند تغییرات پوشش محدوده­ی مرتبط با تالاب انزلی به کمک فناوری­های سنجش از دور و چارچوب مفهومیDPSIR   پرداختند؛ بر طبق نتایج، نیروهای محرکۀ رشد جمعیت، کشاورزی و صنعت سبب تغییر کاربری، ورود پساب­های کشاورزی و صنعتی و بهره­برداری بیش از توان منابع آب از تالاب انزلی شده­اند که سلامت تالاب را با خطرهای جدی مواجه کرده­اند.

رباطی و قازانچایی (1398) در پژوهش خود به سنجش وضعیت زیست­محیطی – اقتصادی و اجتماعی استان مازندران با رویکرد مدل مفهومیDPSIR  پرداختند. نتایج مطالعه حاکی از آن است که افزایش تراکم جمعیت، توسعه‌ی کشاورزی، توسعه‌ی راه­ها ، توسعه‌ی صنعتی و توسعه‌ی شهری نیروهای محرکه‌ای هستند که منجر به ایجاد فشارهایی مانند افزایش مصرف انرژی و سوخت­های فسیلی، تغییر در کاربری اراضی، از بین رفتن تنوع زیستی و غیره شده­اند.

سرمدی، صالحی، زبردست و همکار (1397) به ارزیابی کمیت مؤلفۀ آب کلانشهر تهران بر اساس مدلDPSIR پرداختند. در این پژوهش شاخص­های جمعیت، شهر نشینی و مصرف­گرایی، فضای سبز و صنایع به عنوان نیروهای محرکۀ مؤثر بر مؤلفۀ کمیت آب معرفی شده که منجر به ایجاد فشارهایی از قبیل برداشت از منابع آب سطحی و زیرزمینی، کل و سرانۀ مصرف آب، هدر رفت آب و غیره شده است؛ در نهایت راهکارهایی مانند سیاست­های حمایتی و تشویقی مهاجرت از تهران، افزایش قیمت آب و حذف یارانه، انتقال صنایع از تهران ، بهبود وضعیت تصفیه­خانه­ها و بازچرخانی منابع آب نامتعارف و غیره ارائه شد.

روش‎شناسی پژوهش

پژوهش حاضر، وضعیت محیط­زیستی شهر اصفهان را با استفاده از مدلDPSIR  مورد بررسی قرار می­دهد. برای انجام این پژوهش ابتدا با استفاده از مطالعات کتابخانه ای _ اسنادی و بررسی گزارشات وضع موجود و استفاده از نظر خبرگان به شناسایی نیروهای محرکه، فشارها، وضعیت و اثرات پرداخته شد و در نهایت بر اساس تحلیل علّی _ معلولی، راهبردهای مدیریتی ارائه شد. چارچوب DPSIR ابزاری برای ادغام سیستم های طبیعی، اجتماعی و اقتصادی و اطلاعات آن­ها در یک چارچوب و برای آنالیز دقیق تر می باشد.این چارچوب شامل رویکرد اکوسیستم، خدمات اکوسیستم و مزایای اجتماعی است. رویکرد اکوسیستمی به تعادل میان سه موضوع حفاظت، استفاده­ی پایدار و چشم­انداز کمک می­کند که نیازمند اشتراک­گذاری مزایای درون سیستم است (بهنود ، مروتی و قانعی بافقی،1400) . این چارچوب دارای پنج عنصر اصلی است که از طریق آنها فرایندها و وضعیت محیط­زیست را با عوامل انسانی و اثرات ناشی از فعالیت­های انسان مرتبط می­سازد. این عناصر عبارتند از نیروی محرکه که شامل فاکتورهای اصلی و مهمی هستند که بر سایر متغیرها اثر می­گذارند، فشار که شامل عوامل طبیعی و انسانی هستند که مستقیماً بر وضعیت محیط­زیست تأثیر می­گذارند، وضعیت که عبارت است از مقادیر کیفیت‌های محیط­زیست و کمیت منایع طبیعی که تحت تأثیر فشار قرار گرفته‌اند، اثر که شامل نتایج منفی تغییر وضعیت بر سلامت و رفاه انسان و اکوسیستم است و در نهایت پاسخ که ساز و کارهای اتخاذ شده برای کاهش اثرات منفی است (بهنود ، مروتی و قانعی بافقی،1400). در شکل (1) چارچوب مدل  DPSIRنمایش داده شده است.

 

شکل 1. چارچوب مدل DPSIR ) اسمیتز و وترینگز²² ،1999)

منطقه ی مورد مطالعه

کلانشهر اصفهان شهری باستانی در مرکز ایران و سومین شهر پرجمعیت کشور پس از تهران و مشهد می باشد. این شهر مرکز استان اصفهان بوده و بر روی دشتی هموار و در فاصله­ی 1570 متری از سطح دریا واقع شده است که عامل پیدایش آن زاینده­رود بیان شده است؛ وجود صنایع مهم نظیر پالایشگاه پتروشیمی، نیروگاه­ها و صنایع فولاد در مجاورت این کلانشهر از یک طرف و نزدیکی به مناطق بیابانی در منطقه­ی شرق اصفهان، موجب گردیده تا انواع مختلفی از آلاینده‌های محیط­زیستی این کلانشهر را تهدید کند (سقایی و مشرف جوادی، 1397). شهر اصفهان در محدوده­ی بین طول­های جغرافیایی ״15 ´30 ˚51 تا ״10  ´47  ˚51 شرقی و عرض­های جغرافیایی ״20´30 ˚32 تا ״10´48 ˚32 شمالی قرار دار د(سفیانیان، 1388).

 

 

شکل 2. موقعیت جغرافیایی کلانشهر اصفهان ( سقایی و مشرف جوادی، 1388 )

یافته‎های پژوهش

بر اساس مرور و بررسی منابع اسناد مختلف، گزارشات وضع موجود و نظر سنجی از خبرگان، در مجموع 7 نیروی محرکه برای کلانشهر اصفهان شناسایی شد که منجر به وارد آمدن فشار‌‌های متعددی بر محیط زیست این کلانشهر شده است. آثار ناشی از این فشارها و پاسخ های مدیریتی به وضعیت ایجاد شده در کلانشهر اصفهان در قالب جدول 1 ارائه شده است.

 

 

 

جدول 1. مؤلفه های رویکرد DPSIR و تعیین راهبردهای مدیریتی محیط زیست کلانشهر اصفهان

پاسخ	اثر	وضعیت	فشار	نیروی محرکه
توسعه­ی فضای سبز با کشت گونه­های کم نیاز به آب، اصلاح رویکرد مدیریت شهری و انضمام حاشیه به متن، واگذاری نقش اصلی در مدیریت مناطق حاشیه‌ای به سمن­ها (سازمان‌های مردم نهاد)، ارائۀ خدمات تشویقی به شهروندان جهت تفکیک و تحویل پسماند، در نظر گرفتن ابعاد انسانی و اجتماعی شهری شدن در برنامه‌های مدیریتی رشد شهری	بروز مشکلات روحی_روانی، بروز بیماری­های ریوی، ایجاد محله­های فوق بدخیم، از بین رفتن گونه­های کاج، سرو نقره­ای و چنار، فعال شدن کانون­های نقطه­ای گرد و غبار	وضعیت آب شرب، وضعیت آب زیرزمینی، وضعیت گونه­های گیاهی، وضعیت اقتصادی مناطق حاشیه­نشین	تغییر کاربری اراضی، تغییر اقلیم، فقر و حاشیه­نشینی، خشکسالی، از بین رفتن پوشش گیاهی، تولید پسماند، بهره­برداری بی­رویه از آب زیرزمینی، تخریب فضای سبز	رشد جمعیت
اعمال مناطق حفاظتی پیرامون چاه‌های آب شرب، مکان­یابی صحیح صنایع	بروز بیماری‌های ریوی، افزایش سرطان، کاهش ذخایر آب‌های زیرزمینی، تنش آبی در زاینده رود	وضعیت هوای شهر، وضعیت کیفی آب‌های زیرزمینی	آلودگی هوا، آلودگی صوتی، تأثیر بر سلامت و بهداشت­ عمومی، آلودگی آب‌های زیرزمینی، آلودگی خاک، مصرف بیش از اندازۀ آب	توسعۀ فعالیت‌های صنعتی و رشد شهرک‌های صنعتی در اطراف شهر
توسعۀ حمل و نقل عمومی، افزایش آگاهی و اطلاعات شهروندان در مورد آلودگی هوا و اثرات ناشی از آن، ارتقای کیفیت بنزین، بهبود استانداردهای آلایندگی برای وسایل نقلیه	بروز بیماری و تهدید سلامت عمومی	وضعیت هوای شهر	آلودگی هوا، آلودگی صوتی	حمل و نقل
نظارت بر پروژه­های عمرانی بر طبق دستورالعمل­های اداره کل راه و­ شهرسازی استان	افت کیفیت خاک، بهره­برداری­های بی­رویه و تخریب اکوسیستم	وضعیت منابع زیست­محیطی، روند مصرف انرژی و سوخت های فسیلی	آلودگی آّب ، خاک، هوا تولید پساب، تغییر کاربری اراضی	فعالیت‌های عمرانی
مدیریت مناطق حاشیه­ای، به رسمیت شناختن هویت حاشیه­نشینان به عنوان عضوی از اجتماع، بهره‌گیری از نقش سمن­ها در مدیریت مناطق حاشیه­ای، حمایت از تولید کنندگان بومی در مناطق روستایی	افزایش آسیب­های اجتماعی و بزه­کاری، تأثیر بر جنبه‌های زیبایی­شناختی شهر	وضعیت اقتصادی_ اجتماعی مناطق حاشیه­نشین	افزایش فشار بر منابع زیست­محیطی، حاشیه­نشینی	مهاجرت
تعیین حریم فرونشست زمین و ممنوع کردن حفر چاه در آن حریم، راه‌اندازی سامانه   GPS و GIS با هدف سنجش نقطه‌ای میزان جابجایی زمین	فرونشست زمین در اصفهان، تهدید جانی و مالی ساکنان، کاهش حجم وکیفیت آب­های زیرزمینی	وضعیت آب­های زیرزمینی	برداشت بی­رویه از منابع آب زیرزمینی	تخلیه ی آبخوان اصفهان - برخوار
اجرای دقیق طرح تفکیک از مبدأ، سرمایه­گذاری جهت تولید انرژی و بیوگاز از پسماند تولیدی، ارائۀ خدمات تشویقی به شهروندان جهت تفکیک وتحویل پسماند، آموزش نحوه­ی تولید کمپوست خانگی و تأمین تجهیزات مربوط به آن برای خانواده‌های علاقه­مند	از بین رفتن سیمای منظر، تولید بوی نامطبوع، تحمیل هزینه به شهرداری­ها	وضغیت آب­های زیر زمینی	تغییر کاربری اراضی، آلودگی آب­های سطحی و زیرزمینی	تولید پسماند

 

بحث و نتیجه گیری

در این مطالعه از مدل تحلیلی DPSIR برای بررسی وضعیت محیط­زیستی شهر اصفهان در راستای سیاست گذاری توسعه پایدار شهری استفاده شد، بررسی وضعیت شهری با این مدل می­تواند دیدگاهی وسیع از وضعیت شاخص­ها و ارتباطات آن­ها با هم در اختیار تصمیم­گیران و سیاست­گذاران قرار دهد. بر طبق بررسی­ها مشخص شده که برنامه­های موجود در شهر اصفهان در حوزه­هایی مانند کاهش آسیب­های اجتماعی و رشد و توسعه­ی شهری و صنعتی نیازمند بازنگری توأم با در نظر گرفتن تمام ابعاد و پیامدهای رشد و توسعه می­باشد. در این پژوهش نیروهای محرکه­ی اصلی که باعث ایجاد فشارهایی بر محیط­زیست شهر اصفهان شده است و در پی آن وضعیت نابسامانی برای ان رقم زده است شناسایی و در نهایت پاسخ هایی در جهت بهبود وضعیت پیش آمده ارائه شد. امروزه یکی از بحث برانگیزترین مسائل در سیاست­های جمعیتی، رشد سریع جمعیت و تمرکز فزاینده ی آن در یک یا چند نقطه­ی شهری است (غفاری، بحیرایی وگرجی، 1391) . بر طبق آمار جمعیت شهر اصفهان در سال 1395، 2,243,249 نفر بوده است و نرخ رشد جمعیت آن بین سالهای 95-90، 2/3 می­باشد؛ این شهر پس از شهرهای تهران و مشهد سومین شهر پرجمعیت کشور محسوب می شود (آمارنامه­ی شهر اصفهان، 1400) . اصفهان در صد سال اخیر بالاترین میزان صنعتی شدن و سریعترین رشد جمعیت را داشته است به گونه­ای که در صد سال اخیر از هشتاد هزار نفر به دو میلیون نفر رسیده است (دهقانی، 1398) . سهم نسبی جایگاه جمعیتی شهر اصفهان از 6/39 درصد در سال 1365 به حدود 9/45 درصد در سال 1390 ارتقا یافت (ارگانی، رجایی و منصوریان، 1396). ایجاد محله­های فوق بدخیم، افزایش حاشیه­نشینی، ایجاد آلودگی‌های محیط­زیست، ازبین رفتن محیط­های اکولوژیک شهری نمونه­هایی از فشارها و آثار ناشی از رشد بی­رویۀ جمعیت می­باشد. اندازۀ جمعیت بر کیفیت زیستگاه اثر گذاشته و آن را شکل می­دهد همانگونه که رشد افسار گسیخته­ی جمعیت در شهر اصفهان مشکلات فزاینده‌ای ایجاد کرده است که می تواند بعنوان مهم­ترین نیروی محرکه در نظر گرفته شود چرا که در پی آن فشارهایی برای تأمین نیازهای ساکنین بر محیط اعمال می شود. همانطور که پیش تر اشاره شد محله­های فوق بدخیم به همراه مجموعه ای از آسیب­های اجتماعی در نواحی حاشیه­ای شهر اصفهان ایجاد شده است که ناشی از افزایش جمعیت و عدم توانایی تأمین نیازهای اساسی می­باشد. بر طبق پژوهش دهقانی (1398) صنعتی شدن افسار گسیخته و شهرنشینی بدون شهر گرایی و توسعۀ پایدار سبب ایجاد این محله‌ها شده است؛ ارزانتر بودن قیمت زمین در این مناطق می‌تواند از دلایل تمایل گروه های کم­درآمد به این مناطق باشد. همان­گونه که در تحقیق غفاری، بحیرایی و گرجی (1391) اشاره شد رشد شتابان و بدون برنامه­ریزی جمعیت شهر نشین سبب ناهماهنگی توسعۀ مناطق و نابرابری‌های ناحیه‌ای شده است. در نظر گرفتن ابعاد انسانی و اجتماعی شهری شدن در برنامه‌های مدیریتی رشد شهری پاسخی به نیروی محرکه­ی رشد جمعیت می باشد که همسو با پژوهش ذکر شده نیز می‌باشد. در پژوهش حاضر مدیریت مناطق حاشیه‌ای و توجه به اقشار محروم از جمله پاسخ‌های ارائه شده به معضل حاشیه­نشینی عنوان شد که همسو با مطالعه ی تقوایی و سجادی (1395) می باشد. بر طبق آمار در سال 1400 جمعا 3463 شهرک صنعتی فعال اطراف شهر اصفهان مشغول فعالیت بودنداین صنایع اثر مستقیمی بر تشدید آلودگی هوای اصفهان به عنوان آلوده‌ترین کلانشهر ایران در سال 1400، داشته و فشار دو چندانی بر آب و خاک اصفهان وارد می­کند (سالنامه ی آماری اصفهان ، 1400) . وجود این شهرک­ها و کارخانجات متعدد در اطراف شهر و گستردگی خود شهر، باعث دوری محل کار و زندگی شده و سفرهای کاری که اغلب با خودروهای شخصی صورت می­گیرد (32 درصد کل سفرها) باعث بروز مشکلات زیست­محیطی و آلودگی هوا شده است. بطوریکه درصد روزهای پاک این شهر از 12 درصد در سال 1388 به 3 درصد در سال 1390رسید. افزایش جمعیت، توسعه­ی شهرنشینی و صنایع مختلف را به دنبال داشته است که متعاقباً آلودگی‌های محیط­زیست همچون آلودگی هوا به عنوان مشکل جدی پدیدار شده است. مدیریت آلودگی هوا نیاز به اقدام جدی از سوی مقامات دولتی در سطح منطقه ای و حتی بین­المللی دارد. این نوع از آلودگی با توجه به پیامدهای خود به یکی از مهمترین معضلات شهر اصفهان تبدیل شده است. همگام با رشد جمعیت نیاز به توسعۀ شهری و صنعتی اجتناب­ناپذیر است و همین امر سبب تشدید آلودگی­ها در شهر اصفهان شده است. وجود شهرک‌های صنعتی در اطراف اصفهان یکی از علل ایجاد آلودگی هوا در این شهر می باشند. از جملۀ این صنایع، صنایع فولاد مبارکه بوده که در 75 کیلومتری جنوب غربی شهر اصفهان واقع شده است. اصفهان در دشت فرودست و پست جغرافیایی قرار دارد و صنایعی مانند فولاد مبارکه نیز در مسیر باد بوده و در نتیجه، آلودگی ناشی از این کارخانه، هوای شهر را تحت تأثیر قرار می دهد. محمودی و احمدی ندوشن (1401) نیز در پژوهش خود بزرگترین منبع منتشر کنندۀ ذرات معلق (با 87 درصد) را صنایع آهن و فولاد دانسته اند. طبق آمار منتشره در آمارنامۀ شهر اصفهان (1398)، بررسی مهاجرین وارد شده به اصفهان نشان می­دهد که نزدیک به 50 درصد مهاجرین از داخل استان اصفهان می­باشند. در مجموع منطقۀ کلانشهری اصفهان از یک سو با افزایش جمعیت بر اثر رشد طبیعی و مهاجرت مواجه بوده و از سوی دیگر کاهش در جمعیت روستایی به سبب تبدیل نقاط شهری به روستایی و مهاجرت موجب افزایش نسبت شهرنشینی در آن شده است (ارگانی، رجایی و منصوریان، 1396). همان‌گونه که در جدول (1) دیده می شود توجه به تولیدکنندگان در مناطق روستایی و رفع نیازهای آن‌ها به عنوان راهکاری جهت پیشگیری از مهاجرت ساکنان روستا مطرح شده است. در پژوهش غفار ، بحیرایی و گرجی (1391) نیز حمایت از تولید کنندگان بومی در مناطق روستایی و شهرستان­های محروم استان جهت پیشگیری از مهاجرت های ناگهانی به شهر اصفهان و شهرنشینی شتابان، پیشنهاد شده است. بر اساس آمار مستخرج از سالنامۀ آماری اصفهان (1400) میزان مصرف بنزین معمولی برای خودروهای سبک در محدودۀ شهر اصفهان از 81 میلیون لیتر در سال 1396 به 84 میلیون لیتر در سال 1399 رسید که خود زمینه ساز ایجاد فشار بر محیط­زیست و آلودگی هوا در ابعاد وسیع می­باشد. نکته ای که باید بدان توجه کرد این است که تولید آلاینده‌های خودروهای سبک در محل زندگی مردم و در ارتفاع پایین درون شهر می­باشد پس مشکلات ناشی از آن می تواند بطور مستقیم سلامتی شهروندان را در معرض خطر قرار دهد؛ بنابر‌این همانگونه که در پژوهش جوکار، رضوی و مرادی (1399) اشاره شده است افزایش آگاهی مردم درمورد آلودگی هوا، ارتقای کیفیت بنزین، توسعه ی پوشش گیاهی و توسعه ی حمل و نقل عمومی می تواند به عنوان تدابیری برای حل این معضل در نظر گرفته شود. جوکار، رضوی و مرادی منابع اصلی آلودگی هوا در شهر اصفهان را خشکی زاینده­رود، آب و هوای گرم و خشک اصفهان، جمعیت و ترافیک بالا در بخش مرکزی و وجود صنایع و کارخانجات در قسمت جنوب شرقی و شمال غربی عنوان کرده اند. افزایش جمعیت، توسعه­ی صنایع و افزایش تمایل به مصرف گرایی موجب افزایش تولید پسماند می­شود. تولید پسماند در شهر اصفهان طی سال‌های 1394- 1383 روند افزایشی داشته و از 295 هزار تن در سال 1383 به 316 هزار تن در سال 1389 رسیده است. همچنین طبق اطلاعات آمارنامۀ شهر اصفهان 1400، مجموع پسماند خانگی شهر اصفهان در سال 1400 ، 352,679 تن بوده است. از آنجا که برای دفن هر تن پسماند نیاز به یک متر مربع زمین می باشد برای دفن هزار تن پسماند تولیدی نیاز به از بین بردن هزار متر مکعب زمین داریم. آلودگی ایجاد شده از طریق شیرابه‌های زباله‌ها نیز باید در نظر گرفته شود، که می تواند باعث آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی نیز شود. پسماند تولیدی شهر اصفهان به لحاظ ترکیب متشکل از 65 درصد پسماند آلی تجزیه­پذیر است و دارای پتانسیل بالایی برای تولید انرژی و بیوگاز می­باشد. 30 درصد از پسماندهای تولیدی اصفهان قابلیت بازیافت دارند ولی با توجه به ضعف طرح تفکیک از مبدأ تنها 12 درصد آن بازیافت می­شود. از طریق انجام فرایند‌هایی می­توان پسماند تولیدی را به موادی مانند تقویت کنندۀ خاک یا کود (کمپوست) تبدیل کرد که مواد مورد نیاز گیاه را در بر­دارد؛ یعنی با استفاده از کمپوست می‌توان در مصرف کود‌های شیمیایی صرفه­جویی کرد (ژو²³، یانگ²⁴، خو²⁵ و همکاران،2020). در این صورت حجم پسماندهایی که به محل دفن فرستاده می شود کاهش یافته و در نتیجه نیاز به زمین برای اختصاص به محل دفن کمتر می شود. تشویق شهروندان برای شرکت در تولید کمپوست و جداسازی و تفکیک زباله ها از مبدأ میتواند راهکاری مدیریتی برای رویارویی با حجم عظیم پسماندهای تولیدی شهر باشد. رستگاری کوپائی، نوری­پور و کرمی­کالوس (1401) نیز در پژوهش خود اهدای مخزن­های مخصوص از طرف شهرداری‌ها، به شهروندان علاقه‌مند به تولید کمپوست خانگی و طرح خرید کمپوست خانگی توسط برنامه‌ریزان و متولیان مدیریت پسماند شهری را پیشنهاد کرده‌اند. همچنین در تحقیق تقوایی و سجادی (1401) ،استفاده از سیستم‌های نوین برای کاهش آلودگی‌های محیط، تدوین قوانین و مقررات سخت‌گیرانه مربوط به آب و هوا، مدیریت هوشمند پسماند، ارائۀ خدمات بصورت عمومی یا خصوصی برای کمک به افراد یا گروه‌های آسیب­پذیر محروم از استراتژی‌های تحقق هوشمند­سازی و اولویت برنامه‌ریزی بیان شد؛ توجه به حمل و نقل عمومی و برنامه‌ریزی در این زمینه نیز از مسائل مهم و اساسی در راستای تحقق این هدف مطرح شد. در تعیین مؤلفه­های مدل مورد بحث برای شهر اصفهان نیز انواع آلودگی‌های محیط­زیستی ایجاد شده در شهر، به عنوان نمونه­ای از فشارهای تحمیل شده بر محیط زیست مطرح شد. تغییر اقلیم نیز از جمله فشارهای مطرح شده بود که توسعۀ حمل و نقل عمومی بعنوان پاسخی برای نیروی محرکۀ حمل و نقل که با رهاسازی آلودگی در محیط و افزایش دما سبب تغییراتی در اقلیم می شود، بیان شد که همگی با پژوهش ذکر شده همخوانی دارند.

از بین بردن زمین های کشاورزی برای فعالیت‌های مختلف از جمله فعالیت‌های عمرانی و توسعه‌ای از دیگر فشارهای وارد شده بر محیط زیست شهر اصفهان می باشد. تعداد پروژه‌های عمرانی شهرداری اصفهان از 24 پروژۀ اتمام یافته در سال 1399 به 294 پروژۀ اتمام یافته در سال 1400 افزایش یافته است. همچنین در همین سال، میزان تغییر کاربری فضای سبز به کاربری غیر فضای سبز در کل مناطق شهر اصفهان برای دو کاربری فرهنگی (1892 متر مربع ) و انتظامی ( 1882 متر مربع ) بیشترین میزان بوده است. افزون‌بر این موارد، بر طبق آمار در طی سالهای 1377 – 1366 ، 3360 هکتار از اراضی شهر اصفهان تغییر کاربری داشته‌اند (آمارنامه ی شهر اصفهان، 1400). هر اقدامی که در زمینۀ توسعه انجام می شود محتمل است که تأثیرات منفی به همراه داشته باشد و بدون لحاظ کردن این تأثیرات منفی نمی‌توان عاقبت خوشی برای فرایندهای توسعه تصور کرد (دهقانی و جلالی، 1401). نظارت بر پروژه‌های عمرانی بر طبق دستورالعمل‌های اداره کل راه و شهرسازی استان می تواند پاسخی بر فشارهای ناشی از پروژه­های عمرانی و توسعه­ای در کلانشهر اصفهان باشد. تغذیۀ آبخوان، تخلیۀ آبخوان، بارندگی، دما،  تبخیر و تراز آب زیرزمینی در پژوهش کاردان مقدم و روزبهانی (1397) بعنوان نیروهای محرکه در ارزیابی ساختار DPSIR جهت تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی بیان شدند که با نتایج مطالعه ی حاضر همسو می باشد. اضافه برداشت از آب زیرزمینی دشت برخوار-اصفهان باعث تشدید فرونشست در اصفهان خواهد شد، ذکر این نکته ضروری است که عامل اصلی تغذیۀ آبخوان، زاینده رود بوده است و اگر زاینده رود جریان دائمی نداشته باشد فرونشست بیشتری در شهر اصفهان که دارای بالاترین ریسک فرونشست می باشد، به وقوع خواهد پیوست. ورود آلاینده­های ناشی از صنایع حاشیه­ای به زاینده­رود سبب کاهش کیفیت و افزایش فشار بر این منبع آبی ارزشمند می­شود.

انسان با مدیریت نادرست و بهره کشی از محیط و منابع موجود در آن، آثار نامطلوبی در محیط­زیست بر جای گذاشته است.کنترل و مقابله با بحران‌های محیط­زیستی به منابع مالی و انسانی زیادی نیاز دارد از این رو مدیران شهری و برنامه­ریزان نیازمند بکارگیری مدل‌ها و روش‌هایی هستند که علاوه بر قابل اطمینان بودن، بتوانند به بهترین نحو به اولویت­بندی بحران‌ها پرداخته و برنامه‌ریزی و انتخاب و اجرای پروژه‌ها را بر اساس نتایج آن­ها انجام دهند. در پژوهش حاضر با بیان نیروهای محرکه در قالب مدل DPSIR و تکمیل مؤلفه های این مدل سعی شد پاسخ­هایی جهت کاهش بحران‌های موجود در شهر اصفهان در راستای سیاست گذاری توسعه پایدار شهری ارائه شود. نیروهای محرکه باید برای سیاستگذاری‌ها و برنامه­ریزی‌های مدیریتی بلندمدت در رأس توجه قرار گیرند زیرا برای کم کردن فشار‌های ناشی از این نیروها و بهبود وضعیت محیط­زیستی شهر نیاز به اقدامات بالادستی در سطوح استانی و کشوری می­باشد. 

References

 

1.       Abdoli, M., & Panahandeh, M. (2020). Investigating the changes in the immediate area coverage of Anzali Wetland with the help of remote sensing techniques and DPSIR conceptual framework. Environmental Science Quarterly, 18(4), 125 - 140.‎

2.       Asadi,R. (2023). Analysis of the environment of Mashhad city with the DPSIR model. Geography and development of urban space, 9(4), 19-38.

3.       Behnoud, M, Morovati, M & Qanei Bafghi, M. J. (2021). Evaluating windfall effects in three economic, social and environmental environments using the DPSIR model (case study: Reagan city). Man and Environment, 19(3), 143 – 154.

4.       Dehghani, H. (2019). Typology of 15 urban areas of Isfahan with an emphasis on the social harms of super-malignant neighborhoods. Applied Sociology, 30(2), 117 136.‎

5.       Dehghani, H., & Jalali, Z. (2022). Evaluating the social and cultural effects of Isfahan Mobarake Steel Company on the bio-social environment around it. Economic Sociology and Development, 11(2), 121- 144.‎

6.       Department of Statistics and Information Analysis of Isfahan Municipality, Statistics of the city of Isfahan , 2021.

7.       Ghafari, S. R, Bahirai, H & Georgia, K. (2012). An analysis of the evolution of the urban population of Isfahan province in the three decades from 1365 to 1385. Scientific and Research Quarterly of New Attitudes in Human Geography, 4(3), 237 - 248.‎

8.       Haque, M. N., Mamun, M. A., Saroar, M. M., & Roy, T. K. (2019). Application of “DPSIR” framework to assess the status and role of blue ecosystem services (BES) in Khulna city. Journal of Engineering Science, 10(2), 49-60.

9.       Jokar, M., Razavi, Z., & Moradi, H. (2020). From environmental knowledge to encouraging pro-environmental behavior for air pollution control in Isfahan: a highly air-polluted city in central Iran. SN Applied Sciences, 2, 1-14.

10.       Kazuva, E., Zhang, J., Tong, Z., Si, A., & Na, L. (2018). The DPSIR model for environmental risk assessment of municipal solid waste in Dar es Salaam city, Tanzania. International journal of environmental research and public health, 15(8), 1692.

 

11.       Kaur, M., Hewage, K., & Sadiq, R. (2020). Investigating the impacts of urban densification on buried water infrastructure through DPSIR framework. Journal of Cleaner Production, 259, 120897.

12.       Kardan Moghaddam, H., & Rozbahani, A. (2018). Evaluation of the DPSIR structure for the balancing of underground water resources with multi-criteria decision-making and stakeholder participation. Aqueduct and Aqueduct, 2(1), 29 - 39.‎

13.       Khatibi, A., Danehkar, A, Pourabrahim,Sh., & Vahid, M. (2015). Introducing the DPSIR model and its applicability in environmental decision-making. Man and Environment, 13(4), 65 - 79.

14.       Kristiadi, Y., Sari, R. F., Herdiansyah, H., Hasibuan, H. S., & Lim, T. H. (2022). Developing DPSIR Framework for Managing Climate Change in Urban Areas: A Case Study in Jakarta, Indonesia. Sustainability, 14(23), 15773.

15.       Liu, S., Ding, P., Xue, B., Zhu, H., & Gao, J. (2020). Urban sustainability evaluation based on the DPSIR dynamic model: a case study in Shaanxi province, China. Sustainability, 12(18), 7460.

16.       Mahmoudi, SH., & Ahmadi Nadushan, M. (2022). Investigating the impact of traffic on PM2 emissions. 5 using the geographic weighted regression (GWR) method (case study of Isfahan city). Environmental Science and Technology Quarterly, 24(4), 31-45.

17.       Organi, M., Rajaei, S. A., & Mansourian, H. (2016). Explaining the process of emigration in the metropolitan area of ​​Isfahan. Quarterly scientific and research journal of the Geographical Society of Iran, 15(53), 167-180.

18.       Rabati, M., & Kazanchai,E. (2019). Assessing the environmental, economic and social status of Mazandaran province with the DPSIR conceptual model approach. Man and Environment, 17(4), 81 - 100.‎

19.       Rastegari Kopaeil, H., Nooripoor, M., & Karmi Kaloos, A. A. (2022). Willingness to pay the cost and factors affecting it for the production of home compost (case example: Isfahan city). Geography and Regional Urban Studies, 12(42), 27 – 48.

20.       Saffianian, A. R. (2009). Investigating land use changes in the area of ​​Isfahan using vector change detection techniques during the years 1366 to 1377. Soil and Water Sciences (Isfahan University of Technology), 13(49), 153 - 164.‎

21.       Saghaei, M.&,Moshrefjavadi, SH. (2018). Evaluation and prioritization of the effect of environmental pollution in population centers (Case study: Isfahan Metropolis). Natural Environment Hazards, 7(18), 235- 250.‎ 

22.       Sajjadi, M., & Taghvai, M. (2016). Evaluation and analysis of sustainable urban transportation indicators. Architecture and Sustainable Urbanism, 4(1), 1-18.‎

23.       Sarmadi, H., Salihi, E & Zabardast, L. (2018). Quantitative evaluation of water component of Tehran metropolis based on DPSIR model. Water and Soil Sciences (Isfahan University of Technology), 22(2), 301 - 315.‎

24.       Smeets, E., & Weterings, R. (1999). Environmental indicators: Typology and overview.

25.       Soltani, M., Motamedvaziri, B., & Nowrozi, A. (2021). Identifying and prioritizing factors affecting the creation of dust in Hendijan city and providing management solutions with the DPSIR approach. Watershed Engineering and Management, 13(2), 269 - 282.‎

26.       Zhao, R., Fang, C., Liu, H., & Liu, X. (2021). Evaluating urban ecosystem resilience using the DPSIR framework and the ENA model: A case study of 35 cities in China. Sustainable Cities and Society, 72, 102997.

27.       Zhou, X., Yang, J., Xu, S., Wang, J., Zhou, Q., Li, Y., & Tong, X. (2020). Rapid in-situ composting of household food waste. Process Safety and Environmental Protection, 141, 259-266.

 

 

 

 

 

 

 

---

[1] 1.Driving Forces,Pressure,States,Impacts,Responses

[2] 2. Kristiadi

[3]  .Fitri Sari

[4] .  Herdiansyah

[5] 5. Zhao

[6] . Fang 

[7] . Liu 

[8] . Echologicl Network Analysis 

[9] .Manjot Kaur 

[10] . Hewage 

[11]  . Sadiq

[12]  . Liu

[13]  . Shaanxi Province

[14]  . Nazmul Haque

[15]  . Mamun

[16] . Saroar

[17]  .KHULNA

[18]  . Kazuva

[19] . Zhang 

[20] . Tang 

[21]  . Dar es Salaam

[22]  .Smeets and Weterings

[23] .  Zhou

[24]  . Yang

[25] .  Xu