Manuscript ID : PSYEDU-2401-2255 Visit : 203 Page: 27 - 39

Article Type: Original Research

The Role of Resilience and Forgiveness in Predicting the Psychological Well-Being of Patients with Multiple Sclerosis

Subject Areas : Journal of Educational Psychology

Mehri Falahi Mishamandani ¹ , Bahman Akbari ^{2
*} , Fatemeh Rabipour ³

1 - M.A. Department of Psychology, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran
2 - Prof, Department of Psychology, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran
3 - Department of Psychology, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran

Received: 2024-01-20 Accepted : 2024-07-20 Published : 2024-09-09

Keywords: Resilience, Forgiveness, Psychological Well-being, Multiple Sclerosis,

Abstract :

Multiple sclerosis is the most common autoimmune disorder of the central nervous system and a chronic and debilitating disease that causes devastating psychological effects in sufferers. The purpose of this study was to investigate the role of resilience and forgiveness in predicting the psychological well-being of patients with multiple sclerosis. This research was descriptive research of the type of correlation and predictive equation. The statistical population of the present study included all multiple sclerosis patients who referred to the Rasht MS Association in 2021. From this population, 150 qualified volunteers were selected by available sampling method. The instruments used in this research were the psychological well-being questionnaire (Reif and Keys, 1995), resilience questionnaire (Connor and Davidson, 2003), forgiveness scale (Ray et al., 2001). To analyze the data, the Pearson correlation coefficient and regression analysis methods were performed in SPSS22 at a significance level of 0.05. The findings showed that there is a positive and significant relationship between resilience and psychological well-being (r = 0.367, p<0.001), and between forgiveness and psychological well-being (r = 0.315, p<0.001). Therefore, it can be concluded that by increasing resilience and forgiveness in multiple sclerosis patients, their psychological well-being can be improved.

References:

آهنگرزاده رضایی، سهیلا؛ رسولی، مریم. (1394). بررسی ویژگی‌های روانسنجی نسخه فارسی مقیاس تاب‌آوری کانر و دیویدسون. مجله پرستاری و مامایی، ۱۳ (۹)، ۷۳۹-۷۴۷.
بیانی، علی‌اصغر؛ محمدکوچکی، عاشور؛ بیانی، علی. (1387). روایی و پایایی مقیاس به‌زیستی روانشناختی ریف. مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، 14 (2)، 146-151.
ذبیحی، نسرین؛ تیزدست، طاهر؛ و زربخش بحری، محمدرضا. (1402). اثربخشی آموزش مثبت‌اندیشی بر بهزیستی ذهنی، انعطاف‌پذیری کنشی و انسجام روانی در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو. مهارت‌های روانشناسی تربیتی، 14 (2)، 32-47.
نعمتی، شهروز. (1398). نقش تاب‌آوری و سخت‌رویی روان‌شناختی در پیش‌بینی بهزیستی روان‌شناختی مادران دارای کودکان با نارسایی‌های شناختی و سازگارانه. پژوهش‌نامه روانشناسی مثبت، 5 (3)، 1-12.
Akhtar, S., & Barlow, J. (2018). Forgiveness therapy for the promotion of mental well-being: A systematic review and meta-analysis. Trauma, Violence, & Abuse, 19 (1), 107-122.
Akhtar, S., Dolan, A., & Barlow, J. (2017). Understanding the relationship between state forgiveness and psychological wellbeing: A qualitative study. Journal of religion and health, 56, 450-463.
Barcaccia, B., Pallini, S., Pozza, A., Milioni, M., Baiocco, R., Mancini, F., & Vecchio, G. M. (2019). Forgiving adolescents: Far from depression, close to well-being. Frontiers in Psychology, 10, 1725.
Connor, K. M., & Davidson, J. R. (2003). Development of a new resilience scale: The Connor‐Davidson resilience scale (CD‐RISC). Depression and anxiety, 18(2), 76-82.
Di Cara, M., Grezzo, D., Palmeri, R., Lo Buono, V., Cartella, E., Micchia, K., & et al. (2022). Psychological well-being in people with multiple sclerosis: a descriptive review of the effects obtained with mindfulness interventions. Neurological sciences. official journal of the Italian Neurological Society and of the Italian Society of Clinical Neurophysiology, 43 (1), 211–217.
Fourie, M. M., Hortensius, R., & Decety, J. (2020). Parsing the components of forgiveness: psychological and neural mechanisms. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 112, 437-451.
Fymat, A. L. (2023). Multiple sclerosis: I. Symptomatology and etiology. Neurology and Psychology Research J, 4 (1), 1-46.
García, B. E. C., Belesaca, L. E. S., Peláez, K. S. S., Ávila, E. E. I., Pérez, J. A. R., Rodas, D. G. C., & Armijos, C. M. V. (2022). Multiple sclerosis. a scientific review from 2016 to 2022. EPRA International Journal of Multidisciplinary Research (IJMR), 8 (8), 181-184.
Giovannetti, A. M., Pakenham, K. I., Presti, G., Quartuccio, M. E., Confalonieri, P., Bergamaschi, R., . . . & Solari, A. (2022). A group resilience training program for people with multiple sclerosis: Study protocol of a multi-centre cluster-randomized controlled trial (multi-READY for MS). PloS one, 17 (5), e0267245.
Govindhan, E., Pavithra, J., Yuvaraj, K., & Muralidharan, P. (2023). A comprehensive review on multiple sclerosis: It’s etiology, symptoms, epidemiology and current therapeutic approaches. International Journal of Science and Research Archive, 8 (2), 462-474.
Hong, J., Mreydem, H. W., Abou Ali, B. T., Saleh, N. O., Hammoudi, S. F., Lee, J., . . . & Chung, S. (2022). Mediation effect of self-efficacy and resilience on the psychological well-being of Lebanese people during the crises of the COVID-19 pandemic and the Beirut explosion. Frontiers in psychiatry, 12, 733578.
Juwita, V. R., & Kustanti, E. R. (2018). Hubungan antara pemaafan dengan kesejahteraan psikologis pada korban perundungan. Jurnal Empati, 7(1), 274-282.
Karner-Huțuleac, A. (2020). Forgiveness, unforgiveness and health. Journal of Intercultural Management and Ethics, 3 (2), 51-58.
Kasser, S. L., & Zia, A. (2020). Mediating role of resilience on quality of life in individuals with multiple sclerosis: a structural equation modeling approach. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 101 (7), 1152-1161.
King, F. (2021). Forgiveness, anger and stress in patients with Fibromyalgia syndrome and controls (Doctoral dissertation, lmu).
Mullen, L. M., Bistany, B. R., Kim, J. J., Joseph, R. A., Akers, S. W., Harvey, J. R., & Houghton, A. (2023). Facilitation of forgiveness: Impact on health and well-being. Holistic Nursing Practice, 37 (1), 15-23.
Novak, A. M., & Lev-Ari, S. (2023). Resilience, stress, well-being, and sleep quality in multiple sclerosis. Journal of Clinical Medicine, 12 (2), 716.
Pakenham, K. I., Mawdsley, M., Brown, F. L., & Burton, N. W. (2018). Pilot evaluation of a resilience training program for people with multiple sclerosis. Rehabilitation psychology, 63 (1), 29.
Ploughman, M., Downer, M. B., Pretty, R. W., Wallack, E. M., Amirkhanian, S., Kirkland, M. C., & et al. (2020). The impact of resilience on healthy aging with multiple sclerosis. Quality of Life Research, 29 (10), 2769-2779.
Rezaei, S., Arfa, M., & Rezaei, K. (2020). Validation and norms of Rye forgiveness scale among Iranian university students. Current Psychology, 39, 1921-1931.
Rye, M. S., Loiacono, D. M., Folck, C. D., Olszewski, B. T., Heim, T. A., & Madia, B. P. (2001). Evaluation of the psychometric properties of two forgiveness scales. Current psychology, 20, 260-277.
Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. Journal of personality and social psychology, 57 (6), 1069.
Ryff, C. D. (2014). Psychological well-being revisited: Advances in the science and practice of eudaimonia. Psychotherapy and psychosomatics, 83 (1), 10-28.
Ryff, C. D., & Keyes, C. L. M. (1995). The structure of psychological well-being revisited. Journal of personality and social psychology, 69 (4), 719. https: //doi. org/https: //doi. org/10. 1037/0022-3514. 69. 4. 719
Singh, H., & Sharma, U. (2018). Effect of forgiveness on psychological well-being. Indian Journal of Positive Psychology, 9 (2).
Tay, P. K. C., & Lim, K. K. (2020). Psychological resilience as an emergent characteristic for well-being: a pragmatic view. Gerontology, 66 (5), 476-483.
Utami, M. S., Praptomojati, A., Wulan, D. L. A., & Fauziah, Y. (2018). Self-esteem, forgiveness, perception of family harmony, and subjective well-being in adolescents. International Journal of Research Studies in Psychology, 7(1), 59-72.
Worth, B. (2017). Outwitting Multiple Sclerosis: How Forgiveness Helped Me Heal My Brain by Changing My Mind. Independently published, 103 pages. https: //www. goodreads. com/book/show/35431402-outwitting-multiple-sclerosis

Full-Text:

$C:\Users\ALI\Desktop\Picture4.jpg$ فصلنامه مهارت های روانشناسي تربيتي

دانشگاه آزاد اسلامي واحد تنكابن

سال پانزدهم، شماره دوم، تابستان 1403، پیاپی 58

صص 39-27

نقش تاب‌آوری و بخشش در پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی بیماران مبتلا به‌ مولتیپل اسکلروزیس

مهری فلاحی میشامندانی1، بهمن اکبری2*، فاطمه ربیع پور3

1) کارشناسی ارشد، گروه روانشناسی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

2) استاد گروه روانشناسی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

3) گروه روانشناسی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

*نویسنده مسئول: bakbari44@yahoo.com

تاريخ دريافت مقاله 30/10/1402 تاريخ پذيرش مقاله 30/04/1403

چکیده

مولتیپل‌اسکلروزیس شایع‌ترین اختلال خودایمنی سیستم عصبی مرکزی و یک بیماری مزمن و ناتوان‌کننده است که موجب اثرات روان‌شناختی مخرب در مبتلایان می‌شود. هدف از پژوهش حاضر، بررسی نقش تاب‌آوری و بخشش در پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی بیماران مبتلا به‌ مولتیپل اسکلروزیس بود. این مطالعه توصیفی از نوع همبستگی و معادله پیش‌بین بود. جامعه آماری مطالعه حاضر شامل تمامی بیماران مولتیپل‌اسکلروزیس بودند که در سال 1399 به انجمن ‌ام اس شهرستان رشت مراجعه و پرونده داشتند. از این‌جامعه، 150 داوطلب واجد شرایط، به روش نمونه‌گیری دردسترس انتخاب شدند. ابزارهای مورد ‌استفاده در این مطالعه عبارت بودند از پرسشنامه بهزیستی روان‌شناختی (ریف و کیز، 1995)، پرسشنامه تاب‌آوری (کانر و دیویدسون، 2003)، مقیاس بخشش (ری و همکاران، 2001). داده‌های به دست آمده با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون در نرم‌افزار SPSS22مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‌ها نشان داد که بین تاب‌آوری و بهزیستی روان‌شناختی (001/0>p، 367/0r=)؛ و بین بخشش و بهزیستی روان‌شناختی (001/0>p، 315/0r=)، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که با افزایش تاب‌آوری و بخشش در بیماران مبتلا به مولتیپل‌اسکلروزیس می‌توان بهزیستی روان‌شناختی آنها را بهبود بخشید.

واژههای کلیدی: تاب‌آوری، بخشش، بهزیستی روانشناختی، مولتیپل اسکلروزیس

مقدمه

مولتیپل اسکلروزیس (ام اس)¹ شایع‌ترین اختلال خودایمنی² سیستم عصبی مرکزی³ و یک بیماری مزمن و ناتوان‌کننده است که در اثر یک حمله خودایمنی ایجاد شده و منجر به از بین رفتن تدریجی غلاف میلین⁴ اطراف آکسون‌های عصبی⁵ می‌شود (گارسیا⁶ و همکاران، 2022). بسته به اینکه کدام اعصاب درگیر هستند، کاهش (یا از دست دادن) سرعت انتقال سیگنال منجر به از دست دادن عملکرد می‌شود که بسته به محل ضایعه شامل اختلالات شناختی، حرکتی، احساسات و سایر عملکردها می‌شود (فایمت⁷، 2023). این بیماری در زنان شایع‌تر از مردان و سن شروع آن عمدتاً اوایل تا اواسط بزرگسالی (بین 20 تا 40 سال) است (گوویندهان⁸ و همکاران، 2023). همچنین تخمین زده می‌شود که 50 میلیون نفر در سراسر جهان مبتلا به بیماری‌های عصبی هستند و تا سال 2050، این رقم به 115 میلیون نفر افزایش خواهد یافت (فایمت، 2023).

هیچ علت شناخته‌شده‌ای برای ام اس وجود ندارد و آمارهای اپیدمیولوژیک نشان می‌دهد که متغیرهای محیطی و ژنتیکی هر دو در ایجاد آن مهم هستند (گوویندهان و همکاران، 2023). مطالعات نشان داده‌اند افراد مبتلا به ام اس، علاوه‌بر آسیب جسمی و درد، اغلب مشکلات شناختی، کیفیت پایین خواب، استرس مزمن، اختلالات خلقی، کاهش کیفیت زندگی و کاهش بهزیستی روانشناختی را تجربه می‌کنند (نوواک و لو-اری⁹، 2023؛ دی-کارا¹⁰ و همکاران، 2022). تعریف سنتی بهزیستی روان‌شناختی¹¹ این ‌است ‌که وقتی فرد از اضطراب، افسردگی یا اختلال روانی دیگری رنج نمی‌برد، یعنی از نظر روان‌شناختی خوب است، با این حال، طبق نظر ریف¹²، بهزیستی روان‌شناختی کارکردی بیش از فقدان بیماری دارد، به معنای نوعی رضایت‌مندی و خرسندی افراد از کیفیت زندگی بوده و جنبه‌های مختلف آن عبارتند از 1) پذیرش خود: شامل ارزیابی‌های مثبت فرد از خود و زندگی گذشته‌؛ 2) روابط مثبت با دیگران: داشتن روابط با کیفیت با دیگران؛ 3) رشد شخصی: حس تداوم رشد و توسعه‌ی یک فرد؛ 4) خودمختاری: احساس استقلال؛ 5) تسلط بر محیط: ظرفیت مدیریت مؤثر بر زندگی و جهان اطراف؛ و 6) داشتن هدف در زندگی: اعتقاد به اینکه زندگی فرد هدفمند و معنی‌دار است (ریف و کیز¹³، 1995). پیشینه مطالعات نشان می‌دهد که رویدادهای استرس‌زای زندگی برای بیماران مبتلا به ‌ام اس به‌طور قابل‌توجهی علائم عصبی را بدتر و بهزیستی روان‌شناختی را کاهش می‌دهد (نوواک و لو-اری، 2023؛ دی-کارا و همکاران، 2022؛ وورث، 2017)؛ به همین دلیل، بسیاری از مطالعات در سال‌های اخیر بر روی رویکردها و متغیرهای پیش‌بینی متمرکز شده‌اند که می‌توانند بهزیستی روانشناختی را بهبود بخشند (دی-کارا و همکاران، 2022).

پژوهشگران در تحقیقات مختلف، عوامل متعددی، همچون عوامل فردی، اجتماعی و خانوادگی را بر بهزیستی روانشناختی در گروه‌های نمونه مختلف اثرگذار دانسته‌اند (ذبیحی و همکاران، 1402)، اما به‌طور خاص، برخی پژوهش‌ها به بررسی نقش تاب‌آوری بر بهزیستی روانشناختی پرداخته‌اند (تای و لیم¹⁴، 2020؛ هونگ¹⁵ و همکاران، 2022). همچنین مطالعات نشان می‌دهند که تاب‌آوری از متغیرهای مهمی است که نقشی کلیدی در کاهش اثرات نامطلوب استرس و حفظ سلامت روان در شرایط دشواری چون مقابله با بیماری مزمن دارد (نوواک و لو-اری¹⁶، 2023؛ جیووانتی¹⁷ و همکاران، 2022). مفهوم تاب‌آوری¹⁸ در ارتباط با نظریۀ منابع استرس‌ها، توانایی درونی فرد برای پاسخ‌دادن، دوام ‌آوردن و طبیعی ‌بودن برخلاف وجود استرس‌ها است (کانر و دیویدسون¹⁹، 2003). بر اساس شواهد، تاب‌آوری، یعنی توانایی مقاومت در برابر بحران‌ها، سازگاری در مواجهه با عوامل استرس‌زا و ناملایمات و بهبود سریع، ممکن ‌است یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های بیماران ‌ام اس باشد که در کمک به آنها برای مقابله مثبت با استرس‌های مرتبط با بیماری و ارتقای بهزیستی و کیفیت زندگی عمل می‌کند (جیووانتی و همکاران، 2022). همچنین برخی مطالعات در این راستا گزارش کرده‌اند تاب‌آوری با بهزیستی روانشناختی در بیماران مزمن چون ‌ام اس پراهمیت‌تر و دارای ارتباط قوی‌تری می‌‌باشد (نوواک و لو-اری، 2023). در همین راستا، برخی محققان، نقش تاب‌آوری و همچنین مداخلات آموزش تاب‌آوری را در بیماران مبتلا به ‌ام اس بررسی و اجرا نموده و ارتقاء طیفی از پیامدهای روانی اجتماعی مثبت از جمله کیفیت زندگی، رفتارهای سبک زندگی سالم‌تر (ورزش بیشتر، رژیم غذایی بهتر و پایبندی به درمان) و بهزیستی روانشناختی را در این بیماران گزارش کردند (جیووانتی و همکاران، 2022؛ پلاقمن²⁰ و همکاران، 2020؛ کیسر و زیا²¹، 2020؛ پاکنهام²² و همکاران، 2018).

علاوه‌بر تاب‌آوری، درک بخشش به‌عنوان سازه‌ای قابل پذیرش برای تحقیقات علمی در سال‌های اخیر جذابیت قابل‌توجهی پیدا کرده است و روانشناسان مدتهاست بر این باورند که کینه‌توزی برای سلامت عاطفی یا جسمی فرد مفید نیست (مولن ²³ و همکاران، 2023). بخشش²⁴، تغییری در وضعیت روانی است که در آن شخص تصمیم می‌گیرد و موفق می‌شود خشم نسبت به شخص دیگری را که عمداً کاری ناعادلانه یا مضر برای او انجام داده است، از بین ببرد. بخشش به این معناست که شخص از بی‌عدالتی آگاه است و باید تصمیمی برای رهایی از سرزنش یا عصبانیت بگیرد (کارنر-هوتولی‌یک²⁵، 2020). بخشش یک فرآیند شناختی و عاطفی است که خصومت مزمن، نشخوار فکری و اثرات نامطلوب آنها را ریشه‌کن می‌کند (اختار²⁶ و همکاران، 2018). سودمندی بخشش برای کمک به بیماران مولتیپل اسکلروزیس و گروه‌های نمونه مختلف، برای مدیریت سازگارانه خشم و عواطف منفی و افزایش بهزیستی روان‌شناختی به دنبال تجارب مضر یا تعارضات بین‌فردی، در برخی مطالعات گزارش ‌شده است (ورث²⁷، 2017؛ کینگ²⁸، 2021). سینگ و شارما²⁹ (2018) مطالعه‌ای با هدف بررسی تأثیر بخشش بر بهزیستی روانشناختی با50 دانشجوی دختر از کالج‌های هند به انجام رساندند. نتایج نشان داد که بین بخشش و بهزیستی روانشناختی در زنان رابطه معناداری وجود دارد و زنان با توانایی بخشش بالا، بهزیستی روان‌شناختی بیشتری را تجربه می‌کنند. همچنین اختار و بارلو³⁰ (2018) در یک مطالعه مروری و فراتحلیل با استفاده از کارآزمایی‌های بالینی تصادفی‌سازی و کنترل‌شده دقیق با کمترین سوگیری، اثربخشی بخشش درمانی را برای ارتقاء بهزیستی روانشناختی مورد تحلیل قرار دادند؛ نتایج نشان داد مداخلات بخشش در کاهش افسردگی، خشم، خصومت، استرس و پریشانی و همچنین افزایش هیجانات مثبت مؤثر بود. به‌طور کل یافته‌ها شواهد نسبتاً قوی ارائه کرده‌اند که نشان می‌دهد بخشش می‌تواند در ارتقای ابعاد مختلف بهزیستی روان‌شناختی مؤثر باشد.

با توجه به این‌که بهزیستی روانشناختی در دو دهه‌ی اخیر در ادبیات پژوهشی به وفور مورد بررسی قرار گرفته است و دامنه‌‌ی مطالعات آن به حوزه‌ی بیماری‌های جسمی مختلف گسترش یافته است، بنابراین بررسی پیشایندهای آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از سویی علی‌رغم این‌که محققان دریافته‌اند بخشش و بخشودگی متغیری است که با ویژگی‌های ساختاری و متابولیکی³¹ مغز مرتبط بوده و اثرات مفید آن از نظر نوروبیولوژیکی³² نشان داده شده است (مولن³³ و همکاران، 2023؛ فوریه³⁴ و همکاران، 2020)، اما نقش آن در بهزیستی روانشناختی بیماران مبتلا به ‌ام اس، مورد غفلت قرار گرفته و تحقیقات در این حوزه بسیار اندک و محدود است. با توجه به ماهیت خاص بیماری ‌ام اس (علائم ناخوشایند و غیرقابل پیش‌بینی و عوارض دارویی) و شیوع آن ‌که به شدت کیفیت زندگی فرد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و از آنجا که تاکنون هیچ درمان قطعی و مؤثری برای آن تشخیص داده نشده است، لذا تحقیقات پیرامون این موضوع اهمیت پیدا می‌کند علاوه‌بر این، تمرکز بر اصلاح رفتار و تقویت سبک زندگی سالم و مقابله موثر با بیماری از طریق افزایش بهزیستی روان‌شناختی می‌تواند هزینه مبالغ هنگفتی که سالانه در زمینه سلامت و بیماری صرف می‌شود را کاهش دهد. با توجه به مباحث مطرح‌شده، پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش تاب‌آوری و بخشش در پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی بیماران‌ مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس اجرا شد.

روش شناسی

پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری مطالعه حاضر شامل تمامی بیماران ‌ام اس بودند که در سال 1399 به انجمن‌ام اس گیلان (شهرستان رشت) مراجعه و پرونده داشتند. از این‌جامعه، 150 داوطلب واجد شرایط، به روش نمونه‌گیری دردسترس انتخاب شدند. روند پژوهش به این صورت بود که پس از تصویب پروپوزال، مجوزهای لازم جهت انجام پژوهش از دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت و انجمن ‌ام اس اخذ گردید. سپس با مراجعه حضوری به انجمن ‌ام اس، پرونده بیماران بررسی و با بیماران تماس برقرار شد. طی تماس، سوالات مرتبط با معیارهای ورود جهت غربال‌گری پرسیده شد و در خصوص هدف پژوهش و جلب مشارکت توضیحاتی ارائه گردید. در مرحله بعد، پس از اطمینان‌بخشی به شرکت‌کنندگان مبنی بر محرمانه ماندن اطلاعات و اینکه پرسشنامه‌ها بی‌نام بوده و تاثیری در روند درمانی آنها ندارد، پرسش‌نامه‌ها توسط شرکت‌کنندگان تکمیل شد. معیارهای ورود شامل رضایت شرکت در مطالعه، رده سنی 20 تا 55 سال، تحصیلات حداقل دیپلم، عدم برخورداری از شرایط جسمی یا روحی مناسب برای اتمام پاسخدهی به پرسشنامه‌ها و عدم اختلال حاد جسمی یا روانی مانند سایکوز، اختلال دوقطبی یا اختلال شخصیت مرزی (خودگزارشی)؛ و معیار خروج شامل نقص در تکمیل پرسش‌نامه‌ها بود. قابل ذکر است ملاحظات اخلاقی در پژوهش حاضر اعم از رضایت و تمایل به شرکت در پژوهش، رعایت حریم خصوصی، محرمانه بودن اطلاعات، نظارت پژوهش‌گر بر روند ارزیابی و قرار دادن نتایج در اختیار شرکت‌کنندگان (در صورت تمایل) رعایت گردید. به منظور جمع‌آوری داده‌ها در پژوهش حاضر از پرسشنامه دموگرافیک شامل سن و جنسیت؛ همچنین سه پرسشنامه استاندارد استفاده شد.

پرسشنامه بهزیستی روان‌شناختی ³⁵ ریف و کیز³⁶ (1995): این پرسش‌نامه توسط ریف (1989) دردانشگاه ویسکانسین طراحی شد. فرم اصلی این پرسشنامه دارای 120 ماده می‌باشد، ولی در بررسی‌های بعدی فرم‌های کوتاه‌تر نیز پیشنهاد گردید که در این مطالعه از فرم کوتاه 18 سوالی استفاده گردید. مقیاس بهزیستی روان‌شناختی (نسخه تجدیدنظر شده) که توسط ریف و کیز (1995) در آمریکا طراحی شد، دارای 18 عبارت و 6 زیرمقیاس شامل مولفه‌های پذیرش خود، روابط مثبت با دیگران، خودمختاری، تسلط بر محیط، زندگی هدفمند و رشد شخصی می‌باشد. نمره‌گذاری این پرسشنامه براساس طیف لیکرت شش درجه‌ای از 1 (کاملاً مخالفم) تا 6 (کاملاً موافقم) می‌باشد و برای هر مولفه 3 سوال در نظر گرفته شده و دارای یک نمره کل می‌باشد. در این پرسشنامه، هر چه فرد نمره بالاتری بگیرد، بیانگر بهزیستی روان‌شناختی بالاتر می‌باشد. نمره 18-36 نشان‌دهنده بهزیستی روان‌شناختی پائین، نمره 37-54 نشان‌دهنده بهزیستی روان‌شناختی متوسط و نمره بالاتر از 55 نشان‌دهنده بهزیستی روان‌شناختی بالا است (ریف، 2014). طراحان مطالعه در نمونه‌ای شامل 1108 بزرگسال بالای 25 سال ساکن در ایالات متحده آمریکا، روایی سازه به روش روایی همگرای نسخه تجدیدنظرشده را براساس همبستگی آن با مقیاس افسردگی زانگ برای شش زیرمقیاس پذیرش خود، روابط مثبت با دیگران، خودمختاری، زندگی هدفمند، رشد شخصی و تسلط بر محیط به‌ترتیب 45/0-، 35/0-، 18/0-، 14/0-، 17/0-، و 50/0- و پایایی به روش همسانی درونی با محاسبه ضریب آلفا کرونباخ را در نمونه فوق برای شش زیرمقیاس به‌ترتیب 52/0، 56/0، 57/0، 53/0، 50/0، و 49/0 گزارش کردند (ریف و کیز، 1995). بیانی و همکاران (1387) در مطالعه‌ای با 145 دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی واحد آزادشهر (96 زن و 49 مرد) به بررسی روایی و پایایی مقیاس بهزیستی روان‌شناختی پرداختند و ضریب پایایی به روش بازآزمایی مقیاس با دو ماه فاصله را 82/0 و خرده‌مقیاس‌های پذیرش خود، روابط مثبت با دیگران، خودمختاری، زندگی هدفمند، رشد شخصی و تسلط بر محیط را به‌ترتیب 71/0، 77/0، 78/0، 70/0، 78/0 و 77/0 گزارش نمودند. همچنین همبستگی مقیاس بهزیستی روان‌شناختی زندگی با مقیاس رضایت از زندگی، پرسشنامه شادکامی آکسفورد و پرسشنامه عزت نفس روزنبرگ به‌ترتیب 47/0، 58/0 و 46/0 بدست آمد. در پژوهش حاضر نيز به منظور بررسي پايايي پرسشنامه بهزيستي روانشناختي از ضريب آلفاي كرونباخ استفاده شد و ضريب 75/0 به دست آمد كه نشان از پايايي مطلوب اين ابزار دارد.

پرسشنامه تاب‌آوری³⁷ کانر و دیویدسون³⁸ (2003): پرسشنامه تاب‌آوری توسط کانر و دیویدسون در سال 2003، جهت سنجش تاب‌آوری افراد تدوین شد. این پرسشنامه دارای 25 گویه و نمره‌گذاری آن بر اساس طیف لیکرت 5 درجه‌ای بین صفر (کاملاً غلط) و چهار (کاملاً درست) می‌باشد؛ حداقل نمره قابل‌کسب در این مقیاس صفر و حداکثر نمره 100 می‌باشد و دارای یک نمره کل است. نقطه برش این پرسشنامه نمره 50 است. به عبارتی نمره بالاتر از 50 نشانگر افرادی است که تاب‏آورند و هر چه این امتیاز بالاتر از 50 باشد، بیانگر میزان تاب‏آوری بیشتر فرد پاسخ‌دهنده است و بالعکس. کانر و دیویدسون (2003) در پژوهش خود، پایایی ضریب همسانی درونی این مقیاس را با استفاده از روش آلفای کرونباخ 89/0 گزارش نمودند؛ همچنین پایایی آزمون – بازآزمون این مقیاس روی 24 بیمار مبتلا به اضطراب فراگیر را 87/0 گزارش کردند و نیز برای بررسی روایی همگرای این مقیاس، همبستگی آن با پرسشنامه سخت‌کوشی کوباسا³⁹، 83/0 و با مقیاس استرس ادراک‌شده، 76/0- به دست آمد. در ایران، آهنگرزاده رضایی و رسولی (1394) ویژگی‌های روانسنجی این پرسشنامه را با 200 نفر از نوجوانان مبتلا به سرطان محاسبه کردند. پایایی مقیاس با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 82/0 به دست آمد. همچنین جهت بررسی روایی محتوای مقیاس، از روش تعیین شاخص روایی محتوا استفاده شد که شاخص روایی محتوای مقیاس در هر یک از حیطه‌های مربوط بودن، واضح بودن و ساده بودن به‌ترتیب 89/0، 96/0 و 97/0 و مقدار SCVI، 98/0 محاسبه شد. در پژوهش حاضر نيز به منظور بررسي پايايي پرسشنامه تاب‌آوري از ضريب آلفاي كرونباخ استفاده شد و ضريب 93/0 به دست آمد كه نشان از پايايي مطلوب اين ابزار دارد.

مقیاس بخشش⁴⁰ ری⁴¹ و همکاران (2001): این مقیاس توسط ری و همکاران (2001)، برای سنجش میزان بخشش دربارۀ شخص متجاوز ‌یا خطاکار طراحی شد. این مقیاس 15 گویه دارد و متشکل از دو زیرمقیاس است که طی آن پاسخ‌های عاطفی، شناختی و رفتاری شرکت‌کنندگان نسبت به اعمال نادرست شخص خاطی سنجیده می‌شود. 5 گویه وجودِ مولفۀ‌های مثبت و بخشش ‌شامل سؤالات 2، 6، 7، 13، 15 را می‌سنجد و 10 گویه نیز وجود مؤلفه‌های منفی و عدم بخشش، شامل سؤالات 1، 3، 4، 5، 8، 9، 10، 11، 12، 14 را می‌سنجد. تمامی‌گویه‌های این مقیاس به استثنای گویه‌های 1، 3، 4، 5، 8، 10، 12، 14 که معکوس‌اند، در‌ یک مقیاس 5 درجه‌ای لیکرت از کاملاً موافقم [5] تا کاملاً مخالفم [1] نمره‌گذاری می‌شوند و نمرات بیشتر نشان‌دهندۀ سطح بالاتر بخشش شخص خاطی است. هر دو زیرمقیاس مذکور پایایی همسانی درونی و بازآزمایی پذیرفتنی به دست آوردند (به‌ترتیب ضریب آلفای کرونباخ و بازآزمایی 85/0 و 76/0 برای زیرمقیاس بخشش و به‌ترتیب ضریب آلفای کرونباخ و بازآزمایی 86/0 و 76/0 برای زیرمقیاس عدم بخشش). نمرات این مقیاس در جهات مورد انتظار ارتباط چشمگیری با سنجه‌های گرایش به مذهب، امیدواری، بهزیستی معنوی و مطلوبیت اجتماعی نشان داد که تأییدکنندۀ اعتبار سازه‌ای این ابزار است (ری و همکاران، 2001). ‌رضائی و همکاران (2020) این ابزار را در ‌ایران با 945 دانشجو هنجاریابی نمودند. اعتبار بازآزمایی کل مقیاس و زیرمقیاس‌های بخشش و عدم بخشش به‌ترتیب برابر با 78/0، 73/0 و 75/0 گزارش شد. همچنین ضریب آلفای کرونباخ کل مقیاس و زیرمقیاس‌های بخشش و عدم بخشش به‌ترتیب 74/0، 71/0 و 75/0 برآورد شدند. در پژوهش حاضر میزان همسانی درونی با محاسبۀ آلفای کرونباخ برای کل مقیاس، 74/0 و نیز برای زیرمقیاس‌های بخشش و عدم بخشش به‌ترتیب 68/0 و 69/0 محاسبه شد.

تجزیه و تحلیل داده‌ها: جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات در مطالعه حاضر علاوه ‌بر استفاده از آمار توصیفی (میانگین و انحراف استاندارد)، در قسمت آمار استنباطی ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه گام به گام در نرم‌افزار SPSS22 در سطح معناداری آلفا 05/0 استفاده شد.

یافته‌ها

در پژوهش حاضر 150 بیمار مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس شرکت کردند. میانگین سنی گروه نمونه برابر با 47/39 و انحراف معیار 78/4 سال بود که در دامنه سنی 20 تا 50 سال قرار داشتند. در جدول 1 آماره‌های توصیفی متغیرهای پژوهش ارائه ‌شده است.

[1] Multiple sclerosis (MS)

[2] Autoimmune disorder

[3] Central nervous system

[4] Myelin sheath

[5] Neuronal axons

[6] García

[7] Fymat

[8] Govindhan

[9] Novak & Lev-Ari

[10] Di Cara

[11] Psychological well-being

[12] Ryff

[13] Ryff & Keyes

[14] Tay & Lim

[15] Hong

[16] Novak & Lev-Ari

[17] Giovannetti

[18] Resilience

[19] Conner & Davidson

[20] Ploughman

[21] Kasser & Zia

[22] Pakenham

[23] Mullen

[24] Forgiveness

[25] Karner-Huțuleac

[26] Akhtar

[27] Worth

[28] King

[29] Singh & Sharma

[30] Akhtar & Barlow

[31] Metabolic

[32] Neurobiologically

[33] Mullen

[34] Fourie

[35] Psychological well-being scale-revisited

[36] Ryff & Keyes

[37] Resilience questionnaire

[38] Conner & Davidson

[39] Kobasa

[40] Forgiveness scale

[41] Rye

جدول1. آماره‌های توصیفی متغیرهای پژوهش در بیماران‌ مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس (150n=)

متغیر	میانگین	انحراف معیار	کمترین	بیشترین
بهزیستی روان‌شناختی	55/35	66/1	13	45
تاب‌آوری	72/65	79/8	46	94
بخشش	66/26	56/5	20	39

با توجه به نتایج جدول 1، میانگین و انحراف معیار بهزیستی روان‌شناختی شرکت‌کنندگان در پژوهش به‌ترتیب برابر با 55/35 و 66/1 به‌دست آمده است. میانگین و انحراف معیار تاب‌آوری به‌ترتیب برابر با 72/65 و 79/8 و همچنین میانگین و انحراف معیار بخشش شرکت‌کنندگان در پژوهش به‌ترتیب برابر با 66/26 و 56/5 به‌دست آمده است. علاوه بر این، برای بررسی وضعیت نرمالیته داده‌ها از آزمون کولموگروف-اسمیرنف استفاده شد. با توجه به معنادار نشدن این آزمون، فرض نرمال بودن توزیع داده‌ها برقرار بود. همچنین مقدار آماره آزمون دوربین-واتسون برابر با 698/1 بهدست آمد که با توجه به قرار گرفتن در دامنه 5/1 تا 5/2، مفروضه استقلال باقیماندهها برقرار بود. در جدول 2، آزمون همبستگی پیرسون بین متغیرهای پژوهش ارائه گردیده است.

جدول 2. آزمون همبستگی پیرسون بین متغیرهای پژوهش در بیماران مبتلا به‌ مولتیپل اسکلروزیس(150n=)

متغیر	آماره	بهزیستی روانشناختی
تاب‌آوری	ضریب همبستگی پیرسون	367/0
	مقدار احتمال	001/0>
	تعداد نمونه	150
بخشش	ضریب همبستگی پیرسون	315/0
	مقدار احتمال	001/0>
	تعداد نمونه	150

نتایج ارائه‌شده در جدول 2 نشان می‌دهد که بین تاب‌آوری و بهزیستی روان‌شناختی، رابطه مستقیم و معنادار وجود داشت (001/0>p ، 367/0r=)؛ بنابراین با اطمینان 99 درصد می‌توان نتیجه گرفت که بین تاب‌آوری و بهزیستی روان‌شناختی رابطه معنی‌دار وجود دارد. همچنین بین بخشش و بهزیستی روان‌شناختی، رابطه مستقیم و معنادار وجود داشت (001/0>p ، 315/0r=)؛ بنابراین با اطمینان 99 درصد می‌توان نتیجه گرفت که بین بخشش و بهزیستی روان‌شناختی رابطه معنی‌دار وجود دارد. بنابراین فرضیه‌های پژوهش تایید می‌شوند. در جدول 3، نتایج کلی مدل رگرسیون چندگانه به روش گام به گام ارائه شده است.

جدول 3. خلاصه مدل رگرسیون خطی چندگانه متغیرهای تاب‌آوری و بخشش با بهزیستی روان‌شناختی

متغیرهای پیش‌بین	R	R2	R2 تعدیل‌شده
تاب‌آوری	367/0	134/0	129/0
تاب‌آوری + بخشش	418/0	175/0	164/0

با توجه به جدول3، می‌توان گفت که ابتدا متغیر تاب‌آوری به‌عنوان قوی‌ترین متغیر پیش‌بین بهزیستی روان‌شناختی بیماران ‌ام اس وارد مدل شد و به تنهایی حدودا 5/13 درصد واریانس متغیر بهزیستی روان‌شناختی را تبیین کرده است. در گام دوم متغیر بخشش مدل اضافه شده است که این دو متغیر توانسته‌اند حدود 5/17 درصد از واریانس متغیر ملاک را تبیین نمایند. از این‌رو می‌توان گفت متغیر بخشش به تنهایی حدود 4 درصد به تبیین تغییرات بهزیستی روان‌شناختی بیماران ‌ام اس کمک می‌کند. به منظور بررسی کفایت مدل، نتایج معناداری اجرای مدل رگرسیونی در جدول 4 آورده شده است.

جدول 4. تحلیل واریانس مدل رگرسیون خطی چندگانه متغیرهای تاب‌آوری و بخشش با بهزیستی روان‌شناختی

گام	منابع تغییرات	مجموع مربعات	درجه آزادی	میانگین مربعات	آماره فیشر	مقدار احتمال
1	تاب‌آوری	625/2724	1	625/2724	997/22	000/0
	باقیمانده	549/17534	148	477/118
	کل	173/20259	149
2	تاب‌آوری+ بخشش	521/3545	2	760/1772	592/15	000/0
	باقیمانده	653/16713	147	698/113
	کل	173/20259	149

طبق جدول 4، با توجه به این‌که مقدار احتمال حاصل از اجرای هر دو گام مدل برابر با 000/0 است، بنابراین می‌توان گفت فرضیه معناداری مدل رگرسیونی در سطح اطمینان 99 درصد تایید می‌شود و متغیرهای پیش‌بین تاب‌آوری و بخشش، قدرت پیش‌بینی لازم برای تبیین تغییرات متغیر بهزیستی روان‌شناختی بیماران ‌ام اس را دارند. در ادامه به منظور تحلیل دقیق‌تر و تعیین بهترین پیش‌بینی کننده بهزیستی روان‌شناختی بیماران ‌ام اس از نتایج گزارش‌شده در جدول 5 استفاده نمودیم.

جدول 5. برآورد ضرایب مدل رگرسیون بین متغیرهای تاب‌آوری و بخشش با بهزیستی روان‌شناختی

		ضرایب استاندارد شده	ضرایب استاندارد نشده		متغیر
Sig	t	Beta	انحراف معیار	B	متغیر
000/0	487/6		721/6	600/43	عرض از مبداء
000/0	796/4	367/0	101/0	486/0	تاب‌آوری
000/0	591/7		898/6	068/38	عرض از مبدا
000/0	668/3	293/0	106/0	388/0	تاب‌آوری
008/0	687/2	214/0	167/0	449/0	بخشش

نتایج جدول 5 نشان می‌دهد در حالت اول، متغیر تاب‌آوری با مقدار بتای استاندارد برابر با 367/0 به‌صورت مستقیم بر متغیر بهزیستی روان‌شناختی بیماران ‌ام اس قابل تبیین است و 486/0 تغییرات آن‌ را پیش‌بینی می‌کند. در حالت دوم، تاب‌آوری با مقدار بتای استاندارد 293/0 به‌طور مستقیم و بخشش با مقدار بتای استاندارد 214/0 به‌طور مستقیم بر بهزیستی روان‌شناختی بیماران ‌ام اس قدرت تبیین داشته‌اند. همچنین متغیر تاب‌آوری 388/0 و بخشش 449/0 تغییرات بهزیستی روان‌شناختی بیماران ‌ام اس را پیش‌بینی می‌کنند. به عبارت دیگر، می‌توان گفت تاب‌آوری و بخشش به شکل مثبت و معنادار، بهزیستی روان‌شناختی بیماران ام اس را پیش‌بینی کردند.

بحث و نتیجه‌گیری

پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش تاب‌آوری و بخشش در پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی بیماران مبتلا به‌ مولتیپل اسکلروزیس انجام شد. نتیجه اول مطالعه نشان داد که بین تاب‌آوری و بهزیستی روان‌شناختی، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. به بیانی دیگر، متغیر تاب‌آوری در بیماران ام اس، می‌تواند تاحدودی بهزیستی روان‌شناختی آن‌ها را پیش‌بینی ‌کند. این یافته با نتایج مطالعات جیووانتی¹ و همکاران (2022)؛ هونگ² و همکاران (2022)؛ پلاقمن³ و همکاران (2020)؛ تای و لیم⁴ (2020)؛ پاکنهام⁵ و همکاران (2018) همسو می‌باشد. در تبيين يافته فوق مي‌توان گفت تاب‌آوری نمایانگر یک ساختار پیچیده و یک‌پارچه با تعداد زیادی از عوامل کمک‌کننده زیستی-روانی-اجتماعی و معنوی است و برخی محققان آن را به عنوان فرآیندی که می‌توان آن را در هر مرحله از زندگی آموخت، می‌دانند (تای و لیم، 2020). فرآیند تاب‌آوری همچنین به عنوان یک فرآیند توسعه مکرر بین اختلال (به عنوان مثال، برخوردهای استرس‌زا با زندگی) و ادغام مجدد (یعنی حل و فصل مشکل)، مفهوم‌سازی شده است. به عبارتی تاب‌آوری زمانی توسعه می‌یابد که قرار گرفتن در معرض موقعیت‌های استرس‌زا، که منجر به یک اثر تلقیح‌کننده می‌شود، فرد را قادر می‌سازد تا در مواجهه‌های آینده بهتر کنار بیاید و رشد مخالف⁶ اتفاق بیافتد (پاکنهام و همکاران، 2018). احساسات مثبت به کار گرفته شده در تاب‌آوری، برانگیختگی فیزیولوژیکی را در مواقع پریشانی کاهش می‌دهد و منجر به بهبود ارتباط بین ذهن و بدن می‌شود. در نتیجه، تاب‌آوری علاوه بر این‌که زوال جسمی و روانی را کاهش می‌دهد، همچنین این پتانسیل را نیز دارد که سلامت جسمی و روانی را افزایش دهد (تای و لیم، 2020). در واقع افراد تاب‌آور در برخورد با شرايط استرس‌زا (مانند بيماري) ضمن تلاش براي رسيدن به نقطه تعادل، توانايي‌هاي خود را به منظور ارتقاء وضعيت موجود به كار مي‌گيرند و احساسات و عواطف مثبت را تجربه مي‌كنند؛ با توجه به اينكه بهزيستي روانشناختي، تجربه عواطف خوشايند، سطوح پايين خلق منفي و رضايت از زندگي بالا را در بر مي‌گيرد، بنابراين افراد تاب‌آور از بهزيستي روانشناختي بالايي برخوردار مي‌شوند (هونگ و همکاران، 2022). تاب‌آوری به ویژه در بیماران مزمن بسیار مهم است، زیرا این افراد نسبت به افراد سالم با چالش بزرگی چون جدال مرگ و زندگی رو به رو هستند و بهزیستی روان‌شناختی این بیماران دچار کاهش گردیده است (پلاقمن و همکاران، 2020). هنگام مواجهه با شرایط سخت و استرس‌زا، افرادی که تاب‌آوری کمتری دارند، در معرض خطر بالاتری برای تجربه کیفیت زندگی ضعیف‌تر، پریشانی و مشکلات ارتباطی بیشتر و اتخاذ رفتارهای ناسالم هستند که به نوبه خود بر سلامت جسمانی و روانی آن‌ها تأثیر منفی می‌گذارد (جیووانتی⁷ و همکاران، 2022). در سوی دیگر، افراد با تاب‌آوری زیاد سطح کمتری از اجتناب را نشان می‌دهند و با درد ناشی از بیماری‌شان کنار می‌آیند و نگرش فاجعه‌سازی نسبت به درد ندارند یا کمتر به سمت فاجعه‌سازی پیش می‌روند (پاکنهام و همکاران، 2018). بنابراین افراد تاب‌آور در شرایط مختلف قادر به حفظ سلامت خود بوده و می‌توانند بهزیستی روانشناختی بیشتری را تجربه کنند (تای و لیم، 2020). در تبیینی دیگر، از آن‌جایی که بروز مشکلات جسمی، روحي و اجتماعي مرتبط با بیماری، بر توانايي بيمار در انجام و تداوم مراقبت‌هاي پزشکي توصيه شده تأثير منفي دارند؛ بنابراين ممکن است برخلاف پيگيري‌هاي پزشکي و ادامه‌ي درمان‌هاي دارويي، کاهش تاب‌آوری، نتايج درماني مناسب را به بار نياورد (جیووانتی و همکاران، 2022). از سوي ديگر، يكي از ابعاد بهزيستي روانشناختي، رشد شخصي است كه مستلزم روبه رو شدن با شرايط سخت و مشكلات است، و چه بسا در اين راه، شكست نيز وجود داشته باشد (ریف، 2014). افراد داراي تاب‌آوری بالا، به منظور مقابله با موانع احتمالي چندين گذرگاه را در نظر مي‌گيرند، و اين باور را دارند كه چنين گذرگاه‌هايي در صورت لزوم مي‌توانند ایجاد شوند، بنابراين مي‌توانند به رشد شخصي دست يابند (هونگ و همکاران، 2022). همچنین افراد تاب‌آور به دلیل اینکه دید مثبتی نسبت به رویدادها و دنیای اطراف خود دارند، به نحو بهتری می‌‌توانند با مسائل سازگار شوند و آنها را حل کنند و در نتیجه نگاه خوش‌بینانه‌ای که به زندگی دارند، بیشتر بر جنبه‌های مثبت زندگی تأکید و هنگام مواجهه با مسائل به‌صورت هدفمند برای غلبه بر این مشکلات، برنامه‌ریزی و تلاش می‌‌کنند؛ درنتیجه این افراد، دارای رشد فردی مناسبی هستند و به نحو بهتری با مسائل کنار می‌‌آیند؛ و به آن دلیل که بهزیستی روانشناختی نیز به شرایط زندگی شاد و رضایت‌بخش، توانایی کنترل محیط و رشد شخصی اشاره دارد، بنابراین می‌‌توان گفت که این افراد، از بهزیستی روانشناختی بالاتری نیز برخوردار می‌شوند (تای و لیم⁸، 2020).

نتیجه دیگر مطالعه نشان داد که بین بخشش و بهزیستی روان‌شناختی، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. به بیانی دیگر، متغیر بخشش در بیماران ام اس، بهزیستی روان‌شناختی آن‌ها را پیش‌بینی می‌کند. این یافته با نتایج مطالعات مولن⁹ و همکاران (2023)؛ کارنر-هوتولی‌یک¹⁰ (2020)، بارکاچیا¹¹ و همکاران (2019)، جویتا و کوستانتی¹² (2018)، سینگ و شارما¹³ (2018)، اختار و بارلو¹⁴ (2018)، اختار¹⁵ و همکاران (2017)، و ورث¹⁶ (2017)، همسو می‌باشد. در تبیین این نتیجه می‌توان گفت بخشش نقش مهمی در دست‌یابی به سلامت روانی دارد، زیرا یک مکانیسم شفابخش مهم در کمک به فرد برای غلبه بر احساس گناه، بی‌عدالتی، غم و اندوه، احساس از دست دادن و قربانی‌شدن است (کارنر-هوتولی‌یک، 2020). وقتی افراد از شخصی شدیدا آزرده هستند و یا کینه به دل دارند، این مسئله در آن‌ها به شکل نشخوار فکری مداوم، بی‌قراری و استرس ظهور می‌کند و آرامش را از آن‌ها می‌گیرد؛ بنابراین این افراد به‌راحتی افسرده می‌شوند، به‌راحتی اضطراب را تجربه می‌کنند، قادر به مدیریت خشم نیستند و در نتیجه بهزیستی روان‌شناختی آن‌ها کاهش می‌یابد (اختار و همکاران، 2017). با توجه به این‌که، بخشش به‌ صورت انگیزه برای کاهش انتقام و همچنین انگیزه ایجاد رفتارهای خوب و بازآفرینی فضای خوب تعریف می‌شود، بخشش و دوستی می‌توانند عوامل معتدلی برای اثرات روانی باشند که برای تضعیف اثرات منفی عدم بخشش و کینه‌توزی مفید هستند (بارکاچیا و همکاران، 2019). بخشش می‌تواند مستقیماً با کمک به افراد در کنترل و مدیریت هیجانات، عامل محافظتی در برابر افسردگی و اضطراب باشد و در نتیجه سلامت عاطفی و بهزیستی روان‌شناختی را بهبود بخشد. هر چه سطح بخشش بیشتر باشد با سطح بالاتری از بهزیستی روانشناختی همبستگی مثبت دارد (جویتا و کوستانتی، 2018). در تبیینی دیگر، یافته‌های مربوط به پاسخ هورمونی بدن به عدم بخشش نشان می‌دهد که عدم بخشش در سطوح خاص کورتیزول¹⁷، تولید آدرنالین¹⁸ و تعادل سیتوکین¹⁹ منعکس می‌شود، با الگوهایی که به موازات آن‌هایی است که در افراد با استرس بالا گزارش ‌شده است. این الگوهای هورمونی، سیستم ایمنی را به خطر می‌اندازند و پیامدهای طولانی‌مدت آن منجر به انواع بیماری‌های مزمن می‌شود (کارنر-هوتولی‌یک، 2020). به عبارتی، بیماران مزمن که در بخشش مشکل ‌دارند، ممکن ‌است خشم، مشکلات روانی و ناتوانی ناشی از درد بیشتری نسبت به کسانی که بخشش بالاتری دارند، داشته باشند (مولن و همکاران، 2023). در طرف مقابل، پاسخ بدن به استرس در افرادی که بخشش را انجام داده‌اند نیز، در مقایسه با سایرینی که به عدم بخشش ادامه می‌دهند، بررسی‌ شده است. گزارش ‌شده است که بخشش منجر به تغییرات فیزیولوژیکی مفید می‌شود، از جمله ضربان قلب پایین، نسبت کلسترول پایین‌تر، کاهش فشار خون در حالت استراحت، تنش و استرس کمتر، کاهش رسانایی پوست (کارنر-هوتولی‌یک، 2020) و بهبود علائم در بیماران ام اس (ورث، 2017). همچنین بخشش ممکن‌ است مستقیماً سلامت را با کاهش خصومت و فشار قلبی عروقی، بافر سیستم ایمنی²⁰ (در سطح سلولی²¹، در سطح عصبی غدد درون‌ریز²² و از طریق انتشار آنتی بادی‌ها²³) و بهبود عملکرد سیستم عصبی مرکزی (از طریق آمیگدال²⁴، هیپوتالاموس²⁵ و عصب واگ²⁶) بهبود بخشد (مولن²⁷ و همکاران، 2023). پیامدهای بخشش، کاهش آشکار احساس گناه، خشم، استرس، نشخوار فکری، اجتناب، رفتارهای پرخطر سلامت و مکانیسم‌های مقابله ناسالم و همچنین افزایش عوامل مثبت چون همدلی، شفقت، حمایت اجتماعی، روابط با کیفیت بالا، مهارت‌های اجتماعی و مدیریت تعارض و ... می‌باشد. این ترکیب از مکانیسم‌ها منجر به کاهش عوامل خطر فیزیولوژیکی و سلامت روان و بهزیستی روان‌شناختی بیشتر می‌گردد (فوریه²⁸ و همکاران، 2020). همچنین این یافته با نتایج مطالعه اوتامی²⁹ و همکاران (2018) ناهمسو می‌باشد که گزارش کردند بخشش نقشی در بهزیستی روان‌شناختی نوجوانان ندارد که در توجیه نتیجه‌شان، ویژگی‌های مختص سن نوجوانی را دخیل دانستند که در بیماران مزمن بالاخص سنین بالاتر وجود ندارد.

مطالعه حاضر، با محدودیت‌هایی همراه بود. از جمله محدودیت مطالعه حاضر، نمونه‌گیری غیرتصادفی و حجم کم نمونه به علت عدم دسترسی کافی و عدم همکاری به علت شرایط خاص بیماران ام اس بود. همچنین نداشتن اطلاعات كافي پيرامون وضعیت اقتصادی، سابقه بيماري، سابقه روانپزشكي، بيماري‌هاي همراه، داروهاي مصرفي و ميزان مصرف و نقش آنها در حالات روان‌شناختي گروه نمونه مورد نظر، از محدودیت‌های دیگر مطالعه حاضر بود. علاوه بر این، اگرچه پرسش‌نامه‌های مورد استفاده جهت سنجش متغیرهای مطالعه حاضر از روایی و پایایی مناسبی برخوردار بودند، اما با توجه به خودگزارشی بودن، ممکن است پاسخ‌ها به علت شرایط نوسانی بیماری شرکت‌کنندگان، تحت‌تأثیر قرار گرفته باشند. در راستای محدودیت‌های ذکرشده، در صورت امکان، رفع آنها در مطالعات آتی توصیه می‌گردد.

منابع

آهنگرزاده رضایی، سهیلا؛ رسولی، مریم. (1394). بررسی ویژگی‌های روانسنجی نسخه فارسی مقیاس تاب‌آوری کانر و دیویدسون. مجله پرستاری و مامایی، ۱۳ (۹)، ۷۳۹-۷۴۷.

بیانی، علی‌اصغر؛ محمدکوچکی، عاشور؛ بیانی، علی. (1387). روایی و پایایی مقیاس به‌زیستی روانشناختی ریف. مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، 14 (2)، 146-151.

ذبیحی، نسرین؛ تیزدست، طاهر؛ و زربخش بحری، محمدرضا. (1402). اثربخشی آموزش مثبت‌اندیشی بر بهزیستی ذهنی، انعطاف‌پذیری کنشی و انسجام روانی در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو. مهارت‌های روانشناسی تربیتی، 14 (2)، 32-47.

نعمتی، شهروز. (1398). نقش تاب‌آوری و سخت‌رویی روان‌شناختی در پیش‌بینی بهزیستی روان‌شناختی مادران دارای کودکان با نارسایی‌های شناختی و سازگارانه. پژوهش‌نامه روانشناسی مثبت، 5 (3)، 1-12.

Akhtar, S., & Barlow, J. (2018). Forgiveness therapy for the promotion of mental well-being: A systematic review and meta-analysis. Trauma, Violence, & Abuse, 19 (1), 107-122.

Akhtar, S., Dolan, A., & Barlow, J. (2017). Understanding the relationship between state forgiveness and psychological wellbeing: A qualitative study. Journal of religion and health, 56, 450-463.

Barcaccia, B., Pallini, S., Pozza, A., Milioni, M., Baiocco, R., Mancini, F., & Vecchio, G. M. (2019). Forgiving adolescents: Far from depression, close to well-being. Frontiers in Psychology, 10, 1725.

Connor, K. M., & Davidson, J. R. (2003). Development of a new resilience scale: The Connor‐Davidson resilience scale (CD‐RISC). Depression and anxiety, 18(2), 76-82.

Di Cara, M., Grezzo, D., Palmeri, R., Lo Buono, V., Cartella, E., Micchia, K., & et al. (2022). Psychological well-being in people with multiple sclerosis: a descriptive review of the effects obtained with mindfulness interventions. Neurological sciences. official journal of the Italian Neurological Society and of the Italian Society of Clinical Neurophysiology, 43 (1), 211–217.

Fourie, M. M., Hortensius, R., & Decety, J. (2020). Parsing the components of forgiveness: psychological and neural mechanisms. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 112, 437-451.

Fymat, A. L. (2023). Multiple sclerosis: I. Symptomatology and etiology. Neurology and Psychology Research J, 4 (1), 1-46.

García, B. E. C., Belesaca, L. E. S., Peláez, K. S. S., Ávila, E. E. I., Pérez, J. A. R., Rodas, D. G. C., & Armijos, C. M. V. (2022). Multiple sclerosis. a scientific review from 2016 to 2022. EPRA International Journal of Multidisciplinary Research (IJMR), 8 (8), 181-184.

Giovannetti, A. M., Pakenham, K. I., Presti, G., Quartuccio, M. E., Confalonieri, P., Bergamaschi, R., . . . & Solari, A. (2022). A group resilience training program for people with multiple sclerosis: Study protocol of a multi-centre cluster-randomized controlled trial (multi-READY for MS). PloS one, 17 (5), e0267245.

Govindhan, E., Pavithra, J., Yuvaraj, K., & Muralidharan, P. (2023). A comprehensive review on multiple sclerosis: It’s etiology, symptoms, epidemiology and current therapeutic approaches. International Journal of Science and Research Archive, 8 (2), 462-474.

Hong, J., Mreydem, H. W., Abou Ali, B. T., Saleh, N. O., Hammoudi, S. F., Lee, J., . . . & Chung, S. (2022). Mediation effect of self-efficacy and resilience on the psychological well-being of Lebanese people during the crises of the COVID-19 pandemic and the Beirut explosion. Frontiers in psychiatry, 12, 733578.

Juwita, V. R., & Kustanti, E. R. (2018). Hubungan antara pemaafan dengan kesejahteraan psikologis pada korban perundungan. Jurnal Empati, 7(1), 274-282.

Karner-Huțuleac, A. (2020). Forgiveness, unforgiveness and health. Journal of Intercultural Management and Ethics, 3 (2), 51-58.

Kasser, S. L., & Zia, A. (2020). Mediating role of resilience on quality of life in individuals with multiple sclerosis: a structural equation modeling approach. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 101 (7), 1152-1161.

King, F. (2021). Forgiveness, anger and stress in patients with Fibromyalgia syndrome and controls (Doctoral dissertation, lmu).

Mullen, L. M., Bistany, B. R., Kim, J. J., Joseph, R. A., Akers, S. W., Harvey, J. R., & Houghton, A. (2023). Facilitation of forgiveness: Impact on health and well-being. Holistic Nursing Practice, 37 (1), 15-23.

Novak, A. M., & Lev-Ari, S. (2023). Resilience, stress, well-being, and sleep quality in multiple sclerosis. Journal of Clinical Medicine, 12 (2), 716.

Pakenham, K. I., Mawdsley, M., Brown, F. L., & Burton, N. W. (2018). Pilot evaluation of a resilience training program for people with multiple sclerosis. Rehabilitation psychology, 63 (1), 29.

Ploughman, M., Downer, M. B., Pretty, R. W., Wallack, E. M., Amirkhanian, S., Kirkland, M. C., & et al. (2020). The impact of resilience on healthy aging with multiple sclerosis. Quality of Life Research, 29 (10), 2769-2779.

Rezaei, S., Arfa, M., & Rezaei, K. (2020). Validation and norms of Rye forgiveness scale among Iranian university students. Current Psychology, 39, 1921-1931.

Rye, M. S., Loiacono, D. M., Folck, C. D., Olszewski, B. T., Heim, T. A., & Madia, B. P. (2001). Evaluation of the psychometric properties of two forgiveness scales. Current psychology, 20, 260-277.

Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. Journal of personality and social psychology, 57 (6), 1069.

Ryff, C. D. (2014). Psychological well-being revisited: Advances in the science and practice of eudaimonia. Psychotherapy and psychosomatics, 83 (1), 10-28.

Ryff, C. D., & Keyes, C. L. M. (1995). The structure of psychological well-being revisited. Journal of personality and social psychology, 69 (4), 719. https: //doi. org/https: //doi. org/10. 1037/0022-3514. 69. 4. 719

Singh, H., & Sharma, U. (2018). Effect of forgiveness on psychological well-being. Indian Journal of Positive Psychology, 9 (2).

Tay, P. K. C., & Lim, K. K. (2020). Psychological resilience as an emergent characteristic for well-being: a pragmatic view. Gerontology, 66 (5), 476-483.

Utami, M. S., Praptomojati, A., Wulan, D. L. A., & Fauziah, Y. (2018). Self-esteem, forgiveness, perception of family harmony, and subjective well-being in adolescents. International Journal of Research Studies in Psychology, 7(1), 59-72.

Worth, B. (2017). Outwitting Multiple Sclerosis: How Forgiveness Helped Me Heal My Brain by Changing My Mind. Independently published, 103 pages. https: //www. goodreads. com/book/show/35431402-outwitting-multiple-sclerosis

[1] Giovannetti

[2] Hong

[3] Ploughman

[4] Tay & Lim

[5] Pakenham

[6] Adversarial growth

[7] Giovannetti

[8] Tay & Lim

[9] Mullen

[10] Karner-Huțuleac

[11] Barcaccia

[12] Juwita & Kustanti

[13] Singh & Sharma

[14] Akhtar & Barlow

[15] Akhtar

[16] Worth

[17] Cortisol levels

[18] Adrenaline production

[19] Cytokine balance

[20] Buffering the immune system

[21] Cellular level

[22] Neuro-endocrine level

[23] Release of antibodies

[24] Amygdala

[25] Hypothalamus

[26] Vagal nerve

[27] Mullen

[28] Fourie

[29] Utami

$C:\Users\ALI\Desktop\Picture5.jpg$

Quarterly Journal of Educational Psychology Skills

Islamic Azad University Tonekabon Branch

Vol. 15, No. 2, summer 2024, No 58

The Role of Resilience and Forgiveness in Predicting the Psychological Well-Being of Patients with Multiple Sclerosis

Mehri Falahi Mishamandani1, Bahman Akbari2*, Fatemeh Rabipour3

1) M.A. Department of Psychology, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran

2) Professor, Department of Psychology, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran

3) Department of Psychology, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran

Abstract

Keywords: Resilience, Forgiveness, Psychological Well-being, Multiple Sclerosis

Evaluating the effectiveness of process of contact with procrastination methods on academic self-regulating of students
Print Date : 2017-12-22
Investigating the effect of cultural intelligence on academic entrepreneurship to present a model
Print Date : 2019-02-20
Identification and ranking of competence management dimensions in Tehran Islamic Azad University units
Print Date : 2021-11-22
Comparison of the Effectiveness of Computer Games with Traditional Iranian Games on Cognitive Flexibility and Response Inhibiting of Students with Mathematical Learning Disorder
Print Date : 2019-05-22
The relationship between negative perfectionism and academic procrastination: the mediator and moderator roles of test anxiety and self-compassion
Print Date : 2020-05-21
The Effectiveness of Integrated Education on Communication Skills and Resilience on Mental Health of Parents of children with mental disabilities
Print Date : 2021-05-22

Share To

Article Url

The Role of Resilience and Forgiveness in Predicting the Psychological Well-Being of Patients with Multiple Sclerosis