The Relationship between Mother-Child Interaction, Mother's Anxiety and Depression with Aggressiveness of Elementary School Boy Students in District 1 of Rasht City

Subject Areas : Journal of Educational Psychology

Elham Abedinzadeh ¹ , Mohsen Moshkbid Haghighi ^{2 *}

1 - M.A. Department of Psychology, Simaye Danesh Institute of Higher Education, Rasht, Iran
2 - Assistant Professor, Department of Psychology, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran

Received: 2024-07-23 Accepted : 2024-09-07 Published : 2024-09-09

Keywords: Mother-Child Interaction, Anxiety, Depression, Aggression, Students,

Abstract :

  This research was conducted with the aim of investigating the relationship between mother-child interaction, mother's anxiety and depression with aggression of students. The type of descriptive research and its method was correlational. The statistical population included all the male students of the 6th grade of elementary education schools in the 1st district of Rasht in the academic year of 2023-2024 along with their mothers (870), of which a sample of 205 students and 205 mothers was selected by sampling method. Clusters were randomly selected. Aggression questionnaires by Eyseng and Glenn Wilson (1975), assessment of mother-child relationship by Russ (1980) and hospital anxiety and depression by Sigmon and Snaith (1983) were used to collect the required data. Parametric statistical tests of Pearson's correlation coefficient and multiple regression were used to analyze the data. The findings showed that there is a relationship between mother-child interaction and aggression of male students (P<0.05 and r=0.16), between mother's anxiety and students' aggression (P<0.05 and r=0.24) and between mother's depression and Aggression of male students (P˂0.05 and r=0.19) has a significant relationship, and a total of 14.6 percent of the changes in male students' aggression is explained by the three mentioned variables. Based on the mentioned findings, it can be concluded that the improvement of mother-child interaction and the reduction of mother's anxiety and depression lead to the reduction of male children's aggression.

 

 

References:

شیبانی¬فر، رضا؛ گودرزی، زهره؛ گودرزی، سارا و هاشمی، سیدسهیل. (1398). رابطه استرس و پذیرش/ طرد مادران با پرخاشگری کودکان دارای اختلال یادگیری شهرستان بروجرد. اولین کنفرانس ملی کودکان استثنایی از منظر روانشناسی تربیتی، علوم شناختی و آسیب شناختی.
شیخ¬الاسلامی، علی؛ اسدالهی، الهام و محمدی، نسیم. (1396). پیش بینی پرخاشگری نوجوانان بزهکار بر اساس راهبردهای حل مسأله و مهارت¬های ارتباطی. مجله سلامت اجتماعی، 4(3)، 219-209.
شیرالی¬نیا، خدیجه؛ ایزدی، معصومه و اصلانی، خالد. (1398). نقش واسطه‌ای استرس فرزندپروری، کیفیت رابطه مادر-کودک و سلامت روان مادر در رابطه بین فرزندپروری ذهن‌آگاهانه و مشکلات رفتاری کودکان. فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان¬درمانی، 10(38)، 146-135.
شیرزادی، پرستو؛ امینی، نرگس و اصغرپور، زهرا. (1399). رابطه اضطراب کرونا در مادران با تعامل والد- کودک و پرخاشگری کودکان در ایام قرنطینه. فصلنامه خانواده پژوهی، 16(62)، 154-139.
فتحی نژاد، مریم؛ عابدینی، صدیقه و محسنی، شکرالله. (1395). بررسی تأثیر کلاس های آمادگی دوران بارداری بر اضطراب مادران مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی هرمزگان. مجله مراقبت¬های پیشگیرانه در پرستاری و مامایی، 6(6)، 33-24.
کریمی، عشرت؛ افشار، رضا؛ ماندگار، مهری و عتیقی، الهام. (1401). بررسی رابطه افسردگی و پرخاشگری مادران با میزان بیش¬فعالی و پرخاشگری دانش¬آموزان ابتدایی مدارس دولتی دخترانه شهر سیرجان. مجله مطالعات اسلامی ایرانی خانواده، 2(4)، 82-70.
Agazzi, H., Tan, S.Y., Ogg, J., Armstrong, K., Kirby, R.S. (2017). Does parent- child interaction therapy reduce maternal stress, anxiety, and depression among mothers of children with autism spectrum disorder? Child & Family Behavior Therapy, 39(4), 283-303.
Akin, A. (2014). Self-efficacy, achievement goals and depression, anxiety, and stress: A structural equation modeling. World Applied Sciences Journal, 3(5), 725-732.
Dreidi, M., Asmar, I., Tawafsha, A., Syam, B., Izzaldeen, H., Nassar, W., Barakat, I. (2024). The effects of mother-child relationship and mother's personality traits on Child's emotional and behavioral well-being. Journal of Neonatal Nursing, Available online 25 January 2024, In Press, Corrected Proof.
Dunn, J.M., Fait, H.F. (2020). Special physical education: adapted, individualized developmental. The university of viriginia, W.C. Brown.
Jia, L., Zhang, Z., Li, R., Zha, J., Fang, P., He, H., Wan, Y. (2024). Maternal parenting stress and social-emotional problems of Chinese preschoolers: The role of the mother-child relationship and maternal adverse childhood experiences. Journal of Affective Disorders, 350, 188-196.
Kirkby, R.J., Linder, H. (2020). Exercise is linked to reductions in anxiety but not premenstrual syndrome in women with prospectively assesed symptoms. Academic Search Premier, 33(2), 222-230.
Petcharat, M., Liehr, P. (2017). Mindfulness training for parents of children with special needs: Guidance for nurses in mental health practice. Journal of Child and Adolescent Psychiatric Nursing, 30(1), 35-46.‏
Nguyen, T., Schleihauf, H., Kayhan, E., Matthes, D., Vrtička, P., Hoehl, S. (2020). The effects of interaction quality on neural synchrony during mother-child problem solving. cortex, 124, 235-249.
Xu, Y., Zhou, Y., Zhao, J., Xuan, Z., Li, W., Han, L., Liu, H. (2021). The relationship between shyness and aggression in late childhood: The multiple mediation effects of parent-child conflict and self-control. Personality and Individual Differences, 182, 111058.

Full-Text:



 

          فصلنامه مهارت های روانشناسي تربيتي

         دانشگاه آزاد اسلامي واحد تنكابن

         سال پانزدهم، شماره دوم، تابستان 1403، پیاپی 58 

            صص  59-51

 

 

رابطه بین تعامل مادر-کودک، اضطراب و افسردگی مادر با پرخاشگری دانش آموزان پسر دوره ابتدایی ناحیه یک شهر رشت

 

الهام عابدین زاده1، محسن مشکبید حقیقی2*

 

1) کارشناسی ارشد، گروه روان­شناسی، مؤسسه آموزش عالی سیمای دانش، رشت، ایران

2) استادیار گروه روانشناسی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران 

 

*نویسنده مسئول:       [e-mail]

 

تاريخ دريافت مقاله  02/05/1403               تاريخ پذيرش مقاله  17/06/1403

چکیده

این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین تعامل مادر-کودک، اضطراب و افسردگی مادر با پرخاشگری دانش آموزان انجام شد. نوع پژوهش توصیفی و روش آن همبستگی بود. جامعه آماری شامل تمامی دانش‌آموزان پسر پایه ششم ابتدایی مدارس آموزش و پرورش ناحیه 1 شهر رشت در سال تحصیلی 1403-1402 به همراه مادرانشان (870) بود که از بین آن‌ها نمونه‌ای به تعداد 205 دانش آموز و 205 نفر مادر به روش نمونه گیری تصادفی خوشه‌ای انتخاب شدند. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه‌های پرخاشگری آیزنگ و گلین ویلسون (1975)، ارزیابی رابطه مادر-فرزند روس (1980) و اضطراب و افسردگی هاسپیتال زیگمون و اسنایت (1983) استفاده شد. برای تحلیل داده ها از آزمونهای آماری پارامتریک ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه استفاده شد. یافته ها نشان داد بین تعامل مادر-کودک و پرخاشگری دانش آموزان پسر (05/0P˂ و 16/0r=)، بین اضطراب مادر و پرخاشگری دانش‌آموزان (05/0P˂ و 24/0r=) و بین افسردگی مادر و پرخاشگری دانش‌آموزان پسر (05/0P˂ و 19/0r=) رابطه معنی‌دار وجود دارد و مجموعاً 6/14 درصد تغییرات پرخاشگری دانش‌آموزان پسر با سه متغیر مذکور تبیین می‌گردد. بر اساس یافته‌های مذکور می‌توان نتیجه‌گیری کرد که بهبود تعامل مادر-کودک و کاهش اضطراب و افسردگی مادر سبب کاهش پرخاشگری فرزندان پسر می‌گردد.

 

   واژه­های کلیدی: تعامل مادر-کودک، اضطراب و افسردگی، پرخاشگری، دانش آموزان

 

 

مقدمه

مربیان و روانشناسان در حوزه آموزش و پرورش با چالش­های متعددی روبرو هستند که پرخاشگری¹ دانش­آموزان نمونه­ای از آن است. پرخاشگري رفتار قابل مشاهده به قصد آسیب رساندن به دیگران تعریف می­شود. رفتارهاي ضداجتماعي و پرخاشگري در زمره شايع­­ترين علل ارجاع كودكان و نوجوانان به كلينيك­هاي بهداشت رواني هستند. عدم مهار رفتار پرخاشگرانه علاوه براينكه مي­تواند موجب ايجاد مشكلات بين فردي و جرم شود، درون‌ريزي² را نيز به همراه دارد و موجب بروز انواع مشكلات جسمي و رواني، مانند زخم معده، سردرد و افسردگي مي­شود (شیخ الاسلامی و همکاران، 1396). ماتسون³ (2017) معتقد است كه انواع شديد مشكلات رفتاري مي­تواند بسيار خطرناك باشد. به رشد شخصي صدمه بزند، فرصت‌هاي يادگيري و رفتار سازگارانه را كاهش داده و سرانجام كيفيت زندگي شخصي را تحت تأثير قرار دهد. رفتار پرخاشگرانة دوران كودكي مي­تواند به عنوان يك عامل پيش­بيني كننده براي بزهكاري، سوء‌مصرف مواد، افسردگي و افت تحصيلي باشد. شواهد نشان مي­دهد كه رفتار ضداجتماعي دوران خردسالي با ناتواني­هاي دوران بزرگسالي در ارتباط است (دان و فایت⁴، 2020).

   عوامل مختلفی می‌تواند در شکل‌گیری پرخاشگری فرزندان نقش داشته باشد که تعامل مادر-کودک⁵ از جمله آنها است. موضوع تعامل مادر-کودک از مهمترین منبع­های مشکلات والدگری می‌باشد که با مرتفع شدن آن می­توان از بسیاری از محدودیت­های ناشی از نبود ارتباط مناسب میان والدین و کودکان پیشگیری نمود (نگویان و همکاران⁶، 2020). تعامل مادر-کودک از جمله روابط اساسی و مهم به‌منظور برقراری عشق و امنیت می‌باشد و ترکیبی از احساسات، رفتارها و انتظاراتی می‌باشد منحصر به والدین خاص و نیز یک کودک خاص نمی‌باشد. این تعامل ابتدایی­ترین معرف دنیای ارتباطات برای کودک می­باشد و احساس امنیت و صمیمیت به‌صورت مستقیم در این روابط دارای ریشه است. والدين متعددی در فضا و زمان مشترك با كودكان خود به سر مي­برند، ولی با نیازهای کودک و احساسات او بيگانه هستند (پتچارات و لایهر⁷، 2017). مطالعات پیشین نشان داده ­است كه در ارتباط با تعامل والدين-فرزندان دو موضوع حیاتی وجود دارد: پذيرش فرزندان از طرف والدين و مهار فرزندان از سوی والدين که این موارد می­تواند در تعیین نوع رفتار فرزندان والدین نقش داشته باشد. بهبود تعامل والد-فرزند سبب کاهش اضطراب، استرس و افسردگی والدین دارای کودکان پرخاشگر می­شود (آگازی و همکاران⁸، 2017). شیبانی‌فر و همکاران (1398) در نشان دادند بین استرس ادراک شده مثبت مادران با رفتار پرخاشگری فکر پرخاشگری، احساس پرخاشگری و پرخاشگری کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری رابطه منفی و معنادار وجود داشت. شیرالی‌نیا و همکاران (1398) در پژوهشی دریافتند نقش واسطه­ای استرس فرزندپروری، سلامت روان و کیفیت رابطه مادر-کودک در رابطه بین مشکلات رفتاری کودکان معنادار است. دریدی و همکاران⁹ (2024) در پژوهشی نشان دادند کیفیت رابطه مادر و کودک بر بهزیستی عاطفی و رفتاری کودک تأثیر دارد. نتایج پژوهش ژو و همکاران¹⁰ (2021) حاکی از این است زمانی که سطح کمرویی در اواخر کودکی بیشتر بود، پرخاشگری کودکان قوی‌تر بود و تعارض و خودکنترلی والدین-کودکی نقش‌های میانجی متعددی بین کمرویی و پرخاشگری داشت.

   علاوه بر این اضطراب¹¹ مادران می‌تواند نقش مؤثری در پرخاشگری کودکان داشته باشد. اضطراب در نظريه راجرز عبارت است از؛ وجود تجارب و ادراكات ناهماهنگ با خودپنداره فرد است. به عقيده راجرز فرد روان­نژند (روان­رنجور) مضطرب فردي است كه تجارب زندگي او با خويشتن‌پنداره او گاهي ناهماهنگ و گاهي حتي در تضاد است. به همين دليل راجرز معتقد است براي جلوگيري و كاهش اضطراب، فرد مضطرب از طريق استفاده از دو مكانيزم انكار و تحريف سعي مي­كند بين خود واقعي و زمینۀ تجربي خود تعادل ايجاد كند (کرکبی و لیندر¹²، 2020). بر اساس موضع­گیری­های گوناگون متخصصان، تعاریف گوناگونی برای اضطراب ارائه شده است. هر کسی دچار اضطراب می­شود و آن تشویشی فراگیر، ناخوشایند و مبهم است که اغلب علائم دستگاه خودکار نظیر سردرد، تعریق، تپش قلب، احساس تنگی نفس در سینه و ناراحتی مختصر معده نیز با آن همراه است (فتحی­نژاد و همکاران، 1395). شیرزادی و همکاران (1399) در پژوهشی اعلام کردند بین اضطراب در مادران با پرخاشگری در کودکان رابطه مثبت معنادار وجود دارد. جیا و همکاران¹³ (2024) در پژوهشی نتیجه گرفتند اضطراب والدینی مادر، مشکلات اجتماعی-عاطفی کودکان را به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از طریق رابطه مادر-کودک پیش‌بینی می‌کند.

   سازه دیگری که نقش تعیین‌کننده‌ای در پرخاشگری کودکان دارد افسردگی¹⁴ مادران می­باشد. افسردگی حالت مرضی عاطفی است که با احساس نومیدی، بی­کفایتی، گناه و بی­ارزشی همراه است. خصوصیات اصلی حالات افسردگی، کاهش عمیق میل به فعالیت­های لذت­بخش روزمره، مثل معاشرت، تفریح، ورزش، غذا و روابط جنسی است. برآوردها نشان می­دهند که تا سال 2020 افسردگی به عنوان دومین علت عمده بیماری پس از بیماری­های قلبی باشد (آگین¹⁵، 2014). افسردگی بین افراد جامعه مسأله­ای بااهمیت است زیرا از یک سو باعث هدر رفتن سرمایه جامعه می­گردد و از سوی دیگر، از میزان موفقیت و کارآمدی آنان می­کاهد و افراد را از رسیدن به جایگاه رفیع علمی و اجتماعی باز می­دارد. کریمی و همکاران (1401) در پژوهشی نتیجه گرفتند بین افسردگی مادران با میزان پرخاشگری دانش­آموزان ابتدایی مدارس دولتی دخترانه شهر سیرجان رابطه معنادار وجود دارد.

   با توجه به اینکه پرخاشگری کودکان می‌تواند ناشی از مشکلات روانشناختی والدین به ویژه مادرانشان باشد و یا نوع تعامل والدین با کودکان در ایجاد و تشدید مشکلات فرزندان سهیم باشد، تحقیق حاضر درصدد پاسخگویی به این سؤال بود که چه رابطه­ای میان متغیرهای پیش­بین تعامل مادر-کودک، اضطراب و افسردگی مادر و پرخاشگری دانش­آموزان پسر وجود دارد؟

 

روش­ شناسی

نوع این پژوهش توصیفی بود که به روش همبستگی انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی دانش‌آموزان پسر پایه ششم ابتدایی مدارس آموزش و پرورش ناحیه 1 شهر رشت در سال تحصیلی 1403-1402 و مادران آن‌ها هستند. تعداد این دانش‌آموزان 435 نفر می‌باشد و با تعداد مادران این دانش‌آموزان، جامعه آماری تحقیق شامل 870 نفر است. با در نظر گرفتن حجم مندرج در جدول مورگان، تعداد 205 نفر دانش‌آموز پسر به همراه 205 نفر مادرانشان (جمعاً 410 نفر) انتخاب شده‌اند. جهت اطمینان از توانایی درک دانش‌آموزان از محتوای پرسشنامه‌ها، نمونه تحقیق از میان دانش‌آموزان پایه ششم انتخاب شده‌اند. معیارهای ورود آزمودنی­ها به مطالعه شامل؛ علاقه­مند به همکاری در پژوهش، فاقد هرگونه بیماری جسمی و روانی، دانش­آموزان پسر و تحصیل در پایه ششم ابتدایی شهر رشت بود. همچنین معیارهای خروج شامل؛ عدم علاقه­مندی به همکاری در پژوهش و بی­پاسخ گذاشتن حداقل 5 درصد از سؤالات پرسشنامه­ها بود. از سوی دیگر ملاحظات اخلاقی به شرح ذیل رعایت شد: 1) پیش از شروع مطالعه، شرکت کنندگان از موضوع و روش اجرا مطالعه مطلع شدند. 2) پژوهشگر متعهد شد تا از اطلاعات خصوصی و شخصی آزمودنی­ها محافظت نماید. 3) پژوهشگر متعهد شد نتایج پژوهش را در صورت تمایل آزمودنی­ها، برای آن­ها تفسیر نماید. 4) در صورت مشاهده هرگونه ابهام، راهنمایی­های لازم به آزمودنی­ها ارائه شد. 5) مشارکت در پژوهش هیچگونه بار مالی برای شرکت کنندگان بدنبال نداشت و 6) این پژوهش با موازین فرهنگی آزمودنی­ها و جامعه هیچ­گونه مغایرتی نداشت. برای جمع­آوری داده­های مورد نیاز از پرسشنامه­های شرح زیر استفاده شد:

   - پرسشنامه ارزیابی رابطه مادر-فرزند: این مقیاس توسط روس¹⁶ (1980) تهیه شده و دارای 48 سؤال می باشد. پاسخ دهندگان بر اساس طیف 5 درجه­ای لیکرت شامل؛ کاملاً مخالفم (1)، مخالفم (2)، نمی­توانم تصمیم بگیرم (3)، موافقم (4) و کاملاً موافقم (5) به این پرسشنامه پاسخ می­دهند. نمره­ای که فرد در این مقیاس به دست می­آورد بین 48 تا 240 و خط برش آن نیز 144 می باشد. روس ضمن تأیید روایی این ابزار از طریق تحلیل عاملی، پایایی آن را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 68/0 گزارش کرده است. خانجانی (1395) نیز ضمن تأیید روایی صوری این ابزار با استفاده از نظرات متخصصات روانشناسی، پایایی آن را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 75/0 به دست آورده است.

   - پرسشنامه اضطراب و افسردگی هاسپیتال: این پرسشنامه توسط زیگمون و اسنایت¹⁷ (1983) ساخته شده و دارای 14 سؤال و 2 خرده مؤلفه شامل؛ نشانه‌های اضطراب (سؤالات؛ 1، 4، 5، 8، 9، 12 و 13) و نشانه‌های افسردگی (سؤالات؛ 2، 3، 6، 7، 10، 11 و 14) است. پاسخگویی به سؤالات در یک مقیاس 4 درجه­ای (0، 1، 2 و 3) صورت می­گیرد. مؤلفان نمره 11 را به عنوان نقطه برش اعلام کردند که نمره بالاتر از آن از اهمیت بالینی برخوردار است. پرسشنامه مذکور را مادران تکمیل کردند. زیگمون و اسنایت (1983) ضمن تأیید روایی این پرسشنامه با استفاده از روش تحلیل عاملی، پایایی آن را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای مؤلفه اضطراب 85/0 و برای مؤلفه افسردگی 71/0 محاسبه کردند. همچنین صدوقی و همکاران (1396) در پژوهشی ضمن تأیید روایی صوری پرسشنامه مذکور با استفاده از نظرات متخصصان روانشناسی، ضریب آلفای کرونباخ برای مؤلفه اضطراب 82/0 و برای مؤلفه افسردگی 82/0 گزارش کردند.

   - پرسشنامه پرخاشگری: این پرسشنامه توسط باس و پری¹⁸ (1992) ساخته شده و دارای 29 سؤال در طیف 5 درجه­ای (خیلی­زیاد، زیاد، کم، خیلی­کم و اصلاً) نمره­گذاری می­شود. این پرسشنامه دارای 4 خرده مقیاس با عنوان؛ پرخاشگری کلامی، پرخاشگری فیزیکی، خشم و خصومت می­باشد. حداقل و حداکثر نمره آن به ترتیب 29 و 145 و خط برش آن نیز 87 می­باشد. باس و پری (1992) روایی این پرسشنامه را به روش تحلیل عاملی 66/0 و پایایی آن را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 74/0 محاسبه کرده­اند. همچنین حسینی و همکاران (1398) پایایی این پرسشنامه را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ  86/0 محاسبه کرده­اند.

   به منظور تجزیه و تحلیل داده­ها در بخش توصیفی از میانگین و انحراف معیار و در بخش استنباطی از آزمون­های آمار استنباطی همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه به کمک نرم­افزار SPSS26 استفاده شد. همچنین سطح معنا­داری برای تمامی آزمون­ها 05/0 لحاظ گردید.

 

یافته­ها

شرکت­کنندگان این پژوهش تعداد 205 نفر از دانش­آموزان پسر پایه ششم ابتدایی و نیز 205 نفر از مادران همان دانش­آموزان بودند. میانگین و انحراف معیار سن دانش­آموزان 21/0±  97/12 سال بود. از سوی میانگین و انحراف معیار سن مادران دانش­آموزان مذکور 03/6±  45/36 سال بود. همچنین میانگین و انحراف معیار تعداد اعضای خانواده آزمودنی­ها 10/1±  05/4 نفر بود. در جدول 1 یافته­های توصیفی و ماتریس همبستگی متغیرهای پژوهش گزارش شده است. 

 

 

 

 

 

 

---

[1]  -Aggression

[2] - Importing

[3] - Matson

[4] - Dunn & Fait

[5]  -Mother-Child Interaction

[6] - Nguyen et al

[7] - Petcharat & Liehr

[8] - Agazzi et al

[9]  -Dreidi et al

[10] - Xu et al

[11]  -Anxiety

[12] - Kirkby & Linder

[13] - Jia et al

[14]  -Depression

[15] - Akin

[16]  -Ross

[17]  -Zigmond & Snaith

[18]  -Buss & Perry

جدول 1. ماتریس همبستگی متغیرهای پیش­بین و ملاک

متغیر	تعامل مادر-کودک	اضطراب مادر	افسردگی مادر	پرخاشگری
تعامل مادر-کودک	1
اضطراب مادر	266/0-**	1
افسردگی مادر	317/0-**	299/0**	1
پرخاشگری	168/0-*	242/0*	193/0*	1
میانگین	64/164	06/13	74/10	00/86
انحراف معیار	67/3	41/0	23/0	95/6
کجی	114/0	055/0	063/0-	854/0-
کشیدگی	864/0-	44/1-	37/0	986/0
کولموگروف- اسمیرنف	090/0p>	169/0p>	208/0p>	374/0p>

                                                                                                                                                                              01/0 p<** ،05/0 p<*                    

 

   جدول 1 ماتریس همبستگی متغیرهای پژوهش را نشان می‌دهد. نتایج نشان داد بین تعامل مادر-کودک با پرخاشگری فرزندان رابطه منفی و معنادار و بین اضطراب و افسردگی مادر با پرخاشگری فرزندان رابطه مثبت و معنادار وجود دارد (05/0>P). پیش از تحلیل داده­ها با روش رگرسیون، مفروضه­های آن بررسی شد. فرض نرمال بودن داده­ها به­دلیل قرار داشتن مقدار کجی و کشیدگی در دامنه 2+ تا 2- برای همه متغیرها تأیید شد. از سوی دیگر برای بررسی وضعیت نرمالیته داده­ها از آزمون کولموگروف-اسمیرنف استفاده شد. با توجه به معنادار نشدن این آزمون، فرض نرمال بودن توزیع داده­­ها رد نشد (05/0p>). بر همین اساس استفاده از تحلیل رگرسیون مجاز است.

 

جدول 2. مدل تحلیل رگرسیون

R	مجذور R	مجذور R تعدیل شده	F	Sig.
344/0	193/0	146/0	242/4	001/0

 

 

   بر اساس نتایج جدول 2 متغیر تعامل مادر-کودک، اضطراب مادر و افسردگی مادر 6/14 درصد از واریانس متغیر وابسته (پرخاشگری فرزندان) را تبیین می­کنند.

 

 

جدول 3. نتایج ضرایب رگرسیونی برای پیش­بینی پرخاشگری فرزندان بر اساس تعامل مادر-کودک، اضطراب و افسردگی مادر

ضرایب غیراستاندارد                                   ضرایب استاندارد                                            B             خطای استاندارد           Beta                   t                    معناداری
مقدار ثابت	198/50	187/5	-	678/9	001/0
تعامل مادر-کودک	069/0	026/0	199/0	650/2	009/0
اضطراب مادر	117/0	050/0	171/0	320/2	021/0
افسردگی مادر	157/0	109/0	104/0	436/1	047/0

 

 

   بر اساس نتایج جدول 3 مقدار تی به­دست آمده برای متغیرهای پیش­بین تعامل مادر-کودک، اضطراب و افسردگی مادر معنادار است که نشان می­دهد این متغیرها با ضریب بتای 199/0 (برای متغیر تعامل مادر-کودک)، ضریب بتای 171/0 (برای متغیر اضطراب مادر) و ضریب بتای 104/0 (برای متغیر افسردگی مادر) نقش معناداری در پیش­بینی متغیر وابسته (پرخاشگری فرزندان) دارد (05/0>P).

 

بحث و نتیجه­گیری

این پژوهش با هدف ­پیش­بینی پرخاشگری دانش­آموزان پسر پایه ششم ابتدایی بر اساس تعامل مادر-کودک، اضطراب و افسردگی مادر انجام شد. نتایج نشان­ داد نتایج نشان داد بین تعامل مادر-کودک و پرخاشگری دانش­آموزان پسر رابطه معنادار وجود دارد. به‌گونه‌ای که با بهبود تعامل مادر-کودک، پرخاشگری کودک کاهش می‌یابد. این یافته در راستای پژوهش‌های شیرزادی و همکاران (1399) شیرالی‌نیا و همکاران (1398)، جیا و همکاران (2024) و دریدی و همکاران (2024) قرار دارد. در تبیین این یافته می‌توان گفت موضوع تعامل مادر-کودک از مهمترین منبع­های مشکلات والدگری می‌باشد که با مرتفع شدن آن می­توان از بسیاری از محدودیت­های ناشی از نبود ارتباط مناسب میان والدین و کودکان پیشگیری نمود. تعامل مادر-کودک از جمله روابط اساسی و مهم به‌منظور برقراری عشق و امنیت می‌باشد و ترکیبی از احساسات، رفتارها و انتظاراتی می‌باشد منحصر به والدین خاص و نیز یک کودک خاص نمی‌باشد. این تعامل ابتدایی­ترین معرف دنیای ارتباطات برای کودک می­باشد و احساس امنیت، عشق و صمیمیت به‌صورت مستقیم در این روابط دارای ریشه است. والدين متعددی در فضا و زمان مشترك با كودكان خود به سر مي­برند، ولی با نیازهای کودک و احساسات او بيگانه هستند. مطالعات پیشین نشان داده ­است كه در ارتباط با تعامل والدين-فرزندان دو موضوع حیاتی وجود دارد: پذيرش فرزندان از طرف والدين و مهار فرزندان از سوی والدين. هر دوی این موارد می‌تواند در تعیین نوع رفتار فرزندان و بازتاب آن در والدین نقش داشته باشد. بهبود تعامل والد-فرزند سبب کاهش اضطراب، استرس و افسردگی والدین دارای کودکان پرخاشگر می­شود.

   در بخش دیگری نتایج نشان داد بین اضطراب مادر و پرخاشگری دانش­آموزان پسر رابطه وجود دارد. نتایج نشان داد بین اضطراب مادر و پرخاشگری دانش­آموزان پسر رابطه معنادار وجود دارد. به‌گونه‌ای که با افزایش اضطراب مادر، پرخاشگری کودک کاهش می‌یابد. این یافته در راستای پژوهش‌های شیبانی‌فر و همکاران (1398) و ژو و همکاران (2021) قرار دارد. در تبیین این یافته می‌توان گفت نظریه‌پردازان انسان‌گرا بر این باورند که اختلال‌های اضطرابی مانند هر اختلال روانی دیگر، هنگامی بروز می‌کنند که افراد خود را صادقانه مورد پذیرش قرار نمی­دهند و در عوض، به افکار و تغییر افکار، هیجان‌ها و رفتار خود می‌پردازند. این موضع‌گیری‌های دفاعی در نهایت، آن‌ها را دچار اضطراب مفرط و ناتوانی در استفاده از نیروهای بالقوه انسانی را در پی دارد. دیدگاه "انسان‌گرا" درباره چگونگی گسترش اختلال‌های هراسی و اضطرابی در آثار راجرز به‌خوبی بیان شده است. وی عقیده دارد که اگر افراد نتوانند در خلال کودکی "توجه مثبت بی قید و شرط" را از افرادی که برای آن­ها معنادار هستند دریافت کنند، یک شیوه کنشی دفاعی در آن‌ها گسترش می‌یابد و دیدگاهی انتقادی نسبت به خود اتخاذ می‌کنند. به کار بردن این‌گونه سازو کارهای دفاعی موجب می‌شود که آن‌ها فقط به احساسات مثبت درباره خویشتن دست یابند و به اغتشاش فکری و اضطراب گسترده‌ای دچار شوند که از احساس تهدید شدگی دائم ناشی می‌شود.

   همچنین نتایج نشان داد بین افسردگی مادر و پرخاشگری دانش­آموزان پسر رابطه وجود دارد. نتایج نشان داد بین افسردگی مادر و پرخاشگری دانش­آموزان پسر رابطه معنادار وجود دارد. این یافته در راستای پژوهش‌های کریمی و همکاران (1401) و آگازی و همکاران (2017) قرار دارد. در تبیین این یافته می‌توان گفت بعضی مواقع پرخاشگري شدید کودک به علت تنوع­طلبی، عدم توان در به‌تعویق انداختن خواسته­ها و یا به دلیل احساس رنجش عميق کودک در برابر بی­عدالتی یا تبعيض والدین و اطرافیان می­باشد. خشونت در کودکان به‌صورت­هاي گوناگون مانند؛ گریه­کردن، گاز­گرفتن، دشنام­دادن، شكستن اشياء، فریاد­کشيدن، خود را به زمين­زدن، خود را به زمين­ماليدن، سر را به دیوار ­زدن و حتی کتك­زدن اولياء دیده می­شود. در چنين موقعیتی والدین و اطرافيان موظف هستند با استفاده ار تكنيك­هاي رفتار درمانی اولاً علت رفتار را بررسی کنند و در مرحله بعد ميزان و مقدار تكرار آن را در طول روز و هفته و ماه بررسی کنند. ثانیاً با حساسيت­زدایی تدریجی، کاهش مكانيزم­هاي تقویت­کننده رفتار پرخاشگرانه کودک و با افزایش مكانيزم­هاي بازدارنده رفتار پرخاشگرانه او، به دنبال حل مشكل رفتاري و عاطفی کودک باشند. علاوه بر این که بروز پرخاشگري کودکان از موقعيتی به موقعيت دیگر تفاوت دارد، از لحاظ تداوم رفتار پرخاشگرانه در طول زمان نيز با هم متفاوت است. پژوهش­های علمی و تجربی نشان داده است کودکانی که در دوران اوليه زندگی به شدت پرخاشگرند، به احتمال زیاد در نوجوانی و بزرگسالی هم پرخاشگر خواهند شد. تعدادی از مطالعات نيز نشان دادند که شدت پرخاشگري در بین دختران و پسران تفاوت دارد به گونه­ای که پرخاشگري دختران در طول زمان کمتر از پسرها می­باشد. ولی با وجود این یافته، چندین پژوهش دیگر نشان دادند که دخترها و پسرها از این لحاظ فرقی با یکدیگر ندارد.

   با توجه به یافته­های پژوهش می­توان نتیجه گرفت که بهبود تعامل مادر-کودک و کاهش اضطراب و افسردگی مادر سبب کاهش پرخاشگری فرزندان است. محدودیت­های این پژوهش بدین شرح بود. ابزار به­کار رفته در اين مطالعه پرسشنامه بود و افراد ممکن است به دلايل مختلف، واقعيت­ها را منعکس نکنند. این تحقیق در بین دانش­آموزان پسر پایه ششم ابتدایی ناحیه یک شهر رشت انجام شد بنابراین یافته­های آن را نمی­توان بطور کامل به سایر جوامع تعمیم داد. از سوی دیگر به دلیل ماهیت مقطعی مطالعه، نمی­توان نتیجه­گیری این یافته­ها را به همه دانش­آموزان تعمیم داد. پیشنهادهای مطالعه حاضر بدین شرح می­با­شد؛ نظیر این پژوهش در بین دانش­آموزان مقاطع مختلف تحصیلی و در دیگر شهرهای استان گیلان انجام شود تا یافته­های دقیق­تری در این رابطه ارائه شود. برای جمع­آوری داده­های مورد نیاز، علاوه بر پرسشنامه از ابزارهای دیگری همچون مصاحبه استفاده گردد. در جلسات آموزش والدین در انجمن‌های اولیا و مربیان، مفاهیم آموزشی جدیدی با عنوان ارتباط مؤثر، والدگری مثبت و سبک‌های فرزندپروری طراحی و این محتوا در اختیار اولیا به‌ویژه مادران قرار گیرد تا با تغییر احتمالی سبک‌های تعامل مادر-فرزند، از پرخاشگری دانش‌آموزان کاسته شود. با مشاهده مشکلات رفتاری دانش‌آموزان به‌ویژه بروز مشکلات رفتاری برون‌ریزی شده پرخاشگری، مشاوران آموزشگاه‌ها یا مراکز مشاوره آموزش و پرورش بر فرآیندهای تشخیصی اضطراب و افسردگی والدین به‌ویژه مادران متمرکز شوند و از طریق درمان مشکلات اضطرابی و افسردگی مادران، از سطح رفتار پرخاشگری دانش‌آموزان بکاهند. با طراحی جزوات و بروشورهایی در زمینه تعامل مثبت والد-فرزند و ارائه آن به والدین می‌توان در کاهش پرخاشگری دانش‌آموزان نقش مؤثری ایفا نمود.

 

 

منابع

شیبانی­فر، رضا؛ گودرزی، زهره؛ گودرزی، سارا و هاشمی، سیدسهیل. (1398). رابطه استرس و پذیرش/ طرد مادران با پرخاشگری کودکان دارای اختلال یادگیری شهرستان بروجرد. اولین کنفرانس ملی کودکان استثنایی از منظر روانشناسی تربیتی، علوم شناختی و آسیب شناختی، اهواز

شیخ­الاسلامی، علی؛ اسدالهی، الهام و محمدی، نسیم. (1396). پیش بینی پرخاشگری نوجوانان بزهکار بر اساس راهبردهای حل مسأله و مهارت­های ارتباطی. سلامت اجتماعی، 4(3)، 219-209.

شیرالی­نیا، خدیجه؛ ایزدی، معصومه و اصلانی، خالد. (1398). نقش واسطه‌ای استرس فرزندپروری، کیفیت رابطه مادر-کودک و سلامت روان مادر در رابطه بین فرزندپروری ذهن‌آگاهانه و مشکلات رفتاری کودکان. فرهنگ مشاوره و روان­درمانی، 10(38)، 146-135.

شیرزادی، پرستو؛ امینی، نرگس و اصغرپور، زهرا. (1399). رابطه اضطراب کرونا در مادران با تعامل والد- کودک و پرخاشگری کودکان در ایام قرنطینه. خانواده پژوهی، 16(62)، 154-139.

فتحی نژاد، مریم؛ عابدینی، صدیقه و محسنی، شکرالله. (1395). بررسی تأثیر کلاس های آمادگی دوران بارداری بر اضطراب مادران مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی هرمزگان. مراقبت­های پیشگیرانه در پرستاری و مامایی، 6(6)، 33-24.

کریمی، عشرت؛ افشار، رضا؛ ماندگار، مهری و عتیقی، الهام. (1401). بررسی رابطه افسردگی و پرخاشگری مادران با میزان بیش­فعالی و پرخاشگری دانش­آموزان ابتدایی مدارس دولتی دخترانه شهر سیرجان. مطالعات اسلامی ایرانی خانواده، 2(4)، 82-70.

Agazzi, H., Tan, S.Y., Ogg, J., Armstrong, K., Kirby, R.S. (2017). Does parent- child interaction therapy reduce maternal stress, anxiety, and depression among mothers of children with autism spectrum disorder? Child & Family Behavior Therapy, 39(4), 283-303.

Akin, A. (2014). Self-efficacy, achievement goals and depression, anxiety, and stress: A structural equation modeling. World Applied Sciences Journal, 3(5), 725-732.

Dreidi, M., Asmar, I., Tawafsha, A., Syam, B., Izzaldeen, H., Nassar, W., Barakat, I. (2024). The effects of mother-child relationship and mother's personality traits on Child's emotional and behavioral well-being. Journal of Neonatal Nursing, Available online 25 January 2024, In Press, Corrected Proof.

Dunn, J.M., Fait, H.F. (2020). Special physical education: adapted, individualized developmental. The university of viriginia, W.C. Brown.

Jia, L., Zhang, Z., Li, R., Zha, J., Fang, P., He, H., Wan, Y. (2024). Maternal parenting stress and social-emotional problems of Chinese preschoolers: The role of the mother-child relationship and maternal adverse childhood experiences. Journal of Affective Disorders, 350, 188-196.

Kirkby, R.J., Linder, H. (2020). Exercise is linked to reductions in anxiety but not premenstrual syndrome in women with prospectively assesed symptoms. Academic Search Premier, 33(2), 222-230.

Petcharat, M., Liehr, P. (2017). Mindfulness training for parents of children with special needs: Guidance for nurses in mental health practice. Journal of Child and Adolescent Psychiatric Nursing, 30(1), 35-46.‏

Nguyen, T., Schleihauf, H., Kayhan, E., Matthes, D., Vrtička, P., Hoehl, S. (2020). The effects of interaction quality on neural synchrony during mother-child problem solving. cortex, 124, 235-249.

Xu, Y., Zhou, Y., Zhao, J., Xuan, Z., Li, W., Han, L., Liu, H. (2021). The relationship between shyness and aggression in late childhood: The multiple mediation effects of parent-child conflict and self-control. Personality and Individual Differences, 182, 111058.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Quarterly Journal of Educational Psychology Skills

Islamic Azad University Tonekabon Branch

Vol. 15, No. 2, summer 2024, No 58

 

 

The Relationship between Mother-Child Interaction, Mother's Anxiety and Depression with Aggressiveness of Elementary School Boy Students in District 1 of Rasht City

 

Elham Abedinzadeh1, Mohsen Moshkbid Haghighi2*

 

1) M.A. Department of  Psychology, Simaye Danesh Institute of Higher Education, Rasht, Iran

2) Assistant Professor, Department of Psychology, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran

 

Abstract

  This research was conducted with the aim of investigating the relationship between mother-child interaction, mother's anxiety and depression with aggression of students. The type of descriptive research and its method was correlational. The statistical population included all the male students of the 6th grade of elementary education schools in the 1st district of Rasht in the academic year of 2023-2024 along with their mothers (870), of which a sample of 205 students and 205 mothers was selected by sampling method. Clusters were randomly selected. Aggression questionnaires by Eyseng and Glenn Wilson (1975), assessment of mother-child relationship by Russ (1980) and hospital anxiety and depression by Sigmon and Snaith (1983) were used to collect the required data. Parametric statistical tests of Pearson's correlation coefficient and multiple regression were used to analyze the data. The findings showed that there is a relationship between mother-child interaction and aggression of male students (P<0.05 and r=0.16), between mother's anxiety and students' aggression (P<0.05 and r=0.24) and between mother's depression and Aggression of male students (P˂0.05 and r=0.19) has a significant relationship, and a total of 14.6 percent of the changes in male students' aggression is explained by the three mentioned variables. Based on the mentioned findings, it can be concluded that the improvement of mother-child interaction and the reduction of mother's anxiety and depression lead to the reduction of male children's aggression.

 

   Keywords: Mother-Child Interaction, Anxiety, Depression, Aggression, Students

 

35