این مقاله به بررسی محدودیت هایی پرداخته که بیهقی در نگارش تاریخ خود با آن مواجه بوده است و با یافتن شواهدی از کتاب، بر آن است که نشان دهد آیا بیهقی برای آزادی و اختیار انسان اعتباری قائل است و یا اینکه همه چیز را جبر محض می داند؟ ظواهر امر تاریخ بیهقی حکایت از جبرگرایی More
این مقاله به بررسی محدودیت هایی پرداخته که بیهقی در نگارش تاریخ خود با آن مواجه بوده است و با یافتن شواهدی از کتاب، بر آن است که نشان دهد آیا بیهقی برای آزادی و اختیار انسان اعتباری قائل است و یا اینکه همه چیز را جبر محض می داند؟ ظواهر امر تاریخ بیهقی حکایت از جبرگرایی بیهقی دارد اما دقیق تر که می‌شویم قراینی ما را به سمت جبرنمایی و امرٌ بین الأمرین سوق می دهد. گرچه در مواردی بیهقی به عنوان مسلمان و موحد آنجا که از قضا و قدر می گوید باور قلبی اوست اما در بسیاری موارد شرایط او را وادار کرده که چنین بنویسد و همه امور را به قضا نسبت دهد. از این رو در پی تبیین زمینه های اجتماعی، سیاسی و دینی این مسئله برآمده ایم. به نظر می رسد بیهقی برای خرد، اراده و اختیار آدمی ارزش قائل است و اگر بسیاری از حوادث و خطاکاری های حکومت را به قضا و قدر نسبت می دهد، در بسیاری موارد به دلیل محدودیت هایی است که شرایط برایش ایجاد کرده و او برای اینکه در معرض اتهامات قرار نگیرد جبراً به جبر گویی روی آورده است. فرض ما بر این است که بیهقی به عنوان مسلمانی موحد به قضا و قدر باور دارد و همین توحید او باعث شده برای اختیار آدمی نیز اعتبار قائل باشد و از این روست که دربار و درباریان و شاه را به سبب خطاهایشان می نکوهد.
Manuscript profile
