The effect of the influencing factors on quality standards of streetscaps; an analysis of Tehran’s first rigon streetscape

Subject Areas : Life Space Journal

Roja Arjomandnia ¹ , Heidar Jahanbakhsh ² , Maryam Cheshmeghasabani ³ , Mohammadreza Mehrabani Golzar ⁴

1 - PhD student, Department of Art and Architecture, Islamic Azad University, Pardis Branch, Tehran, Iran
2 - Associate Professor of Architecture, Faculty of Art and Architecture, University of Payamnoor, Tehran, Iran
3 - Assistant Professor of Architecture, Faculty of Art and Architecture, Islamic Azad University, Pardis Branch, Tehran, Iran
4 - Assistant Professor, Department of Art and Architecture, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran

Received: 2023-04-07 Accepted : 2023-10-07 Published : 2024-05-02

Keywords: Fa&ccedil, ade&rsquo, s factors, Norm, city, Streetscape, Conceptual framework,

Abstract :

Urban facades play an important role in increasing the visual quality of the city and achieving visual pleasure. For this reason, the role of urban facades as the main elements of the facade can be seen. Elements of urban facades, along with designing methods, the structure of a single façade, and at the end, all the facades make a streetscape. The current research method is descriptive-analytical and generally is a hybrid research method that uses the paradigm of pragmatism. First, by inductive reasoning, the frequency of design components in the theories of 23 urban design theorists was collected. Then, the components of Tehran Region 1 municipal rules were added to other components. Using content analysis, the main indicators of the research have been categorized by the Q operating system method. In the experimental part, the open unstructured interview technique and the Delphi method were used as research tools to form the conceptual framework. The subjects of the first stage of the research included ten specialists and professors in architecture and urban design who were selected by snowball method. The components were categorized into three general categories: design components, design methods, and streetscape design norms to determine the hierarchy of streetscape design. In the next step, the research indicators were tested. A questionnaire containing 30 questions with a 7-option scale answer was given to 54 architecture and urban planning experts. In this questionnaire, the importance of each component has been discussed. Statistical information was collected from the given answers, and different statistical methods and tests were used to conclude using SPSS22 software. First, Cronbach's alpha coefficient was used for the reliability of the questionnaire. Then, the Kolmogorov-Smirnov test was used to check the normality of the data. Finally, the conceptual framework model was structurally compared with the help of Friedman's scoring test, and the statistical results were categorized and presented. Among the design components of the facade, there were 12 components. The precision in the design of these components is effective in achieving the desired streetscape. The most effective was the ground floor design to create harmony between the facades. The second important component was the precision in the design of the side facades of the buildings to have the desired streetscape. It is reminded that these side bodies (by the excuse of having neighbors in the future), without design or matching with the rest of the facades, make the buildings without design and cause inconsistency in the entire urban streetscape. Form and shape, design details and filled and empty surfaces were other effective components on the streetscape. Filled and empty surfaces, ground-level lines, openings, and facade lines were ranked fifth to eighth in importance. Skyline, material, color, pattern, and desired repetition were ranked 9th to 12th in importance. Factors were used to categorize and draw conclusions from statistical information from SPSS22 software. The research findings show that: • Using suitable façade design methods, façade design components can be transformed into a desirable streetscape with harmony, unity, and continuity, which are called streetscape design norms in this article. • The Urban streetscape norms include harmony, unity, and continuity. • The effect of the “ground floor design” component (with an average rating of 8.02) on improving the physical quality of urban streetscape is ranked first. • The “Side facades” component (with an average rating of 7.94) is ranked second. • The “Form and shape” component (with an average rating of 7.56) ranks third. • The “Design details” component (with an average rating of 6.98) is ranked fourth. • The “full and empty levels” component (with an average rating of 6.59) ranks fifth. • The “ground level line” component (with an average rating of 6.57) ranks sixth. • The “openings” component (with an average rating of 6.46) ranks seventh. • The “Outline” component (with an average rating of 6.41) ranks eighth. • The “Skyline” component (with an average rating of 6.36) ranks ninth. • The “Materials” component (with an average rating of 5.39) is ranked tenth. • The “Color” component (an average: 4.88) is ranked 11th. • The “Pattern and Repetition” component ( an average: 4.83) ranks twelfth. So, the most influential components belong to the design of the ground floor and the side facades of the buildings,

Full-Text:



 

 

­

بررسی نقش مولفه‌‌های تاثیرگذار بر هنجارهای کیفی جداره شهری،

 (نمونه موردی: جداره‌‌های شهری منطقه یک تهران)

 

¹ روجا ارجمندنیا 1، حیدر جهانبخش 2*، مریم چشمه­قصابانی­ 3، محمدرضا مهربانی­گلزار4

 

1 دانشجوی دکتری تخصصی، گروه معماری، واحد پردیس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه معماری، دانشگاه پیام نور تهران، تهران. ایران. نویسنده مسئول.

3 استادیار گروه معماری، واحد پردیس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران 

4 استادیار گروه معماری، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، قزوین، ایران

 

تاریخ دریافت: 18/01/1402                تاریخ پذیرش نهایی: 15/07/1402

 

n چکیده

جداره‌های شهری نقش مهمی در افزایش کیفیت بصری شهر و رسیدن به لذت بصری دارند به همین دلیل نقش نماهای شهری به‌عنوان عناصر اصلی تشکیل‌دهنده جداره به‌وضوح دیده می‌شود. عناصر و اجزای نماهای شهری در کنار روش‌های طراحی، ساختار یک تک نما و در نهایت با کنار هم قرارگرفتن نماها یک جداره را شکل خواهد داد. این مقاله در جستجوی پاسخ به این سؤال است که: اهمیت هر یک از عناصر طراحی نما برای رسیدن به جداره مطلوب چقدر است؟ روش پژوهش حاضر توصیفی - تحلیلی است.  ابتدا به کمک استدلال استقرایی به جمع‌‌آوری فراوانی مولفه‌‌های طراحی در نظریه‌‌های 23 پژوهشگران طراحی شهری پرداخته سپس مولفه‌‌های ضوابط شهرداری منطقه یک تهران به باقی مولفه‌‌ها افزوده شدند. از طریق تحلیل محتوا مولفه‌های اصلی پژوهش، به روش سیستم‌عاملی کیو دسته‌بندی شدند. در بخش تجربی از فن مصاحبه ساختارنایافته باز و به روش دلفی، برای آماده‌کردن چارچوب مفهومی به‌عنوان ابزار پژوهش استفاده شده است. آزمودنی‌‌‌‌های مرحله اول پژوهش شامل 10 نفر از متخصصان و اساتید حوزه معماری و طراحی شهری بوده‌‌اند که به روش گلوله‌برفی انتخاب شده‌اند. مولفه‌‌ها در سه دسته کلی اجزای طراحی، روش‌های طراحی و هنجار طراحی جداره دسته‌‌بندی شده‌‌اند تا سلسله ‌مراتب رسیدن به طراحی جداره را مشخص نمایند. در مرحله پرسش‌نامه‌ای ساختاریافته ، شامل 30 سؤال که به کمک نمونه‌های موردی منطقه یک تهران طراحی شده‌اند، با پاسخ طیفی 7 گزینه‌‌ای در اختیار 54 نفر از متخصصین حوزه معماری و شهرسازی قرار گرفت و دوازده  مولفه‌‌های  تاثیرگذار جداره‌‌های شهری با کمک نرم‌افزار spss22 اولویت‌‌بندی شدند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که مولفه" طراحی همکف (با میانگین 8.02) بیشترین اهمیت و  «الگو و تکرار» (با میانگین رتبه 83/4) کمترین اهمیت را دارند. مولفه‌‌های "طراحی همکف"،" نماهای جانبی"،"فرم و شکل"،"جزییات طراحی"،"سطوح پر و خالی"،" خط تراز همکف" به ترتیب در رتبه اول تا ششم اهمیت قرار دارند.

n واژگان کلیدی: مولفه‌های نما، هنجار، جداره شهری، شهر.

n مقدمه

جداره‌‌های شهری یکی از مهم‌ترین عناصر بصری هستند که کیفیت و منظر شهری را به وجود می‌‌آورند و در صورت داشتن هماهنگی و نظم، در طراحی این جداره‌‌ها مطلوبیت بصری شهری را خواهیم داشت. اما با روش‌های طراحی مدرن نما که به طور مجزا و بدون توجه به زمینه یا همسایگی‌‌ها طراحی می‌شوند، این جداره‌ها بدون هیچ پیش‌بینی‌‌ای شکل می‌گیرند و موجب اغتشاش بصری می‌شوند. جان لنگ1 در کتاب "آفرینش نظریه معماری"، نظریه‌های معماری را ابتدا به "نظریه اثباتی" و "نظریه هنجاری" تقسیم می‌کند. او معتقد است که «طراحان مانند افراد عادی ناخودآگاه و خودآگاه در مورد محیط و فعالیت‌های روزمره زندگی، نظریه‌های اثباتی را بوجود می آورند». به نظر او نظریه‌‌های هنجاری را این‌گونه تعریف می‌ شوند: «نظریه‌‌های هنجاری شامل دیدگاه‌‌های معماران و طراحان در مورد بایدها و قوانین است که به ادراک چگونگی کارکرد جهان وابسته هستند» (لنگ، 1381، 105). دیوید هیوم2، فیلسوف قرن هجده، برای اولین ‌بار در مورد موضوع «هست۔ باید» را در فلسفه صحبت می‌کند. او آن را این‌گونه بیان می‌کند که، آنچه که هست را به عنوان گزاره‌‌های توضیحی و اثباتی ، و آنچه که باید باشد را به عنوان گزاره‌‌های تجویزی یا هنجاری، مطرح میشود (Hume, 1978, 54) . در این پژوهش "هنجار‌های کیفی جداره شهری"، آنچه که باید در طراحی یک جداره باشد را نشان می‌دهد.

جبهه اصلي ساختمان را در اروپا (فاساد3) به معناي چهره مي‌‌نامند. معماران اين سطوح از بنا را "نما"می‌نامند. نماهای شهري از طرفي محدود به آسمان (خط بام) و زمین (خط زمین) و از طرف ديگر به کمک سطوح به فضاي شهري اطراف خود محدود می‌شوند (بابیوردی و یاقوتی، 1392، 6). از کنار يكديگر قرارگرفتن نماهاي مشرف به فضاي شهري، جداره‌‌هاي شهري تشكیل می‌شود. بدنه خیابان بخش اصلي خیابان را تشكیل مي‌‌دهد. در حقیقت اين جداره فضاي خیابان را مشخص مي‌‌کند و ظاهر محیط را تعریف  میکند (یزدان‌پناه عبدالملکی، محمدی قهیاری، 1392، 8). لبه خیابان، قسمت ها را از هم جدا می‌کند و به‌عنوان رابط ساختمان‌ها را به هم وصل می‌کند (لنگ، 1381، 486) .

سطح هر نما میتواند به بخش‌های مختلف تقسیم‌ شود. يک نما ممكن است تنها يک وجه داشته باشد و يا متشكل از وجه‌های متفاوت باشد. وجه ها يا توسط شکستگی های متفاوت در بدنه ايجاد مي‌‌شوند يا توسط جداره های مختلف بوجود میآیند. تغییرات در سطح  و بافت و يا چگونگی ترکیب اجزا آنها، قسمت‌ای متفاوت را مشخص میکند. هر قسمت از نما به‌واسطه چگونگی ترکیب، مقدار و نحوه قرارگیري سطوح مختلف (کدر و شفاف، پر و خالي، جنس مصالح و رنگ و خطوط غالب و غیره)، جلوه‌ای مخصوص به خود گرفته و در اطراف خود مرز مشخص تعريف می‌کند ( حسین‌زاده و قریشی، 1393، 10) .بنابراین عناصر نمای شهری را می‌توان شامل موارد زیر دانست: خطوط نما ( خطوط عمودی، خط آسمان خط ترکیب، خط بام، خط اتصال به زمین -خط خرپشته، خطوط افقی)، بازشوها(پنجره - ورودی - کنج - تراس یا بالکن)، کنسول- عناصر الحاقی (تاسیسات، سایه‌‌بان‌‌ها، عناصر نورپردازی، تابلوها)، فضاهای پر و خالی - تناسبات اجزا – تزیینات الحاقی - مصالح (رنگ، سطوح کدر و شفاف) (ارجمندفر 1388، 78).

این پژوهش در نظر دارد با کنکاش در نظریه‌‌های طراحی جداره شهری، به مدل مفهومی برسد که در آن از طراحی اجزای نمای شهری به مطلوبیت جداره شهری (که در این جا به‌عنوان هنجار جداره شهر نام‌برده‌شده است) دست یابد. از آنجاییکه بافت منطقه یک تهران اغلب از ساختمان های نوساز تشکیل شده و ساختمان های فرسوده کمتر دیده می‌شود و در نتیجه نماهای نوساز در کنار یکدیگر جهت بررسی جداره دیده میشوند، ضرورت استفاده از این منطقه به عنوان نمونه های موردی دیده میشود. از آنجاییکه هدف اصلی پژوهش رسیدن به مولفه هایی از نما است که با دقت در طراحی آنها به جداره مطلوب شهری بتون نزدیک تر شد، این سوالات مطرح میشود که:

1-       مولفه های اصلی طراحی نما که جهت رسیدن به جداره مطلوب اهمیت دارند، چه مولفه هایی هستند؟

2-       اهمیت کدامیک از مولفه های طراحی نما جهت رسیدن به جداره مطلوب بیشتر است؟

 

پژوهشگران داخلی  + پژوهشگران خارجی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تصویر 1- مدل کلی تحقیق (ماخذ: نویسندگان)

nپیشینه پژوهش

اخیرا موضوع منظر شهر و مولفه‌های مربوط به ساماندهی آن به‌عنوان یکی از دغدغه‌‌های اصلی شهرسازان و طراحان شهری در نظر گرفته می‌شود. در این راستا پژوهش‌های مختلفی انجام شده است که کیفیت طراحی جداره شهری مناسب که کیفیت بصری را افزایش بدهد، را در نظر گرفته‌‌اند.

در دسته‌بندی تاریخی نظریه‌های شهری پنج رویکرد، زیباشناختی، زمینه‌‌گرایی، توسعه نوسنتی بافت‌‌ها، شهرسازی منظر و شهرسازی اکولوژیکی وجود دارد (شاملو و همکاران، 1397، 205). از طرفی، منظر مطلوب دارای سه عامل زیبایی، هویت و عملکرد است (عباسی، 1395، 270). چهار دیدگاه کل‌‌گرای ساختار محور، کل‌‌گرای قاعده محور، جز نگر کاربردی، و جز نگر تزیینی، به‌عنوان الگوی ذهنی معماران در مورد نمای ساختمان وجود دارد (جم، و همکاران، 1398، 149). در دسته‌بندی مولفه‌های زیبایی جداره شهری دو دسته‌‌بندی عوامل و عناصر نما و معانی القا شده توسط محیط وجود دارد و این مولفه‌ها به‌عنوان "ادراک نمای خیابانی به‌عنوان متنی" معرفی شده‌اند (خلوصی و همکاران 1392، 35). از مولفه‌های هویتی موثر در طراحی جداره شامل: تناسبات، هماهنگی، رنگ، مقیاس، خطوط آسمان و ترکیب‌بندی هستند (کریمی‌‌آذر و صفرنژاد، 1395، 102). یکی از مهم‌ترین مولفه‌های جداره شهری، برای ارزیابی منظر خطی شهری و ریخت‌شناسی شهری، یکپارچه‌‌ای منظر دید خیابانی و پویایی دید در مسیر حرکت است ( Jin4, Wang5, 2021, 210). عناصر تشکیل‌دهنده نماها و عوامل طراحی نما شامل سه دسته کلی: بخش‌‌های عمده نما، ارکان نما و اجزای نما است (کاشی و عطارد، 1396، 179) .

در این راستا، مقاله حاضر به گونه‌شناسی و دسته‌بندی مهم‌‌ترین عوامل نظری موجود در این زمینه پرداخته، و نیز چارچوبی مفهومی را برای مولفه‌های جداره شهری نشان می‌دهد. بدین ترتیب، بعد از مروری بر تعاریف و ویژگی‌‌های منظر شهر به تدقیق نکات مهم پژوهشگران در عرصه ادبیات منظر شهر پرداخته و سپس به تفکیک به دسته‌‌بندی عناصر طراحی و در نهایت باتکیه‌بر یافته‌‌های نظری مربوطه به معرفی چارچوب مفهومی مولفه‌های طراحی جداره پرداخته شده است.

 

n مبانی نظری

از نظر ترانسیک6، شکل و فرم مناسب یک شهر آن شهر را معرفی می‌کند و شهری مطلوب است که ساختار تشکیل دهنده آن شامل فضاهایی است که در کنار یکدیگر یک کلیت منسجم و سازمان‌‌یافته راتشکیل میدهند که به هم متصل شده اند. (Trancink,1986). سیته7 اصطلاح پانورامای خیابانی را مطرح می‌کند و به منظر پیوسته در چشم‌‌انداز شهری معتقد است (sitte, 2006, 23). در این بخش از پژوهش، به‌مرور متون استخراج شده از پژوهشگر حوزه منظر که در مورد عناصر طراحی مباحثه داشته‌اند و بررسی مولفه‌های موردتوجه صاحب‌نظران پرداخته شده است، پس از بررسی اسناد کتابخانه‌ای باتوجه‌به مطالعه ادبیات موضوع به روش توصیفی، مولفه‌های هر پژوهشگر در جدول شماره 2 دسته‌بندی شد. در این دسته‌بندی مولفه‌های کالبدی نما و جداره که در هنگام طراحی به‌صورت ادراکی و عینی دیده می‌شوند و یا توسط طراحان معمار استفاده می‌شوند در نظر گرفته شد است.

 

جدول2- مولفه‌های طراحی جداره پژوهشگران و طراحان معماری خارجی (ماخذ: نویسندگان)

مولفه‌های پژوهشگران منظر	نام پژوهشگر
پیوستگی، دلپذیری نماها، خط اسمان، حذف ناسازگاری سبک‌‌های مختلف ساختمانی، اصول زیبایی‌‌شناسی، ارتقای کیفیت نمای ساختمان‌‌های بزرگ. (سیته ۱۳۸۵، 25)	کامیلو سیته
قابلیت شناسايي، تهییج ، تصورپذيري، خوانایی شهر شامل: راه، لبه، گره، نشانه و محله، انعطاف‌‌پذيري، هويت، سادگي، خاطره‌‌انگیزي. (لینچ، ۱۳81)	کوین لینچ 8
وحدت، رنگ، تناسبات و نظمی معقول، هنر یکپارچگی بخشیدن بصری و ساختاری، هماهنگی، سبک و ویژگی، تباین ، تداوم و پیوستگی فضایی ، مقیاس، بافت، منحصر‌‌به‌‌فرد بودن. (Cullen, 2007)	گردن کالن9
اتصال، پیکره‌‌بندی فضایی، هم‌پیوندی (انسجام)، شناخت الگوهای هندسی.(Hillier, Hanson, 2007, 230)	بیل هیلر 10 و جولین هنسون11
سبک قدیمی، مصالح مناسب، جزییات در و پنجره‌ها، تناسب بناها با ساختمان‌‌های اطراف، ارتفاع ساختمان،  تناسب مقیاس، فرورفتگی و بیرون‌‌زدگی، عرض کم ساختمان‌ها.   (Jan Gehl, 2002)	یان  گل12
پیوستگی، خط زمین ، خط اسمان، هم‌راستا بودن احجام در کنار هم، جزییات طراحی، خطوط افقی، ترکیب مناسب بدنه‌‌ها، وجود ارتباط بین نماها در خیابان‌‌های پهن. (Carmona, 2003)	ماتیو کارمونا 13
فاصله ساختمان‌ها، خط افق آسمان، وحدت و یکپارچگی، فرم و شکل کلی بنا، مقیاس بنا، جنس مصالح، درها و سایر عناصر، الگوی حاصل از حجم و عناصر تزیینی، تناسب پنجره‌‌ها، سبک معماری، پرداخت و بافت نما، برجستگی‌‌‌‌ها و فرورفتگی‌‌های نما (Brolin, 1980).	برنت برولین14
تشابه در رنگ، تشابه اندازه ، تناسب، هماهنگی اجزا برای رسیدن به یک کل، تقارن، تشابه در کیفیت، تشابه در بافت، قانون مجاورت و هم گروه شدن. (گروتر 1386)	یورگ کورت گروتر15
عناصر تزیینی، تناسبات، مصالح، کیفیت پیوستگی ساختمان، رنگ، وحدت، پنجره‌‌ها، درهای بازشو، وزن‌‌های عمودی و افقی، اشكال هندسي  ، طبقه همکف ، خط آسمان، سطوح  فرورفته و  بیرون‌زده. (Karierr, 2004)	راب کریر16
ریتم، سطوح پر و خالی، خطوط نما، الحاقات نمای بدنه‌‌های شهری و نما، مصالح، پنجره‌‌ها و ورودی، جزییات جداره همکف، وزن‌‌های عمودی، وزن‌‌های افقی، مقیاس، خطوط آسمان، تناسبات، بالکن، کنسول یا پیش‌آمدگی،  جزییات دیوار، الگو  ، رنگ، سطوح شفاف و کدر. (بنتلی، 1385)	ای ین بنتلی17
معنا، تناسب، ترکیب‌بندی، هماهنگی، تنوع، تعادل، مقیاس. (ویتینگ، 1385)	آرنولد ویتینگ18
پنجره‌های تکی، حذف الحاقات اضافی، یکپارچگی، سادگی، شفافیت همکف، پیوستگی بصری. (Gjerde, 2017)	مورتن جرد19

 

از نظر پژوهشگران ایرانی معیارهایی چون هم‌پیوندی، وحدت، پیوستگی، نظم، یکپارچگی توده و فضا، تناسبات و غیره، نقش اصلی انسجام فضاهای شهرهای قدیم را بازی میکرده است (توسلی، ۱۳۸۱، 25). به نظر پورجعفر، ابعاد کالبدی، فعالیتی و هویتی اصول اصلی انسجام شهر را معرفی می‌کند (پور جعفر و اسمعیلیان، ۱۳۹2، 78). جدول 2 به مشخص‌کردن مولفه‌های موردنظر طراحان و پژوهشگران معماری ایرانی و تعیین مولفه‌های مطلوب طراحی از نظر آنان می‌پردازد. در بحث ضوابط شهرداری منطقه 1، معیارهای ملاک عمل، ضوابط عام طراحی نما، هماهنگی و تناسب با ساختمان مجاور، بازشوها و ورودی بنا، مصالح و بافت، اتصال نما به زمین و آسمان، رنگ و نورپردازی و عناصر الحاقی است. هماهنگی نما با معماری زمینه، استفاده ازمصالح مطلوب جهت نماسازی، عدم استفاده از مصالح ناسازگار، رعایت استاندارهای ایمنی در نماسازی، طراحی مناسب ورودی به کمک  استفاده از مصالح، ابعاد و تناسبات، رنگ بازشوها و ورودی نورپردازی شده ، طراحی مناسب بازشوها، استفاده ازمصالح مناسب برای نماسازی، عدم استفاده از مصالح ناسازگار، رعایت استاندارهای ایمنی در نماسازی توجه به رنگ و مصالح و ابعاد و اندازه مناسب در ترکیب آن است (نظام مهندسی تهران، 1395). در جدول 3 مولفه‌های مورداستفاده در ضوابط شهرداری منطقه 1 تهران به آنها اضافه می‌گردد.

جدول 3- مولفه‌های طراحی جداره پژوهشگران و طراحان معماری ایرانی (ماخذ: نویسندگان)
مولفه‌های پژوهشگر منظر	نام پژوهشگر
وحدت، مقیاس، رنگ‌ها، کیفیت محیطی، پاکیزگی، تعادل، مصالح، سادگی، هماهنگی بدنه و نمای ساختمان‌ها، عناصر مذهبی، تناسبات بصری، عملکردهای هم‌جوار. (نقی‌زاده، ۱۳۸۹، 210)	محمد نقی‌زاده
شیوه ساخت، طرح نما ، خط آسمان و نیمرخ، حجم‌های پر و خالی، سازه، مصالح ساختمانی، رنگ و نسج، تبحر ساخت (مزینی 1377، 210)	منوچهر مزینی
ریتم، تعادل، تداوم و پیوستگي فضايي، نظم، وحدت، ترکیب و تناسب و هماهنگی، مرکزیت، سطوح پر و خالی، استحکام بصری، توافق بین اجزای نماها در ایجاد کل بدنه‌ساز گاری،  خط آسمان، ریتم، همانندی، ترکیب نما؛ خطوط نما؛ ارتباط عناصر و اجزا ، سادگي،  خط زمین، تقارن ، تقسیمات پنجره بر اساس محورهای افقی و عمودی، مقیاس، تباين، پیوستگی، مجاورت و ارتباط جهت ایجاد بدنه. (توسلی، 1390، 37)	محمود توسلی
تناسب، وحدت،  تباین، ترکیب،  اتصال. سادگی، استقرار، پیوستگی. (حبیبی ۱۳90، 93)	سید محسن  حبیبی
نظم، وحدت شكلي، مصالح ، پیوستگی خطوط بام و هماهنگي تاج بام‌ها، بافت، تناسبات اجزا، تكرار مطلوب، ارتباط نماها، رنگ، وحدت، بازشو  يا گشودگي، تناسبات کل نما. (سعیدی رضوانی، خطیبی، دمرچلی 1400، 115)	نویدسعیدی ضوانی، سیدمحمدخطیبی، عباس دمرچلی
هماهنگی مصالح، اصلاح محصوریت، کشف و بازیابی فضاهای رها شده شهر، رنگ‌ها، خط آسمان جداره‌‌ها، ایجاد وحدت در الگو‌‌های شکلی بناها و تجهیزات. (بهزادفر، 1390، 124)	مصطفی بهزادفر
مقیاس، خط آسمان، تناسبات، جزییات و جنس و ترکیب‌‌بندي مصالح، هندسه،   فرم و شكل، پیوند بناهاي قديم و  جديد، ترکیب احجام و فرم‌ها در کنار يكديگر، رنگ، بافت، هم‌جواری بناها با يكديگر، خط زمین و  نوع اتصال به زمین. (صیادی، مداحی 1390)	سید احسان صیادی، محمد مداحی
نظم، هماهنگی بدنه‌‌ها، پیوستگی خط زمین، پیوستگی خط  آسمان، کدر و شفاف، خطوط غالب، رنگ و جنس مصالح، فضاهای پر و خالي. (حسین‌زاده 1393، 9)	ریحانه حسین‌زاده
تداوم، ریتم، تعادل، یکنواخت نبودن خطوط آسمان بدنه‌‌های شهری، هماهنگی، نظم ، وحدت، مصالح یکسان و بوم‌آورد ، تناسبات بصری، نسبت و تناسب، مقیاس، پیوستگی. (غضنفری، ارزه 1397، 7)	پیمان غضنفری، آزاده ارزه
بافت، هماهنگی، بازشو‌‌ها و ورودی، خط‌‌های تراز (افقی و عمودی)، مقیاس ، تناسب ، مصالح، رهانشدن نماهای جانبی، تناسبات طلایی، اتصال به اسمان، رنگ، اتصال به زمین، فضای سبز، عناصر الحاقی، نورپردازی. (ضوابط نما منطقه یک تهران 1390)	ضوابط نما منطقه یک تهران (1390)

n روش تحقیق

روش پژوهش حاضر توصیفی - تحلیلی و به‌طورکلی داری روش پژوهش ترکیبی است که از الگوواره پراگماتیسم بهره گرفته شده است.. در این پژوهش سعی بر آن شده است که نظرات مکتوب در زمینه مولفه‌های مؤثر بر کیفیت بصری جداره از طریق مطالعه منابع و اسناد استخراج شده و از طریق تحلیل محتوا مولفه‌های اصلی پژوهش، به روش سیستم‌عاملی کیو دسته‌بندی شده و در نهایت به کمک روش دلفی و مصاحبه باز از 10 نفر از اساتید و صاحب‌نظران رشته معماری و طراحی شهری که به روش گلوله‌برفی انتخاب شده‌اند، به تایید و اصلاح چارچوب مفهومی طراحی جداره که در این مقاله به‌عنوان ابراز پژوهش استفاده شده است، پرداخته است. پژوهش‌‌‌‌ها نشان می‌دهد که تعداد 10 تا 15 متخصص برای تأیید در پیمایش دلفی کافی است (Windle, 2004, 46).

 در مرحله بعد مولفه‌‌های پژوهش مورد آزمون قرار می‌گیرند. به‌این‌ترتیب که پرسش‌نامه‌ای، شامل 30 سؤال با پاسخ طیفی 7 گزینه‌‌ای در اختیار 54 نفر از متخصصین حوزه معماری و شهرسازی قرار می‌گیرد، باتوجه ‌به استفاده از متخصصین و روش دلفی تعداد متخصصین جامعه آماری می‌تواند تا ده نفر کاهش یابد. در روش گلوله‌برفی هر کدام از متخصصین جامعه آماری متخصصین دیگر را تایید یا معرفی می‌کنند به‌این‌ترتیب جامعه آماری در این مقاله به 54 متخصص رسید. در این پرسش‌نامه به اهمیت هر یک از مولفه‌ها پرداخته شده است. اطلاعات آماری از پاسخ‌‌های داده شده جمع‌آوری شد و برای نتیجه‌‌گیری از آنها، از روش ها و آزمون‌‌های متفاوت آماری، با استفاده از نرم‌‌افزار SPSS22 جهت رسیدن به نتیجه آماری دقیقتر استفاده شد. با توجه به اینکه ابتدا میبایست پایایی پرسش‌نامه مورد بررسی قرار گیرد، به کمک ضریب آلفای کرونباخ پایایی پرسشنامه  تایید شد. برای بررسی نرمال بودن داده‌‌ها، از آزمون کلموگروف - اسمیرنوف استفاده شد و در نهایت مدل چارچوب مفهومی به‌صورت ساختاری به کمک آزمون امتیاز‌‌بندی فریدمن مورد مقایسه قرار گرفته و نتایج آماری دسته‌‌بندی و نشان داده شد. تصویر 4 مراحل انجام پژوهش را نشان می دهد.

 

تصویر 4- مراحل انجام پژوهش (منبع: نویسندگان)

 

 

n  تحلیل یافته‌ها

در مرحله اول پژوهش، برای رسیدن به چهارچوب مفهومی جداره شهری‌‌ مطلوب، به کمک استدلال منطقی دسته بندی شده است بدین ترتیب که از طریق مدارک کتابخانه‌‌ای و با مرور تحلیلی ادبیات موضوع ، سعی در مشخص‌کردن میزان فراوانی هر یک از مولفه‌ها و دسته‌‌بندی آنها دارد. ابتدا طبقه‌‌بندی‌‌های متنوعی از خروجی‌‌های مولفه‌های طراحی انجام شد. در مجموع 95 مولفه بر اساس ادبیات موضوع به دست آمد که از بین مولفه‌ها، مجموعه‌ای از 36 مولفه، بر اساس تعداد فراوانی در تکرار آنها به‌عنوان مولفه پرتکرار انتخاب شده‌‌اند. روش دسته‌‌بندی اولیه روش تحلیلی عاملی کیو است که در این روش افراد به‌جای متغیرها دسته‌‌بندی می‌شوند و اطلاعاتی درباره یک موضوع خاص و تشابهات و تفاوت‌‌های دیدگاه‌‌ها را نشان می‌دهند (جدول 5).

جدول 5- دسته‌بندی مولفه‌ها بر اساس فراوانی به روش سیستم عاملی کیو (ماخذ: نویسندگان)

مولفه‌های پرتکرار بر اساس تعداد فراوانی
نظم	تناسب	هماهنگی	وحدت	مقیاس	پیوستگی	تعادل	ریتم	تباین	خط اسمان	مصالح	رنگ	هندسه	الگو  و تکرار مطلوب	ترکیب‌بندی	خطوط نما	سطوح پر و خالی	بازشو ها	مولفه
4	16	8	9	11	10	4	3	3	15	12	10	3	2	4	2	8	9	تعداد
شفاف و کدر	بالکن و کنسول	خطوط افقی و عمودی	هم‌راستایی	تشابه (اندازه، بافت، رنگ، کیفیت)	تقارن	مجاورت	پیوستگی خط زمین	اتصال	سادگی	بافت	فرم و شکل	سبک معماری	جزییات طراحی	یکپارچگی بصری و ساختاری	نماهای جانبی	طراحی همکف	الحاقات و تزیینات	مولفه
2	3	6	2	2	2	3	4	3	5	5	2	3	2	3	3	4	6	تعداد

پس از واکاوی و دسته‌‌بندی مولفه‌های نظریه‌‌پردازان، به دسته‌‌بندی ساختاری مولفه‌ها پرداخته، تا مراحل  تاثیر اجزای تک نمابر کل جداره شهر مشخص شوند. در این راستا دسته‌‌بندی مولفه‌ها از جز  به کل در نظر گرفته، سپس در یک طبقه‌‌بندی ساختاری، مولفه‌ها به سه دسته کلی زیر تقسیم شدند:

1-       اجزای طراحی نما که در آن جزییات طراحی نما مانند خط، سطح، حجم قرار دارند.

2-       روش‌های طراحی نما که در آن، روش‌هایی مانند تناسب، تشابه، سبک قرار دارند.

3-       هنجار طراحی جداره که شامل مولفه‌هایی است که مطلوبیت نماها را در کنار یکدیگر نشان می‌دهد (تصویر 6).

 

 

تصویر 6- تصویر مفهومی طراحی جداره شهری (منبع: نویسندگان)

در این دسته‌‌بندی به‌صورت نظری و به کمک استدلال منطقی و استنتاج نوشته‌‌های در دسترس صاحب‌نظران، در راستای رسیدن سلسله‌مراتبی از اجزای طراحی تا هنجار طراحی جداره، مولفه‌های طراحی دسته‌‌بندی شدند. در دسته‌‌بندی اول (اجزای نما)، به چهار دسته فرعی: 1- خطوط نما: (خط آسمان، خطوط افقی و عمودی، خط زمین) 2- سطوح نما: (مصالح، رنگ، بافت، الگو و تکرار مطلوب، شفاف و کدر) 3- احجام جزیی نما: (سطوح پر و خالی، بازشوها، الحاقات و تزیینات، بالکن و کنسول، جزییات طراحی) 4- حجم کل بنا: (سازه، نشانه‌‌ها و نماد‌ها، فرم و شکل، طراحی طبقه همکف، نماهای جانبی ساختمان) تقسیم شده‌‌اند. دسته‌‌بندی دوم شامل واژگان روش‌های طراحی نما به طور کاربردی (هم‌راستایی، اتصال، تشابه (اندازه، بافت، رنگ، کیفیت)، سادگی، هندسه، ترکیب‌‌بندی، سبک معماری، نظم، تقارن، تباین، تعادل، ریتم، تناسب، مقیاس) است و دسته آخر هنجار (بایدهای) طراحی جداره (هماهنگی، پیوستگی، قانون مجاورت، وحدت، یکپارچگی بصری و ساختاری) است.

باتوجه‌به رابطه معنادار برخی از مولفه‌ها با هم چند عامل در یک عامل اصلی ادغام شده اند و این عامل به‌عنوان شاخص ارزیابی مورد استفاده قرار گرفته است (جدول 7).

جدول 7- دسته‌بندی ساختاری مولفه‌های طراحی جداره شهری (ماخذ: نویسندگان)

		شاخص‌ها	تعداد پژوهشگران		حذف شاخص مفهومی مشابه
اجزای طراحی نما	خطوط نما	خط اسمان	15		خط اسمان
		خطوط نما	2		خطوط  افقی و عمودی نما
		خطوط افقی و عمودی	6
		پیوستگی خط زمین	4		پیوستگی خط زمین
	سطوح نما	رنگ	10		رنگ
		مصالح	12		مصالح
		شفاف و کدر	2
		بافت	5
		الگو  و تکرار مطلوب	2		الگو  و تکرار مطلوب
	احجام سطح نما	سطوح پر و خالی	8		سطوح پر و خالی
		بازشو ها	9		بازشو ها
		الحاقات و تزیینات	6		جزییات طراحی
		بالکن و کنسول	3
		جزییات طراحی	2
	حجم کلی نما	فرم و شکل	2		فرم و شکل
		طراحی همکف	4		طراحی همکف
		نماهای جانبی	3		نماهای جانبی
روش‌های طراحی نما		هم‌راستایی	2		هم‌راستایی
		اتصال	3		اتصال
		تشابه (اندازه، بافت، رنگ، کیفیت)	2		تشابه (اندازه، بافت، رنگ، کیفیت)
		سادگی	5		سادگی
		هندسه	3		هندسه و ترکیب‌بندی
		ترکیب‌بندی	4
		سبک معماری	3		سبک معماری
		نظم	4		نظم
		تقارن	2
		تباین	3
		تعادل	4
		ریتم	4
		تناسب	16		تناسب
		مقیاس	11
هنجار طراحی جداره		هماهنگی	8		هماهنگی
		پیوستگی	4		پیوستگی
		قانون مجاورت	3
		وحدت	9		وحدت
		یکپارچگی بصری و ساختاری	3

 

در مرحله بعد، از پیمایش دلفی به‌منظور تایید سلسله‌مراتب مولفه‌های چهارچوب مفهومی هنجار جداره‌‌های شهری، بر اساس آرا متخصصین در طی دو مرحله استفاده شد. پژوهش‌‌‌‌ها نشان می‌دهد که تعداد 10 تا 15 متخصص برای تایید در پیمایش دلفی کافی است (Windle, 2004, 46). لذا این چهارچوب در اختیار 10 نفر از متخصصین حوزه معماری و شهرسازی که به روش گلوله برفی انتخاب شده بودند، قرار گرفت تا در قالب مصاحبه باز دیدگاه آنها اخذ شود و مشخص شود، در کنار مفاهیم استخراج شده از ادبیات پژوهش، کدام مفاهیم دیگر می‌تواند به‌عنوان متغیرهای مؤثر بر هماهنگی، وحدت و پیوستگی جداره انتخاب شوند. دور اول دلفی شامل مصاحبه عمیق و ساختار‌‌نیافته و دور دوم شامل مصاحبه نیمه‌‌ساختار‌‌یافته بر اساس چارچوب مفهومی است (تصویر 8) .

 

تصویر 8- چهارچوب مفهومی عناصر طراحی جداره شهری ابزار پژوهش (ماخذ: نویسندگان)

 

مدل چارچوب مفهومی نشان می‌دهد که: خطوط نما به کمک هم‌راستایی و اتصال، می‌تواند به هماهنگی، وحدت و پیوستگی جداره شهری کمک کند. سطوح نما به کمک تشابه و سادگی، هنجارهای (بایدها) طراحی جداره شهری را فراهم می‌کند. احجام جزیی نما با تناسب، نظم و تشابه، جداره مطلوب را طراحی می‌کنند و احجام کلی نما با تشابه، ترکیب‌‌بندی و سبک معماری مناسب، هماهنگی، وحدت و پیوستگی در جداره شهری را به ارمغان می‌‌آورد. در ادامه، این تصویر به‌عنوان ابزار پژوهش در راستای اولویت‌‌بندی هرکدام از مولفه‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد.

در مرحله بعد 12 مولفه عینی طراحی به کمک مولفه‌ای ذهنی کورد آزمون قرار می‌گیرند تا مشخص شود اهمیت هر کدام از مولفه‌های ذهنی (اجزای طراحی نما) که به کمک روش‌های طراحی یک تک نما را طراحی می‌کنند و بادقت به همسایگی‌ها می‌توانند به جداره مطلوب که همان هماهنگی و وحدت و پیوستگی بین نماها است، کمک کنند. به‌عنوان‌مثال خطوط طراحی نما که شامل خط آسمان، خط تراز همکف و خطوط افقی می‌شوند، از طریق هم‌راستایی و اتصال با هم‌جواری بقیه نماهای یک جداره، مورد سنجش قرار می‌گیرند که می‌توانند به هماهنگی و وحدت جداره کمک کنند. همچنین سطوح نما که شامل مصالح، رنگ و الگو و تکرار هستند از طریق تشابه یا سادگی نسبت به نماهای همسایه  سنجیده می‌شوند که در نهایت به هماهنگی و وحدت جداره منجر می‌شوند.

احجام جزیی نما شامل سطوح پر و خالی، بازشو ها، جزییات طراحی، در صورت داشتن نظم، تناسب و تشابه می‌توانند به هدف هماهنگی و وحدت جداره شهری کمک بکنند و احجام کلی شامل فرم و شکل، طراحی طبقه همکف، و نمای جانبی در صورت داشتن تشابه، ترکیب‌بندی و سبک معماری یکسان می‌تواند به هماهنگی و وحدت جداره شهری کمک کنند. برای تهیه پرسش‌نامه ساختاریافته، از نمونه‌های موردی منطقه یک تهران استفاده شده است که در جدول 9 آورده شده است و برای کمک به درک سوال و رسیدن به پاسخ صحیح از عکس‌های مرتبط با موضوع مورد سوال استفاده شده است. بدین ترتیب دوازده مولفه اجزای طراحی معماری مورد گزینش قرار می‌گیرند تا ترتیب اهمیت هر کدام در طراحی جداره مشخص گردد.

جدول9- نمونه‌های موردی از جداره‌های منطقه یک تهران (ماخذ: نویسندگان)

شماره	مولفه	عکس جداره	توضیحات
1	خط آسمان		خط آسمان جداره، در یک راستا نیست و اختلاف ارتفاع را نشان میدهد
2	خطوط طراحی نما		خطوط طراحی نما، در صورت مشابهت با نماهای مجاور باعث اایجاد پیوستگی در نما میشوند
3	خط تراز همکف		خط تراز همکف، درر صورت همراستا بودن با همسایگی باعث ایجاد پیوستگی میشود.
4	مصالح		شباهت در رنگ یا جنس مصالح  در جداره ها باعث ایجاد پیوستگی می شود.
5	رنگ		رنگ یکسان همسایگی ها باعث ایجاد پیوستگی میشود.
6	الگو و تکرار		تکرار یک الگودر همسایگی ها باعث ایجاد پیوستگی میشود
7	سطوح پر و خالی		اختلاف شدید فضاهای پر وخالی در همسایگی ها باعث عدم پیوستگی می شود.
8	بازشو ها		باشوها در همسایگی ها با دوراستای متفاوت باعث عدم پیوستگی میشود.
9	جزییات طراحی		استفاده از جزییات طراحی متفاوت در همسایگی ها باعث عدم پیوستگی میشود
10	فرم و شکل		فرم متفاوت حجمی در همسایگی ها باعث عدم پیوستگی میشود.
11	طراحی همکف		استفاده از خطوط همسایگی در طراحی همکف به پیوستگی کمک میکند.
12	نماهای جانبی		در صورت طراحی نماهای جانبی هر ساختمان، عدم پیوستگی جداره کمتر احساس خواهد شد.

 

پرسش‌نامه‌، شامل سی سوال با پاسخ طیفی هفت‌گزینه‌ای در اختیار متخصصین حوزه معماری و شهرسازی قرار می‌گیرد، در این پرسش‌نامه به اهمیت هر یک از مولفه‌ها پرداخته شده است. اطلاعات آماری از پاسخ‌‌های داده شده جمع‌آوری شد و برای نتیجه‌‌گیری از آنها،، از روش ها و آزمون‌‌های متفاوت آماری، با استفاده از نرم‌‌افزار SPSS22 جهت رسیدن به نتیجه آماری دقیقتر استفاده شد. با توجه به اینکه ابتدا میبایست پایایی پرسش‌نامه مورد بررسی قرار گیرد، به کمک ضریب آلفای کرونباخ پایایی پرسشنامه  تایید شد. برای بررسی نرمال بودن داده‌‌ها، از آزمون کلموگروف - اسمیرنوف استفاده شد و در نهایت مدل چارچوب مفهومی به‌صورت ساختاری به کمک آزمون امتیاز‌‌بندی فریدمن مورد مقایسه قرار گرفته و نتایج آماری دسته‌‌بندی و فهرست شد. در جدول 10 ضريب آلفاي كرونباخ به کمک SPSS22 بدست آمد. عدد آلفای كرونباخ ببیشتر از 726/0 نشان‌ میدهد که سؤالات مطرح شده پایا هستند.

جدول 10- جدول مقدار عددی آلفای کرونباخ مولفه‌های پژوهش(ماخذ: نویسندگان)

مولفه	تعداد سؤالات	آلفای کرونباخ
خطوط نما	2	734/0
خط تراز همکف	2	739/0
خط آسمان	2	726/0
مصالح	2	753/0
رنگ	2	741/0
الگو و تکرار	2	737/0
سطوح پر و خالی	3	729/0
بازشوها	3	758/0
جزییات طراحی	3	763/0
فرم و شکل	3	752/0
طراحی همکف	3	776/0
نماهای جانبی	3	745/0
آلفای کرونباخ کل			896/0

 

داده‌‌های جدول 10، ضرايب آلفاي كرونباخ محاسبه شده را نشان میدهد. این ضرایب در همه موارد  از 7/0بزرگتر هستند. این موضوع  اعتبار بالاي پرسش‌نامه را نشان میدهد. به کمک آزمون کلموگروف - اسميرنوف یک نمونه‌ای نرمال بودن همه مولفه‌های پژوهش بررسي شده است. که در جدول 11 آورده شده است.

توزيع نرمال مولفه پژوهش: H0

توزيع غیر نرمال مولفه پژوهش: H1

 

 

 

 

 

جدول 11-بررسی مولفه های پژوهش در آزمون کلموگوروف - اسميرنوف يک نمونه‌اي (ماخذ: نویسندگان)

مولفه	آماره	معناداری	نتیجه
خطوط نما	179/0	074/0	نرمال است
خط تراز همکف	182/0	068/0	نرمال است
خط آسمان	199/0	053/0	نرمال است
مصالح	175/0	079/0	نرمال است
رنگ	160/0	090/0	نرمال است
الگو و تکرار	190/0	064/0	نرمال است
سطوح پر و خالی	136/0	121/0	نرمال است
بازشوها	141/0	113/0	نرمال است
جزییات طراحی	126/0	134/0	نرمال است
فرم و شکل	166/0	084/0	نرمال است
طراحی همکف	196/0	055/0	نرمال است
نماهای جانبی	145/0	107/0	نرمال است

 

با توجه به اطلاعات جدول 11، آزمون کلموگروف – اسمیرنوف، سطح معناداری تمامی مولفه‌های پژوهش  را نشان میدهد. که این عدد بیشتر از 05/0 است. در نتیجه، توزیع نرمال تمامی مولفه‌های پژوهش مشخص است؛ به همین دلیل به کمک آزمون‌‌های پارامتری، به بررسی مولفه‌های پژوهش پرداخته شده است. برای اولویت‌‌بندی  تاثیر عوامل مورد بررسی بر ارتقا کیفیت کالبدی جداره‌‌های شهری از آزمون فریدمن استفاده شده است. نتایج آزمون در جدول 12 آورده شده است.

 

جدول 12- اولویت‌بندی تاثیر عوامل مورد بررسی ارتقا کیفیت کالبدی جداره‌‌های شهری به کمک آزمون فریدمن (ماخذ: نویسندگان)

مولفه	آماره آزمون	درجه آزادی	سطح معناداری	میانگین رتبه	اولویت‌بندی
خطوط نما	252/53	11	001/0	41/6	8
خط تراز همکف				57/6	6
خط آسمان				36/6	9
مصالح				39/5	10
رنگ				88/4	11
الگو و تکرار				83/4	12
سطوح پر و خالی				59/6	5
بازشوها				46/6	7
جزییات طراحی				98/6	4
فرم و شکل				56/7	3
طراحی همکف				02/8	1
نماهای جانبی				94/7	2

 

با توجه به اطلاعات موجود در جدول 12 متوجه میشویم که میزان معناداری آزمون فریدمن کمتر از مقدار 05/0 است؛ به همین دلیل  فرض برابری مولفه های اثر گذار بر ارتقا کیفیت کالبدی جداره‌‌های شهری رد می‌شود. با توجه به میانگین رتبه‌‌ها مشخص است که؛ تاثیر مولفه «طراحی همکف» بر ارتقا کیفیت کالبدی جداره‌‌های شهری (با میانگین رتبه 02/8) در رتبه اول، مولفه «نماهای جانبی» (با میانگین رتبه 94/7) در رتبه دوم، مولفه «فرم و شکل» (با میانگین رتبه 56/7) در رتبه سوم، مولفه «جزییات طراحی» (با میانگین رتبه 98/6) در رتبه چهارم، مولفه «سطوح پر و خالی» (با میانگین رتبه 59/6) در رتبه پنجم، مولفه «خط تراز همکف» (با میانگین رتبه 57/6) در رتبه ششم، مولفه «بازشوها» (با میانگین رتبه 46/6) در رتبه هفتم، مولفه «خطوط نما» (با میانگین رتبه 41/6) در رتبه هشتم، مولفه «خط آسمان» (با میانگین رتبه 36/6) در رتبه نهم، مولفه «مصالح» (با میانگین رتبه 39/5) در رتبه دهم، مولفه «رنگ» (با میانگین رتبه 88/4) در رتبه یازدهم و مولفه «الگو و تکرار» (با میانگین رتبه 83/4) در رتبه دوازدهم قرار دارد (تصویر 13).

نماهای جانبی طراحی همکف فرم شکل جزییات طراحی بازشوها سطوح پر و خالی الگو و تکرار رنگ مصالح خط  آسمان خط ترازهمکف خطوط نما

 

تصویر 13-  تاثیر عوامل مورد بررسی بر ارتقا کیفیت کالبدی جداره‌‌های شهری (ماخذ: نویسندگان)

 

n  نتیجه‌گیری

در پژوهش حاضر به بررسی نظریات، متخصصین شهری در مورد نما‌ها و جداره‌ها پرداخته شده است. ابتدا طبقه‌‌بندی مولفه‌های طراحی شهری با بهره‌‌گیری از استنتاج سلسله‌مراتبی در راستای رسیدن به جداره شهری از اجزای نما صورت پذیرفته ‌‌است. سپس به کمک مصاحبه ساختارنیافته از متخصصین حوزه معماری و طراحی شهری به تدوین چهارچوب مفهومی هنجارهای طراحی شهری به‌عنوان ابزار پژوهش پرداخته است. در مرحله دوم پژوهش از ابزار به‌دست‌آمده استفاده شد، تا مولفه‌های طراحی اولویت‌‌بندی شوند. در این راستا پرسش‌نامه‌ای با پاسخ‌های طیفی برگرفته از نماهای منطقه 1 تهران، متشکل از 30 سؤال با پاسخ‌‌های طیفی 7 گزینه‌ای تهیه‌‌ شد و در اختیار 54 نفر از متخصصین حوزه معماری و شهرسازی قرار گرفت. از میان اجزای طراحی نما، 12 مولفه وجود دارد که دقت در طراحی آنها جهت رسیدن به جداره مطلوب مؤثر است. با توجه به سوالات پژوهش، در پاسخ به سوال مولفه های اصلی طراحی نما که جهت رسیدن به جداره مطلوب اهمیت دارند، چه مولفه هایی هستند؟ می توان گفت که خط آسمان، خطوط طراحی نما، خط تراز همکف، مصالح، رنگ، الگو و تکرار، سطوح پر و خالی، بازشوها، جزییات طراحی، فرم و شکل، طراحی همکف و نماهای جانبی از مولفه های اصلی پژوهش بوده اند. همچنین در پاسخ به سوال اهمیت کدامیک از مولفه های طراحی نما جهت رسیدن به جداره مطلوب بیشتر است؟ می توان گفت که بیشترین تاثیر را طراحی همکف جهت ایجاد هماهنگی بین نماها دارد، دومین مولفه با اهمیت، جهت داشتن جداره مطلوب دقت در طراحی نماهای جانبی ساختمان‌ها است، یادآور می‌شود که این بدنه‌های جانبی (به بهانه داشتن همسایگی در آینده)، بدون طراحی یا همخوانی با بقیه نماهای ساختمان بدون طراحی باقی می‌مانند و موجبات ناهماهنگی در کل جداره شهری را به وجود می‌آورند. فرم و شکل، جزییات طراحی و سطوح پر و خالی از مولفه‌های دیگر موثر بر جداره هستند. سطوح پر و خالی، خط تراز همکف، بازشو ها و خطوط نما به ترتیب در رتبه پنجم تاهشتم اهمیت قرار دارند. خط آسمان، مصالح، رنگ، الگو و تکرار مطلوب در رتبه نهم تا دوازدهم اهمیت قرار دارند. عوامل جهت دسته‌‌بندی و نتیجه‌‌گیری از اطلاعات آماری به‌دست‌آمده از نرم‌افزار spss22  استفاده شد. تصویر 4- نتیجه گیری توصیفی را نشان می دهند. همچنین یافته‌های پژوهش به شرح ذیل است:

1.       اجزای طراحی نما به کمک روش‌های مطلوب طراحی نما می‌توانند به جداره مطلوب که دارای هماهنگی، وحدت و پیوستگی است، مبدل شوند که در این مقاله با نام هنجار (بایدها) طراحی جداره در نظر گرفته شده‌اند.

2.       هنجارهای جداره شهری شامل هماهنگی، وحدت و پیوستگی است.

 

3.        تاثیر مولفه «طراحی همکف» در صورت داشتن تشابه، ترکیب‌بندی یا سبک معماری یکسان، برای رسیدن به هنجار جداره شهری (با میانگین رتبه 02/8) در رتبه اول قرار دارد.

4.        مولفه «نماهای جانبی» در صورت داشتن تشابه، ترکیب‌بندی یا سبک معماری یکسان، برای رسیدن به هنجار جداره شهری (با میانگین رتبه 94/7) در رتبه دوم قرار دارد.

5.       مولفه «فرم و شکل» در صورت داشتن تشابه، ترکیب‌بندی یا سبک معماری یکسان، برای رسیدن به هنجار جداره شهری (با میانگین رتبه 56/7) در رتبه سوم قرار دارد.

6.        مولفه «جزییات طراحی» در صورت داشتن تشابه، نظم یا تناسب، برای رسیدن به هنجار جداره شهری (با میانگین رتبه 98/6) در رتبه چهارم قرار دارد.

7.       مولفه «سطوح پر و خالی» در صورت داشتن تشابه، نظم یا تناسب، برای رسیدن به هنجار جداره شهر (با میانگین رتبه 59/6) در رتبه پنجم قرار دارد.

8.        مولفه «خط تراز همکف» در صورت داشتن هم‌راستایی یا اتصال برای رسیدن به هنجار جداره شهری (با میانگین رتبه 57/6) در رتبه ششم قرار دارد.

9.        مولفه «بازشوها» در صورت داشتن تشابه، نظم یا تناسب، برای  رسیدن به هنجار جداره شهر (با میانگین رتبه 46/6) در رتبه هفتم قرار دارد.

10.       مولفه «خطوط نما» در صورت داشتن هم‌راستایی یا اتصال برای رسیدن به هنجار جداره شهری (با میانگین رتبه 41/6) در رتبه هشتم قرار دارد.

11.        مولفه «خط آسمان» در صورت داشتن هم‌راستایی یا اتصال برای رسیدن به هنجار جداره شهری (با میانگین رتبه 36/6) در رتبه نهم قرار دارد.

12.        مولفه «مصالح» در صورت داشتن تشابه یا سادگی برای رسیدن به هنجار جداره شهری (با میانگین رتبه 39/5) در رتبه دهم قرار دارد.

13.        مولفه «رنگ» در صورت داشتن تشابه یا سادگی برای رسیدن به هنجار جداره شهری (با میانگین رتبه 88/4) در رتبه یازدهم قرار دارد.

14.        مولفه «الگو و تکرار» در صورت داشتن تشابه یا سادگی برای رسیدن به هنجار جداره شهری (با میانگین رتبه 83/4) در رتبه دوازدهم قرار دارد.

تصویر 14- نتیجه گیری توصیفی (ماخذ: نویسندگان)

 

پیشنهاد راهکارهای باتوجه ‌به یافته‌‌های تحقیق:

در طراحی نماها بهتر است هر چهار جهت نما طراحی شوند تا جداره خالی و سیمانی سفید باقی نماند.

داشتن ارتفاع ثابت، یا محدوده ارتفاعی برای هر طبقه ساختمان، به  تاثیر هماهنگی در خطوط افقی و درنتیجه به حس وحدت جداره خیابان کمک خواهد کرد. مولفه‌های طراحی همکف، نماهای جانبی، فرم و شکل بهتر است هنگام طراحی جداره‌‌ها موردتوجه قرار گیرند. توجه به جزییات مشابه در همسایگی‌ها به هماهنگی جداره کمک خواهد کرد.

 

n  پی‌نوشت‌

1.       John Lang  

2.       David Hume

3.       Façade

4.       Xin Jin

5.       Jiango Wang

6.       Roger Trancik

7.       Cammilo Sitte 

8.       Kevin Lynch

9.       Gordon Cullen

10.       Bill Hillier

11.       Jullian Hanson

12.       Jan Gehl

13.        Matthew Carmona

14.       Brent Brolin

15.       Jorg kurt Grutter

16.       Rob Karierr

17.       Ian Bentley

18.       Arnold Vitting

19.       Morten Gjerde

 

n  فهرست منابع

§       ارجمندفر، مسعود .(1388). بررسی مقایسه‌ای ترجیحات محیطی مردم و گروه‌های مؤثر در حوزه نماهای مسکونی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد طراحی شهری، تهران ، دانشگاه علم و صنعت ایران.

§       بایبوردی، پریسا و یاقوتی، سیمین و بایبوردی، مهسا. (1392).  تاثیر نمای بناهای مسکونی بر منظر شهری درایران، کرج، همایش ملی معماری، فرهنگ و مدیریت شهری.

§       بنتلي، اي ين. (1385). محیط‌های پاسخ‌ده، کتاب راهنماي طراحان، ترجمه: مصطفي بهزادفر، تهران، دانشگاه علم و صنعت ايران، چاپ دوم. 

§       بهزادفر، مصطفی. (۱۳۹۰). هویت شهر نگاهی به هویت شهر تهران، تهران: نشر شهر.

§       پورجعفر، محمدرضا و اسمعيليان، سحر. (1392). در جستجوي معيارهاي شکل‌دهنده شبکه فضاهاي شهري در بافت‌های تاريخي ايران؛ نمونه موردي: اصفهان، دردشت. مديريت شهري دوره 11  شماره 31 بهار و تابستان 1392 65-81.

§       توسلی، محمود. (1390). طراحی شهری: هنر نو کردن ساختار شهر همراه با چهار نمونه موردی. ناشر: محمود توسلی

§       جم، فاطمه و عظمتی، حمیدرضا و قنبران، عبدالحمید و صالح صدق‌پور، بهرام. (1398).  شناسایی و دسته‌بندی الگو ذهنی معماران در قضاوت زیبایی‌شناسانه نمای ساختمان‌های مسکونی. دوفصلنامه اندیشه معماری. سال سوم شماره پنجم . 154-141.

§       حبیبی، سید محسن. (1390). از شار تا شهر (تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن تفکر و تأثر)، انتشارات دانشگاه تهران.

§       حسین‌زاده، ريحانه و قريشي خوراسگاني. (1393). بازاندیشی در نماهاي شهري به‌عنوان عاملي تعیین‌کننده در تحقق زيباسازي  شهر فردا. ، تهران اولین همايش ملي در جستجوي شهر فردا. 

§       خلوصی، امیرحسین و بهزادفر، مصطفی و محمدی، مریم. (1393). تبیین عوامل مؤثر و طراحی بدنه خیابان مبتنی بر دلالت‌های زیبایی‌شناسانه نمونه موردی: خیابان بهار، منطقه 7 شهرداری تهران. معماری و شهر پایدار، سال دوم شماره اول بهار و تابستان 1393. 42-27.

§       روشنی، پریسا. حبیبی و کیومرث، سعیده و زرآبادی، زهرا سادات. (1396). ارایه الگوی مفهومی انسجام‌بخشی شبکه فضای شهری و بکار گیری آن در منطقه 6 شهر تهران. باغ نظر. سال چهاردهم شماره 48 خرداد 1396. 42-31

§       سعیدي رضوانی، نوید و خطیبی، سید محمدرضا و دمرچلی، عباس. (1400). ارتباط اندیشه‌های زیباشناختی با ساخت فضاهاي شهري (نمونه موردي: میدان نقش‌جهان اصفهان و میدان سنت پیتر رم). فصل نامه امایش محیط، شماره 52. 

§       شاملو، شبنم و تقی‌زاده، محمد و حبیب، فرح. (1397) . واکاوی رویکردها و زمینه‌های نظری و تدوین چارچوب مفهومی منظر شهر. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، شماره 23، تابستان 97 . 209- 197.

§       صیادي، سید احسان و مداحي، محمد. (1390). معماري پايدار، چاپ اول، تهران: انتشارات لوتس. 

§       عباسی، زهرا. (1396). معیارهای زیبایی‌شناسانه نما و بدنه‌های مطلوب شهری با تأکید بر هویت بومی. مدیریت شهری شماره 47 تابستان 96. 276 - 255.

§       غضنفری، پیمان و ارزه، آزاده .(1397). شناسایی عوامل مؤثر بر طراحی بدنه‌های شهری با تأکید بر ابعاد زیبایی‌شناسی و کیفی نمونه موردی: بوستان ولایت، شهرسازی. معماری‌شناسی سال اول شماره 2. آبان 1397.

§       کاشی، حسین و عطارد، فرانک. (1396). عناصر تشکیل‌دهنده نماها و جداره‌‌های شهری. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، شماره 21. 192-173

§       کارمونا، ماتیو و تیزدل، استیون. (1390). خوانش مفاهیم طراحي شهري، کامران ذکاوت و فرناز فرشاد، تهران، انتشارات آذرخش، چاپ اول، .1390

§       کریمی آذر، امیررضا و صفرنژاد، مهسا. (1395). شناسایی مولفه­های عینی و ذهنی مؤثر در طراحی نما در جهت ارتقای هویت منظر شهری و افزایش حس تعلق شهروندان. دوفصلنامه پژوهش‌های منظر، سال سوم شماره 6 پاییز و زمستان 1395. 106-89.

§       کرير، راب. (1383). فضاهاي شهري، ترجمه خسرو هاشمی‌نژاد، چاپ اول، اصفهان: نشر خاک، انتشارات ادبیات معماري – شهرسازي.

§       گروتر، يورگ کورت. (1386). زیبایی‌شناسی در معماري، جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همايون، چاپ دوم، تهران، انتشارات مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتي.

§       لنگ، جان. (1381). آفرینش نظریه معماری، ترجمه علیرضا عینی فر، انتشارات دانشگاه تهران.

§       مزینی، منوچهر. (1377). مطالعه  کالبد شهر تهران از نظر بصری و زیبایی‌شناسی، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.

§       نظام مهندسی تهران. (1395). راﻫﻨﻤﺎي ﺑﺮرسی ﻧﻤﺎﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧی در کمیتهﻫﺎي ﻧﻤﺎي ﺷﻬﺮداري ﺗﻬﺮان، https://www.tceo.ir/file/?250849

§       نقی‌زاده، محمد و زمانی، بهادر و کرمی، اسلام. (1389). ملاحظات فرهنگی در شکل‌‌دهی به نماهای شهری باتکیه‌بر ساختار نماهای شهری ایرانی در دوران اسلامی. نشریه هویت شهر، سال پنجم، شماره 7، پاییز و زمستان 89. 74-61.

§       نقی‌زاده، محمد. (1379). رابطه هويت سنت معماري ايران با مدرنیسم و نوگرايي. هنرهاي زيبا، شماره 7.

§       ويتیک، آرنولد. (1392). زیبایی‌شناسی: برگرفته از دانشنامه برنامه‌ریزی شهري، ترجمه: ملک افضلي، علی‌اصغر. تهران، انتشارات يغمايي.

§       یزدان‌پناه عبدالملکی، انیس و محمدی قهیاری، امیر. (1392). طراحی خیابان شهری باتوجه‌به کالبد و جداره، کرج، همایش ملی معماری، فرهنگ و مدیریت شهری. 

 

§       Brolin, Brent. (1980). Architecture in context: Fitting new buildings with old, 1-160.

§       Carmona, Matthew. (2021). Public places urban spaces: The dimensions of urban design. Routledge.

§       Cullen, Gordon. (2003). The Concise Townscape. (M. Tabibian, Trans.). Tehran: Tehran University

§       Cullen, Gordon. (2007). Townscape: Introduction. Urban Design Reader, Matthew Carmona and Steve Tiesdell, (Ed); Oxford: Architectural Press.

§       Gehl, Jan. (2002). Public Spaces and Public Life. Adelaide: Adelaide City Council Press.

§       Gjerde, Morten. (2017) Informing design review: Discussion of the findings of a visual preference study in New Zealand. Urban Transitions Conference, Shanghai, September 2016. Procedia Engineering 198. 562 - 569

§       Hillier, Bill. (2004). Designing Safer Streets: An Evidence-Based Approach. Planning in London. 48. 45-49.

§       Hillier, Bill. (2007). Space is the Machine, A Configurational Theory of Architecture. Space Syntax.

§       Hillier, Bill. & Hanson, Julienne. (1984). The Social Logic of Space. New York: Cambridge University Press.

§       Hillier, Bill. Penn, A. Hanson, Julienne. Grajewski, T. Xu, J. (1993). Natural Movement: Or. Configuration and Attraction in Urban Pedestrian Movement. Environment and Planning B: Planning and Design, 20, 29-66.

§       Hume, David. A (1978) Treatise of Human Nature, Oxford: Clarendon Press.

§       Jin, Xin. Wang, Jiango (2021) Assessing Linear Urban Landscape from dynamic visual perception based on urban morphology.

§       Lang, John. (2004). Creating Architectural Theory: The Role of the Behavioral Sciences in Environmental Design. (A. Einifar, Trans.). Tehran: Tehran University Co.

§       Lynch, Kevin. (2002). The Image of the City. (M. Mozayeni, Trans.). Tehran: Tehran University Co.

§       Mostafavi, Mohsen. Doherty, Gareth. (Eds). (2010). Ecological Urbanism. Basel: Lars Müller Publishers, 17-50.

§       Sitte, Cammilo. (2006). Cin Planning According to Artistic Principles. (F. Gharib. Trans.). Tehran: Tehran University Co.

§       Tibbalds, Frank. (1992). Making People-Friendly Towns: Improving the Public Environment in Towns and Cities. Spon Press.

§       Trancik, Roger. (1986). Finding Lost Spaces: Theories of Urban Design. New York: Van Nostrand Reinhold Co.

§       Windle, Pamela. (2004). Delphi technique: assessing component needs. Journal of Peri Anesthesia Nursing, 19(1), 46-47. 

 

1

---

[1]  * نویسنده مسئول: E-mail: [e-mail]

این مقاله برگرفته از رساله دکتری نویسنده اول با عنوان “تبيين زیبایي شناختي ارتباط فرم و سازه در بناهای شاخص فرهنگي معماری معاصر ایران در دو دهه اخير” می‌باشد که به راهنمایی نویسنده دوم و مشاوره نویسنده سوم در دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی انجام شده است.