Analysis of Housing Architectural Regeneration Components in Urban Decayed Fabrics with a Foresight Approach – Case Study: Sanandaj City
Subject Areas : Life Space Journal
Farokh Obodi
1
,
Mohammad Reza Pakdel Fard
2
*
,
Hassan Sattari Sarbangholi,
3
1 - PhD Student, Department of Architecture, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
2 - Assistant Professor, Department of Architecture, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
3 - Associate Professor, Department of Architecture and Urban Planning, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
Keywords: housing, regeneration, future studies, urban decay, Sanandaj.,
Abstract :
In the present research, the identification of the effective factors in the regeneration of the architecture of the urban decay of Sanandaj has been discussed and investigated. This has been implemented to present a fresh and novel idea for the future by using the future research approach to explain the urban planning. The current problems of urban decay of Sanandaj has been caused by the lack of an accurate understanding of the urban future and unprincipled physical design; especially in recent years it has been affected by external factors. The urban decay of the studied area includes informal settlements, which cover about 30% of urban area with 34% of the urban population of Sanandaj. These areas face numerous physical, ecological, social and cultural problems, most of which are caused by the quality and quantity of their houses, along with economic difficulties. In the present study, the research questions have been defined as follows: What principles does the model of housing architecture in Sanandaj city follow? What is the position of the future research approach in the housing architecture of Sanandaj? How can future research help architect in analyzing the architectural issues of housing in Sanandaj? For this, social-cultural, economic-environmental and ecological indicators were extracted from different sources, then six districts (Qatarchian, Sartepoule, Mian Qale, Chahar Baq, Aqe Zaman, Zhandarmeri) containing urban decays were selected as a sample and carried out with a descriptive-analytical method. It also should be mentioned that research tools (questionnaire, field studies, statistical software (SPSS and GIS) have been used. The results show that future research is considered a valuable tool for representing functional components in Sanandaj, therefore paying attention to the effective components in urban regeneration with different semantic, functional and physical dimensions can play an important role in improving the quality of the identity of the urban decay
پور احمد احمد، حبیبی کیومرث، کشاورز مهناز. (1389).
سیر تحول مفهوم شناسی بازآفرینی شهری به عنوان رویکردی نو در بافت های فرسوده شهری. مطالعات شهری ایران اسلامی(1):1. 92-73
ﭘﻮرﻣﺤﻤﺪی ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ. (1385). برنامهریزی مسکن، اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻤﺖ، چاپ سوم، ﺗﻬﺮان.
رضایی محمود. (1392). ارزش های جاوید و جهان گستر شهرسازی اسلامی (بازنمودی از نگرش های فرا کالبدی و فرا زمانی شهر اسلامی(45):3. 190-169.
زیاری کرامت الله. (1388). اصول و روش‌های برنامه ریزی منطقه ای. انتشارات دانشگاه تهران.
زیاری کرامت اله. (۱۳۸۳). مکتب‌ها، نظریهها و مدل‌های برنامه و برنامه ریزی منطقه ای. چاپ اول، یزد: انتشارات دانشگاه یزد.
زیاری کرامت الله، ربانی طاها، ساعدموچشی رامین. (1396). آینده پژوهی: پارادایمی نوین در برنامه ریزی با تأکید بر برنامه ریزی شهری و منطقه ای (مبانی، مفاهیم، رویکردها و روش ها). انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران
گروه آمایش و برنامه ریزی منطقه ای. (۱۳۸۵). چشم انداز استان کردستان در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی و سند ملی توسعه ی استان در برنامه ی چهارم توسعه ی کشور. سنندج، نشر سازمان مدیریت و برنامه ریزی کردستان.
حسن زاده مهرنوش، سلطان زاده حسین.(1395). طبقه بندی راهبردهای برنامه ریزی بازآفرینی بر اساس سطح پایداری بافت های تاریخی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی. 6(23):19-29.
ایزدفر نجمه، و رضایی محمدرضا. (1399). شناسایی عوامل کلیدی موثر بر بازآفرینی پایدار شهری با رویکرد آینده پژوهی (مورد شناسی: بافت ناکارآمد شهر یزد). جغرافیا و آمایش شهری - منطقه ای، 10(34)، 109-130.
ملکی فرد عقیل. (1393). الفبای آینده پژوهی: علم و هنر کشف، اختراع آینده. نشر آینده پژوه.
مطالعات ایده بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهر سنندج، ماخذ: شهرداری سنندج 1389 : 45.
لطیفی غلامرضا، صفری چابک ندا. (1392). باز آفرینی مفهوم محله در شهرهای ایرانی – اسلامی بر پایه ی اصول نوشهر گرایی. فصلنامه مطالعات شهری(2): 8. 12-3
علیزاده هوشمند، حبیبی کیومرث. (1390). عوامل شکل دهنده شهرهای اسلامی - تاریخی مسلمانان. نشریه شهر ایرانی اسلامی (1):3. 76-71
بررسی مولفههای بازآفرینی معماری مسکن در بافت فرسوده شهری با رویکرد آینده پژوهی - نمونه موردی: شهر سنندج
1 فرخ عبودی، محمدرضا پاکدل فرد2*، حسن ستاری ساربانقلی3
1 پژوهشگر دکتری، گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
2 دانشیار، گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران، نویسنده مسئول.
3 دانشیار، گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
تاریخ دریافت: 09/02/1403 تاریخ پذیرش نهایی: 27/12/1403
n چکیده
در این پژوهش با بهرهگیری از رویکرد آینده پژوهی جهت تبیین برنامه ریزی به بحث و بررسی شناسایی عوامل تاثیرگذار در بازآفرینی معماری مسکن بافت فرسوده شهر سنندج پرداخته شده است. مشکلات کنونی بافت فرسوده، ناشی از عدم شناخت دقیق آینده شهری و طراحي كالبدي نامناسب در این شهر نمایان میباشد و به خصوص در سالهای اخیر تحت تاثیر عوامل خارجی قرار گرفته است. بافت فرسوده منطقه مورد مطالعه دارای اسکان غیر رسمی میباشد که در حدود 30 درصد بافتهای شهری با 34 درصد جمعیت شهرنشین شهر سنندج را شامل میگردد. این بافتها با مشکلات متعدد کالبدی، اکولوژیکی، اجتماعی و فرهنگی مواجه هستند،که بخش عمده آن ناشی از کیفیت و کمیت مساکن آنها در کنار مشکلات اقتصادی است. در پژوهش حاضر، سوالات تحقيق بدین شرح منظور شده است: الگوی معماری مسکن در شهر سنندج از چه اصولی تبعیت نموده است؟ رویکرد آینده پژوهی در معماری مسکن شهر سنندج در چه جایگاهی قرار دارد؟ در تحلیل مسائل معماری مسکن شهر سنندج، آینده پژوهی چگونه میتواند به معماران کمک نماید؟ جهت پیشبرد این پژوهش، از ابزارهاي انجام تحقيق( پرسشنامه، مطالعات میدانی، نرم افزارهای SPSS (نسخه 27.0.1) و GIS استفاده شد. این پژوهش با روش توصيفي- تحليلي انجام شد نتایج پژوهش نشان داد که آینده پژوهی، ابزاری ارزشمند برای بازنمایی مولفههای کارکردی در شهر سنندج محسوب میگردد، لذا توجه به مولفههای موثر در بازآفرینی شهری با ابعاد مختلف معنایی، کارکردی و کالبدی میتواند نقش مهمی بر ارتقای کیفی هویت بخشی بافت فرسوده شهری را ایفا نماید.
n واژگان کلیدی: مسکن، باز آفرینی، آینده پژوهی، بافت فرسوده، سنندج.
n مقدمه
در دنیایی که به طور فزایندهای شهری شده است، چالش استفاده موثر از بافت فرسوده به دغدغهای حیاتی برای معماران و برنامهریزان شهری تبدیل شده است. محدودیتهای مناطق پرجمعیت، ملاحظات زیستمحیطی و روند رو به رشد به سمت فضاهای زندگی فشرده، تغییری در پارادایم‌های طراحی معماری ایجاد کرده است. این پژوهش به بررسی بازآفرینی معماری مسکن در بافت فرسوده پرداخته است که در پاسخ به تقاضاهای فضاهای محدود، با تمرکز بر بهینه سازی عملکرد، زیبایی شناسی و رفاه ساکنان پدید آمدهاند. اهمیت این موضوع در ارتباط آن با محیط ساخته شده معاصر است، جایی که استفاده کارآمد از فضا برای ایجاد راه حلهای معماری پایدار، قابل زندگی و الهام بخش ضروری است. این پژوهش با بررسی پتانسیل خلاق در محدودیتهای فضایی، ارائه بینش و الهام برای معماران، طراحان و برنامهریزان شهری است که با پیچیدگی‌های محیطهای محدود دست و پنجه نرم می‌کنند. پژوهش حاضر از طریق بررسی مطالعات موردی، چارچوبهای نظری و کاربردهای طراحی عملی، به دنبال نشان دادن پتانسیل برای مداخلات معماری مبتکرانه و دگرگون کننده در فضاهای موجود بوده است. همچنین با کاوش در تلاقی عملکرد، فرم و تجربه کاربر، تلاش می‌کند تا امکانات را برای تجسم مجدد فضا و به چالش کشیدن قراردادهای طراحی مرسوم برجسته کند. همانطور که مرزهای فضای موجود همچنان به هم نزدیک میشوند، کاوش در بازآفرینی معماری در فضاهای بافت فرسوده شهری به طور فزایندهای مناسب میشود. با پذیرش این چالش به عنوان فرصتی برای نوآوری، معماران و طراحان در حوزه مسکن میتوانند راه را برای آیندهای پایدارتر و با منابع کارآمد در محیط ساخته شده هموار کنند. چالش توجه به این موضوع در فضاهای محدود چند وجهی است و ملاحظات عملی، زیبایی شناختی و اجتماعی-فرهنگی را در برگرفته است. در مناطق شهری پرجمعیت، رقابت برای فضا شدید بوده و معماران را به ارزیابی مجدد رویکردهای طراحی سنتی و ابداع راه‌حل‌های نوآورانه که هر متر مربع را به حداکثر رسانده، سوق داده است. علاوه بر این، کمبود زمین در دسترس و ضرورت به حداقل رساندن اثرات زیست محیطی، اهمیت مداخلات معماری فشرده و کارآمد را افزایش داده است. علاوه بر محدودیتهای فیزیکی، طراحی فضاهای بافت فرسوده باید به تجربه انسان در این محیط‌ها نیز بپردازد. کیفیت زندگی ساکنان یا کار در فضاهای فشرده یک عامل حیاتی بوده و نیاز به آگاهی دقیق از روانشناسی فضایی، قرار گرفتن در معرض نور طبیعی، طراحی ارگونومیک و الگوهای گردش کارآمد دارد؛ که معماران باید آن را در نظر بگیرند. ایجاد تعادل بین نیاز به حریم خصوصی، عملکرد و جذابیت زیبایی شناختی در یک محیط فرسوده، مجموعه ای منحصر به فرد از چالش ها را ارائه میدهد که نیازمند یک رویکرد طراحی جامع و انسان محور است. به طور متناقض، محدودیتهای تحمیل شده توسط فضاهای محدود، محیطی را برای نوآوری در معماری ایجاد کرده است..
n پیشینه پژوهش
پژوهشهایی که به نحوی با رویکرد آیندهپژوهی و بافت فرسوده شهر در ارتباط هستند، صورت گرفته که در ادامه به بعضی از آنها اشاره شده است.
لطیفی و صفری چابک در تحقیقی با عنوان "باز آفرینی مفهوم محله در شهرهای ایرانی – اسلامی بر پایه ی اصول نوشهر گرایی" به دنبال بازآفرینی و معاصر سازی ارزرش های گشته محلات شهری از طریق باززنده سازی عملکردی و کالبدی محله و تقویت هویت فضایی آن بر اساس مقایسه دو مکتب شهرسازی اصفهان و نوشهر گرایی هستند. آنهابه این نتیجه رسیده اند که با استخراج اصول مشترک این دو مکتب، ضمن حفظ ارزشهای تاریخی محلات، میتوان آنها را متناسب با نیازهای امروزین شهروندان ساماندهی کرد ( لطیفی و همکاران، 1392). علیزاده و حبیبی در تحقیقی با عنوان «عوامل شکل دهنده شهرهای اسلامی - تاریخی مسلمانان» به بررسی دیدگاههای مختلف در جوامع اسلامی پرداخته و به این نتیجه رسیدهاند که ساختار شهر عمدتاً وابسته به مکان آن بوده و لازم است اصول طراحی آن از طریق نظم طبیعت به عنوان بستر اولیه شکلدهی و اعتقادهای فرهنگی – مذهبی و سازمان اجتماعی آنها مورد بررسی و کنکاش قرار گیرد (علیزاده و همکاران، 1390). رضایی در پژوهشی با عنوان «ارزش های جاوید و جهان گستر شهرسازی اسلامی (بازنمودی از نگرش های فرا کالبدی و فرا زمانی شهر اسلامی» به ارزیابی توان به کارگیری ارزشهای شهرسازی اسلامی در زمان حاضر پرداخته و معتقد است که این شهرسازی راهبردی پویا بوده و انگارهها و ویژگیهای درست شهرسازی درست امروز را از زمانی بسیار پیشتر در خود داشته است ( رضایی، 1392). حسن زاده و سلطان زاده در تحقیقی با عنوان« طبقه بندی راهبردهای برنامه ریزی باز آفرینی بر اساس سطح پایداری بافت تاریخی» در خصوص باز آفرینی کالبدی و تنوع عملکردی به عنوان پیشبرد کوتاه مدت و باز آفرینی اقتصادی و اجتماعی در بلند مدت برای ازدیاد جذابیت و سطوح محله های پایدار شهری پرداخته است(حسن زاده و همکاران، 1395). ایزد فر و رضایی در پژوهشی با عنوان« شناسایی عوامل کلیدی موثر بر باز آفرینی پایدار شهری با رویکرد آینده پژوهی» به عوامل مهم و موثر بر آینده باز آفرینی شهر یزد در افق ۱۴۱۴ از جمله دستگاه های نظارتی و بازرسی، سرمایه گذاری داخلی و خارجی، فناوری های نوین، تمرکز اداره ها و مراکز دولتی در پایتخت، ، بحران نظام اداری و بحران مالی را مورد ارزیابی قرار داده است(ایزد فر و همکاران، 1399). با توجه به بررسیهایی که انجام شد، موضوع آیندهپژوهی سابقه مطالعه چندانی در ایران نداشته است. اما بحث بافتهای شهری به ویژه بافت های فرسوده و ناکارآمد از قدمت فراوان برخوردار بوده است. در ارتباط با موضوع آیندهپژوهی، تحقیقهای درخور و مرتبط با بافتهای فرسوده شهری صورت نگرفته است. این درحالیست که چه در داخل و چه در خارج پژوهش های بسیاری انجام شده است اما به دلیل گستردگی موضوع، هر کدام به یک جنبه از مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و کالبدی پرداخته شده است. بنابراین، پژوهش حاضر مسائل موجود در بافت فرسوده شهر سنندج را مورد واکاوی قرار داده است.
n مبانی نظری
در تعریفی ساده، نقش آینده پژوهی در مسکن، علم و هنر کشف آینده و شکل بخشیدن به دنیای خوب فرداست. در ایجاد هر بنایی، از یک خانه سنتی کوچک گرفته تا یک مجموعه بنای عمومی وسیع، محدویت‌ها و امکانات محیط طبیعی و انسانی، همچون: خصوصیات آب‌وهوایی، مصالح در دسترس، چگونگی برپا ایستادن ساختمان، قیود اجتماعی، موانع اقتصادی و موارد بسیار دیگر، مورد توجه قرار می‌گیرند و سهمی از طرح را برای خود می‌طلبند و این‌گونه میتوانند محل قابل سکونت مطلوبی بوده و استحکام، ایمنی و راحتی را برای مردم و آینده به ارمغان آورند. ضرورت آیندهپژوهی در خصوص صرفه‌جویی در فضا، کاوش در راه‌حل‌های طراحی مدولار و چند منظوره و همچنین ادغام فناوری‌های هوشمند و مواد پایدار برای بهینه‌سازی استفاده فضایی و بهره‌وری انرژی را تسریع نموده است. در این راستا بافت فرسوده شهری نیز نیازمند برنامه ریزی های دقیق تر همچون برنامه ریزی با رویکرد آینده نگری و حرکت در راستای پذیرش پیچیدگی، کثرت و برنامهریزی بر پایه شناخت جامع همه عناصر و عوامل است. در این پژوهش، ضمن شناسایی کامل محیط شهری، شناخت کاملی از چالش های پیش روی محیط برنامه ریزی، سعی شده با دقت پیشرانهای کلیدی موثر بر وضعیت آینده سکونتگاههای بافت فرسوده شهر سنندج از میان عوامل اولیه انتخاب گردد، که امکان تدوین وضعیت های احتمالی و راهبردها را فراهم خواهد کرد.
نمودار1. ارتباط میان گذشته، حال و آینده (زیاری،1396).
مسکن از جمله مهمترین مقوله‌هایی است که باید با رویکرد آینده پژوهی به آن نگریست و برنامه ریزی نمود. باید از ابتدا آینده ی جمعیت و تغییرات آن مورد بررسی قرار گرفته و بر اساس آن برنامه ریزی شود (زیاری، 1396).
|
|
نمودار2. نگاه به آینده پژوهی و پیش گویی آن (زیاری،1396).
تحلیل کلی که در این مقاله ارائه شده است، تأکید بیشتر بر رویکرد آینده نگری بوده که در فهرست‌های فعلی نیازهای استفاده کنندگان و یا ویژگیهای محیطهای مسکونی موجود کمتر به آنها توجه شده است. در واقع این نوع رویکرد باید بتواند چارچوبی را برای ارتباط متقابل ویژگیهای کیفی و خصوصیات مربوط به ویژگی‌ها و ملزومات محیط مسکونی و نیازهای استفاده‌کنندگان ارائه نماید. تحقیقات آینده میتواند به توسعه دانش و بهبود روش‌ها و استراتژی‌های طراحی معماری برای بافت فرسوده کمک کند. با توجه به نتایج این تحقیق، انجام مطالعات بیشتری در زمینه‌های مختلف از جمله تأثیرات روان‌شناختی، توسعه فناوری‌های هوشمند، مطالعات تطبیقی بین فرهنگ‌های مختلف، ارزیابی اقتصادی، تأثیرات زیستمحیطی و تعاملات اجتماعی میتواند به بهبود کیفیت زندگی در بافت پیشرو و بهینه‌سازی استفاده از فضا منجر شود.
|
|
|
|
تصویر1. نمونه هایی از بافت فرسوده مسکن در شهر سنندج، نگارندگان
جدول 1. بررسی و کیفیت مسکن با توجه به نمونه های موجود در شهر سنندج
پارادایم های مهم در چگونگی ساخت مسکن و محیط مسکونی و ارتباط متقابل آنها با یکدیگر | چگونگی(کیفیت) | ||||||||
بهرهوران | مسکن و محیط مسکونی | - | - | ||||||
ویژگیهای بهره وران | جامعه (اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و...) خانواده (ساختار، اندازه، درآمدو...) فرد (جنس، سن، فعالیت، آموزش، شغل و ....) | روش ارزیابی: تهیه چک لیست‌هایی برای: تکنیک ارزیابی فکری و سنجشهای طرز برخورد، مشاهده‌های رفتاری، مصاحبه تکنیک‌های دیداری شنیداری، جستجوی ادبیات موضوع بررسی اسناد. | داده‌ها (پارامترها): داده‌های دریافتی از: ویژگی‌ها، نیازها، رفتار استافده کنندگان، دانش کارشناسان، تحلیل اسناد موجود. | ویژگیهای محیط مسکونی | بافت (شهرستان، محله و..) – مجموعه ساختمانی ساختمان واحد مسکونی، فضاهای باز، نیمه باز، بسته، تراسها، حیاطها، طبقات، تعداد اتاقها، تراکم عناصر ساختمانی پنجره‌های و...) مصالح، سازه | روش ارزیابی: تهیه چک لیست‌هایی برای: تکنیک‌های دیداری شنیداری، مشاهده ویژگیهای فضایی و مکانی تحقیق ادبیات موضوع، تکنیک‌های تجربی، مدل‌ها، ارزیابی اسناد و نقشه‌ها | داده‌ها (پارامترها): داده‌های دریافتی از: ویژگیهای کیفی، ویژگی کالبدی – فیزیکی و عملکردی محیط مسکونی با توجه به اسناد گزارشهای دیداری-شنیداری و دانش کارشناسان | تأمین کیفیت با توجه به: | سبک زندگی، رفتار، نوع استفاده، محیط واحد مسکونی و سایر ویژگیهای فیزیکی، عملکردی، منطقی و کالبدی |
رسیدن به مطلوبیت با توجه به: | آسایش فیزیکی(آب و هوا، نور، صدا و...)، آسایش عملکردی، آسایش روانی-اجتماعی، ایمنی، سلامتی، استحکام، اقتصاد، ثبات، تداوم، تجهیزات و... | ||||||||
نیازهای بهره وران | سبک زندگی شخصیت، هویت وضعیت اجتماعی، نیازهای اقتصادی، نیازهای خدماتی، ابعاد انسانی(مقیاس، انسان شناسی و...) آسایش (فیزیکی، روانی) امنیت (فیزیکی، روانی اجتماعی) سلامتی( فردی، محیطی) زیبایی شناسی، مفاهیم خلوت، قلمرو، آشنایی و ... می باشد. | ||||||||
نیازهای محیط مسکونی | هندسه، فرم، شکل، بعد، موقعیت ترکیب‌بندی نور، گرما، صدا، و... . سازماندهی ارتباط عملکردی، سلسله مراتب ساختاری محیطی، مکانیکی زیباشناسی، انعطاف‌پذیری، سازگاری | ||||||||
شهرنشینی معاصر منجر به چشم‌اندازی شده است که توسط منابع فضایی محدود و تقاضای فزاینده برای راه‌حل‌های معماری نوآورانه در جهت ساخت مسکن که قادر به به حداکثر رساندن پتانسیل محیطهای محدود است، تعریف شده است.
اهمیت و ضرورت تحقیق
با توجه به بررسیهای که صورت گرفت، بافتهای فرسوده و نقاط حاشیهنشین شهری در شهر سنندج نمي توانند الگويي كالبدي مشابه محلههاي اصيل شهر داشته باشند. جهت ارتقای آینده بستر شهری در محیط بافت فرسوده لازم است نظریهها، برنامهریزی و روششناسی مطلوب و مناسب برای کاربری زمین اتخاذ لذا پژوهش حاضر در پاسخ به اين مسئله انجام گرفته است.
فرضیات تحقیق
1. توجه به معماری مسکن در بافت فرسوده بر اساس نیازهای کاربران، تعاملات اجتماعی و بهره‌وری فضاهای موجود مدنظر قرار نگرفته است. شرح: این فرضیه بیان می‌کند که طراحی‌هایی که بر اساس نیازها و رفتارهای کاربران انجام میشود، میتواند به استفاده بهینه‌تر از فضاها منجر شود. در این زمینه، در نظر گرفتن تعاملات اجتماعی و نیازهای روانی کاربران میتواند به ایجاد فضاهای کارآمدتر و مطلوب‌تر کمک کند.
2. به نظر می رسد با رویکرد آینده پژوهی می توان به ارائه ی الگویی مناسب بر اساس شاخص ها دست یافت. شرح: فرض بر این است که در نظر گرفتن مولفهها در این بافت میتواند به ایجاد فضاهای کارآمدتر و مناسب برای کاربران آن منطقه منجر شود. این امر به استفاده بهینه‌تر از منابع محلی و افزایش بهره‌وری فضاها منجر میشود.
اهداف تحقیق
با رشد سریع جمعیت و مهاجرت به شهرها، نیاز به مسکن و فضاهای زیستی افزایش یافته است. فضای موجود برای ساخت و ساز محدودتر شده و استفاده بهینه در این بافتها ضرورت یافته است. در بسیاری از شهرهای بزرگ جهان، کمبود فضا و زمین برای ساخت و ساز به یک مسئله جدی تبدیل شده است. در این شرایط، تحقیق در زمینه به حداکثر رساندن فضاهای موجود از طریق طراحی معماری نوآورانه در بافت فرسوده میتواند به عنوان یک راه‌حل مؤثر برای پاسخ به نیازهای مسکونی جمعیت روزافزون عمل کند. اهداف تحقیق در پی: 1.شناسایی مهمترین عوامل مؤثر بر رونـد وضعیت آینده پژوهی معماری مسکن شهر سنندج
2.بررسی میزان و چگونگی تأثیرگذاری عوامل بر یکدیگر و بر وضعیت آیندهپژوهی بافت فرسوده مسکن شهر سنندج
n روش تحقیق
در تحقیق حاضر ابتدا براي شناسايي مسئله و شناخت وضعیت موجود بررسي هاي ميداني و كتابخانه اي انجام شده است. برای مباني نظري تحقيق، مطالعه ی پیشینه ی تحقیق، روش محقق كتابخانه اي بوده و برای شناسایی نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها از ميان روش های مختلف مدل انتخاب شده است. با استفاده از دو نوع پرسشنامه اعمال گردید. پرسش نامه شماره (1) برای متخصصان تهیه شده بود که مولفههای معماری مسکن در سه بعد فرهنگی- اجتماعي، اقتصادی و محيطي اکولوژیکی به روش طيف ليكرت مشخص نمودند. سپس پرسشنامه متخصصین تحلیل شد و مولفههای وزن دهی، استاندارد و نهایتاً رتبهبندی انجام گرفت. براساس نتایج پرسشنامه شماره (1) ، پرسش نامه شماره (2) در سه بعد فرهنگی- اجتماعي، اقتصادی و محيطي اکولوژیکی توزیع شد. نهایتا با استفاده از نرم افزار spss (نسخه 27.0.1) و آزمون t تک نمونه ای برای مولفه های زیست پذیری شهر سنندج محاسبه شده و نتایج حاصل گردیده است.
واحد تحلیل و جامعه آماری تحقیق
جامعه آماري پژوهش شامل تعداد 6 محله شهری سنندج (قطارچیان، سرتپوله، میان قلعه، چهار باغ، آغه زمان، ژاندارمری) بود و کليه ساکنین این محلات به تعداد 11342 نفر بودند که مساکن آنها نیازمند بازآفرینی بود.
معرفی محدوه مورد مطالعه
بافت تاریخی شهر سنندج به طور معمول در مرکز شهر(شکل2) واقع شده است. روند شکلگیری هسته اولیه آن تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله نظامی، سیاسی، طبیعی و ... بوده است. این بخش به لحاظ هویتی، فرهنگی، تاریخی و ... دارای جایگاه با ارزشی در سطح شهر است و این بحث به یک پتانسیل ارزشمند در جهت برنامه ریزی مسکن به منظور بازآفرینی بافت تاریخی این شهر محسوب گردد. بافت تاریخی شهر سنه دژ(شکل 3) دارای 6 محله می باشد. این بخش با جمعیت 11342(طبق سرشماری سال 1395) که حدود 3 درصد از جمعیت کل شهر سنندج و مساحتی در حدود 90 هکتار را شامل میشود.
|
|
|
شکل1. محدوده شهر مورد مطالعه (سنندج) | شکل2. شهر سنندج | شکل3. محلات بافت تاریخی شهر سنندج |
تصویر 2. ایده بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهر سنندج (شهرداری سنندج، 1389)
با توجه به این که مناطق مورد مطالعه (قطارچیان، میان قلعه، سرتپوله، چهارباغ، آغه زمان، ژاندارمری) که بخش مرکزی شهر را تشکیل داده و جزو ساختار اصلی و هسته نخستین شهر است، در گذشته بیشتر جمعیت شهر، در این ناحیه اسکان داشتهاند اما با گسترش و توسعه شهر و هم‌زمان با شکلگیری بافت جدید و نیز فرسایش بافت مرکزی، از بار جمعیت این بافت تا حدودی کمتر شد. با توجه به مطالعات انجام شده در خصوص بافتهای فرسوده شهر سنندج، میتوان سه گونه اصلی بافتهای مرکزی واجد عناصر میراثی، بافت فرسوده فاقد میراث شهری و بافت حاشیه ای با پیشینه سکونتگاه غیر رسمی و بافت حاشیه ای روستا _ شهری را نام برد.
|
| ||||
بافت فرسوده شهر سنندج | نمونه آثار تاریخی بافت فرسوده شهر سنندج |
تصویر 3. مطالعات ایده بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهر سنندج (شهرداری سنندج، 1389).
n تحلیل یافته‌ها
تعاریف عملیاتی متغیرهای تحقیق: در این بخش با توجه به مبانی نظری تحقیق، نظرات اساتید راهنما، مشاور و داوران و همچنین کارشناسان معماری و بازآفرینی شهری و نخبگان محلی از درون متغیرها، مولفهها و از درون مولفهها، گویهها استخراج و متغیرهای تحقیق از یک مفهوم کلی به گویههایی قابل اندازهگیری تبدیل گردیده است که در قالب جداول زیر ارائه می شوند. جدول 2 : متغیرهای بعد اجتماعی- فرهنگی را عملیاتی نموده و سعی بر این است که تا حد ممکن به طراحی سوالات پرسش نامه کمک نماید.
جدول2. تعریف عملیاتی متغیرهای بعد اجتماعی فرهنگی تحقیق
بعد | مولفه | گویه |
اجتماعی - فرهنگی | مردممداری | احترام به نظرات مهم مردم در تصمیم گیریها، توجه به خواستههای آنان نسبت به بعد زمان |
جمعگرایی و مشارکت | میزان مشارکت مردم در فرآیند بازآفرینی شهری بافت فرسوده میزان اطلاع از اهمیت مشارکت در اسلام و فرهنگ ایرانی | |
خرد محوری | استفاده از اصول علمی در معماری مسکن شهری | |
عقاید متافیزیک | وجود نمادهای اسلامی، رنگ سبز، عقیده به معابد، امامزادهها و... | |
امنیت، آرامشطلبی و حریم | توجه به بعد درون گرایی، ارتفاع دیوارها، شکل پنجرهها و... | |
هویتگرایی و حس تعلق به مکان | میزان حس تعلق، مدت قابل تحمل دوری از حاشیه شهر و... | |
عدالت اجتماعی | مدنظر قرار دادن سرانههای مسکونی، تجاری، فضای سبز، برابری در استفاده از امکانات | |
اتحاد | توجه به فلسفه همرنگی پنجرهها و درها، یکدستی بافت محدوده اطراف و... | |
حریم همسایه | میزان احترام به حقوق همسایه، رفت و آمد با همسایهها و... | |
میراث فرهنگی | میزان رعایت ضوابط حفاظت از میراث فرهنگی | |
نمادگرایی | رنگهای معنی دار، نمادهای ایران باستان، نمادهای اسلامی و... | |
آمار جمعیت(متناسب) | تراکم نفر به اتاق، تعداد جمعیت و بعد خانوار | |
دینمداری | میزان رعایت اصول و فروع دین، میزان اهمیت به مسائل شرعی در بعد ساختاری | |
سنتگرایی | میزان اعتقاد به سنتها و آداب و رسوم | |
سادهگرایی | میزان پرهیز از تجملات و توجه به ارزشهای اسلامی |
در جدول 3 متغیرهای بعد اقتصادی عملیاتی شدهاند، این متغیرها مهمترین متغیرهای بعد اقتصادی هستند که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم بر بافت کالبدی اثر گذار میباشند و از متخصصین نیز نمره قابل قبول کسب نمودهاند. گویههای بعد اقتصادی طوری تعریف شدهاند که قابلیت آزمون و طراحی سوال داشته باشند.
جدول3. تعریف عملیاتی متغییرهای اقتصادی تحقیق
بعد | مولفه | گویه |
اقتصادی | بعد اقتصاد شرعی (دینی) | ملاک قرار دادن رعایت موازین شرعی در معاملات زمین و ارزش مسکن |
تصرف و تصاحب | میزان املاک مشاع، وقفی، غصبی و ... | |
مالکیت | میزان هر یک از انواع مالکیت | |
عدالت اقتصادی | میزان فاصله طبقاتی و اختلاف درآمد ساکنان مناطق شهری | |
نیارش و پیمون | طول عمر ساختمان ها، استفاده از اصول مهندسی در ساخت و سازهای بافت فرسوده | |
ارزش زمین و اجاره بها | قیمت اجاره بها و ملکهای موجود | |
نوع مشاغل | رضایت شغلی، میزان درآمد، ترکیب شغلی و... | |
قدرت خرید | میزان قدرت خرید | |
تناسب قیمت مسکن و سطح درآمد | میزان درآمدی که صرف مسکن میشود | |
تمایل به اخذ وام | میزان استفاده از وام |
در جدول 4نیز مهمترین متغیرهای بعد محیطی اکولوژیکی تحقیق تعریف عملیاتی شدهاند. در این جدول گویهها و مولفههای بعد محیطی موثر در بازآفرینی بافت شهری استخراج شدهاند.
جدول 4. تعریف عملیاتی متغیرهای محیطی اکولوژیکی تحقیق
بعد | مولفه | گویه |
محیطی(اکولوژیکی) | نگه داشتن حرمت محیط زیست | توجه به محیط کالبدی، آگاهی از آیات و احادیث در رابطه با حفظ محیط زیست شهری |
همراستا بودن با طبیعت | درختکاری، وجود حیاط، وجود باغچه و... | |
خودپسندگی | میزان استفاده از مصالح و طرحهای بومی | |
پرهیز از اصراف و بیهودگی | میزان حذف فضاهای غیر ضروری | |
نور | روشنایی خانهها، معابر و... | |
سبزینگی و درخت | تعداد و تنوع درختها در محیط شهر | |
زیبایی شناختی | میزان القای حس زیبایی | |
توجه به محیطهای پیرامون شهر | میزان تاثیر موقعیتهای بافت در طرحها و نقشههای آن | |
محله محوری | رفع مسائل و مشکلات در سطح محله | |
توجه به تمیزی محیط و بهینه بودن | میزان آلودگی، مناسب بودن محل دفن زباله |
بحث و آزمایش (سنجش فرضیهها)
الف : برای ارزیابی فرضیه تحقیق مولفهها در سه بعد طبقه بندی شد. ابعاد شامل بعد اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی و محیطی کالبدی بودند. برای هر بعد (بیست سوال) طراحی شد که چهارصد و پنجاه نفر نمرات بین یک تا پنج خود را به سوالات پاسخ دادهاند. فرض بر این است که نمرات کمتر از سه نشاندهنده عدم رعایت رویکرد آیندهپژوهی در بافت فرسوده منطقه موردنظر است. پس از بررسی نمرههای حاصل از پرسشنامه، که نمره کل 5 بود، تشخیص داده شد نمرات پایینتر از سه بهدست آمد. وجود مسائل و مشکلات زیاد در بعد اجتماعی – فرهنگی نیز این مهم را تایید مینماید. نمرات پایینی در بعد اقتصادی نیزبه دست آمد و میانگین ها 743/2 به دست آمد حاکی از عدم توجه به مولفهها در بعد اقتصادی بود. در این بعد عدم رعایت مولفهها از شدت بیشتری برخوردار بود. میانگینهای به دست آمده برای بعد کالبدی محیطی 743/2 بود. از آنجاییکه برای هر 3 بعد نمراتی پایینتر از 3 بهدست آمد بر این اساس میتوان بیان کرد که بافت فرسوده معماری مسکن از مولفهها تبعیت نمیکند.
ب : یافتههای استنباطی پژوهش
پس از ارائه یافتههای توصیفی تحقیق، در این بخش یافتههای تحلیلی برای هر سه فرضیه ارائه شده است. به این منظور از آزمون‌های آماری متعدد از قبیل آزمون t تک نمونهای، کای اسکوئر و تحلیل واریانس استفاده شد.
آزمون فرضیات: در بررسی فرضیات تحقیق تنها به تحلیل‌های توصیفی اکتفا نشد، بلکه آزمون‌های آماری مناسب و متقن مرتبط با فرضیات نیز در دستور کار قرار گرفت. نتایج آزمون‌ها با تحلیل‌های توصیفی همسویی داشت و به نتیجهای متناقض با یافتههای توصیفی نرسید.
انجام آزمون تی تک نمونهای: هرسه بعد فرهنگی- اجتماعی، اقتصادی و محیطی (اکولوژیکی) و همچنین برای مجموع ابعاد محاسبه و برآورد شد.
جدول5. مجموع حاصل آزمایش تی برای سه بعد فرهنگی- اجتماعی، اقتصادی و محیطی و کل این بعد
میزان سود مندی عددی ظرفیت مورد آزمون = 3 | |||||||||
مولفه ها | میانگین | انحراف معیار | انحراف از میانگین | آماره آزمون t | درجه آزادی | سطح معناداری | تفاوت از حد مطلوب | فاصله اطمینان 95 درصد | |
پایینتر | بالاتر | ||||||||
بعد (فرهنگی) | 7651/2 | 43875/0 | 02068/0 | 392/11- | 449 | 000/0 | 23500/0- | 2756/0- | 1944/0- |
بعد (اقتصادی) | 7336/2 | 38785/0 | 01830/0 | 559/14- | 448 | 000/0 | 26648/0- | 3025/0- | 2305/0- |
بعد (محیطی) | 7857/2 | 45843/0 | 02161/0 | 923/9- | 449 | 000/0 | 21444/0- | 2569/0- | 1720/0- |
جمع مولفهها | 7621/2 | 32893/0 | 01552/0 | 335/15- | 448 | 000/0 | 23805/0- | 2686/0- | 2075/0- |
با توجه به مقادیر جدول 5 و همچنین جمع این سه ابعاد، توجه به آیندهنگری و توجه به مولفههایی که مبنی برمولفههای آیندهپژوهی باشد، به طور قابل توجهی رعایت نگردیده است.
جدول6. مجموع حاصل آزمایش تحلیل واریانس یک طرفه در ابعاد فرهنگی اجتماعی، اقتصادی و محیطی و جمع این بعد
مولفه ها | - | مجموع مربعات | درجه آزادی | میانگین مربعات | مقدار آزمون F | سطح معناداری |
مجموع مولفه فرهنگی | بین گروهی | 620/13 | 30 | 470/0 |
709/2 |
000/0 |
درون گروهی | 812/72 | 422 | 173/0 | |||
مجموع | 431/86 | 449 |
| |||
مجموع مولفه اقتصادی | بین گروهی | 382/6 | 30 | 220/0 |
511/1 |
046/0 |
درون گروهی | 012/61 | 419 | 146/0 | |||
مجموع | 393/67 | 448 |
| |||
مجموع مولفه محیطی | بین گروهی | 876/15 | 30 | 547/0 |
930/2 |
000/0 |
درون گروهی | 487/78 | 420 | 187/0 | |||
مجموع | 361/94 | 449 |
| |||
جمع بندی کل | بین گروهی | 921/6 | 30 | 239/0 |
406/2 |
000/0 |
درون گروهی | 551/41 | 419 | 099/0 | |||
مجموع | 471/48 | 448 |
|
همان طور که از جدول 6 استنباط می شود، سطح معنا داری ( sig ) در هر چهار بخش کمتر از پنج صدم درصد بود و غیر از این مسئله در شهر به طور کلی مولفهها ی تاثیرگذار که مبنی بر مولفههای کلیدی در بعد ساختاری مورد لحاظ بود، رعایت نگردیده و بین آنها نیز تفاوتهایی قابل مشاهده است.
فرضیه اول: توجه به معماری مسکن در بافت فرسوده بر اساس نیازهای کاربران و تعاملات اجتماعی، بهره‌وری فضاهای موجود مدنظر قرار نگرفته است.
انجام آزمون tتک نمونهای برای ابعاد فرضیه اول:
برای تایید فرضیه اول نیز تنها به تحلیل توصیفی اکتفا نشد. برای این فرضیه آزمون t تک نمونهای مطابق جدول 6 برای مقادیر جمع شده هر سه بعد فرهنگی- اجتماعی، اقتصادی و محیطی برآورد و محاسبه گردید.
جدول7. حاصل نتایج آزمون t برای برآیند میزان رعایت مولفهها در سه بعد فرهنگی- اجتماعی، اقتصادی و محیطی(اکولوژیکی)
مطلوبیت عددی ظرفیت مورد آزمون: 5-3 | |||||||||
مولفه ها | میانگین | انحراف معیار | انحراف از میانگین | آماره آزمون t | درجه آزادی | سطح معناداری | تفاوت از حد مطلوب | فاصله اطمینان 95 درصد | |
پایینتر | بالاتر | ||||||||
بعد فرهنگی | 9112/2 | 49542/0 | 02335/0 | 801/3- | 449 | 000/0 | 08878/0- | 1347/0- | 0429/0- |
بعد اقتصادی | 8961/2 | 45212/0 | 02134/0 | 869/4- | 448 | 000/0 | 10390/0- | 1458/0- | 0620/0- |
بعد اکولوژیکی | 8229/2 | 47477/0 | 02241/0 | 902/7- | 448 | 000/0 | 17706/0- | 2211/0- | 1330/0- |
کل ابعاد | 8751/2 | 38014/0 | 01796/0 | 952/6- | 447 | 000/0 | 12485/0- | 1601/0- | 0896/0- |
با توجه به مقادیر جدول(7) که مربوط به نتایج آزمون t برای فرضیه اول میباشد، چون سطح معنیداری (sig) از پنج صدم درصد کمتر بود (sig= 0/00). ناپایداری کالبدی در تحقیقات میدانی و مشاهدات محقق نیز قابل لمس بود. بخش عمدهای از پیامدهای عدم رعایت مولفهها، اثرات خود را در وضع کالبدی موجود نشان داده است. یافتههای آزمون t نیز بر این نکته دلالت دارد که عدم رعایت مولفهها سبب ناپایداری کالبدی در شهر سنندج (بافت قدیمی) مورد مطالعه شده است. با توجه به مقادیر جداول 5، 6و 7 چون سطح معنیداری (sig) کمتر از پنج صدم درصد بود. به عبارت دیگر در سه بعد فرهنگ- اجتماعی، اقتصادی و محیطی عدم رعایت مولفهها سبب ناپایداری در بعد کالبدی آن شده است.
آزمون واریانس یک طرفه برای فرضیه اول:
برای اطمینان از بررسی کامل فرضیه اول، آزمون واریانس یک طرفه را برای مقادیر جمع شده سه بعد فرهنگی -اجتماعی، اقتصادی و محیطی انجام داده و بررسی شد.
جدول8. حاصل نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه در ابعاد فرهنگی اجتماعی، اقتصادی و محیطی اکولوژیکی
مولفه ها | - | مجموع مربعات | درجه آزادی | میانگین مربعات | مقدار آزمون F | سطح معناداری |
بعد فرهنگی | بین گروهی | 520/12 | 29 | 432/0 | 856/1 |
005/0 |
درون گروهی | 681/97 | 420 | 233/0 | |||
مجموع | 201/110 | 449 | - | |||
بعد اقتصادی | بین گروهی | 895/9 | 30 | 341/0 | 750/1 |
010/0 |
درون گروهی | 681/81 | 419 | 195/0 | |||
مجموع | 576/91 | 448 | - | |||
بعد محیطی | بین گروهی | 872/13 | 29 | 478/0 | 301/2 |
000/0 |
درون گروهی | 113/87 | 419 | 208/0 | |||
مجموع | 984/100 | 448 | - | |||
کل ابعاد | بین گروهی | 068/8 | 29 | 278/0 | 057/2 |
001/0 |
درون گروهی | 528/56 | 417 | 135/0 | |||
مجموع | 597/64 | 448 | - |
در این آزمون هم مثل آزمون‌های قبلی سطح sig در هر سه بخش و همچنین جمع کل ابعاد کمتر از پنج صدم درصد بود و به لحاظ آماری در ابعاد فرهنگی- اجتماعی، اقتصادی و محیطی و کل این ابعاد بین محلات بافت فرسوده شهر سنندج تفاوت معنیداری قابل مشاهده میباشد. همچنین این آزمون با توجه به دامنه تغییرات طیفبندی شهر را در هر بعد پیشنهاد داده است.
فرضیه دوم : به نظر می رسد با رویکرد آینده پژوهی میتوان به ارائهی الگویی مناسب بر اساس مولفهها دست یافت.
برای بررسی فرضیه دوم ابتدا ضریب همبستگی پیرسون برای ارتباط سنجی آینده پژوهی بافت فرسوده مبتنی بر مولفه ها و پایداری کالبدی شهری محاسبه شد که نتیجه به شرح زیر بود:
آزمون ضریب همبستگی پیرسون | مجموع میزان رعایت مولفهها در سه بعد فرهنگی، اقتصادی و محیطی | مجموع برآیند رعایت مولفهها در سه بعد فرهنگی، اقتصادی و محیطی | ||
مجموع میزان رعایت مولفهها در سه بعد فرهنگی، اقتصادی و محیطی | ضریب همبستگی پیرسون | - | 529/0 | |
سطح معناداری | - | 000/0 | ||
تعداد | 449 | 447 | ||
مجموع برآیند رعایت مولفه ها در سه بعد فرهنگی، اقتصادی و محیطی | ضریب همبستگی پیرسون | 529/0 | 1 | |
سطح معناداری | 000/0 | - | ||
تعداد | 447 | 448 | ||
چون سطح معناداری محاسبه شده کوچک‌تر از پنج صدم درصد بود، در نتیجه فرض صفر رد و فرض محقق پذیرفته شد. میتوان با استفاده از طراحی کالبدی مبتنی بر مولفهها و توجه به آیندهنگری، اجرا و بومیسازی آن زمینه پایداری مساکن بافت فرسوده شهر سنندج را فراهم نمود و همچنین نظر متخصصین نیز این فرضیه را تایید کرد.
n نتیجه‌گیری
بافت فرسوده مسکن شهر سنندج نقاطی مهم و مورد توجه معماران و برنامهریزان شهری است که کالبد آنها به سرعت تغییر کرده و نیاز به مراقبت است. بر اساس پرسشنامه ها، مولفه های ارزیابی هر کدام از ابعاد بازدارنده ی بافت فرسوده سنندج مورد بررسی قرار گرفت. مولفه های بعد اقتصادی زیر ساخت به عنوان بیشترین موانع بازدارنده ی فرا روی توسعه بافت فرسوده و در منطقه شناخته شدند و عوامل فرهنگی، اجتماعی و اکولوژیک کمترین مانع برای توسعه بافت فرسوده به شمار آمدند. معماری مسکن در شهر سنندج از الگوی ایرانی- اسلامی تبعیت نموده است و رویکرد آینده پژوهی در پی اعتلای مولفه های آن با عصر معاصر است. بعد از بررسی 4 بعد از ابعاد بازدارنده بافت فرسوده به بررسی اثرپذیری دگرگونی فضای بافت فرسوده پرداخته شد که در چهار بعد محیطی- اکولوژیک، اجتماعی–فرهنگی، اقتصادی و کالبدی محیطی مورد مداقه قرار گرفت و از میان این ابعاد بعد اقتصادی و کالبدی-محیطی بیشترین اثر پذیری را نشان دادند و این منجر شد که جایگاه آینده پژوهی در معماری مسکن شهر سنندج لحاظ گردد و به آن پرداخته شود. یاقته های تحقیق نشان می دهد که آینده پژوهی به بعضی عوامل و ابعاد هم بازدارنده ی اثر گذار بوده و هم در دگرگونی فضای بافت فرسوده اثرپذیر بوده اند. اگرچه توجه به آینده پژوهی در بازآفرینی بافت فرسوده موضوعی بسیار چند وجهی و پیچیده است اما با تاکید بر ابعاد چهارگانه ی تاثیر گذار و تاثیر پذیری که در تحقیق حاضر مورد بررسی قرار گرفت، می توان در چارچوبی علمی و دقیق به دگرگونی فضایی آن بسیار امیدوار بود و به معماران کمک کرد.
n فهرست منابع
§ پور احمد، احمد. حبیبی، کیومرث. کشاورز، مهناز. (1389). سیر تحول مفهوم شناسی بازآفرینی شهری به عنوان رویکردی نو در بافت های فرسوده شهری. مطالعات شهری ایران اسلامی(1):1. 92-73
§ ﭘﻮرﻣﺤﻤﺪی، ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ. (1385). برنامهریزی مسکن، اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻤﺖ، چاپ سوم، ﺗﻬﺮان.
§ حسن زاده، مهرنوش. سلطان زاده، حسین.(1395). طبقه بندی راهبردهای برنامه ریزی بازآفرینی بر اساس سطح پایداری بافت های تاریخی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی. 6(23):19-29.
§ رضایی، محمود. (1392). ارزش های جاوید و جهان گستر شهرسازی اسلامی (بازنمودی از نگرش های فرا کالبدی و فرا زمانی شهر اسلامی(45):3. 190-169.
§ ربانی، طاها. زیاری، کرامتالله. احمدپور، احمد. (1391). کاربرد رویکرد آینده پژوهی و تفکر راهبردی در برنامهریزی توسعه شهری(مطالعه موردی: شهر بانه). پایاننامه جهت اخذ مدرک دکترا رشته جغرافیا و برنامهریزی شهری. دانشگاه تهران.
§ زیاری، کرامت الله. (1388). اصول و روش‌های برنامه ریزی منطقه ای. انتشارات دانشگاه تهران.
§ زیاری، کرامت اله. (۱۳۸۳). مکتب‌ها، نظریهها و مدل‌های برنامه و برنامه ریزی منطقه ای. چاپ اول، یزد: انتشارات دانشگاه یزد.
§ زیاری، کرامت الله. ربانی، طاها. ساعدموچشی، رامین. (1396). آینده پژوهی: پارادایمی نوین در برنامه ریزی با تأکید بر برنامه ریزی شهری و منطقه ای (مبانی، مفاهیم، رویکردها و روش ها). انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران
§ عبودی، فرخ. پاکدل فرد، محمدرضا. ستاری ساربانقلی، حسن.(1402). تدوین مدل آیندهپژوهی در معماری مسکن بافت فرسوده به مثابه ابزاری برای برنامهریزی بازآفرینی شهری( نمونه موردی: شهر سنندج). معماری شناسی(6): 28. 1-16
§ علیزاده، هوشمند. حبیبی، کیومرث. (1390). عوامل شکل دهنده شهرهای اسلامی - تاریخی مسلمانان. نشریه شهر ایرانی اسلامی (1):3. 76-71
§ گروه آمایش و برنامه ریزی منطقه ای. (۱۳۸۵). چشم انداز استان کردستان در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی و سند ملی توسعه ی استان در برنامه ی چهارم توسعه ی کشور. سنندج، نشر سازمان مدیریت و برنامه ریزی کردستان.
§ لطیفی، غلامرضا. صفری چابک، ندا. (1392). باز آفرینی مفهوم محله در شهرهای ایرانی – اسلامی بر پایه ی اصول نوشهر گرایی. فصلنامه مطالعات شهری(2): 8. 12-3
§ مطالعات ایده بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهر سنندج، ماخذ: شهرداری سنندج 1389 : 45.
§ موحد، علی. آقایی، واحد. قاسمی، مسلم. (1400). تحلیل و سطح‌بندی فضایی در سطح مناطق شهری برای دستیابی به گردشگری پایدار؛ مطالعه موردی: شهر اردبیل. پژوهشهای جغرافیای برنامهریزی شهری (9):41125-1148
§ ایزدفر، نجمه. رضایی، محمدرضا. (1399). شناسایی عوامل کلیدی موثر بر بازآفرینی پایدار شهری با رویکرد آینده پژوهی (مورد شناسی: بافت ناکارآمد شهر یزد). جغرافیا و آمایش شهری - منطقه ای، 10(34)، 109-130.
[1] * نویسنده مسئول: rezapakdel2000@yahoo.com
این مقاله برگرفته از رساله دکتری نویسنده اول با عنوان "بررسی مولفه های موثر در بازآفرینی معماری مسکونی بافت فرسوده با رویکرد آینده پژوهی" می باشد که به راهنمایی نویسنده دوم و مشاوره نویسنده سوم در دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز انجام شده است.