Evaluation of the antibacterial property of Garden Thyme (Thymus vulgaris L.) essential oil following the experimental exposure of broilers to Salmonella Typhimurium (ATCC: 14028‌‌‌) and its ability to prevent tissue complications in the small Int

Subject Areas : Veterinary Clinical Pathology

Younes Anzabi ^{1 *} , یوسف Doustar ² , Shayan Doolat-Abadi ³

1 - Assistant Professor, Department of Pathobiology, Faculty of Veterinary Medicine, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
2 - Assistant Professor, Department of Pathobiology, Faculty of Veterinary Medicine, Islamic Azad University- Tabriz Branch, Tabriz, Iran
3 - D.V.M. Graduate, Faculty of Veterinary Medicine, Tabriz Medical Sciences, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.

Received: 2023-10-14 Accepted : 2024-05-26 Published : 2024-02-08

Keywords: : Garden Thyme, Broiler Chickens, Salmonella Typhimurium, Experimental infection, Tissue complications,

Abstract :

In order to apply the use of plant essential oils in complementary medicine, it is necessary to investigate their effects in inhibiting the growth of pathogenic bacteria in the laboratory, animal model and also pay attention to their possible side effects. Therefore, the purpose of the present study was to investigate the antibacterial effects of garden thyme essential oil on Salmonella Typhimurium and to evaluate its ability to prevent possible side effects caused by experimental exposure to the mentioned bacterium. For this purpose, 35 pieces of 14-day-old male broiler chickens were divided into 5 groups of 7 including healthy control, gavage control, and experimental patient, treated with garden thyme essential oil and treated with Oxytetracycline. First day 0.5 ml of Salmonella Typhimurium microbial suspension and the next day, separately 1 ml of garden thyme essential oil and Oxytetracycline to all the chickens of the third to fifth groups and also 1 ml of sterile distilled water was gavage to the chickens of the second group twice a day with a time interval of 12 hours for 7 days. At the end of each stage, the microbial count of the stool samples was performed and at the end of the period, after the easy killing of the chickens, the pathological examination of the small intestine and liver samples of all birds was performed. The result is that the chickens that were treated with oxytetracycline had a significant decrease in the excretion and colonization of Salmonella Typhimurium.

Full-Text:



آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی                                                                                                          دوره 17، شماره 4، پیاپی 68، زمستان 1402، صفحات: 306-291

 

 

"مقاله پژوهشی"                                                                       DOI: 10.71499/jvcp.2024.3101437

 

ارزیابی خاصيت ضدباكتريائي اسانس آویشن باغی(Thymus vulgaris L.) و توانائي آن در ممانعت از عوارض بافتي در­ روده كوچك و کبد متعاقب مواجهه تجربی جوجه­های گوشتی با سالمونلا تایفی­موریوم (ATCC: 14028­­­)

 

شايان دولت­آبادي1، یونس انزابی2*، یوسف دوستار2

 

1-دانش‌آموخته دكتراي حرفه­اي، دانشکده دامپزشكي، علوم پزشكي تبريز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

2- دانشیار گروه پاتوبیولوژی، دانشکده دامپزشکی، علوم پزشكي تبريز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

*نویسنده مسئول مکاتبات: [e-mail]

(دریافت مقاله: 22/7/1402 پذیرش نهایی: 3/11/1402)

 

 

چكيده

برای کاربردی­کردن مصرف اسانس‌های گیاهی در طب مکمل، بررسی اثرات آن‌ها در ممانعت از رشد باکتری‌های بیماری‌زا در محیط آزمایشگاهی، مدل حيواني و نيز توجه به عوارض جانبي احتمالي آن­ها ضروري است. لذا هدف از انجام مطالعه حاضر، بررسی اثرات ضدباکتریایی اسانس گیاه آویشن باغی بر سالمونلا تایفی‌موریوم و ارزيابي توانائي آن در ممانعت از عوارض احتمالي ناشي از مواجهه تجربي با باكتري مذكور بود. به اين منظور، تعداد 35 قطعه جوجه گوشتی 14 روزه نر به 5 گروه 7 تایی شامل شاهد سالم، کنترل گاواژ، بیمار تجربي، تیمارشده با اسانس آویشن باغی و تیمارشده با آنتي­بيوتيك اکسی­تتراسایکلین تقسیم شدند. طی دوره آزمایش تجربي، مقدار 5/0 میلی­لیتر از سوسپانسيون ميكروبي باکتری سالمونلا ­تايفي­موريوم و روز بعد، مقدار 1ميلي­ليتر از اسانس آویشن باغي و آنتی­بیوتیک اکسی‌تتراسایکلین، جداگانه به همه جوجه­های گروه­هاي سوم تا پنجم و نیز مقدار 1 ميلي­ليتر آب مقطر استريل به جوجه‌هاي گروه دوم، دوبار در روز با فاصله زمانی 12 ساعت به مدت 7 روز، گاواژ شد. در انتهاي هر مرحله، شمارش ميكروبي نمونه­هاي مدفوع و در پايان دوره هم پس از آسان­كشي جوجه­ها، آسيب­شناسی بافتی نمونه­هاي روده كوچك و كبد همه پرندگان انجام شد. يافته­ها در مورد نمونه­هاي گروه سوم دفع سالمونلا از مدفوع تا پايان دوره، در مورد نمونه­هاي گروه چهارم تا 4 روز پس از تلقیح باکتری و برای گروه پنجم­، ریزش سالمونلا در مدفوع را تا 2 روز پس از تلقیح باکتری، مشخص كرد. نتیجه این­که جوجه­هایی که با آنتی­بیوتیک اکسی­تتراسایکلین تیمار شده­بودند، کاهش معنی­دارتری در میزان دفع و کلونیزاسیون سالمونلا تایفی­موریوم داشتند.

 

كليدواژه­ها: آويشن­باغي، جوجه­گوشتي، سالمونلا ­تايفي­موريوم، عفونت تجربي، عوارض بافتي.

 

 

مقدمه

چند میکروارگانیسم بيماري­زا وجود دارد که شیوع بیماری از راه تماس و مصرف غذاهای با منشاء طیور، غالبا با آن­ها ارتباط دارد که یکی از شایع­ترین آن­ها باکتری سالمونلا اینتریکا است (Antunes et al., 2016) و براين اساس گوشت مرغ و تخم­مرغ آلوده از مهم­ترین منابع انتقال سالمونلوزيس به انسان می­باشند (Miranzadeh et al., 2016; Azizpour, 2018; Haji Seyedtaghiya et al., 2021). گزارش‌شده كه سالمونلوزیس یکی از مهم­ترین بیماری­های عفونی مشترک انسان و حيوانات، با گستردگی جهانی است­ که مشکلات فراوانی را از نظر بهداشتی و اقتصادی در اكثر کشورها ایجاد می­نماید (Little et al., 2006; Jafari et al., 2017). در یک تقسیم­بندی اپیدمیولوژیکی، انواع سروتیپ­های بيماري­زاي سالمونلا در طيور، به ۲ گروه سالمونلاهای تیفوئیدی و غیرتیفوئیدی دسته­بندی شده‌اند (Azizpour, 2018; Ferrari et al., 2019). سالمونلاهای غیرتیفوئیدی در انسان از اهمیت ویژه­ای برخوردار بوده و می­توانند موجب ایجاد عفونت و یا بیماری بالینی شوند. همچنين در افراد پیر، خردسال و دچار ضعف سیستم ایمنی، فرم شدید بیماری و باکتریمی مشاهده می­شود که حتی می­تواند در نهایت منجر به مرگ نيز گردند (Fardous and Shamsuzzaman, 2015; Azizpour, 2018). طی سال‌های اخیر برخی سالمونلاهای غیرتیفوئیدی طیور، از جمله سالمونلا تایفی­موریوم و سالمونلا اینتریتیدیس به عنوان شایع­ترین سروتیپ­های بیماری­زای غذا­زاد گزارش شده­اند که از نظر بهداشت عمومی در جوامع انسانی از اهمیت ویژه­ای برخوردار می­باشند­ (Harsha et al., 2011; Esmaeili and Hamedi, 2014; Villagran-de la Mora et al., 2020).

امروزه در بسیاری از کشورها مقابله با بیماری سالمونلوزیس بیشتر متکی بر استفاده از ترکیبات ضد باکتریایی است ولي درعين حال، به دلیل افزایش مصرف بی­رویه آنتی­بیوتیک­ها در سطح مزارع پرورشي طیور و نيز مراکز درمانی دامپزشكي، مقاومت عامل بیماری مذكور، نسبت به ترکیبات دارویی افزایش یافته و درمان آن را با مشکل مواجه کرده‌است، به طوری که می­توان گفت پیدایش و گسترش مقاومت باکتری­ها به­ویژه انواع سروتیپ­های سالمونلا نسبت به آنتی­بیوتیک­ها، به یک معضل جهانی تبدیل شده­است (Amirmozaffari et al., 2016; Rezaee et al., 2020)، از این رو محققان به سمت جایگزین‌های گیاهی روی آورده‌اند که ضمن دارا بودن اثرات ضدباکتریایی، فاقد عوارض جانبی ناشی از مصرف داروهای شیمیایی هستند. براين اساس ملاحظه مي­گردد كه نسبت تعداد دارو‌های گیاهی مورد استفاده در درمان بیماری‌ها در مقایسه با تعداد کل دارو‌های رسمی در جهان در حال فزونی است. این نسبت در کشور‌هایی همچون چین و هند با حدود بیش از 70 درصد در بالاترین مقدار و در کشور‌هایی همچون ایالات متحده با حدود 20 درصد در حد نسبتاً پایینی قرار دارد. در اين راستا بعضی از اسانس‌های گیاهي به عنوان عوامل مهم ضدمیکروبی طبیعی گزارش شده‌اند (Bart, 2004).

اسانس‌ها مایعات روغنی معطری هستند که از اندام‌های مختلف گیاهان نظیر دانه، ریشه، جوانه، پوست، شاخه، برگ، غنچه و گل به­دست می‌آیند. اسانس‌ها می‌توانند تا بیش از 60 نوع ترکیب داشته باشند و ترکیبات اصلی موجود در آن­ها ممکن است تا 85 درصد تركيبات تشكيل­دهنده اسانس را تشکیل دهند. البته گزارشات نشان مي­دهند كه به طور عمده ترکیبات فنلی مسئول خواص ضدمیکروبی اغلب اسانس‌هاي گياهي هستند، هرچند نتیجه بعضی از بررسی‌ها نشانگر این موضوع است که اثرات ضدباکتریایی اسانس‌ها به صورت کامل، نسبت به اثرات تک­تک اجزاء آن، بیشتر است. مشخص شده كه اكثر اسانس‌ها با داشتن خاصیت آبگریزی، موجب نفوذ در لیپید غشایی سلول باکتری­ها شده و متعاقباً منجر به خارج شدن یون‌ها و محتویات سلولی از آن می‌شوند و خروج این مواد از سلول، با ایجاد اختلال در عملکرد سلولی، باعث مرگ آن­ها می‌شود (Bagamboula et al., 2004).

آویشن باغی(Thymus vulgaris) جزء خانواده نعناعیان (لامیاسه) بوده و از گیاهان بومی ایران مي­باشد که به طور سنتی به عنوان افزودنی و چاشنی، غالبا به انواع مواد غذایی اضافه می‌شود. اندام دارویی این گیاه، برگ و گل‌های آن است و از ترکیبات اصلی موجود در اسانس این گیاه، کارواکرول (Carvacrol)، تیمول (Thymol)، لینالول (Linalool) و پارا- سیمن (Para-Cymene) بوده که اثرات ضدمیکروبی آن‌ها قبلا به اثبات رسیده و گزارش شده که اسانس آویشن باغی به دلیل داشتن ترکیبات مونوترپنی‌فنلی، یکی از موثرترین اسانس‌های گیاهی با خاصیت آنتی‌اکسیدانی و ضدمیکروبی به شمار می‌رود. تیمول هم یکی از مهم‌ترین ترکیبات مونوترپنی ‌اکسیژنه با خاصیت ضدباکتریایی، ضدقارچی و جلوگیری کننده از رشد آن‌ها و نیز مایکوتوکسین­ها است ­(Nickavar et al., 2005).

با توجه به اين­كه برای کاربردی کردن مصرف اسانس‌های گیاهی در طب مکمل، ابتدا بررسی اثرات ضدمیکروبی آن‌ها در ممانعت از رشد باکتری‌های بیماری‌زا در محیط آزمایشگاهی و مدل حيواني ضرورت دارد و از طرف ديگر بايستي در عين حال به عوارض جانبي احتمالي آن­ها نيز توجه ويژه انجام گيرد، لذا هدف از انجام مطالعه حاضر، بررسی اثرات ضدباکتریایی اسانس گیاه آویشن باغی بر سویه استاندارد باکتری سالمونلا تایفی‌موریوم (ATCC:14028) و ارزيابي توانائي آن در ممانعت از عوارض احتمالي ناشي از مواجهه تجربي با باكتري مذكور بود. 

 

مواد و روش­ها

- حيوانات استفاده­شده و گروه­بندي آن­ها: به منظور انجام تحقيق تجربي حاضر در يك بازه زمانی سه ماهه در پائيز 1401، تعداد 35 قطعه جوجه گوشتی 14 روزه نر نژاد راس از یکی از مزارع مرغ مادر شهرستان اهر (استان آذربایجان­شرقي) خریداری شد. وزن تمامی جوجه­ها در روز اول بوسیله ترازو اندازه­گیری شد و میانگین وزن جوجه­ها كه حدود 150 گرم بود، ثبت گردید. در ادامه جوجه­ها در 5 گروه 7 تایی به صورت تصادفي تقسیم­بندی شدند كه گروه اول به­عنوان شاهد سالم، گروه دوم به­عنوان کنترل سالم برای گاواژ، گروه سوم به­عنوان بیمار تجربي، گروه چهارم به­عنوان بیمار تجربي تیمار­شده با اسانس آویشن، گروه پنجم به­عنوان بیمار تجربي تیمار­شده با آنتي­بيوتيك اکسی‌تتراسایکلین در نظر گرفته شدند. آب و غذا به صورت آزاد در دسترس جوجه ها قرار گرفت و دمای محیط نگه‌داری جوجه­ها، در محدوده 36 درجه سلسيوس تنظیم شد. همچنین برای تهویه هوای محیط، دستگاه هواده و هواکش مناسب تعبیه شد.  

لازم به ذکر است که در طی انجام مطالعه حاضر، كليه پروتكل‌هاي لازم كار بر روي مدل­ حيوانات آزمايشگاهي و نیز همه ملاحظات اخلاقي مورد تائيد كميته نظارت بر حقوق حيوانات آزمايشگاهي رعایت گردید.

در روز دوم دوره تحقيق، از جوجه­هاي همه گروه‌هاي مورد آزمايش، نمونه مدفوع مقعدی بوسیله سواب استریل تهيه شده و بلافاصله در ظروف مخصوص­ نمونه­برداری ­(cool box)، به آزمایشگاه ميكروب­شناسي دانشكده دامپزشكي دانشگاه آزاد اسلامي علوم پزشكي تبريز به منظور اثبات عدم وجود سالمونلا در آن­ها ارسال گردید. بلافاصله نمونه­هاي مدفوع ابتدا در پپتون بافر فسفاته حل شده، سپس به محيط مايع تتراتیونات منتقل شده و به مدت حدود 24ساعت در دماي 37 درجه سلسيوس گرمخانه­گذاري شدند. در ادامه عمل سانتریفیوژ با شتاب ×g­2500، به مدت 10 دقیقه انجام شده و پس از حذف مایع رویی، از رسوب باقی مانده هر نمونه، جداگانه بر روی محیط کشت XLD کشت خطی داده­شده و به مدت 24 ساعت در دماي 37 درجه سلسيوس گرمخانه­گذاري گرديدند (Chand, 2013; Eslami et al., 2022). لازم به ذكر است كه پس از اخذ نمونه مدفوع، هر روز بستر جوجه­ها تمیز می­شد تا نمونه­های مدفوع مربوط به روزهاي مختلف دوره آزمايش­، با يكديگر مخلوط نشوند.

- نحوه ايجاد عفونت تجربي در جوجه­هاي گوشتي مورد آزمايش: در مرحله ايجاد عفونت تجربي، مقدار 5/0 میلی­لیتر از سوسپانسيون ميكروبي با غلظت معادل یک مک­فارلند (3×108 cells/mL)، تهيه شده از كشت تازه باکتری سالمونلا تايفي­موريوم (ATCC:14028)­ که با سفارش به مركز كلكسيون میکروارگانیسم­هاي­ صنعتی سازمان پژوهش­های علمی و صنعتی ایران (تهران، ایران) خریداری شده­بود، به همه جوجه­های گروه­هاي سوم تا پنجم گاواژ شد. 24 ساعت پس از تلقیح باکتری، مجددا یک گرم نمونه مدفوع از­ حيوانات تمامی گروه­هاي مورد آزمايش اخذ شده و برای تایید آلودگی در گروه­های سوم تا پنجم و عدم آلودگی در گروه­هاي شاهد و کنترل گاواژ، در ظروف مخصوص­ نمونه‌برداری­ (cool box)، به آزمایشگاه میکروب­شناسی ارسال شد. باز هم ابتدا نمونه­هاي مدفوع در پپتون بافر فسفاته حل شده، سپس به محيط مايع تتراتیونات منتقل شده و به مدت حدود 24ساعت در دماي 37 درجه سلسيوس گرمخانه­گذاري شدند و در ادامه عمل سانتریفیوژ با سرعت 2500 دور در دقيقه، به مدت 10 دقیقه انجام شده و پس از حذف مایع رویی، از رسوب باقی مانده هر نمونه، جداگانه بر روی محیط کشت XLD کشت خطی داده­شده و به مدت 24 ساعت در دماي 37 درجه سلسيوس گرمخانه­گذاري گرديدند (Eslami et al., 2022). توضيح اين­كه همه مواد مصرفي استفاده شده در اين بخش كار، ساخت شركت مرك- آلمان بود. پس از تایید ایجاد آلودگی تجربي در جوجه­هاي مورد نظر، تیمار جوجه­هاي گروه­های چهارم و پنجم آغاز شد.

- نحوه آماده­سازي مواد لازم براي تيمار جوجه­هاي مورد آزمايش: بدين منظور ابتدا برگ گیاه آویشن باغی از یکی از عطاری‌های شهر تبریز خریداری و با مراجعه به هرباريوم دانشكده كشاورزي دانشگاه تبريز، هويت علمي گياه تهيه شده، تائيد گرديد. در ادامه برگ­هاي فوق به آزمايشگاه بهداشت مواد­غذائي دانشكده دامپزشكي دانشگاه آزاد اسلامي علوم پزشكي تبريز منتقل شده و پس از اينكه بتدريج در سایه كاملا خشک گرديد، به كمك آسياب برقي آزمايشگاهي، بصورت پودر درآمد. سپس استخراج اسانس گیاه فوق‌الذکر به روش تقطیر با بخار آب توسط دستگاه کلونجر شرکت آزما تجهیز (تهران، ایران) انجام شد. بدین منظور، 60 گرم از پودر تهيه شده از گیاه، به یک بالن منتقل شده و سپس مقدار 300 میلی‌لیتر نیز آب مقطر (به نسبت 1 به 5) در بالن دیگری اضافه مي­شد. عملیات اسانس‌گیری حدود 3 ساعت به طول انجامیده و در نهايت اسانس خالص گیاه توسط قیف دکانتور جمع‌آوری و به طور جداگانه در داخل شیشه سربسته ریخته شده و تا زمان انجام آزمايشات مورد نظر، در يخچال4 درجهء سلسيوس نگه­داری گرديد (Manandhar et al, 2018). همچنين برای تهیه محلول لازم از آنتی‌بیوتیک اکسی‌تتراسایکلین (رویان­دارو، ایران) با میزان ماده موثره 200 میلی‌گرم/گرم، پس از خريداري آن از يكي از داروخانه­هاي دامپزشكي شهر تبريز، ابتدا بوسیله هاون چيني استريل، پودر لازم از آن تهيه شده و­ سپس مقدار یک گرم از پودر مذكور را داخل 100 میلی‌لیتر آب مقطر استريل حل کرده و محلولی یکنواخت تهیه ­كرديم.

- نحوه تيمار جوجه­هاي گوشتي مورد نظر

بدين منظور، جداگانه مقدار 1ميلي­ليتر از اسانس آویشن باغي و آنتی­بیوتیک اکسی‌تتراسایکلین(رویان دارو، ایران) با میزان ماده موثره 200 میلی‌گرم/گرم، دوبار در روز با فاصله زمانی 12 ساعت به مدت 7 روز به جوجه­هاي گروه­های چهارم و پنجم­، گاواژ شد(Eslami et al., 2022). برای بررسی تاثیرات احتمالی گاواژ بر رفتار و یا احتمال انتقال آلودگی، به حيوانات گروه دوم (کنترل گاواژ) نیز مقدار1 ميلي­ليتر آب مقطر استريل، در هر نوبت تیمار، گاواژ مي­شد. همچنين نمونه­های مدفوع برای انتقال به آزمایشگاه ميكروب­شناسي، 24 ساعت پس از هر تیمار در ظروف مناسب تمیز، خشک و بدون مواد ضدعفونی­کننده و دارای دهانه پهن جمع­آوری مي­شدند. مراحل غنی­سازی و کشت نمونه­ها هم مشابه مراحل قبلي ارائه شده در تحقيق، انجام مي­گرديد (Chand, 2013; Eslami et al., 2022). در پایان دوره، مجددا وزن جوجه­ها برای کنترل میزان تاثیر بیماری از يك­طرف و از طرف ديگر اثرات اسانس و آنتی­بیوتیک اندازه­گیری شد. همچنين در خاتمه دوره پرورشي تجربي، تمام جوجه­ها با تزریق عضلانی کتامین با دوز ml/kg33/0 و زایلازین با دوز ml/kg 13/0 بی­هوش شده و با انجام جابجائي(dislocation) مهره­های گردن، بدون درد، عمل آسان کشی انجام شده و بلافاصله براي انجام مطالعات آسيب­شناسی در بافت­های مورد­نظر، استفاده گرديدند. توضيح اين­كه همه مواد مصرفي استفاده شده در اين بخش كار هم، ساخت شركت مرك- آلمان بود.

- نحوه انجام بررسي آسيب بافتي در جوجه­هاي مورد آزمايش: در اين مرحله برای بررسي وجود آسیب­ در بافت روده، حدود یک سانتی­متر از قسمت میانی روده باریک طیور مورد مطالعه همه گروه­های تحقيق را جدا کرده و در فرمالین بافری 10­درصد پايدار نمودیم. در ادامه از نمونه‌هاي فوق با استفاده از شيوه‌هاي رايج پاساژ بافت و تهيه مقاطع هيستوپاتولوژيكي، برش‌هايي با ضخامت 5 ميكرون تهيه کرده و پس از انجام رنگ‌آميزي هماتوکسیلین- ائوزین، آسيب­هاي موجود در بافت روده با استفاده از بزرگنمايي 120×  و در 5 ميدان ميکروسکوپي از هر برش و به‌طور تصادفي، با استفاده از ميكروسكوپ نوري Nikon مدل ECLIPSE E200، (ساخت كشور ژاپن) بررسي گرديدند (Lee and Luna., 1988). شدت آسیب­ها در روده هم توسط یک مقیاس نیمه­کمی ­(semiquantitative scale)­­ دوسو كور، براساس روش ارائه­شده توسط گلكون و همکاران درسال 2010 ارزیابی شد. براين اساس، وضعیت پرزهای روده در هر حیوان به صورت: صفر، طبیعی؛ 1، کوتاه شدن ملایم؛ 2، کوتاه شدن متوسط؛ 3، کوتاه شدن شدید و 4، مشاهده نشدن پرز، درجه­بندی شد. همچنين وضعیت مخاط روده به صورت: صفر، طبیعی؛ 1، جداشدن اپیتلیوم مخاط و خونریزی کانونی و ملایم؛ 2، ازبین رفتن کامل اپیتلیوم مخاط و خونریزی متوسط؛ 3، ازبین رفتن کامل پرز و خونریزی گسترده و شدید و 4، تخریب لایه عضلانی درجه­بندی شد. میزان آماس نيز به صورت: صفر، طبیعی؛ 1، ارتشاح کانونی سلول­های آ­ماسی؛ 2، ارتشاح جزئی سلول­های آماسی فقط در لامیناپروپریا، 3، آماس روده در لامیناپروپریا و 4، آماس شدید روده که به لایه عضلانی نیزگسترش یافته است، درجه­بندی شد (Gulgun et al., 2010). توضيح اين­كه همه مواد مصرفي استفاده شده در اين بخش كار، ساخت شركت مرك- آلمان بود.

از طرف ديگر برای مطالعه آسیب­ بافتی در کبد، قسمتی از بافت کبد طیور همه گروه­های تحقيق، جدا گردیده و جهت ثبوت در فرمالين بافري 10 درصد قرار داده شد. از نمونه‌هاي فوق با استفاده از شيوه‌هاي رايج پاساژ بافت و تهيه مقاطع هيستوپاتولوژي، برش‌هايي با ضخامت 5 ميكرون و با روش رنگ­آميزي هماتوكسيلين- ائوزين تهيه شد و در ادامه آسيب­هاي موجود در بافت کبد با استفاده از بزرگنمايي 120×  و در 5 ميدان ميکروسکوپي از هر برش و به‌طور تصادفي، با استفاده از ميكروسكوپ نوري Nikon مدل ECLIPSE E200 (ساخت كشور ژاپن) بررسي گرديدند (Lee and Luna., 1988). شدت آسیب کبد بر اساس یک مقیاس دوسو کور (semiquantitative scale) نیمه­کمی و طبق روش ارائه شده توسط فري و همکاران ارزیابی گردید که بر اين اساس شدت آسیب­های مشاهده شده، از صفر تا 4 (صفر: عدم وجود آسیب، 1: حداقل آسیب، 2: آسیب ملایم، 3: آسیب متوسط و 4: آسیب شدید) رتبه‌بندي شد (Frei et al., 1984). همه مواد مصرفي استفاده شده در اين بخش كار هم، ساخت شركت مرك- آلمان بود.

-تحلیل آماری داده­ها: براي تحليل داده‌ها از بسته نرم‌افزاري SPSS نسخه 19 استفاده شد. براي مقايسه درجات آسیب بافت­های کبد و روده طیور بين گروه‌هاي مورد مطالعه، پس اطمینان از نرمال بودن توزیع داده­ها با استفاده از آزمون آماري كالموگروف–اسميرنف (Kolmogorov-Smirnov­)، از آزمون ناپارامتري کروسکال واليس (Kruskal-Wallis H test) استفاده شد که در صورت معني­دار بودن آزمون فوق، با استفاده از آزمون ناپارامتري يو مان-ويتني (Mann-Whitney U test) با اصلاح بونفروني (Bonferroni Correction) مقايسات زوجي انجام شد. همچنين اختلافات آماري مشاهده شده در سطح 05/0p<­، معني‌دار تلقي شدند.

 

يافته­ها

-نتايج بررسي ميكروبيولوژيكي نمونه­هاي مدفوع

مطابق يافته­هاي بخش ميكروب­شناسي تحقيق حاضر، در نمونه مدفوع هیچ­يك از جوجه­ها قبل از شروع دوره آزمایش، حضور سالمونلا تایفی­موریوم مشاهده نشد. همچنين در مجموع، تعداد 35 نمونه مدفوع در طی 7 روز اول دوره آزمایش تجربي از 5 گروه مورد مطالعه جمع آوری و به آزمایشگاه انتقال داده شد كه حاصل كار شامل 27 مورد منفی (15 مورد مربوط به گروه­های شاهد سالم بود که نشان دهنده عدم آلودگی توسط گروه های بیمار تا پایان آزمایش بود و 12 مورد مربوط به عدم دفع سالمونلا در مدفوع از گروه­های آلوده بود) و 8 مورد مثبت بود.

-نتايج بررسي باليني پرندگان گروه­هاي تيمار 

پس از ايجاد آلودگی تجربي در تحقيق حاضر، در روز­های 2، 3 و 5 پس از آن، اسهال آبکی در جوجه­هاي گروه­های 4 و 5 مشاهده شد. در جوجه­هاي گروه 3 (شاهد بيمار) نيز دفع مدفوع از نظر غلظت به صورت نرمال و مطابق وضعيت مشاهده شده در مورد پرندگان گروه­های شاهد (گروه­هاي 1 و 2) بود، البته میزان دفع مدفوع توسط جوجه­هاي گروه مذكور، پس از ایجاد آلودگی کاهش یافت. از طرف ديگر میزان حجم غذای مصرفی توسط پرندگان دریافت­کننده آنتی­بیوتیک نسبت به گروه­های شاهد افزایش یافت، درحالي­كه حجم غذای مصرفی جوجه­هاي 2 گروه ديگر فوق، پس از آلودگی، نسبت به گروه شاهد کمتر شد. همچنين مصرف آب جوجه­هاي دریافت کننده آنتی­بیوتیک هم در مقایسه با پرندگان گروه شاهد افزایش داشت. همچنین لازم به ذكر است كه هیچ علامتی از بی­حالی و افسردگی در هیچ­کدام از گروه­های دریافت­کننده باکتری دیده نشد. هیچ واکنشی نيز علیه عمل گاواژ، در جوجه­هاي گروه دوم مشاهده نشد.

-نتايج بررسي ميكروبيولوژيكي نمونه­هاي مدفوع پرندگان گروه­هاي تيمار 

با توجه به اين­كه پس از تایید ایجاد آلودگی تجربي به­وسیله سالمونلا تایفی­موریوم در جوجه­های گروه­های سوم تا پنجم توسط کشت میکروبی، شمارش باکتری‌هاي مذكور در نمونه­هاي مدفوع، 24 ساعت پس از شروع تیمار آغاز و تا 8 روز (روز پانزدهم دوره تحقيق)، بطور روزانه ادامه یافت. يافته­ها در مورد نمونه­هاي گروه سوم (گروه شاهد بيمار تجربي) دفع سالمونلا از مدفوع را تا پايان دوره، در مورد جوجه­های گروه چهارم (تیمار­شده با آویشن) تا 4 روز پس از تلقیح باکتری و برای جوجه­های گروه پنجم (تیمار شده با اکسی­سایکلین)­، ریزش سالمونلا از مدفوع را تا 2 روز پس از تلقیح باکتری، مشخص كرد. در واقع مشاهده گرديد كه میزان مقاومت سالمونلا تایفی­موریوم به آویشن به مراتب بیشتر از اکسی­تتراسایکلین مي­باشد و جوجه­هایی که با آنتی­بیوتیک اکسی­تتراسایکلین تیمار شده­بودند نسبت به جوجه­هایی که با اسانس آویشن باغی تیمار شده­بودند و نيز گروه شاهد بيمار، کاهش معنی­داری در میزان دفع و کلونیزاسیون سالمونلا تایفی‌موریوم داشتند (جدول 1).

 

 

 

جدول 1- تعداد کلنی­های مشاهده­شده سالمونلا تایفی­موریوم پس از کشت مدفوع جوجه­های گوشتی مورد آزمایش در گروه­های عفونت تجربي و دریافت کننده تیمار 

زمان طي­شده از عفونت تجربي (ساعت)	24	48	72	96	120	144	168	196
نتيجه شمارش ميكروبي  گروه مورد نظر	تعداد كلني # (cfu/g)	تعداد كلني # (cfu/g)	تعداد كلني # (cfu/g)	تعداد كلني # (cfu/g)	تعداد كلني # (cfu/g)	تعداد كلني # (cfu/g)	تعداد كلني # (cfu/g)	تعداد كلني # (cfu/g)
سوم (عفونت تجربي)	108× 2/1	108× 8/1	108× 2/5	108× 6	107× 3	106× 5/2	108× 4/1	108× 8/6
چهارم( تيمار با اسانس آويشن)	108× 9/0	106× 1/5	103× 9	101× 1	(-)	(-)	(-)	(-)
پنجم( تيمار با اكسي­تتراسايكلين)	107× 5/1	105× 2/1	(-)	(-)	(-)	(-)	(-)	(-)

#   Colony Forming Unit =cfu

علامت(-) به معني عدم مشاهده کلنی است.

 

 

-نتایج مربوط به بررسی­های آسيب­شناسی بافتي 

یافته­های بررسی ریزبینی از بافت روده باریک پرندگان گروه شاهد سالم، مشخص کرد که بافت مذکور کاملاً سالم و طبیعی بود (شکل 1). 

همچنین در بررسی میکروسکوپیک بافت روده باریک جوجه­های گروه شاهد گاواژ هم آسیب بافتی قابل مشاهده نگردید (شکل 2).

در مشاهدات ریزبینی بافت روده باریک پرندگان گروه مواجهه­یافته با باكتري سالمونلا، آسیب­هائی شامل نکروز و جدا شدن بافت پوششی مخاط روده، تخریب پرزها و خونریزی همراه با حضور فراوان سلول­های آماسی در مخاط بافت روده باریک مشاهده شد (شکل 3).

از طرف دیگر مشاهدات ریزبینی بافت روده باریک جوجه­های گروه مواجهه­یافته با باکتری سالمونلا که با اسانس آویشن باغی تیمار شده بودند، نشان داد که از شدت پرخونی، خونریزی و نکروز و تخریب پرزهای روده در این گروه نسبت به پرندگان گروه شاهد بیمار کاسته شده است (شکل 4).

همچنین نمای ریزبینی از بافت روده باریک پرندگان گروه مواجهه­یافته با باکتری سالمونلا، تیمار شده با آنتی­بیوتیک اکسی‌تتراسایکلین هم مشخص کرد که از تغییرات پاتولوژیک در حیوانات این گروه به­وضوح کاسته شده، به­طوری­که ساختار بافت روده آن­ها به حالت طبیعی خود نزدیک شده­است (شکل 5).

در جدول 2 شدت آسیب­های بافتی در روده باریک پرندگان گروه­های مختلف مورد مطالعه به‌صورت مقایسه­ای ارائه شده­است.

از طرف دیگر، بر اساس مشاهدات ریزبینی بافت کبد جوجه­های گروه شاهد سالم، مشخص گردید که بافت کبد پرندگان این گروه، کاملاً سالم و طبیعی است (شکل 6).

همچنین نمای ریزبینی از بافت کبد حیوانات گروه شاهد گاواژ هم نشان داد که آسیب بافتی قابل ملاحظه‌ای در بافت مذکور، مشاهده نمی‌شود (شکل 7).

اما نمای ریزبینی از بافت کبد پرندگان گروه مواجهه­یافته با باکتری سالمونلا، تغييرات شديد دژنراتیو و نکروز در نواحي مركز لوبولي كه تا نواحي پورتال كشيده شده را نشان داد (شکل 8). 

از طرف دیگر نمای ریزبینی از بافت کبد پرندگان گروه مواجهه­یافته با باکتری سالمونلا که با اسانس آویشن باغی تیمار شده بودند هم نشان داد که از شدت پرخونی، تغییرات دژنراتیو و نکروز، نسبت به بافت کبد در جوجه­های گروه­ شاهد بیمار کاسته شده­است (شکل 9).

همچنین مطابق یافته­های مشاهدات ریزبینی بافت کبد پرندگان گروه مواجهه­یافته با باکتری سالمونلا و تیمارشده با آنتی­بیوتیک اکسی‌تتراسایکلین، مشخص گردید که از وقوع صدمات بافتی ناشی از مواجهه با باکتری مذکور در کبد به خوبی جلوگیری شده و آسيب بافتي فقط به شكل پرخونی جزئی و تغییرات دژنراتیو خفيف مشاهده می­گردد (شکل 10).

در جدول 3 نیز شدت آسیب­های بافتی در کبد پرندگان گروه­های مختلف بصورت مقایسه­ای ارائه شده­است.

 

 

 

شکل 1- نمای ریزبینی از بافت روده باریک در گروه شاهد سالم که نشان می­دهد، بافت روده باریک کاملاً سالم و طبیعی است

(رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، درشتنمایی ×120).

 

 

شکل 2 - نمای ریزبینی از بافت روده باریک در گروه شاهد گاواژ که در آن آسیب بافتی قابل ملاحظه­ای مشاهده نمی‌شود 

(رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، درشتنمایی ×120).

 

 

شکل 3- نمای ریزبینی از بافت روده باریک در گروه مواجهه­یافته با باكتري سالمونلا. نکروز و جدا شدن بافت پوششی مخاط روده و تخریب پرزها (پیکان­) و خونریزی (نوک پیکان­ها) همراه با حضور فراوان سلول­های آماسی در مخاط بافت روده باریک مشاهده می­شود

(رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، درشتنمایی ×120).

 

 

شکل 4- نمای ریزبینی از بافت روده باریک گروه مواجهه­یافته با باکتری سالمونلا به­علاوه تیمار با عصاره آویشن که نشان می­دهد از شدت پرخونی، خونریزی و نکروز و تخریب پرزهای روده در این گروه نسبت به گروه شاهد بیمار کاسته شده است. ارتشاح فراوان سلول­های آماسی و کیستیک شدن غدد لیبرکون در این تصویر کاملاً مشخص است (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، درشتنمایی ×120).

 

شکل 5- نمای ریزبینی از بافت روده باریک گروه مواجهه­یافته با باکتری سالمونلا به­علاوه تیمار با آنتی­بیوتیک اکسی‌تتراسایکلین. ملاحظه می­گردد که از تغییرات پاتولوژیک در این گروه به­وضوح کاسته شده و ساختار بافت روده به حالت طبیعی خود نزدیک است. البته، کاهش جزئی ارتفاع پرزها، حضور اندک سلول­های آماسی و ادم خفیف در بافت مخاط روده باریک قابل مشاهده است (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، درشتنمایی ×120).

 

جدول 2- مقایسه شدت آسیب بافت روده در بین گروه­های مورد مطالعه (مقادیر به­صورت ميانگين ± انحراف استاندارد در هر گروه ارائه شده است)

گرو­ه مورد آزمايش			شدت آسیب در بافت روده باریک
کاهش ارتفاع پرزها	آماس	زخم و خونریزی
1) شاهد سالم			0/0±00/0		0/0±00/0	0/0±00/0
2) شاهد گاواژ			0/0±00/0		0/0±00/0	0/0±00/0
3) شاهد بیمار (مواجهه­یافته با باكتري سالمونلا)			***11/0±97/2		***22/0±95/3	***24/0±07/3
4) مواجهه­یافته با باكتري سالمونلا+ تیمار با عصاره آویشن			**#08/0±18/1		**19/0±01/3	**#18/0±69/2
5) مواجهه­یافته با باكتري سالمونلا+ تیمار با اکسی­تتراسایکلین			###02/0±22/0		###03/0±43/0	###04/0±66/0

***: اختلاف آماری معنی­دار با گروه شاهد سالم (001/0p<). **: اختلاف آماری معنی­دار با گروه شاهد سالم (01/0p<). *: اختلاف آماری معنی­دار با گروه شاهد سالم (05/0p<). ###: اختلاف آماری معنی­دار با گروه شاهد بیمار (001/0p<). ##: اختلاف آماری معنی­دار با گروه شاهد بیمار (01/0p<). #: اختلاف آماری معنی­دار با گروه شاهد بیمار (05/0p<).

 

 

شکل 6- نمای ریزبینی از بافت کبد پرندگان گروه شاهد سالم که نشان می­دهد، بافت کبد کاملاً سالم و طبیعی است 

(رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، درشتنمایی ×120).

 

 

شکل 7- نمای ریزبینی از بافت کبد جوجه­های گروه شاهد گاواژ که در آن آسیب قابل ملاحظه­ای در بافت کبد مشاهده نمی‌شود 

(رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، درشتنمایی ×120).

 

 

شکل 8- نمای ریزبینی از بافت کبد جوجه­های گروه مواجهه­یافته با باکتری سالمونلا. تغييرات شديد دژنراتیو و نکروز در نواحي مركز لوبولي كه تا نواحي پورتال نيز كشيده شده، ملاحظه می­گردد. همچنین پرخونی شدید در وریدچه مرکزی و ورید پورتال و اتساع و پرخوني سينوزوئيدها نیز قابل مشاهده است (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، درشتنمایی ×120).

 

شکل 9- نمای ریزبینی از بافت کبد گروه مواجهه­یافته با باکتری سالمونلا به­علاوه تیمار با عصاره آویشن. ملاحظه می­گردد که از شدت پرخونی، تغییرات دژنراتیو و نکروز نسبت به بافت کبد گروه­ شاهد بیمار کاسته شده­است (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، درشتنمایی ×120).

 

شکل 10- نمای ریزبینی از بافت کبد گروه مواجهه­یافته با باکتری سالمونلا به­علاوه تیمار با آنتی­بیوتیک اکسی‌تتراسایکلین. مشاهده می­گردد که از وقوع صدمات بافتی ناشی از مواجهه تجربی با باکتری سالمونلا در کبد به خوبی جلوگیری شده و آسيب بافتي فقط در حد پرخونی جزئی و تغییرات دژنراتیو خفيف مشاهده می­گردد (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، درشتنمایی ×120).

 

جدول 3- مقایسه شدت آسیب بافت کبد بین گروه­های مورد مطالعه (مقادیر به­صورت ميانگين ± انحراف استاندارد در هر گروه ارائه شده است)

گروه مورد آزمايش		درجه آسيب در بافت کبد
1) شاهد سالم	0/0±0/0
2) شاهد گاواژ	0/0±0/0
3) شاهد بیمار (مواجهه با باكتري سالمونلا)	***56/0±12/3
4) مواجهه با باكتري سالمونلا+ تیمار با عصاره آویشن	**#08/0±99/1
5) مواجهه با باكتري سالمونلا+ تیمار با اکسی تتراسایکلین	###3/0±45/0

***: اختلاف آماری معنی­دار با گروه شاهد سالم (001/0p<). **: اختلاف آماری معنی­دار با گروه شاهد سالم (01/0p<).  *: اختلاف آماری معنی­دار با گروه شاهد سالم (05/0p<).

###: اختلاف­ آماری معنی­دار   با گروه شاهد بیمار (001/0p<). ##: اختلاف آماری معنی­دار با گروه شاهد بیمار (01/0p<). #: اختلاف آماری معنی­دار با گروه شاهد بیمار (05/0p<).

 

 

بحث و نتيجه­گيري

در تحقیق حاضر که به منظور ارزیابی تاثیر اسانس آویشن باغی در جلوگیری از عوارض عفونت تجربی ناشی از باکتری سالمونلا تایفی­موریوم در روده و کبد جوجه­های گوشتی انجام شد، بر اساس داده­های ارائه شده در جدول 1 که مربوط به نتایج بخش میکروب­شناسي است، مشخص گرديد كه اسانس مذكور هر چند در جوجه­های گوشتی گروه بیمار، از رشد باکتری فوق جلوگیری می­کند ولی در مقام مقايسه، آنتي­بيوتيك اکسی­تتراسایکلین اثرات قوی­تری در کنترل میزان رشد باکتری سالمونلا تایفی­موریوم دارد و اختلاف مشاهده هم از نظر آماری معنی­دار می­باشد (05/0p<­)، البته ملاحظه می­گردد که استفاده از اسانس آویشن باغی هم در کاهش رشد باکتری مذکور قابل توجه بود که این يافته با نتایج کارامان و همکاران هم­خوانی دارد (Karaman et al., 2001). با توجه به این­که کارواکرول ترکیب اصلی و بیشترین جز­ء تشکیل دهنده اسانس آویشن باغي است (Nickavar et al., 2005; Mohammad­pour-Vashvaei et al., 2015)­، لذا احتمالاً اثرات مربوط به جلوگیری از رشد باکتری سالمونلا تا حد زیادی به علت میزان بالای کارواکرول موجود در اسانس این گیاه مي­باشد. در اين ارتباط، کیم و همکاران در سال 1995 و بارت در سال 2004 هم اثرات ضد باکتریایی کارواکرول بر سالمونلا تایفی­موریوم را در شرايط آزمايشگاهي مورد بررسی قرار داده و نشان داده بودند که کارواکرول اثرات قوی بر­عليه باکتری فوق دارد (Kim et al., 1995; Bart, 2004­). نتایج تحقیقات مذکور هم با يافته­هاي پژوهش حاضر که به ارزیابی تاثیر اسانس آویشن باغی در جلوگیری از عوارض عفونت تجربی ناشی از باکتری سالمونلا ‌‌تایفی­موریوم در روده و کبد جوجه­های گوشتی پرداخته، هم­خوانی دارد. همچنين پالسن در سال 2001 و باگامبولا و همکاران در سال 2004 نيز اثرات ضدمیکروبی اسانس آویشن و ترکیبات کارواکرول و تیمول مربوط به آن را بر روی گونه­هاي باکتری شیگلا مورد مطالعه قرارداده و نتیجه گرفته­بودند که ترکیبات مذکور دارای اثرات باکتري­كشي قوی بر روی باکتری‌های مذکور هستند (Paulsen, 2001;­ Bagamboula et al., 2004).

از طرف ديگر براساس نتایج آسيب­شناسي تحقیق حاضر مشخص شد كه شدت آماس، زخم، خونریزی و نيز کاهش ارتفاع پرز مخاط روده باريك در جوجه­هاي گروه دريافت كننده اسانس آویشن باغي، کمتر از شدت و مقدار آن در روده پرندگان گروه بیمار تجربي بود كه این يافته هم نشان­دهنده اثرات آویشن باغی در ممانعت از آسيب به بافت روده جوجه­های گوشتی مواجهه يافته با باکتری بيماري­زا و آسيب­رسان سالمونلا ­تایفی­موریوم بود. همچنين در کبد جوجه­های گوشتی، ميزان و درجه آسیب بافتي در مورد پرندگان گروه تیمار شده با آویشن­باغی بسيار کمتر از وضعيت موجود در كبد جوجه­های گوشتی گروه بیمار تجربي بود. به همين‌شكل، حتي درجه آسیب در بافت كبد جوجه­های گوشتی مربوط به گروه تیمارشده با آنتي­بيوتيك اکسی‌تتراسایکلین بسیار کمتر از وضعيت موجود در كبد جوجه­های گوشتی گروه­هاي تیمار شده با آویشن باغي و پرندگان گروه بیمار تجربي بود که این نتايج مهم نيز نشان­دهنده اثرات قوی به­ترتیب اکسی­تتراسایکلین و اسانس آویشن باغی در جلوگیری از رشد باکتری سالمونلا ­تایفی­موریوم و ممانعت و كاهش آسيب بافتي در كبد می­باشد.

نتیجه نهائي اين­كه براساس يافته­هاي بخش ميكروب­شناسي و آسيب­شناسي تحقيق حاضر مي­توان ادعا كرد كه به احتمال زياد، اسانس گياه آویشن باغي در جلوگیری از رشد، ايجاد عفونت و آسيب بافتي ناشي از مواجهه تجربي با باکتری سالمونلا­تایفی­موریوم در جوجه­های گوشتی نقش عمده­ای دارد و به­نظر مي‌رسد كه استفاده از ترکیبات مكمل دارای آویشن باغي در تغذیه جوجه­های گوشتی، می­تواند در پيشگيري و حتي مهار و كنترل عفونت­هاي سالمونلائي در گله­هاي پرورشي طيور گوشتي، در كنار آنتي­بيوتيك­هاي رايج در فيلد بيماري­هاي طيور موثر باشد.

 

سپاسگزاري

با توجه به اين­كه، اطلاعات ارائه شده در تحقيق حاضر، برگرفته از يافته­هاي پايان­نامه دكتراي دامپزشكي نويسنده نفر اول با کد: 102200401664301400162498671 مي­باشد. لذا نويسندگان مقاله بدين­وسيله از كليه مسئولين دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم پزشكي تبريز، مخصوصا كارشناسان زحمتكش بخش­هاي ميكروب­شناسي و آسيب­شناسي دانشكده دامپزشكي، كمال تشكر و قدرداني را دارند.

 

تضاد منافع

نويسندگان اعلام مي­دارند كه هيچ­گونه تضاد منافع ندارند.

 

 

 

منابع

 Amirmozaffari, N., Rahmani, Z. and Iesazadeh, K. (2013). Evaluation of the level of contamination with Salmonella spp. in red meat, chicken, and domestic and industrial eggs produced in Talesh city and assessment of their antibiotic resistance pattern. Medical Sciences Journal, 7(5): 60-65. [In Persian]

 Antunes, P., Mourão, J., Campos, J. and Peixe, L. (2016). Salmonellosis: The role of poultry meat. Clinical Microbiology and Infection, 22(2): 110-121.

 Azizpour, A.­ (2018). Survey on prevalence of Salmonella Enteritidis and Salmonella Typhimurium serotypes in broiler flocks of Ardabil province and determination of their antibiotics resistance to five antibacterial agents widely used in the Iranian medical field. Journal of Health, 9(2): 143-152. [In Persian]

 Bart, S. (2004). Essential oils: their antibacterial properties and potential application in foods: a review. International Journal of Food Microbiology, 94(1): 223 -253.

 Bagamboula. C.F., Uyttendaele, M. and Debevere, J. (2004). Inhibitory effect of thyme and basil essential oils, carvacrol, thymol, estragol, linalool and p-cymene towards Shigella sonnei and S.­flexneri. Food Microbiology, 21(1): 32-42.

Esmaeili, H. and Hamedi, M. (2014). Salmonella’s serotypes in domestic eggs in Gilan province. Iran Journal Infectious Disease, 19(65): 39-45. [In Persian]

Fardous, J. and Shamsuzzaman, S. (2015). Detection of potential pathogenic aerobic bacteria from egg shell and egg contents of hen collected from poultry. Bangladesh Medical Research Council Bulletin, 41(2): 67-72.

Frei, A., Zimmermann, A. and Weigand, K. (1984). The N-terminal propeptide of collagen type III in serum reflects activity and degree of fibrosis in patients with chronic liver disease. Hepatology, 4(5): 830-834.

Ferrari, R.G., Rosario, D.K., Cunha-Neto, A., Mano, S.B., Figueiredo., E.E. and Conte-Junior, C.A. (2019). Worldwide epidemiology of Salmonella serovars in animal-based foods: a meta-analysis. Applied and environmental microbiology, 85(14): 59-69.

Gulgun, M., Erdem, O., Ozta, E., Kesik, V., Balamtekin, N., Vurucu, S., et al. (2010). Proanthocyanidin prevents methotrexate-induced intestinal damage and oxidative stress. Experimental Toxicology and Pathology, 62(2):109-115

Harsha, H., Reshmi, R., Varghese, R., Divya, P.S., Rahiman, K.M. and Hatha, A.M. (2011). Prevalence and antibiotic resistance of Salmonella from the eggs of commercial samples. Journal of Microbiology and Infectious Diseases, 1(03):93-100.

 Mohammad­pour-Vashvaei, R., Sepehri, Z., Jahantigh, M. and Javadian, F. (2015). Antimicrobial Activities of Teucrium polium against Salmonella Typhimurium. International Journal of Advanced Biological and Biomedical Research, 3­(2):­ 149-152.

 Tizfahm-­Tikmedash, H., Nasiri-Semnani, S.H., Tajabadi-Ebrahimi, M., Alizadeh, H.,  Javadzadeh, Y. and  Hamed Yazdan, S. (2013).  Synergistic Antimicrobial Effect of Lactobacillus plantarum with Extracts of Satureia hortensis and Anethum geravolens on Salmonella Typhimurium; In Vitro and in Animal model. ­Journal of Ofogh-e-Danesh, 2(60): 90-95. [In Persian]

Jahantigh, M., Beigomi, M., Mohkami, Z. and Saeidi, S. (2022). Antimicrobial activity medical plant extracts, Prosopis farcta L. and Datura stramonium L., against Salmonella Typhimurium isolated from poultry in Zabol. Quality and Durability of Agricultural and Food stuffs, ­1(3)­:­­­ 36-45. [In Persian]

Haji Seyedtaghiya, M., Nayeri Fasaei, B. and Peighambari, S.M. (2021). Antimicrobial and antibiofilm effects of Satureja hortensis essential oil against Escherichia coli and Salmonella isolated from poultry. Iranian journal of Microbiology, 13(1):74-80.

Jafari, R.A., Ghorbanpoor, M., Zahrae-Salehi, T., Mayahi, M. and Gholipour-­Azar, M. (2017). Serotyping and antibiotic resistance patterns of isolated Salmonella from broiler chickens in Ahvaz. Journal of Veterinary Clinical Pathology, 4(4): 327-336. [In Persian]

Karaman, S., Digrak, M., Ravid, U. and IIcim, A. (2001). Antibacterial and antifungal activity of essential oils of Thymus revolutus celak from Turkey. Journal of Ethnopharmacology, 76(1): 183-186. 

Kim, J.M., Marshall, M.R., Cornell, J.A., Preston, J.F. and Wel, C.I. (1995). Antibacterial activity of Carvacrol, Citral and Geraniol against Salmonella Typhimurium in culture medium and fish cube. Journal of Food Sciences, 60(1): 1364-1368.

Lee, G. and Luna, H.T. (1988). Manual of histologic staining methods of the armed forces institute of pathology. 3rd ed.  The Blakiston Division Mc Graw. Hill Book Company, pp: 32-107.

Little, C., Walsh, S., Hucklesby, L., Surman-Lee, S., Pathak, K., Hall, Y., et al. (2006). Salmonella contamination in non-UK produced shell eggs on retail sale in some regions of England. Weekly releases (1997–2007), 11(47): 3081-3086. 

Miranzadeh, H., Zahraei Salehi, T. and Karimi, V. (2012). The count of aerobic mesophill bacteria and isolate Salmonella spp. on egg in Isfahan. Veterinary Researches & Biological Products, 36(1):31-5. [In Persian]

 Manandhar, B., Paudel, K.R., Sharma, B. and Karki, R. (2018). Phytochemical profile and pharmacological activity of Aegle marmelos Linn. Journal of Integrative Medicine, 16(3): 153-163.

Nickavar, B., Mojab, F. and Dolat-abadi R. (2005). Analysis of the essential oils of two Thymus species from Iran. Food Chemistry, 90(1): 609 - 611. [In Persian]

Paulsen, B.S. (2001). Plant polysaccharides with immunostimulatory activities. Current Organic Chemestry, 5(1): 939-950. 

Rezaee, R., Mohammadi, S. and Faizee, S. (2018). A study of Salmonella spp. contamination of eggs in Sanandaj in 2017. Zanko Journal of Medical Sciences, 19(61): 43-49.

Villagran-de la Mora, Z., Vázquez-Paulino, O., Avalos, H., Ascencio, F., Nuno, K. and Villarruel-López, A. (2020). Effect of a synbiotic mix on lymphoid organs broilers infected with Salmonella Typhimurium and Clostridium perfringens. Animals (Basel), 10(886): 1-14.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

291