Effect of different levels of Apple cider vinegar on liver enzymes and intestinal histopathology of broiler chickens

Subject Areas : Veterinary Clinical Pathology

hosniyeh heydari ^{1 *} , Mohammad Jahantigh ² , سیده آیدا داوری ³ , Dariush Saadati ⁴

1 - D.V.M. Graduate, Faculty of Veterinary Medicine, Zabol University, Zabol, Iran.
2 - Professor, Department of Clinical Sciences, Faculty of Veterinary Medicine, Zabol University, Zabol, Iran.
3 - Assistant Professor, Department of Pathobiology, Faculty of Veterinary Medicine, Zabol University, Zabol, Iran.
4 - Associate Professor of Food Health Department, Faculty of Veterinary Medicine, Zabol University, Zabol, Iran.

Received: 2024-04-30 Accepted : 2024-07-29 Published : 2024-08-20

Keywords: Apple Cider Vinegar, Broilers, Intestinal Histopathology, Liver Enzymes. ,

Abstract :

Nowadays, to increase the food efficiency in the poultry industry, additives such as vinegar are used in the diet. The purpose of this research was to investigate the effect of different levels of apple vinegar in the diet of broiler chickens on the activity of liver enzymes and intestinal histopathology. For this purpose, 64 pieces of Ross 308 broiler chickens were randomly divided into 4 experimental groups. The diet in groups 2, 3, and 4 was mixed with 1, 2, and 3 percent apple vinegar, respectively, and group 1 was fed with normal diet. On the 14th and 28th days, one chick was randomly selected from each replication. Blood samples were collected from the brachial vein. Then, the activity of liver enzymes was checked using an Auto Analyzer and a dedicated kit. To observe intestinal histopathological changes, tissue samples were prepared from the jejunum. According to the results, the amount of Alanine aminotransferase (ALT) enzyme in groups 3 and 4 was significantly lower than the control group (p<0.05). However, there were no significant changes in the amount of Alkaline phosphatase (ALP) and Aspartate aminotransferase (AST). The results of histopathology of the jejunum showed an increase in the height of intestinal villi, the depth of Lieberkohn's crypts and the number of intestinal villi in the groups receiving apple vinegar. Based on our findings, it can be concluded that apple vinegar reduces the activity of some liver enzymes, increases the surface of villi in the jejunum, and thus improves intestinal function.

 

References:

• Al-Shammari, K. I. A. and J. Batkowska (2021). "The antioxidative impact of dietary vinegar and rocket salad on the
productivity, serum oxidation system, and duodenal histology of chickens." Animals 11(8): 2277. • Antongiovanni, M., A. Buccioni, F. Petacchi, S. Leeson, S. Minieri, A. Martini "et al" (2007). "Butyric acid glycerides in the
diet of broiler chickens: effects on gut histology and carcass composition." Italian Journal of Animal Science 6(1): 19-25. • Brenes, A. n., A. n. Viveros, I. Arija, C. Centeno, M. Pizarro and C. Bravo (2003). "The effect of citric acid and microbial
phytase on mineral utilization in broiler chicks." Animal Feed Science and Technology 110(1-4): 201-219. • Budak, N. H., D. Kumbul Doguc, C. M. Savas, A. C. Seydim, T. Kok Tas, M. I. Ciris "et al" (2011). "Effects of apple cider vinegars produced with different techniques on blood lipids in high-cholesterol-fed rats." Journal of Agricultural and Food
Chemistry 59(12): 6638-6644. • Dorosti, F., Najafi, R. and Aghazadeh, A.M. (2016). "Effect of red grapes vinegar and Pidiococcus acidilactici bacteria supplementation on growth performance, immune system and some carcass traits of broiler chickens." Animal science
research 17(1): 41-53. [In Persian] • Elagib, H., W. El-Amin and H. E. Malik (2015). "Effect of dietary garlic (Allium sativum) supplementation as feed additive
on broiler performance and blood profile." • Garcia, V., P. Catala-Gregori, F. Hernandez, M. Megias and J. Madrid (2007). "Effect of formic acid and plant extracts on growth, nutrient digestibility, intestine mucosa morphology, and meat yield of broilers." Journal of applied poultry research
16(4): 555-562. • Gharahveysi, S. (2017). "Effects of milk thistle powder on performance, blood parameters and liver enzymes of broiler
chickens." Journal of Animal Production, 19(4): 879-889. [In Persian] • Hedayati, M., M. Manafi, S. Khalaji, M. Yari, A. Esapour, A. Nazari and F. Mohebi (2015). "Combination effect of probiotic and organic acids on blood biochemistry and immunity parameters of broilers." International Journal of Agriculture
Innovations and Research 3(4): 1288-1293. • Hosseini-Vashan, S., A. Golian, A. Yaghobfar, A. Zarban, N. Afzali and P. Esmaeilinasab (2012). "Antioxidant status, immune system, blood metabolites and carcass characteristic of broiler chickens fed turmeric rhizome powder under heat
stress." African Journal of Biotechnology 11(94): 16118-16125. • Iji, P., A. Saki and D. Tivey. "(2001) Intestinal development and body growth of broiler chicks on diets supplemented with
non-starch polysaccharides." Animal Feed Science and Technology 89(3-4): 175-188. •
Islam, K. S. (2005). "Dose titration, tolerance and compatibility of some feed additives in broiler." • Jahantigh, M., H. Kalantari, S. Ayda Davari and D. Saadati (2021). "Effects of dietary vinegar on performance, immune response and small intestine histomorphology in 1‐to 28‐day broiler chickens." Veterinary Medicine and Science 7(3): 766-
772. • Kandeel, S. and H. H. Elkaliny (2020). "The possible protective effect of apple cider vinegar on mercuric chloride-induced changes on rat hepatocytes: immunohistochemical and ultrastructure study." Journal of Microscopy and Ultrastructure 8(3):
126. • Maghoul, M., H. Kermanshahi, R. Majidzadeh-Heravi and A. Javadmanesh (2020). "Effects of Different Levels of Date Waste Vinegar in Diet and Water on Growth Performance, Gastrointestinal Tract Morphology, Ileal Microflora and Immune
Response of Broilers." Poultry Science Journal 8(2): 247-255. • Mohamed, e.-O., S. M. Mohamed and K. A. Mohamed (2001). "The effect of cider vinegar on some nutritional and
physiological parameters in mice." The Journal of the Egyptian Public Health Association 76(1-2): 17-36. •
Mojabi, A (2001). Veterinary clinical biochemistry. 1ast ed., Tehran: Noorbakhsh Publications, PP: 360-371. [In Persian] • Nourmohammadi, R., S. M. Hosseini and H. Farhangfar (2010). "Effect of dietary acidification on some blood parameters
and weekly performance of broiler chickens." Journal of Animal and Veterinary Advances 9(24): 3092-3097. • Nourmohammadi, R. and H. Khosravinia "(2015) Acidic stress caused by dietary administration of citric acid in broiler
chickens." Archives Animal Breeding 58(2): 309-315. • Omar, N. A. A., A. Allithy, F. M. Faleh, R. A. Mariah, M. M. A. Ayat, S. R. Shafik "et al" (2015). "Apple cider vinegar (a prophetic medicine remedy) protects against nicotine hepatotoxicity: a histopathological and biochemical report." Am. J.
Cancer Prev 3: 122-127. • Ordouny, P., Mirzadeh, K., Mohammadabadi, T. and Bojarpour, M. (2017). "The effect of different levels of wild pistachio leaves (Pistacia atlantica), on liver enzymes, blood parameters and performance indicators of broiler chickens." Journal of
Animal Production 19(3): 601-612. [In Persian]. • Paul, S. K., G. Halder, M. K. Mondal and G. Samanta (2007). "Effect of organic acid salt on the performance and gut
health of broiler chicken." The Journal of Poultry Science 44(4): 389-395. • Pelicano, E. R. L., P. d. Souza, H. d. Souza, D. Figueiredo, M. Boiago, S. Carvalho "et al" (2005). "Intestinal mucosa
development in broiler chickens fed natural growth promoters." Brazilian Journal of Poultry Science 7: 221-229. • Ronak, M., F. Farah, N. Vahid and R. Siamak Asri (2013). "Assessment of the amount of hepatohistopatological and
enzymatic changes after chronic lead intoxication in utero and throughout life in rat." • Saeid, J., A. Mohamed and M. A. Baddy (2013). "Effect of garlic powder (Allium sativum) and black seed (Nigella sativa) on
broiler growth performance and intestinal morphology." Iranian Journal of Applied Animal Science 3(1): 185-188. • Sankpal, A. A. (2019). "An overview on types, medicinal uses and production of vinegar." Pharma Innov. Hournal 8: 1083-
1087. • Sarıca, Ş., M. Suiçmez, M. Çördük, D. Özdemir and E. Berberoglu (2014). "Effects of oregano essential oil supplementation to diets of broiler chicks with delayed feeding after hatching. Morphological development of small intestine
segments." Italian Journal of Animal Science 13(2): 3172. • Sengul, T., S. Yurtseven, M. Cetin, A. KOÇYİĞİT and B. Sogut (2008). "Effect of thyme (T-vulgaris) extracts on fattening performance, some blood parameters, oxidative stress and DNA damage in Japanese quails." Journal of Animal and Feed
Sciences 17. (4) • Soltani, M., Larypoor, M., Akhavan sepahy, A. and Pirali Hamedani, M (2009). " Effect of Allicin of Garlic on Production
Nitric Oxide of Macrophage to Candida Albicans ". J. Med. Plants 8 (29) :164-170. [In Persian] • Soltan, S. and M. Shehata (2012). "Antidiabetic and hypocholesrolemic effect of different types of vinegar in rats." Life
Science Journal 9(4): 2141-2151. • Tomar, K., R. Kumar, S. Yadav, D. Sahu, D. Roy and S. Tiwari (2020). "Effect of feeding organic acid on blood biochemical
parameters in commercial broiler." Int J Chem Stud 8(6): 260-262. • Xu, Z., C. Hu, M. Xia, X. Zhan and M. Wang (2003). "Effects of dietary fructooligosaccharide on digestive enzyme activities,
intestinal microflora and morphology of male broilers." Poultry science 82(6): 1030-1036. • Zeng, Z., S. Zhang, H. Wang and X. Piao (2015). "Essential oil and aromatic plants as feed additives in non-ruminant
nutrition: a review." Journal of animal science and biotechnology 6(1): 1-10.

Full-Text:



  آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی                                                                                                   دوره 18، شماره 2، پیاپی 70، تابستان 1403، صفحات: 184-171

 

 

"مقاله پژوهشی"                                                                                DOI: 10.71499/jvcp.2024.1106472

تاثیر سطوح مختلف سرکه سیب بر آنزیم­های کبدی و هیستوپاتولوژی روده جوجه­های گوشتی

 

حسنیه حیدری1*، محمد جهانتیغ2، سیده‌آیدا داوری3، داریوش سعادتی4

 

1- دانش­آموخته دکترای عمومی دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه زابل، زابل، ایران.

2- استاد گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه زابل، زابل، ایران.

3- استادیار گروه پاتوبیولوژی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه زابل، زابل، ایران.

4- دانشیار گروه بهداشت مواد غذایی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه زابل، زابل، ایران.

*نویسنده مسئول مکاتبات [e-mail]

(دریافت مقاله: 11/2/1403 پذیرش مقاله: 8/5/1403)

 

 

چکیده

امروزه به منظور افزایش بازده غذایی در صنعت مرغداری، از مواد افزودنی از جمله سرکه در جیره استفاده می­شود. هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی تاثیر سطوح مختلف سرکه سیب در جیره غذایی جوجه­های گوشتی بر فعالیت آنزیم­های کبدی و هیستوپاتولوژی روده است. بدین منظور تعداد 64 قطعه جوجه گوشتی نژاد راس 308 به­طور تصادفی به 4 گروه آزمایشی با 4 تکرار و 4 جوجه در هر تکرار تقسیم شدند. جیره غذایی در گروه­های 2، 3 و 4 به ترتیب با مقادیر 1، 2 و 3 درصد سرکه سیب مخلوط شد و گروه 1، با جیره معمولی تغذیه گردید. در روزهای 14 و 28 دوره پرورش، یک جوجه از هر گروه به صورت تصادفی انتخاب گردید و خون­گیری از ورید بال آن­ها انجام و فعالیت آنزیم­های کبدی سرم با استفاده از دستگاه اتوآنالایزر(Auto Analyzer)  و کیت اختصاصی بررسی شد. برای بررسی تغییرات هیستوپاتولوژیکی روده، نمونه­های بافتی از قسمت ژژنوم روده باریک تهیه شد. طبق نتایج، میزان آنزیم ALT (alanine aminotransfrase) در گروه‌های 3 و 4، به‌طور معنی­داری کمتر از گروه کنترل بود (05/0<­p) ولی سرکه سیب، تغییرات معنی­داری در میزان آنزیم­های  ALP(alkaline phosphatase) و AST (aspartate aminotransferase) ایجاد نکرد. نتایج هیستوپاتولوژی ژژنوم هم نشان دهنده افزایش ارتفاع پرزهای روده، عمق کریپت­های لیبرکوهن و تعداد پرزهای روده در گروه‌های دریافت کننده سرکه سیب بود. براسا یافته‌های ما، می­توان نتیجه­گیری کرد که سرکه سیب، سبب کاهش فعالیت برخی آنزیم‌های کبدی، افزایش سطح پرزها در ژژنوم روده باریک و در نتیجه بهبود عملکرد روده می­گردد.

 

کلیدواژه­ها: آنزیم­های کبدی، جوجه‌های گوشتی، سرکه سیب، هیستوپاتولوژی روده.

 

 

 

مقدمه

سرکه محصول تخمیر شده­ای است که دارای حدود 5-20 درصد اسید ­استیک (acetic acid)­ می­باشد (Sankpal, 2019)، همچنین دارای ترکیبات پلی­فنلی، مواد معدنی، برخی ویتامین­ها، نمک­های معدنی، آمینواسیدها و برخی از دیگر اسیدهای آلی است (Omar et al., 2015). در واقع سرکه سیب حاوی غلظت بیشتری از مواد ارگانیک و ترکیبات فنلی در مقایسه با سایر سرکه­ها است (Soltan and Shehata, 2012). از جمله اسیدهای آلی که به طور طبیعی در سرکه سیب وجود دارند، علاوه بر ­اسید ­استیک­، می­توان به ­اسید ­لاکتیک ­(lactic Acid)، ­اسید ­اسکوربیک (accorbic acid)، ­اسید ­سیتریک (citric acid)، اسید مالئیک (maleic acid)، اسید ­پروپیونیک (propionic acid)، اسید­ سوکسینیک (succinic acid) و اسید تارتاریک (tartaric acid) اشاره کرد (Sankpal, 2019).

با توجه به اهمیت صنعت مرغداری به عنوان یکی از مهم­ترین صنایع کشور، امروزه به منظور افزایش رشد و بازده غذایی، از مواد افزودنی خوراکی و آنتی­اکسیدان­ها در جیره طیور استفاده می­شود (Saeid et al., 2013; Elagib et al., 2015). تحقیقات نشان داده­اند که استفاده از اسیدهای آلی در جیره غذایی، می­تواند سبب افزایش ارتفاع پرزهای روده در طیور شود (Sarıca et al., 2014)، چرا که اسیدهای آلی از کلونیزه شدن میکروارگانیسم­های بیماری­زا و تولید متابولیت­های سمی توسط آن­ها در روده جلوگیری کرده و سبب  تقویت ایمنی روده، مهار شدت التهاب در مخاط دستگاه گوارش، بهبود عملکرد ترشحات آنزیمی و تسهیل هضم و جذب مواد مغذی می­گردند (Dorosti et al., 2017). همچنین محققان دلیل اثر مثبت اسیدهای آلی بر ساختار میکروسکوپی روده کوچک را، بهبود جذب مواد مغذی، بهبود میکروفلور روده و کاهش ترکیبات سمی در روده کوچک جوجه­های گوشتی می­دانند (Garcia et al., 2007). در این راستا مطالعات نشان داده­اند که اسیدهای آلی سبب رشد و تحریک تکثیر سلول­های کریپت روده شده و از این طریق باعث افزایش عمق کریپت و در نتیجه، سلامت سلول­های روده می­گردند (Xu et al., 2003). از طرف دیگر اسیدهای آلی برای محافظت خوراک در برابر آثار مخرب آلودگی‌های میکروبی و قارچی هم مورد استفاده قرار می‌گیرند که همچنین می‌توانند باعث افزایش بهره‌وری خوراک و بهبود عملکرد طیور شوند (Jahantigh et al., 2021).

کبد به عنوان یک ارگان فعال، در بسیاری از فعالیت­هاي متابولیکی دخیل است و آنزیم­های آن از سایر اندام­های بدن در برخورد با مواد سمی محافظت می­کنند؛ بنابراین عملکرد طبیعی این ارگان تأثیر زیادی بر سلامت سایر اندام­ها دارد (Ronak et al., 2013) و بررسی این آنزیم­ها در سرم خون می­تواند برای تشخیص بسیاری از بیماري­ها و آسیب­های کبدی کمک ­کننده باشد (Mojabi, 2001). 

افزایش میزان فعالیت آنزیم کبدی  ALP(Alkaline phosphatase) در سرم خون، در شکستگی­های استخوانی، استئومیلیت، هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه، ثانویه و همچنین رشد جسمی مشاهده شده­­است. البته سنجش فعالیت آنزیم ­ALP در سرم خون پرندگان غیرگوشتخوار در بیماری­های کبدی ارزش تشخیصی ندارد، ولی با این حال، میزان فعالیت آن با فعالیت­های روده­ای و استخوانی مرتبط است. مخصوصاً میزان فعالیت سرمی آنزیم فوق، در موارد بی‌اشتهایی و اختلالات روده­ای پرندگان مذکور تغییر می­کند (Mojabi, 2001). 

اما توزیع و پراکندگی آنزیم­های کبدی AST (Aspartate aminotransferase) و ALT (Alanine transaminase) در بافت­های مختلف، بر اساس گونه پرنده متفاوت است. فعالیت آنزیمAST  در جوجه، براساس اهمیت و غلظت آنزیم، به­ترتیب در عضله قلب، کبد و ماهیچه­های اسکلتی دیده ­می­شود، درحالی که فعالیت آنزیم ALT در جوجه، در عضلات  قلب و اسکلتی، کبد و ریه­ها کمتر است. اگرچه فعالیت آنزیم AST در سرم پرندگان، به کبد اختصاص ندارد، اما افزایش فعالیت سرمی این آنزیم در آسیب سلول­های کبدی جوجه­ها مشاهده شده است (Mojabi, 2001). 

مطالعات متعدد، خواص ضد میکروبی سرکه سیب (به عنوان یک محصول آنتی­اکسیدانی که حاوی انواع اسیدهای آلی می­باشد)، تاثیرات مفید آن بر فاکتورهای بیوشیمیایی خون، عملکرد دستگاه گوارش، پرزهای روده و در نتیجه افزایش وزن بدن را تایید می­کنند (Jahantigh et al., 2021). طبق گزارش محققان، سرکه سیب به عنوان یک افزودنی آنتی­اکسیدانی، سبب کاهش فعالیت برخی از آنزیم­های کبدی می­گردد (Budak et al., 2011).  همچنین عقیده بر این است که سرکه سیب با خواص آنتی­اکسیدانی قوی خود، می­تواند برای جلوگیری از آسیب سلول­های کبدی، ترکیب طبیعی امیدوار کننده باشد (Kandeel and Elkaliny, 2020).

با توجه به اهمیت تاثیر افزودنی­های ارگانیک در خوراک بر عملکرد، سلامت و رشد طیور، به عنوان یکی از مهم­ترین اجزای زنجیره غذایی انسان، پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر سطوح مختلف سرکه سیب در جیره غذایی طیور، بر عملکرد برخی از آنزیم­های کبدی و نیز هیستوپاتولوژی روده در جوجه­های گوشتی 28-1 روزه، انجام شده ­است.

 

مواد و روش­ها

- مشخصات حیوانات استفاده­شده و گروه­بندی آن­ها: برای انجام پژوهش تجربی حاضر که در سال 1401 انجام شده، تعداد 64 قطعه جوجه یک روزه­ نژاد گوشتی راس 308، شامل هر دو جنس نر و ماده، از یک واحد پرورشی جوجه گوشتی واقع در شهرستان زابل خریداری شد. سپس جوجه­ها به صورت تصادفی به 4 گروه آزمایشی با 4 تکرار و 4 جوجه در هر تکرار، تقسیم شدند. البته قبل از ورود جوجه­ها، به منظور جلوگیری از وقوع بیماری، تمامی قسمت­های سالن پرورش مورد نظر برای انجام تحقیق، با استفاده از فرمالین 2 درصد (شرکت دکتر مجللی، ایران) (ترکیب فرمالین 2 درصد و آب و اسپری­کردن بر روی سطوح مختلف سالن پرورش) ضدعفونی گردید. با توجه به شرایط پرورش، 16 جایگاه با مساحت یک متر مربع در سالن در نظر گرفته شد و در درون هر کدام از آن­ها یک آبخوری و یک دانخوری دستی قرارگرفت. پرورش جوجه­ها در دانشکده دامپزشکی دانشگاه زابل، واقع در شمال استان سیستان و بلوچستان کشور ایران انجام گرفت و جیره­ غذایی جوجه­ها براساس نیازهای غذایی استاندارد نژاد جوجه، بر پایه ذرت و سویا تهیه گردید. همچنین مقدار 1 کیلوگرم از خوراک مذکور با 10، 20 و 30 میلی­لیتر سرکه سیب که حاوی 5 درصد اسید استیک بود، مخلوط گردید تا جیره­هایی با 1، 2 و 3 درصد سرکه سیب تهیه ­شود.

- تهیه و آماده سازی سرکه سیب: برای تهیه سرکه، سیب‌ها پس از برش و خارج کردن دانه‌ها، در شیشه قرار گرفتند. سرکه صنعتی رقیق شده به آن اضافه و شیشه به محل گرم و تاریک، به مدت 3 هفته منتقل شد. در نهایت، قطعات جامد حذف شده و مایع به عنوان سرکه سیب مورد استفاده قرار گرفت. میزان سرکه سیب در رژیم­های غذایی، بر اساس مطالعات قبلی انتخاب گردید (Jahantigh et al., 2021). همچنین لازم به ذکر است که در طول انجام آزمایش، جوجه­ها به آب و غذا دسترسی آزاد داشتند.

- نمونه­برداری­ها و آزمایشات انجام گرفته: در طی تحقیق حاضر، در روزهای 14 و 28 دوره پرورش، یک قطعه جوجه از هر تکرار و از هر گروه به صورت تصادفی انتخاب و وزن­­کشی با استفاده از ترازو دستی هوشمند Veit (مدل bat1، شرکت Veit، جمهوری چک) انجام شد. سپس خون­گیری با استفاده از سرنگ 2 میلی­لیتری به میزان 2 میلی­لیتر از ورید بال جوجه­های مذکور صورت گرفت. در ادامه جهت تهیه سرم، نمونه­های خونی در لوله‌های بدون ماده ضد انعقاد (شرکت سیناجکت، ایران) قرارگرفتند و سپس  با سرعت 3000 دور در دقیقه، به مدت 5 دقیقه سانتریفیوژ گردیدند. برای این منظور از دستگاه سانتریفیوژ مدل Sigma2-7 (شرکت Sigma، آلمان) استفاده شد. سرم­های حاصله از همه نمونه­های خونی، در لوله‌ اپندرف (شرکت Eppendorf، آلمان) قرار گرفتند و در فریزر با دمای 20- درجه سلسیوس صد لیتری تمام دیجیتال (شرکت KW، ایتالیا)، تا زمان انجام آزمایشات مورد نظر، نگه‌داری شدند. در ادامه میزان هماتوکریت، آلبومین، پروتئین تام و نیز فعالیت آنزیم­های کبدی شامل AST (Aspartate aminotransferase)،ALT  (Alanine transaminase) و همچنین­ALP ­ (Alkaline phosphatase)، با استفاده از کیت‌های اختصاصی تشخیصی شرکت پارس آزمون )نمانیده رسمی شرکت Sys Diagnostic System GmbH، آلمان) و دستگاه اتوآنالیزر(Auto Analyzer)  (مدل Selectra، شرکت Vital Scientific، هلند)­ طبق دستورالعمل اندازه­گیری شدند.

همچنین در تحقیق حاضر، پس از انجام عمل خون­گیری، جوجه‌ها با رعایت اصول اخلاقی، با استفاده از دی‌اتیل‌اتر (Diethyl ether، شرکت Merck، آلمان) بی‌هوش شدند. در این روش پنبه به دی‌اتیل‌اتر آغشته شده و در محفظه خالی یک سرنگ cc 50 قرار داده شد، سپس سر هر کدام از جوجه‌ها در قسمت ابتدایی محفظه سرنگ قرار گرفت و بی‌هوشی انجام شد. پس از اعمال بی‌هوشی جوجه‌ها مورد کالبد­گشایی قرارگرفتند. پس از کالبدگشایی، روده باریک و کبد جوجه­ها از بدن خارج و جداگانه با استفاده از ترازوی دیجیتالی Mettler (مدل PJ3600، شرکت Mettler Toledo، سوئیس) توزین شدند. همچنین طول روده کوچک هر یک هم، جداگانه اندازه­گیری شد. سپس از قسمتی از ناحیه ژژنوم روده باریک، نمونه­های بافتی به ابعاد 5/0×1×1 سانتی­متر تهیه گردید. این نمونه­ها در محلول فرمالین بافر 10­درصد (شرکت Merck، آلمان) تثبیت شدند و در ادامه در آزمایشگاه هیستوپاتولوژی دانشکده دامپزشکی دانشگاه زابل، مراحل رایج تهیه و پردازش مقاطع بافتی شامل تثبیت، آبگیری و آغشتگی، قالب‌گیری و مقطع­گیری، بر روی آن­ها اعمال گردید. سپس از قالب­های پارافینی، برش­هایی به ضخامت 5 میکرومتر تهیه و با روش متداول هماتوکسیلین-ائوزین رنگ­آمیزی شدند. رنگ‌های هماتوکسیلین-ائوزین مورد استفاده ساخت شرکت پادتن طب ایران بودند. سپس نمونه‌های بافتی به صورت کیفی و از طریق مقایسه گروه‌های مختلف مورد مطالعه قرار گرفتند و در بزرگنمایی‌های مختلف و با استفاده از میکروسکوپ نوری مدل Olympus Ch30 (شرکت Olympus، ژاپن) بررسی شدند.

لازم به ذکر است که همه موارد اعمال شده بر روی جوجه­ها در دوره پرورشی و نیز نمونه­برداری­ها و آزمایشات انجام گرفته در مورد آن­ها، مورد تایید کمیته اخلاق دانشگاه زابل بود (IR.UOZ.Rec.1402.003).

-تحلیل آماری داده­ها: نتایج آزمایشات سرمی انجام گرفته در تحقیق، به صورت میانگین ± انحراف معیار گزارش گردید. برای تجزیه و تحلیل آماری داده­ها از آزمون­های آنالیز واریانس یک طرفه و تکمیلی دانکن، به کمک نرم افزار SPSS نسخه 26، استفاده شد. جهت تعیین سطح معنی­داری اختلافات مشاهده شده هم، 05/0p­< در نظر گرفته شد.

نتایج آزمایشات هیستوپاتولوژیکی با مقایسه نمونه‌های بافتی تهیه­شده از قسمت ژژنوم روده باریک گروه‌های مختلف، در زیر میکروسکوپ مورد مطالعه قرار گرفت و با استفاده از تصاویر به­دست­آمده از مقاطع بافتی با بزرگنمایی‌های مختلف میکروسکوپ، به صورت کیفی گزارش شدند.

 

 

یافته­ها

نتایج مربوط به وزن بدن و وزن اندام­های داخلی شامل وزن روده کوچک، وزن کبد و طول روده کوچک، در گروه­های کنترل و تیمار­های مختلف با سرکه سیب، در روز 14 آزمایش در جدول 1 ارائه شده­­است که در آن مشاهده می­شود، میانگین وزن بدن در تیمار سرکه سیب 1 درصد و سرکه سیب 3 درصد به طور معنی­داری بیشتر از گروه کنترل بوده ­است (05/0>p). همچنین وزن روده کوچک در تیمار سرکه سیب 1 درصد به طور معنی­داری بیشتر از گروه کنترل بود (05/0>­p). از طرف دیگر نسبت وزن کبد به وزن بدن در تیمار سرکه 2 درصد به طور معنی­داری بیشتر از تیمار سرکه 1 درصد بود (05/0>p) اما تفاوت معنی‌داری با گروه کنترل نداشت (05/0<p). اما تغییرات معنی­داری در وزن کبد و طول روده کوچک جوجه­های مورد تحقیق، در گروه­های تحت تیمار با مقادیر مختلف سرکه سیب و گروه کنترل مشاهده نمی­گردد (05/0<­p).

همچنین نتایج مربوط به وزن بدن و وزن اندام­های داخلی شامل روده کوچک، وزن کبد و طول روده کوچک جوجه­ها در گروه­های کنترل و گروه­های سه‌گانه تیمار تحقیق حاضر در روز 28 آزمایش در جدول 2 ارائه شده ­است. همان­طور که در جدول مذکور مشاهده می­شود، میانگین وزن بدن جوجه­ها در گروه تیمار شده با سرکه سیب 3 درصد به طور معنی­داری بیشتر از مقدار آن در جوجه­های گروه کنترل بود (05/0>p). همچنین وزن کبد در پرندگان تیمارشده با سرکه­های 1 و 2 درصد، به طور معنی­داری بیشتر از مقدار آن در جوجه­های گروه کنترل بود (05/0>p). اما تغییرات معنی­داری در وزن و طول روده کوچک بین گروه­های تحت تیمار با مقادیر مختلف سرکه سیب و نیز گروه کنترل مشاهده نمی­گردد (05/0<­p).

 

 

 

 

جدول 1- مقادیر مربوط به وزن روده کوچک، وزن کبد و طول روده کوچک و نسبت وزن ارگان­های داخلی به وزن کل بدن جوجه­ها در گروه­های مختلف تحقیق در روز 14 دوره آزمایش

گروه مورد نظر پارامتر سنجیده­شده	کنترل (عدم تیمار با سرکه)	تیمار با سرکه 1­ درصد	تیمار با سرکه 2­ درصد	تیمار با سرکه 3­ درصد
وزن کل بدن (گرم)	a473±13	b24±540	a17±475	b50±523
وزن روده (گرم)	a44/2±94/34	b12/10±03/45	ab96/3±37/37	ab78/2±68/40
وزن  کبد (گرم)	a42/1±78/16	a35/1±71/17	a26/1±09/17	a85/1±47/17
طول روده (میلی­متر)	a9/13±6/122	a6/27±5/137	a3/9±9/122	a5/8±8/140
وزن روده/وزن بدن (درصد)	a604/0±401/7	a585/1±304/8	a775/0±868/7	a393/0±807/7
وزن کبد/وزن بدن (درصد)	ab25/0±549/3	a153/0±278/3	b18/0±596/3	ab127/0±341/3
طول روده/وزن بدن (درصد)	a36/2±92/25	a46/4±40/25	a57/1±87/25	a75/1±03/27

bوa : حروف انگلیسی نامتشابه در هر ردیف، تفاوت آماری معنی­دار را نشا­ن­ می­دهد (05/0>­p).

 

جدول 2- مقادیر مربوط به وزن روده کوچک، وزن کبد و طول روده کوچک و نسبت وزن ارگان­های داخلی به وزن کل بدن جوجه­ها در گروه­های مختلف تحقیق در روز 28 آزمایش

گروه مورد نظر پارامتر سنجیده شده	کنترل (عدم تیمار با سرکه)	تیمار با سرکه 1­درصد	تیمار با سرکه 2­ درصد	تیمار با سرکه 3­ درصد
وزن بدن (گرم)	a60±1423	ab55±1470	ab108±1562	b48±1553
وزن روده (گرم)	a49/3±5/71	a0/14±3/84	a3/17±2/71	a91/7±8/75
وزن کبد (گرم)	a14/3±7/34	b9/2±4/43	b45/9±3/45	ab61/2±9/40
طول روده (میلی‌متر)	a91/6±158	a4/11±169	a8/23±165	a26/8±176
وزن روده/وزن بدن (درصد)	a257/0±00/5	a983/0±27/5	a901/0±40/4	a294/0±62/4
وزن کبد/وزن بدن (درصد)	a08/0±42/2	a27/0±71/2	a63/0±81/2	a24/0±50/2
طول روده/وزن بدن (درصد)	a81/0±06/11	a91/0±52/10	a57/1±23/10	a79/0±74/10

bوa : حروف انگلیسی نامتشابه در هر ردیف، تفاوت آماری معنی­دار را نشا­ن­ می­دهد (05/0>­p).

 

 

نتایج مربوط به اندازه­گیری آنزیم‌های ALP، AST و ALT، همچنین آلبومین، پروتئین تام و هماتوکریت در مورد جوجه­های گروه‌های کنترل و تیمار شده با مقادیر مختلف سرکه سیب در روز 28 آزمایش هم در جدول 3 ارائه شده  است که در آن مشاهده می‌شود، میزان ALT در پرندگان تیمارشده با سرکه سیب 2 درصد و 3 درصد به ‌طور معنی­داری کمتر از مقدار آن در جوجه­های گروه کنترل بود (05/0>p). همچنین از این نظر بین تیمارهای 1، 2 و 3 درصد نیز تفاوت معنی­داری نسبت به یکدیگر مشاهده می­شود (05/0>p). از طرف دیگر، میزان هماتوکریت در پرندگان تیمارشده با مقادیر 1، 2 و 3 درصد سرکه سیب، به‌طور معنی‌داری بیشتر از مقدار آن در جوجه­های گروه کنترل بود (05/0>p). اما تغییرات معنی‌داری در میزان آلبومین، پروتئین تام، ALP و AST بین پرندگان گروه‌های تیمار شده با مقادیر مختلف سرکه سیب و نیز گروه کنترل مشاهده نگردید (05/0<­p). 

   

 

جدول 3- مقادیر آنزیم‌های کبدی، پروتئین تام، آلبومین و هماتوکریت در جوجه­های گروه‌های مختلف تحقیق در روز 28 آزمایش

گروه مورد نظر پارامتر سنجیده شده	کنترل (عدم تیمار با سرکه)	تیمار با سرکه 1­ درصد	تیمار با سرکه 2­ درصد	تیمار با سرکه 3­ درصد
آلکالین فسفاتاز (U/l)	a1773±264	a2499±776	a1826±1092	a1768±1426
آسپارتات­آمینوترانسفراز (U/l)	a173±52	a149±26	a188±69	a149±17
آلانین­ آمینوترانسفراز (U/l)	a15/6±0/4	a11/57±0/4	b27/04±0/4	a14/69±0/3
پروتئین تام (g/dl)	a05/03±0/3	a11/84±0/2	a24/01±0/3	a54/07±0/3
آلبومین (g/dl)	a06/38±0/1	a05/35±0/1	a11/40±0/1	a11/35±0/1
هماتوکریت (درصد)	a5±2/29	b0±1/33	b0±1/33	b5±1/32

bوa : حروف انگلیسی نامتشابه در هر ردیف، تفاوت آماری معنی­دار را نشا­ن­ می­دهد (05/0>­p).

 

 

از طرف دیگر در بررسی هیستوپاتولوژی روده باریک، مشخص شد که تغییرات مفیدی در مورفولوژی پرزها جهت بهبود عملکرد روده باریک در جوجه­های گروه‌های دریافت ‌کننده سرکه سیب نسبت به پرندگان گروه کنترل ایجاد شده­­است. همان‌طور که در شکل 1 مشاهده می‌شود، پرزهای روده باریک در گروه اول (گروه کنترل) نسبت به گروه‌های دریافت‌ کننده سرکه سیب، کوتاه­تر می­باشد، همچنین نتایج مربوط به تغییرات هیستوپاتولوژی روده باریک در جوجه­های گروه دوم (دریافت ‌کننده جیره پایه+1­درصد سرکه سیب) نسبت به پرندگان گروه کنترل، نشان ‌دهنده تغییرات شامل افزایش ارتفاع و فشردگی پرزهای روده می­باشد (شکل 2).

 

 

شکل 2- نمای میکروسکوپیک پرزهای روده باریک جوجه­های گروه دوم (دریافت­کننده جیره پایه+1 درصد سرکه سیب). در مقایسه با گروه کنترل، پرزهای روده اندکی طویل و فشرده شده­اند، اما تعداد سلول­های گابلت­ افزایش محسوسی نداشته است (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، بزرگنمایی ×100).

شکل 1- نمای میکروسکوپیک از بافت روده باریک جوجه­های گروه اول (گروه کنترل). پرزهای نسبتا کوتاه و کریپت­های لیبرکوهن قابل مشاهده هستند (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، بزرگنمایی ×40).

 

نتایج مربوط به تغییرات هیستوپاتولوژی روده باریک در گروه سوم (دریافت­ کننده جیره پایه+2 درصد سرکه سیب) فشردگی بیشتر پرزهای روده باریک را نسبت به گروه‌های اول و دوم نشان داده است؛ اما این تفاوت بین گروه دوم و سوم محسوس نبود (شکل 3).

همچنین تغییرات هیستوپاتولوژیکی روده باریک در گروه چهارم (دریافت‌ کننده جیره پایه+3 درصد سرکه سیب) شامل طویل‌تر و فشرده‌تر شدن پرزهای روده می­باشد که با سایر گروه‌های دریافت ‌کننده سرکه سیب، در تعداد سلول‌های گابلت و عمق کریپت­های غدد لیبرکوهن متفاوت بود بطوری­که در پرندگان گروه چهارم، افزایش محسوسی در تعداد سلول‌های گابلت و عمق کریپت­های لیبرکوهن نسبت به جوجه­های سایر گروه‌ها مشاهده شد (اشکال­ 4 و 5).

 

 

شکل 3- نمای میکروسکوپیک از پرزهای روده باریک جوجه­های گروه سوم (دریافت­کننده جیره پایه+2 درصد سرکه سیب). فشردگی پرزهای روده در مقایسه با روده پرندگان گروه دوم اندکی بیشتر شده­­است (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، بزرگنمایی ×100).

شکل 4- نمای میکروسکوپیک از پرزهای روده باریک جوجه­های گروه            چهارم (دریافت­کننده جیره پایه+3 درصد سرکه سیب). ملاحظه می­شود که علاوه بر طویل­تر و فشرده­تر شدن پرزها، تعداد سلول­های گابلت به طور محسوسی افزایش یافت (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، بزرگنمایی ×100).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 5- نمای میکروسکوپیک از پرزهای روده باریک جوجه­های گروه چهارم (دریافت­کننده جیره پایه+3 درصد سرکه سیب). مشاهده می­گردد که علاوه بر طویل و فشرده­ شدن پرزها، عمق کریپت­های غدد لیبرکوهن (از قاعده پرز تا ماهیچه مخاطی، پیکان دوطرفه) نیز به طور محسوسی افزایش یافته­است (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، ، بزرگنمایی ×100).

 

 

بحث ونتیجه­گیری

بر اساس نتایج مطالعات هیستوپاتولوژیکی روده باریک در پژوهش حاضر، استفاده از سرکه سیب در جیره غذایی جوجه­های گوشتی، سبب افزایش ارتفاع پرزهای روده، عمق کریپت­های لایبرکوهن و تعداد سلول‌های گابلت پرزها می­گردد (اشکال 2، 3، 4 و 5). در همین راستا، الشمری و باتکوفسکا در سال 2021 نشان دادند که مصرف سرکه سیب می­تواند سبب افزایش ارتفاع پرز و نسبت ارتفاع پرز به عمق کریپت روده باریک در جوجه­های گوشتی شود (Al-Shammari and Batkowska, 2021). همچنین ماغول و همکاران در سال 2020 گزارش کردند که ارتفاع و عرض پرزهای روده در تیمارهای حاوی 1 درصد سرکه خرما در آب و 2 درصد سرکه خرما در خوراک در مقایسه با گروه کنترل افزایش داشته­­است به طوری­که عمق کریپت نیز در تیمار حاوی 1 درصد سرکه خرما در خوراک در مقایسه با سایرگروه­ها افزایش یافته بود(Maghoul et al., 2020). در واقع مشابه با نتایج پژوهش حاضر، نتایج مطالعه فوق هم نشان داد که سرکه خرما همانند سرکه سیب، می­تواند تأثیر مثبتی بر هیستوپاتولوژی روده داشته ­باشد. طبق تحقیقات ساریکا و همکاران در سال 2014 نیز ضایعات سرکه خرما در اواسط و انتهای دوره­ پرورش جوجه­های گوشتی، سبب افزایش طول پرزها و عمق کریپت­ها در روده کوچک گردید (Sarıca et al., 2014). در طی مطالعاتی که توسط پلیکانو و همکاران در سال 2005 و پائول و همکاران در سال 2007 صورت گرفته هم نشان داده‌شده که اسیدهای آلی باعث افزایش ارتفاع پرز وعرض کریپت­ها در ایلئوم جوجه­ها می­شوند (Pelicano et al., 2005; Paul et al., 2007). طبق گزارش محققان، پرزهای بلندتر از عبور سریع­تر مواد جلوگیری کرده و سبب کاهش رطوبت محتویات روده و کاهش ضریب تبدیل غذایی می­گردد. بنابراین، هرچه ارتفاع پرزها بیشتر باشد، ظرفیت جذبی روده باریک نیز، بیشتر می­شود (Jahantigh et al., 2021). بهبود وضعیت پرزهای روده ممکن است به دلیل عملکرد اسیدهای آلی مورد استفاده در رژیم غذایی باشد که می‌توانند سبب کاهش اسیدیته (pH) روده و کاهش کلونیزاسیون (Colonization) روده توسط میکروارگانیسم­های مضر شوند (Iji et al., 2001). کاهش تعداد باکتری­های مضر روده ممکن است سبب افزایش مصرف مواد مغذی، تقویت توانایی سلول­های اپیتلیال برای تکثیر و در نتیجه، بهبود ظرفیت جذب روده و عملکرد تولیدی گردد (Zeng et al., 2015; Al-Shammari and Batkowska, 2021).

از طرف دیگر، در نتایج پژوهشی که توسط ایسلام در سال 2005 صورت گرفته، مشاهده شده که استفاده از اسید فوماریک به  عنوان یک اسید آلی، افزایش معنی­داری را در وزن کبد جوجه­های گوشتی ایجاد می­کند (Islam, 2005). همچنین محامد و همکاران در سال 2001 نشان ­دادند که سرکه سیب سبب افزایش معنی‌داری در میانگین وزن کبد موش­های مورد مطالعه می­شود (Mohamed et al., 2001). مطابق با نتایج تحقیقات فوق، در پژوهش حاضر نیز نشان ­داده ­شد که با دریافت سرکه سیب از طریق جیره، وزن کبد به طور معنی­داری افزایش پیدا می­کند (جدول 2). مطالعات نشان ­داده­اند که اندام­هایی مانند روده و کبد نقش مهمی در ساخت پروتئین­ها، فعال­کردن لنفوسیت­ها و تولید آنتی­بادی­ها دارند و وزن آن­ها در پاسخ به واکنش­های التهابی افزایش می­یابد (Soltani et al., 2009). اسیدهای آلی از طریق افزایش متابولیسم کبد، سبب افزایش وزن این ارگان می­گردند (Islam, 2005). با این وجود، برخی از محققان تاثیری از اسیدهای آلی بر وزن کبد مشاهده نکردند (Brenes et al., 2003, Antongiovanni et al., 2007) و علت آن را می­توان تفاوت در شرایط محیطی، میزان و یا نوع اسیدهای آلی اضافه شده به جیره غذایی ذکر کرد که نیازمند مطالعه بیشتری می­باشد.

بر اساس نتایج به دست آمده از مطالعات بیوشیمیایی در تحقیق حاضر، استفاده از سرکه سیب در جیره غذایی جوجه­های گوشتی، سبب کاهش میزان آنزیم­های ALT و ASTشد، اما این کاهش تنها درمورد آنزیم ALT  معنی­دار بود (جدول 3). اگرچه به عقیده محققان، سنجش میزان فعالیت ALT در تشخیص بیماری­های کبدی پرندگان ارزش چندانی ندارد؛ اما عده­ای معتقدند که سنجش آن در بیماری­های کبدی جوجه و اردک مفید می­باشد (Mojabi, 2001). مشابه با نتایج پژوهش حاضر، سنگول و همکاران در سال 2008 طی پژوهشی نشان­ دادند که افزودن عصاره‌ روغنی آویشن به عنوان یک افزودنی آنتی­اکسیدانی، به جیره غذایی بلدرچین‌های ژاپنی نیز تأثیر معنی­داري در سطح آنزیمALP  نداشته­است (Sengul et al., 2008). همچنین قره­ویسی در سال 2018 گزارش کرده ­است که استفاده از سطوح مختلف پودر خارمریم به عنوان یک ترکیب فلاونوئیدی و آنتی­اکسیدانی، می­تواند غلظت آنزیم­های AST و ALT را در جوجه­های گوشتی به طور معنی­داری کاهش دهد و از کبد محافظت کند (2017 Gharahveysi,). اگر چه نتایج پژوهش فوق در راستای نتایج تحقیق حاضر بود، اما به نظر می­رسد که باید اختلاف آماری موجود در میزان AST را  به نوع افزودنی و میزان آن مرتبط دانست. حسینی و همکاران در سال 2012 در تحقیقی گزارش کردند که مصرف پودر ساقه زردچوبه، که یک افزودنی آنتی­اکسیدانی است، کاهش معنی­داری را در میزان هر سه آنزیم  AST، ALT و ALP در جوجه­های گوشتی ایجاد می‌کند (Hosseini-Vashan et al., 2012). تومار و همکاران نیز در سال 2020، طی تحقیقی بر روی جوجه­های گوشتی، نشان ­دادند که اسید بوتریک­ به عنوان یک اسید آلی، سبب کاهش معنی­داری در میزان آنزیم­های ALT،AST و ALP می­شود (Tomar et al., 2020). همچنین در پژوهشی که توسط هدایتی و همکاران در سال 2015 بر روی جوجه­های گوشتی صورت ­گرفته، نشان داده ­شده که اسیدهای آلی کاهش معنی­داری را در میزان آنزیم ALP ایجاد می­کنند. همچنین در تحقیق مذکور، اسیدهای آلی، آنزیم­های AST وALT را کاهش دادند اما این کاهش معنی­دار نبود (Hedayati et al., 2015). براساس نتایج تحقیق نورمحمدی و همکاران در سال2010، افزودن اسید سیتریک به میزان 6 درصد به جیره غذایی، کاهش معنی­داری در میزان آنزیم ALP جوجه­های گوشتی ایجاد کرد اما در تحقیق فوق نیز تغییر معنی­داری در میزان فعالیت آنزیم­های AST و ALT مشاهده­ نشد (Nourmohammadi et al., 2010). نورمحمدی و خسروی­نیا نیز در سال 2015، گزارش کردند که اسید سیتریک­ تنها سبب کاهش معنی­داری در میزان آنزیم ALP در جوجه­های گوشتی می­شود (Nourmohammadi and Khosravinia, 2015). جیره‌های حاوی افزودنی­های خوراکی به دلیل افزایش در قابلیت هضم و جذب مواد مغذی و افزایش پاسخ­های ایمنی، موجب کاهش آسیب­های ناشی از ترکیبات ضد مغذی، توکسین­های روده­ای، بیماری­های کبدی و در نتیجه کاهش سطح سرمی برخی آنزیم­های کبدی می‌گردند (et al., 2017 Ordouny). به نظر می­رسد مشاهده­ نشدن تاثیر معنی­دار سرکه سیب بر روی برخی آنزیم­های کبدی جوجه­های گوشتی در آزمایش حاضر را بتوان به ناکافی بودن غلظت سرکه سیب یا مدت استفاده از آن  نسبت داد.

با توجه به نتایج حاصله در طی تحقیق حاضر، که سرکه سیب توانست سبب کاهش آنزیم­های کبدی، افزایش ارتفاع پرزهای روده، عمق کریپت­های روده، تعداد سلول­های گابلت و در نتیجه بهبود عملکرد روده جهت رشد و بهبود بازده غذایی شود، بنابراین به نظر می­رسد که از سرکه سیب می­توان به عنوان یک افزودنی مفید در جیره طیور استفاده کرد. با این حال، تحقیقات بیشتری برای درک بهتر مکانیسم­های زیربنایی اثرات مشاهده شده و تعیین دوز و مدت زمان بهینه درمان مورد نیاز است. علاوه بر این، می­توان از فاکتورهای کبدی که مخصوص طیور است و همچنین از هیستوپاتولوژی کبدی، برای درک بهتر اثرگذاری سرکه سیب بر عملکرد کبد طیور نیز استفاده کرد.

 

سپاسگزاری

بدین وسیله از زحمات کارکنان محترم آزمایشگاه‌های بیوشیمی و پاتولوژی دانشکده دامپزشکی دانشگاه زابل تقدیر و تشکر می­گردد.

 

 

تعارض منافع 

نویسندگان اعلام می­دارند که هیچ­گونه تضاد منافعی ندارند. 

 

 

منابع

·       Al-Shammari, K.I.A. and Batkowska, J. (2021). The antioxidative impact of dietary vinegar and rocket salad on the productivity, serum oxidation system, and duodenal histology of chickens. Animals, 11(8): 2277.

·       Antongiovanni, M., Buccioni, A., Petacchi, F., Leeson, S., Minieri, S., Martini, A. et al. (2007). Butyric acid glycerides in the diet of broiler chickens: effects on gut histology and carcass composition. Italian Journal of Animal Science, 6(1): 19-25.

·       Brenes, A., Viveros, A., Arija, I., Centeno, C., Pizarro, M. and Bravo, C. (2003). The effect of citric acid and microbial phytase on mineral utilization in broiler chicks. Animal Feed Science and Technology, 110(1-4): 201-219.

·       Budak, N.H., Kumbul Doguc, D., Savas, C.M., Seydim, A.C., Kok Tas, T., Ciris, M.I. et al. (2011). Effects of apple cider vinegars produced with different techniques on blood lipids in high-cholesterol-fed rats. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 59(12): 6638-6644.

·       Dorosti, F., Najafi, R. and Aghazadeh, A.M. (2016). Effect of red grapes vinegar and Pidiococcus acidilactici bacteria supplementation on growth performance, immune system and some carcass traits of broiler chickens. Animal Science Research, 17(1): 41-53. [In Persian]

·       Elagib, H., El-Amin, W. and Malik, H.E.E. (2015). Effect of dietary garlic (Allium sativum) supplementation as feed additive on broiler performance and blood profile. Journal of Animal Science Advances, 3(2): 58-64

·       Garcia, V., Catala-Gregori, P., Hernandez, F., Megias, M.D and Madrid, J. (2007). Effect of formic acid and plant extracts on growth, nutrient digestibility, intestine mucosa morphology, and meat yield of broilers. Journal of Applied Poultry Research, 16(4): 555-562.

·       Gharahveysi, S. (2017). Effects of milk thistle powder on performance, blood parameters and liver enzymes of broiler chickens. Journal of Animal Production, 19(4): 879-889. [In Persian]

·       Hedayati, M., Manafi, M., Khalaji, S., Yari, M., Esapour, A., Nazari, E. et al. (2015). Combination effect of probiotic and organic acids on blood biochemistry and immunity parameters of broilers. International Journal of Agriculture Innovations and Research, 3(4): 1288-1293.

·       Hosseini-Vashan, S., Golian, A., Yaghobfar, A., Zarban, A., Afzali, N. and Esmaeili Nasab, P. (2012). Antioxidant status, immune system, blood metabolites and carcass characteristic of broiler chickens fed turmeric rhizome powder under heat stress. African Journal of Biotechnology, 11(94): 16118-16125.

·       Iji, P.A., Saki, A.A. and Tivey, D. (2001). Intestinal development and body growth of broiler chicks on diets supplemented with non-starch polysaccharides. Animal Feed Science and Technology, 89(3-4): 175-188.

·       Islam, K.S. (2005). Dose titration, tolerance and compatibility of some feed additives in broiler.

·       Jahantigh, M., Kalantari, H., Davari, S.A. and Saadati, D. (2021). Effects of dietary vinegar on performance, immune response and small intestine histomorphology in 1 to 28 day broiler chickens. Veterinary Medicine and Science, 7(3): 766-772.

·       Kandeel, S. and Elkaliny, H.H. (2020). The possible protective effect of apple cider vinegar on mercuric chloride-induced changes on rat hepatocytes: immunohistochemical and ultrastructure study. Journal of Microscopy and Ultrastructure, 8(3): 126.

·       Maghoul, M., Kermanshahi, H., Majidzadeh-Heravi, R. and Javadmanesh, A. (2020). Effects of Different Levels of Date Waste Vinegar in Diet and Water on Growth Performance, Gastrointestinal Tract Morphology, Ileal Microflora and Immune Response of Broilers. Poultry Science Journal, 8(2): 247-255.

·       Mohamed, E.O., Mohamed, S.M. and Mohamed, K.A. (2001). The effect of cider vinegar on some nutritional and physiological parameters in mice. The Journal of the Egyptian Public Health Association, 76(1-2): 17-36.

·       Mojabi, A. (2001). Veterinary clinical biochemistry. 1st ed., Tehran: Noorbakhsh Publications, pp: 360-371. [In Persian]

·       Nourmohammadi, R., Hosseini, S.M. and Farhangfar, H. (2010). Effect of dietary acidification on some blood parameters and weekly performance of broiler chickens. Journal of Animal and Veterinary Advances, 9(24): 3092-3097.

·       Nourmohammadi, R. and Khosravinia, H. (2015). Acidic stress caused by dietary administration of citric acid in broiler chickens. Archives Animal Breeding, 58(2): 309-315.

·       Omar, N.A.A., Allithy, A., Faleh, F.M., Mariah, R.A., Ayat, M.M.A., Shafik, S.R., et al. (2015). Apple cider vinegar (a prophetic medicine remedy) protects against nicotine hepatotoxicity: a histopathological and biochemical report. American Journal of Cancer Prevention, 3: 122-127.

·       Ordouny, P., Mirzadeh, K., Mohammadabadi, T. and Bojarpour, M. (2017). The effect of different levels of wild pistachio leaves (Pistacia atlantica), on liver enzymes, blood parameters and performance indicators of broiler chickens. Journal of Animal Production, 19(3): 601-612. [In Persian]. 

·       Paul, S.K., Halder, G., Mondal, M.K. and Samanta, G. (2007). Effect of organic acid salt on the performance and gut health of broiler chicken. The Journal of Poultry Science, 44(4): 389-395.

·       Pelicano, E.R.L., Souza, P.A., Souza, H.B.A., Figueiredo, D.F., Boiago, M.M., Carvalho, S.R. et al. (2005). Intestinal mucosa development in broiler chickens fed natural growth promoters. Brazilian Journal of Poultry Science, 7: 221-229.

·       Ronak, M., Farah, F., Vahid, N. and Siamak Asri, R. (2013). Assessment of the amount of hepatohistopatological and enzymatic changes after chronic lead intoxication in utero and throughout life in rat. Qom University of Medical Sciences Journal, 7 (2): 27-34

·       Saeid, J., Mohamed, A. and Baddy, M.A. (2013). Effect of garlic powder (Allium sativum) and black seed (Nigella sativa) on broiler growth performance and intestinal morphology. Iranian Journal of Applied Animal Science, 3(1): 185-188.

·       Sankpal, A.A. (2019). An overview on types, medicinal uses and production of vinegar. Pharma Innov. Hournal, 8(6): 1083-1087.

·       Sarıca, S., Suiçmez, M., Çördük, M., Özdemir, D. and Berberoglu, E. (2014). Effects of oregano essential oil supplementation to diets of broiler chicks with delayed feeding after hatching. Morphological development of small intestine segments. Italian Journal of Animal Science, 13(2): 3172.

·       Sengul, T., Yurtseven, S., Cetin, M., Koçyiğit, A. and Sogut, B. (2008). Effect of thyme (T-vulgaris) extracts on fattening performance, some blood parameters, oxidative stress and DNA damage in Japanese quails. Journal of Animal and Feed Sciences, 17(4): 608-620.

·       Soltani, M., Larypoor, M., Akhavan sepahy, A. and Pirali Hamedani, M (2009). Effect of Allicin of Garlic on Production Nitric Oxide of Macrophage to Candida Albicans. Journal of Medicinal Plants,  8(29) :164-170. [In Persian]

·       Soltan, S. and Shehata, M. (2012). Antidiabetic and hypocholesrolemic effect of different types of vinegar in rats. Life Science Journal, 9(4): 2141-2151.

·       Tomar, K., Kumar, R., Yadav, S., Sahu, D., Roy, D. and Tiwari, S. (2020). Effect of feeding organic acid on blood biochemical parameters in commercial broiler. International Journal of Chemical Studies, 8(6): 260-262.

·       Xu, Z., Hu, C., Xia, M., Zhan, X. and Wang, M. (2003). Effects of dietary fructooligosaccharide on digestive enzyme activities, intestinal microflora and morphology of male broilers. Poultry Science, 82(6): 1030-1036.

·       Zeng, Z., Zhang, S., Wang, H. and Piao, X. (2015). Essential oil and aromatic plants as feed additives in non-ruminant nutrition: a review. Journal of Animal Science and Biotechnology, 6(1): 1-10.

 

 

 

171

---