Assessing the livability condition of metropolises in subjective and objective dimensions (Case study: Tabriz metropolis)

veysi nab, borhan; Taheri, Jamal; Ranjbari, Sherko; Delfan Hasanzadeh, Khalil

doi:10.30495/jupm.2024.30640.4212

Manuscript ID : JUPM-2206-4212 (R2) Visit : 82 PDF XML

Article Type: Original Research

Assessing the livability condition of metropolises in subjective and objective dimensions (Case study: Tabriz metropolis)

borhan veysi nab ¹ ( دانشگاه تبریز )
Jamal Taheri ² ( Department of Urban Design, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran )
Sherko Ranjbari ³ ( Faculty of Art and Architecture, Shiraz University, Shiraz, Iran )
Khalil Delfan Hasanzadeh ⁴ ( Department of Horticulture, Ramin Agriculture and Natural Resources University of Khuzestan, Khuzestan, Iran )

Submited date : 2022-06-25 Accepted date : 2023-09-23

Keywords: کلان‌شهر تبریز, زیست‌پذیری شهری, شاخص‌های زیست‌پذیری, ابعاد ذهنی و عینی,

Abstract :

The necessity and importance of paying attention to the theory of sustainable development and the resulting approaches, such as the livability approach, will create a city away from economic, social and environmental problems. The purpose of this research is to evaluate the Condition of indicators (mental and objective) of the livability of Tabriz metropolis and to examine the overall livability Condition of 10 Regions of this metropolis. It is applied and descriptive and analytical in terms of research methods. In order to assess the mental condition of livability in 3 dimensions of economic, social and environmental (including 15 indicators and 158 items), first the relevant questionnaire was designed, after determining the statistical sample in 10 regions of Tabriz using Cochran method (413 samples) Confirmation of the validity and reliability of the questionnaire of information related to the collected mental dimension. Also, the latest statistical yearbook of Tabriz metropolis (year 2019) has been used to examine the objective dimension (including 64 items). In order to analyze the relevant information, Shannon entropy method has been used to weigh the indicators and items of research and Morris correction method has been used to determine the livability of regions based on world literature at 5 levels; Finally, GIS software has been used to draw maps to better understand the spatial condition of economic livability at the area level. The results show that, 8 out of 10 metropolitan region of Tabriz have obtained Morris scores below 50, which according to the global livability literature indicates a level of five; That is, it is unacceptable, only region 2 is in a tolerable condition and is in a better position than other regions, Region 5 with a Morris score of 56.33 is in poor condition. Therefore, the condition of Tabriz metropolis is critical and unacceptable in terms of livability.

References:

Full-Text:

Investigating the Role of Social capital in Political and Social …

Research Paper

Assessing the livability condition of metropolises in subjective and objective dimensions (Case study: Tabriz metropolis)

Abstract

The necessity and importance of paying attention to the theory of sustainable development and the resulting approaches, such as the livability approach, will create a city away from economic, social and environmental problems. The purpose of this research is to evaluate the Condition of indicators (mental and objective) of the livability of Tabriz metropolis and to examine the overall livability Condition of 10 Regions of this metropolis. It is applied and descriptive and analytical in terms of research methods. In order to assess the mental condition of livability in 3 dimensions of economic, social and environmental (including 15 indicators and 158 items), first the relevant questionnaire was designed, after determining the statistical sample in 10 regions of Tabriz using Cochran method (413 samples) Confirmation of the validity and reliability of the questionnaire of information related to the collected mental dimension. Also, the latest statistical yearbook of Tabriz metropolis (year 2019) has been used to examine the objective dimension (including 64 items). In order to analyze the relevant information, Shannon entropy method has been used to weigh the indicators and items of research and Morris correction method has been used to determine the livability of regions based on world literature at 5 levels; Finally, GIS software has been used to draw maps to better understand the spatial condition of economic livability at the area level. The results show that, 8 out of 10 metropolitan region of Tabriz have obtained Morris scores below 50, which according to the global livability literature indicates a level of five; That is, it is unacceptable, only region 2 is in a tolerable condition and is in a better position than other regions, Region 5 with a Morris score of 56.33 is in poor condition. Therefore, the condition of Tabriz metropolis is critical and unacceptable in terms of livability.

Received

Accepted: 2019/12/17

PP:

Keywords:

Urban Livability, Livability Indices, Mental and Objective Dimensions, Tabriz Metropolis.

Use your device to scan and read the article online

Citation

DOI: 10.30495/jupm.2020.3969

Extended Abstract

Introduction

Cities face major economic, social, and environmental challenges (32). To address these challenges and, as a result, improve the quality of life in cities and metropolises, the need for long-term planning and decision-making in solving these problems becomes more urgent than ever (24). Therefore, dealing with new urban theories is more important than ever. In recent decades, various solutions and perspectives have been proposed to solve these challenges and reduce their effects on metropolises and large cities. One of these solutions is to pay attention to the concept of livability. Therefore, considering the problems of Tabriz metropolis such as unemployment, environmental problems, etc. in this study has been studied the livable situation in three dimensions of economic, social and environmental.

Methodology

The present research is applied in terms of the type and purpose of the research and survey, descriptive-analytical in terms of data collection method. In this research, urban livability has been evaluated in two dimensions: mental (residents' perception) and objective (existing facilities and services). A: Mental indicators include 13 indicators and 158 items in three dimensions of social, economic and environmental.After identifying the research items (mental dimension), a questionnaire in the same format was designed to determine the viability of the metropolis of Tabriz. Then, the reliability of the questionnaire (research indicators) was evaluated using Cornbach's alpha technique, the results of which are shown in Table 4.Then, to weight the indices, Shannon entropy method has been used that the raw matrix in Shannon entropy method is the average response of citizens in each region. Finally, the livability of Tabriz metropolitan regions has been determined using the modified Morris method. B- 22 items in different areas related to the economic sector of livability by referring to various organizations and departments (municipality, program and budget, etc.) Then all the data related to these items are standardized and in the next step the weight of each item is determined using Shannon entropy method, then the economic (objective) livability status of 10 regions of Tabriz metropolis using Morris's technique has been modified and characterized based on the leveling of the relevant livability world literature.

Results and discussion

Investigating the livability of Tabriz metropolis in mental and objective dimensions: Economic: Integrating the results related to economic livability in both objective and subjective dimensions shows that region 2 with a score of 65.73 in the average economic livability, region 8 with a score of 58.63 in the state of Morris Unfavorable economic livability and finally other regions (8 areas) under study are in a critical and unacceptable situation in terms of livability. Social: The study of the livability of Tabriz metropolis in terms of social composition shows that region 2 of Tabriz metropolis with a score of 74.42 Morris is in a tolerable livability. Region 3 with a Mauritius score of 63.08 in moderate livability, region 4 and 5 are in an unfavorable position with a Morris score of 55 and 51.7, respectively, and finally Zones 8, 1, 6, 10, 7 and 9 they are in an unacceptable state of social livability. Environmental: The results of combining the environmental livability of Tabriz metropolis in both mental and objective dimensions indicate that 8 studied regions of Tabriz metropolitan regions are in an unacceptable situation in terms of combined ecological livability and only the region 2 with Morris score of 71.23 is in the first place and tolerable position, also Region 5 with Morris score of 67.90 is in average position.

Conclusion

One of the most important reasons for the relative desirability and average livability of Region 2 of Tabriz metropolis is the existence of high quality neighborhoods such as Daneshkah, Zafaranieh and Mirdamad dormitories in terms of construction and abundant city facilities. It is more to other regions and in general has a more cohesive texture than the whole of Tabriz. Also, many residents have government and freelance jobs with reasonable incomes.

مقاله پژوهشی

ارزیابی وضعیت زیستپذیر کلانشهرها در ابعاد ذهنی و عینی

(مطالعه موردی: کلانشهر تبریز)

چکیده

ضرورت توجه به نظریه توسعه پایدار و رویکردهای منتج از آن همچون زیستپذیری، سبب ایجاد شهری به دور از مشکلات اقتصادی، اجتماعی، محیطزیستی و کالبدی خواهند شد. هدف از این پژوهش ارزیابی وضعیت شاخصهای )ذهنی و عینی( زیستپذیری کلانشهر تبریز و بررسی وضعیت کلی زیستپذیری مناطق دهگانه این کلانشهر میباشد. این پژوهش، به لحاظ هدف از نوع کاربردی و از حیث روش تحقیق توصیفی و تحلیلی است. جهت سنجش وضعیت ذهنی زیستپذیری در 3 بعد اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی (شامل 15 شاخص و 158 گویه) ابتدا پرسشنامه مربوطه طراحی، پس از تعین نمونه آماری در سطح مناطق 10 گانه تبریز با استفاده از روش کوکران (413 نمونه) و تائید روایی و پایایی پرسشنامه، دادههای مربوط به بعد ذهنی جمعآوری شده، همچنین برای بررسی بعد عینی (شامل 64 گویه) از آخرین سالنامه آماری کلان‌شهر تبریز (سال 1398) استفاده شده است. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات مربوطه از روش آنتروپی شانون برای وزندهی شاخصها و گویههای پژوهش و از روش موریس اصلاحی برای تعیین وضعیت زیستپذیری مناطق بر اساس ادبیات جهانی در 5 سطح استفاده شده است؛ در نهایت برای درک فضایی بهتر از وضعیت زیستپذیری در سطح مناطق نرمافزار GIS برای ترسیم نقشهها بهکارگرفته شده است. نتایج بیانگر آن است که، به لحاظ زیستپذیری کلی (ترکیب ابعاد ذهنی و عینی) 8 منطقه از 10 منطقه کلان‌شهر تبریز نمرات موریس پایین‌تر از 50 کسب کردهاند که بر اساس ادبیات جهانی زیستپذیری نشان‌دهنده سطح برخورداری پنج؛ یعنی غیر قابل قبول میباشد، تنها منطقه 2 در وضعیت قابل تحمل قرار دارد و وضعیت مناسب‌تری نسب به سایر مناطق دارد. منطقه 5 با نمره موریس 33/56 در وضعیت زیستپذیری نامطلوب قرار دارد. بنابراین وضعیت کلان‌شهر تبریز به لحاظ زیستپذیری بحرانی و غیر قابل قبول میباشد.

تاریخ دریافت:

تاریخ پذیرش:

شماره صفحات:

واژههای کلیدی:

زیستپذیری شهری، شاخصهای زیستپذیری، ابعاد ذهنی و عینی، کلانشهر تبریز

از دستگاه خود برای اسکن و خواندن

مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید

استناد: کاظمیان، غلامرضا، براری، احسان، شریف زاده، فتاح، قربانی زاده، وجه الله (1400): مدل متناسب حکمروایی خوب شهری برای کلانشهرهای کشور و تحلیل یکپارچه وضعیت فعلی (مورد مطالعه: شهر مشهد)، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال 12، شماره 44، مرودشت، صص 74- 55.

DOI:

مقدمه:

در سرتاسر جهان شهرها به صورت مداوم در حال رشد و توسعه میباشند، امروزه بیش از نیمی از جمعیت دنیا در نواحی شهری زندگی میکنند و انتظار میرود این روند افزایشی، همچنان ادامه داشته باشد (Hernandez & Monzon, 2016: 158). جمعیت شهری در جهان از 730 میلیون نفر در سال 1950 به 83/2 میلیارد نفر در سال 2000 افزایش پیدا کرده است (United Nations, 2006) و بر اساس پیش‌بینی‌های انجام شده چنین انتظار میرود که تا سال 2050 حدود 9/6 میلیارد نفر (70 درصد جمعیت جهان) در مناطق شهری زندگی خواهند کرد (May, 2013: 174) در نتیجه، رشد سريع و بی‌رویه جمعیت شهرنشین کارکردها و هويت شهری را تغییر داده است (Zarin kaviyani et al, 2019: 3) و شهرها را با چالشهای عمده اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی مواجه میسازد (Ziari et al, 2020: 24). جهت برطرف نمودن این چالشها و در نتیجه آن بالا بردن کیفیت زندگی در شهرها و کلان‌شهرها نیازمندی به یک برنامهریزی بلندمدت و تصمیمگیری در زمینه حل این مشکلات را بیش از هر زمانی دیگر ضروری مینماید (Steurer& Bonilla, 2016: 124). از اینرو ضرورت توجه همه جانبه به راهبردهای سودمند برای بهینهسازی زندگی ساکنان شهرها، بیش از پیش مهم است (Jahani et al, 2023: 4).

در دهههای اخیر برای حل این چالشها و کاهش اثرات آن بر کلان‌شهرها و شهرهای بزرگ راهحلها و دیدگاههای مختلفی مطرح شده است که یکی از این راهحلها توجه به مفهوم زیستپذیری است. زیستپذیری یکی از مباحث و تئوریهای اخیر در برنامهریزی شهری میباشد که مانند دیگر تئوریهای نوین مثل شهر توانا، شهر خلاق، شهر پایدار، شهر تابآور، ما را به سوی داشتن شهری مطلوبتر برای زندگی و توسعهپایدار شهری رهنمون میسازد (Bandarabad, 2011:17). زیستپذیري اشاره به کیفیتهایی محیطی و اجتماعی یک منطقه دارد که به خوبی توسط ساکنین، کارکنان، مشتریان و دیدارکنندگان قابل درك میباشد. این موارد شامل ایمنی و بهداشت (ایمنی ترافیک، امنیت شخصی، بهداشت عمومی) شرایط زیستی محیطی محل (تمیزي، سروصدا، غبارات، کیفیت هوا، کیفیت آب) کیفیت تعاملات اجتماعی (دلپذیر بودن محل، برابري، احترام، هویت و غرور جامعه) فرصتهایی براي تفریح و سرگرمی، زیبایی‌شناسی و وجود منابع منحصربه فرد فرهنگی و محیطی (مثلاً ساختارهاي تاریخی، درختان کهنسال و شیوههاي معماري سنتی) میباشد (Litman, 2011: 19). زیستپذیری مستقیماً بر ابعاد فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی و روانی زندگی مردم تأثیر میگذارد و دربرگیرندۀ مجموعهای از ویژگیهای اکتسابی محیط است که آن را به مکانی مطلوب، مناسب و جذاب برای زندگی، کار و بازدید همۀ مردم تبدیل می‌کند. این ویژگی‌ها به دو دستۀ عینی و ذهنی روانی طبقه‌بندی می‌شود (Soleimani Mehreniani et al, 2016: 32). زیستپذیری بیانگر کیفیت زندگی (بعد ذهنی) تجربه شده توسط افراد در فضاهای شهری (بعد عینی) میباشد (Antognelli & Vizzari, 2017: 704). در کل تحقق زیستپذیری در میان شهرهای جهان سوم مسالهایی نگرانکنندهای است. از همین رو، اهمیت مطالعه زیستپذیری شهری به عنوان یکی از وظایف جدید برنامهریزی شهری، مسئولیت آن بر ارتقاء کیفیت زندگی است (Aseraei et al, 2023: 30).

طبق آمار رسمی کشور شهرنشینی از سال 1335 (31 درصد شهرنشین) تا 1395 (74 درصد شهرنشین) در ایران تحولات فراوانی را به خود دیده است. به موازات رشد شتابان میزان شهرنشینی، تعداد شهرها نیز از 199 شهر در سال 1335 به 1245 شهر در سال 1395 رسیده است (Statistical Centre of Iran, 2016) این روند رو به رشد شهرنشینی همچنان ادامه دارد، طوری که رشد جمعیت شهری و شهرنشینی در ایران، شهرها را به‌شدت از معیارهای زیستپذیری، مؤلفه‌های آن و استانداردهای زیست‌محیطی دور کرده است. کلان‌شهر تبریز بزرگ‌ترین شهر منطقۀ شمال غرب کشور و قطب اداری، سیاسی، ارتباطی، بازرگانی، صنعتی، فرهنگی و نظامی منطقه است. تبریز ششمین شهر پرجمعیت ایران با جمعیتی معادل 1558693 نفر میباشد (Statistical Centre of Iran, 2016) این شهر در سال 2012 بر اساس انتخاب مجله الکترونیکی سازمان ملل، به عنوان توسعهیافتهترین و زیباترین شهر و بهترین شهر در ایران برای زندگی شناسایی شد. همچنین بر اساس انتخاب سازمان بهداشت جهانی، این شهر در دو سال متوالی 2011 و 2012 به عنوان سالمترین شهر کشور ایران معرفی شد (Zarrabi et al, 2015: 200) اما بررسیهای درباره شهر تبریز بیانگر آن است که این شهر با وضعیت گذشته درخشان خود که زمانی به عنوان یک باغشهر بوده و مردم ساکن آن از زندگی در این شهر راضی بودهاند فاصله گرفته طوری که در بسیاری از موارد با معیارهای یک شهر زیست پذیری و پایدار فاصله دارد و در حال حاضر با چالشها و مشکلات فراوانی از قبیل آلودگی شدید هوا (تبریز در میان 8 شهر آلوده ایران قرار دارد)، وجود پهنههای وسیع از بافتهای ناکارآمد (2522 هکتار بافت فرسوده و 2000 هکتار سکونتگاههای غیررسمی) (Marsousi et al, 2014:48) عدم تعادل ميان جمعيت و زیرساختهاي شهري و ... روبهرو است، عواملی که وجود یک زندگی سرزنده و با کیفیت را از مردم گرفته است؛ بنابراین چنان‌که مشاهده می‌شود، شهر تبريز از جمله شهرهايي است كه در دهههاي اخير رشد شتاب‌زده‌ای را تجربه كرده است، به‌طوري كه به نظر ميرسد اين توسعه متناسب با نيازها و با در نظر گرفتن ظرفيتهاي دروني صورت نگرفته است، بنابراین نبود یک برنامهریزی درست و منطقی، این شهر را در آیندهای نه چندان دور به شهری تبدیل خواهد کرد که زیستن در آن دچار مشکل خواهد بود.

از این‌رو پژوهش حاضر بر اساس نیاز به برنامهریزی در حوزه زیستپذیری شهری و بالا بردن کیفیت زندگی در کلان‌شهر تبریز انجام و کوشش می‌شود تا ضمن مشخص کردن معیارهای زیستپذیری، وضعیت این مهم را در سطح شهر و مناطق مختلف مشخص نماید. سؤالات اساسی که در این پژوهش مورد بررسی میباشند عبارت‌اند از: الف)وضعیت زیستپذیری در کلانشهر تبریز در چه سطحی قرار دارد؟ ب) کدام یک از مناطق ده گانه کلانشهر تبریز در وضعیت زیستپذیری مناسبتری قرار دارد ؟ متناسب با سؤالات پژوهش فرضیههای پژوهش عبارت‌اند از: الف) کلانشهر تبریز در وضعیت زیستپذیری قابل قبولی قرار دارد. ب) منطقه دو کلانشهر تبریز نسبت به سایر مناطق در وضعیت زیستپذیری مناسبتری قرار دارد.

پیشینه و مبانی نظری تحقیق:

بستر حضور و گسترش ایده زیستپذیری را میتوان کشور آمریکا دانست، واژه شهرهای زیستپذیر برای اولین بار در سال 1970 توسط اداره ملی هنرها به منظور دستیابی به ایدههای برنامهریزی شهری مدنظر آنان و به دنبال آن توسط سایر مراکز و سازمانهای تحقیقاتی نظیر اداره حفاظت محیطی که مطالعات گستردهای را در خصوص زیستپذیرترین شهرهای آمریکا انجام داده است، به کار گرفته شد (Rakhshani Nasab & Nayeri, 2018: 57). امروزه نیز با توجه به چالشهای عمده در زمینه کیفیت زندگی در شهرهای بزرگ خصوصاً کلانشهرها مطالعات مربوط به زیستپذیری و شاخصهای مربوط به آن بسیار قوت گرفته است، طوری که بیشتر برنامهریزان، مدیران و طراحان شهری به آن توجه و تأکید دارند. مطالعات در زمینه زیستپذیری در ایران سابقه طولانی ندارد و تقریباً به 12 سال قبل برمیگردد، اما در سطح جهانی مطالعات گستردهای انجام گرفته است که در ادامه، به برخی از جدیدترین آنها اشاره شده است: (جدول 1).

جدول 1- پیشینه مطالعاتی انجام شده درباره زیستپذیری

نویسنده (گان)	عنوان	یافتهها
(Abedini & Karimi, 2017)	سنجش زیستپذیری در شهرها بر اساس روش FANP (مطالعه موردی: نواحی 15 گانه شهر ارومیه)	9 درصد از مساحت نواحی در پهنه زیست پذیری خیلی کم؛ 38 درصد در پهنه کم، 25 درصد در پهنه متوسط، 13 درصد در پهنه زیاد و 15 درصد در پهنه زیستپذیری خیلی زیاد قرار دارد.
(Sasanpoor et al, 2017)	تحلیل قابلیت زیست پذیری در مناطق کلان‌شهر اهواز	وضعیت کلی زیست پذیری کلان‌شهر اهواز مناسب نمی‌باشد. همچنین از بین مناطق هشت‌گانه اهواز منطقه 7 بدترین و منطقه 2 دارای بهترین وضعیت زیستپذیری هستند.
(Rakhshani Nasab & Nayeri , 2018)	ارزیابی وضعیت شاخصهای زیستپذیری از دیدگاه شهروندان (مورد شناسی: مناطق پنجگانه زاهدان)	وضعیت زیستپذیری در شهر زاهدان پایین‌تر از حد متوسط میباشد و از میان پنج منطقه شهر زاهدان منطقه 1 زیستپذیرترین و منطقه 4 بدترین منطقه به لحاظ زیستپذیری هستند.
(Rahnama et al, 2019)	ارزیابی و سنجش زیست پذیری شهری در کلان‌شهر اهواز	از میان 8 منطقه کلان‌شهر اهواز 3 منطقه دارای وضعیت مطلوب، یک منطقه نیمه مطلوب و 4 منطقه دارای وضعیت زیستپذیری نامطلوبی بوده‌اند.
(Aliakbareet al, 2021)	تحلیل و ارزیابی شاخصهای ادراکی زیستپذیری شهری مطالعه موردی: شهر یاسوج	وضعیت کلی زیستپذیری در سطح نواحی 4 گانه شهر یاسوج، نامناسب میباشد. به طوری که ناحیه 1 بهترین وضعیت و نواحی 2، 3 و 4 به ترتیب در رتبههای هستند.
(Ghanbari et al, 2021)	تحلیلی بر زیست پذیری شهری با تأکید بر شاخص مسکن (مطالعه موردی: کلان‌شهر مشهد)	38 درصد مناطق شهر مشهد در سطح بسیار نامطلوب مسکن به لحاظ زیستپذیری قرار دارند. منطقه 11 کلان‌شهر مشهد بهترین و منطقه 5 بدترین مناطق به لحاظ زیستپذیری میباشند.
(Saghebi et al, 2022)	ارزیابی و سنجش زیستپذیری شهری و عوامل مؤثر بر آن (مورد مطالعه شهر بجنورد)	از نظر زیستپذیری شهری وضعیت شهر بجنورد در وضعیت مطلوبی قرار ندارد به‌گونه‌ای که وضعیت این شهر از نظر زیستپذیری شهری پایین‌تر از حد متوسط است. بعد اجتماعی دارای بیشترین میانگین و بعد زیست‌محیطی دارای کمترین میانگین است
(Zhan et al, 2018)	بررسی وضعیت رضایتمندی شهروندان از زیستپذیری شهری در شهرهای منتخب چین	رضایت از کل ابعاد مربوط به زیستپذیری در سطح شهرهای چین متوسط هست (با میانگین 996/2).
(Valcárcel-Aguiar et al, 2019)	ارزیابی و مدیریت زیست پذیری شهری: یک برنامه‌ریزی هدف مبتنی بر شاخص ترکیبی	نتایج نشان‌دهنده تفاوت‌های قابل‌توجهی در میزان زیست‌پذیری بر اساس موقعیت جغرافیایی، جمعیت و سلسله مراتب عملکردی در اسپانیا است
(Tan et al ,2020)	ارزیابی آلاینده‌های بالقوه سمی و زیست‌پذیری شهری در یک شهر وابسته بر منابع، چین	سطح زیست پذیری محدوده مورد مطالعه در حد متوسط و قسمتهای شرقی شهر، نسبت به قسمت‌های غربی محدوده مورد مطالعه از زیست پذیری پایینی برخوردار میباشند.
(Basu et al, 2021)	ارزیابی شاخص زیست‌پذیری شهری بر اساس تغییرات کاربری زمین در یک شهر میان اندام هند (رایگانج)	نتایج نشان داد که بخش مرکزی و شرقی شهر با امتیاز زیست پذیری بالای 0.75 (مساحت 5.31 کیلومتر مربع) به عنوان زیستپذیرترین قسمت شهر شناسایی شدهاند. همچنین قسمت جنوب غربی شهر دارای وضعیت نامطلوبی به لحاظ شاخص زیست پذیری است.

زیستپذیری که معادل واژه انگلیسی Livability است در فرهنگ آکسفورد به معنای (دارای ارزش زندگی) تعریف شده است (Karkehabadi & Behroozi, 2023: 218) دیکشنری وبستر زیستپذیری را به عنوان مکان مناسب برای زیست انسان تعریف میکند (Zeiny & Mojtabazadeh, 2021: 167) تعریف زیستپذیری از یک اجتماع به اجتماعی دیگر متفاوت است. زیست پذیری بر پایه مرور ادبیات بهعنوان یکراه برای توصیف راهحلهای دولت‌های محلی و سازمانهای برنامهریزی محلی برای رسیدن به اهداف توسعه پایدار مندرج در کمسیون برانت لند میباشد (Bandarabad, 2011: 18). زیستپذیری در معنای اصلی و کلی خود به مفهوم دستیابی به قابلیت زندگی است و درواقع همان دستیابی به کیفیت برنامهریزی شهری خوب یا مکان پایدار است. پیرامون زیست پذیری بحثهای گستردهای در مورد پایداری، حملونقل، محیط سرزنده، ابعاد مختلف جامعه و ... میشود (Sasanpour et al, 2016: 31).

بررسی تعاریف مربوط به زیستپذیری شامل آرایهای منظم از موضوعات و مسائل مختلف است که بر اساس مجموعه از اصول (دسترسی، برابری و مشارکت) هدایت می‌شوند. همه این موارد بیانگر آن است که زیستپذیری یک دیدگاه انسان‌محور میباشد (Tsuang, & Peng, 2018: 6) که شامل تعدادی از ویژگیهای محیط شهری است که بر جذابیت یک مکان تأثیر میگذارد (Norouzian-Maleki et al, 2015: 267) اصول کلیدی که به این موضوع مربوط میشوند عبارت‌اند از: تساوی حقوق (عدل)، شأن و مقام، دسترسی، محبت (دوستی)، مشارکت و توانمندسازی (Timmer & Seymoar, 2005: 3).

به باور ایوانز¹ سکه زیستپذیری دو رو دارد که یکروی آن معیشت و پایداری بوم شناختی روی دیگر آن است (Evans, 2002: 42). معیارهای زیستپذیری با توجه به شرایط مکانی و زمانی مختلف، متفاوتاند؛ بنابراین، قابل تعویض با یکدیگر نیستند و باید توسط مردم در مکانها و در مقیاسهای زمانی مختلف مورد درک و سنجش قرار گیرند؛ اما به طور کلی در سطح جهانی ابعاد زیستپذیری در سه بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی قابل برسی‌اند؛ که هر کدام از این ابعاد دارای مؤلفه‌های خاص خود میباشند (EIU, 2018). اقتصاد تأمین‌کننده مشاغل و درآمد بوده و برای سلامتی مردم حیاتی است همانند توانایی مردم برای تأمین خوراک، پوشاک، مسکن و همینطور برای تأمین نیازهای سطوح بالاتر مانند آموزش، بهداشت و تفریحات. هم‌زمان باید استفاده اقتصاد از منابع موجود در محیطزیست به نحوی باشد که اطمینان از وجود منابع کافی برای نسلهای حال و آینده وجود داشته باشد؛ اما بهزیستی اجتماعی وابسته به عدالت است: توزیع اجتماعی و فضایی منابع اقتصادی و زیست‌محیطی به صورت عادلانه، آزادی فردی و فرصتهای برابر از اجزای مهم بهزیستی اجتماعی هستند. محیط‌زیست، زیرساختی است که تأمین‌کننده منابع طبیعی، ظرفیت دفع زباله و ارتباط بین انسان و محیط طبیعی است. اگر کارکرد هر یک از این سه با اختلال مواجه گردد، سکونتگاه‌های انسانی میتوانند به سرعت دچار اضمحلال شوند و در نتیجه کاهش جمعیت، فقر، تضاد اجتماعی و افزایش میزان مسائل بهداشتی، زیست‌محیطی از عواقب آن خواهد بود (Khorasani, 2012: 148).

مواد و روش تحقیق:

پژوهش حاضر از لحاظ نوع و هدف پژوهش، کاربردی و از جنبه روش جمعآوری دادهها، پیمایشی، توصیفی - تحلیلی میباشد. در این پژوهش زیستپذیری شهری در دو بعد ذهنی (ادراک ساکنین) و عینی (امکانات و خدمات موجود) ارزیابی شده است. ابتدا با مطالعه ادبیات تحقیق شاخصهای زیستپذیری در دو بعد ذهنی و عینی استخراج گردید.

الف: سنجش زیست پذیری در بعد ذهنی: شاخصهای ذهنی شامل 13 شاخص و 158 گویه در سه بعد اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی میباشد (جدول 2). با توجه به اینكه روش پژوهش در این زمینه پیمایشی میباشد جامعه آماری شامل ساکنان 10 منطقه کلان‌شهر تبریز (1558693 نفر) میباشد که بر اساس فرمول کوکران تعداد 413 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدهاند که متناسب با جمعیت هر منطقه پرسشنامه مورد نظر بعد از تایید روایی (روایی صوری) و پایایی (روش آلفای کورنباخ) طراحی و توزیع شده است. (حداقل تعداد پرسشنامهها بر هر منطقه 20 مورد بوده است). پاسخهای شهروندان به سؤالات موردنظر گردآوری و وارد نرمافزار SPSS21 شده و میانگین هر شاخص در منطقه محاسبه شده است. سپس برای وزن دهی به شاخصها از روش آنتروپی شانون استفاده شده است که ماتریس خام در روش آنتروپی شانون میانگین پاسخ شهروندان در هر منطقه میباشد. در نهایت وضعیت زیستپذیری مناطق کلان‌شهر تبریز با استفاده از روش موریس اصلاحی مشخص شده است.

جدول 2- ابعاد و گویههای مربوط به زیست پذیری شهری (بعد ذهنی)

بعد	شاخص
اقتصادی	اشتغال، درآمد و سرمایه
	مسکن
	کالاهای مصرفی
	حمل و نقل ترکیبی
	امکانات و خدمات زیرساختی
اجتماعی	آموزش و آگاهی عمومی
	بهداشت عمومی
	اعتماد، مشارکت و همبستگی
	پیوستگی و تعلق مکانی
	امنیت فردی و اجتماعی
	تفریحات و اوقات فراغت
	پویایی و سرزندگی
زیستمحیطی	فضای سبز و باز
	آلودگی
	کیفیت بصری (چشم‌انداز)

منبع: مطالعات نگارنده، 1401.

[1] . Evans

ب- سنجش زیست پذیری شهری در بعد عینی: تعداد 22 گویه در حوزههای مختلف مرتبط با بخش اقتصادی زیستپذیری از طریق مراجعه به سازمانها و ادارات مختلف (شهرداری، برنامه و بودجه و ...) بر اساس جدول شماره 3 شناسایی، سپس تمام دادههای مربوط به این گویهها استانداردسازی و در مرحله بعد وزن هر کدام از گویهها با استفاده از روش آنتروپی شانون مشخص شده، سپس وضعیت زیستپذیری اقتصادی (عینی) مناطق 10 گانه کلان‌شهر تبریز با استفاده از تکنیک موریس اصلاح شده و بر اساس سطحبندی مرتبط با ادبیات جهانی زیستپذیری مشخص شده است.

جدول 3- ابعاد و گویههای مربوط به زیست پذیری شهری (بعد عینی)

بعد	گویه
اقتصادی	1- سرانه تجاری - خدماتی. 2- نرخ اشتغال. 3- نرخ بیکاری. 4- نرخ فعالیت زنان. 5- نسبت سالمندی. 6- بار تکفل. 7- نسبت جوانی. 8- عمر ساختمان‌ها. 9- نسبت پارکینگهای عمومی به مناطق. 10- تعداد ایستگاه‌های دوچرخه. 11- طول مسیر دوچرخه (متر). 12- تعداد پروانه ساختمانی صادر شده. 13- سرانه تأسیسات شهری. 14- سرانه تجهیزات شهری. 15- سرانه اداری و انتظامی. 16- سهم تجهیزات عمومی مدیریت بحران به مناطق. 17- سهم تجهیزات تخصصی مدیریت بحران. 18- سهم فضای اختصاص‌یافته اسکان موقت. 19- پروژههای سرمایهگذاری شهردار نسبت به مناطق. 20- تعداد دفاتر خدمات الکترونیک. 21- متوسط مساحت قطعات مسکونی. 22- سرانه حمل و نقل و انبار.
اجتماعی	1- تراکم جمعیتی. 2- میزان باسوادی. 3- باسوادی زنان. 4- سرانه آموزش و تحقیقات فناوری. 5- سرانه آموزشی. 6- سرانه فرهنگی - هنری. 7- تعداد کتابخانه و قرائت‌خانه. 8- تعداد مراکز فرهنگی. 9- سرانه معبر. 10- سهم نسبی سفرهای پیاده (از سفرهای شهری). 11- سهم نسبی سواری شخصی (از سفرهای شهری). 12- سهم نسبی اتوبوس و تاکسی (از سفرهای شهری). 13- سرانه بهداشتی – درمانی. 14- سرانه کاربری مذهبی. 15- سرانه کاربری ورزشی. 16- سهم منطقه از مراکز آتش‌نشانی. 17- نسبت جایگاه سوخت به مناطق. 18- نسبت بیمارستان به مناطق. 19- سرانه کاربری مسکونی. 20- تراکم نفر در واحد مسکونی. 21- متوسط خانوار در واحد مسکونی. 22- نسبت ساختمان‌های مسکونی 4 طبقه به بالا. 23- سرانه کاربری نظامی. 24- نسبت اماکن ورزشی به مناطق. 25- میزان وقوع جرم.
زیست محیطی	1- میزان آلودگی. 2- سرانه تاریخی. 3- تعداد پارکها. 4- تعداد پارک بانوان. 5- سرانه باغات و کشاورزی. 6- سرانه پارک. 7- سرانه کاربری صنعتی. 8- سرانه کاربری تفریحی – گردشگری. 9- محلهای مختص تبلیغات محیطی. 10- نسبت المان‌های دائم شهری (مبلمان) به مناطق. 11- رعایت خط آسمان. 12- تعداد سطل‌های زباله. 13- تعداد سرویسهای بهداشتی. 14. مساحت بافتهای فرسوده (هکتار). 15. سرانه طبیعی. 16- سرانه رودخانه و نهر. 17- پوشش خط مترو.

منبع: مطالعات نگارنده، 1401

پس از مشخص شدن گویههای پژوهش (بعد ذهنی)، پرسشنامهای در همین قالب جهت مشخص کردن وضعیت زیستپذیری کلان‌شهر تبریز طراحی شد که در ابتدا روایی آن با استفاده از روش روایی صوری و نظر 12 کارشناس در زمینه برنامه‌ریزی شهری تأیید شد، سپس پایایی پرسشنامه (متغیرهای پژوهش) با استفاده از تکنیک آلفای کورنباخ بررسی شده که در تمام ابعاد مورد تایید واقعشده است. همچنین برآورد حجم نمونه در پژوهش حاضر با استفاده از روش کوکران انجام گرفته است. وضعیت حجم نمونه و تعداد نمونه‌های مربوط به مناطق دهگانه کلان‌شهر تبریز در جدول 4 آمده است.

جدول 4-وضعیت جمعیت و تعداد نمونههای مربوط به مناطق دهگانه تبریز جهت توزیع پرسشنامه¹

منطقه	جمعیت	مرد	زن	تعداد خانوار	بعد خانوار	تعداد نمونه
1	218647	112628	106019	68898	17/3	53
2	196507	96588	99919	62348	15/3	48
3	229474	115934	113540	74267	08/3	56
4	315183	158698	156485	102481	07/3	77
5	126124	63484	62640	40273	13/3	31
6	98910	50346	48564	31917	10/3	24
7	155872	78930	76942	49419	15/3	38
8	29384	14201	15183	10191	88/2	20
9	634 (9002)	322	312	202	14/3	20
10	187958	95530	92428	57902	24/3	46
کل تبریز	1558693	786661	772032	497898	13/3	413

سازمان آمار ایران، 1395 و محاسبات نگارنده، 1401.

محدوده مورد مطالعه:

کلانشهر تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی، ششمین شهر پرجمعیت ایران با جمعیتی معادل 1558693 نفر میباشد (Statistical Centre of Iran, 2016). ارتفاع این شهر از سطح دریا بیش از ۱۳۰۰ متر میباشد. شهر تبریز به جز در سمت غربی کاملاً در میان سلسله کوه‌های مرتفع منطقه محصور شده و به صورت مثلثگونه در امتداد شرقی و غربی شکل گرفته است؛ به این ترتیب شهر در بستر ملایم دره سرخ رود از تمامی جهان به جز در غرب به شیبهای تند کوههای پیرامون محدود میشود. این شهر 10 منطقه شهرداری دارد که بزرگ‌ترین آن از لحاظ وسعت منطقه 6 و کوچک‌ترین آن منطقه ۸ میباشد از لحاظ جمعیتی نیز منطقه ۴ بیشترین جمعیت و منطقه ۲ کمترین جمعیت را دارد (شکل 1).

$Description: C:\Users\borhan\Desktop\نهایی.jpg$

شکل 1- موقعیت جغرافیایی کلان‌شهر تبریز (منبع: نویسندگان)

[1] . در اینجا لازم به ذکر است که تعداد حداقلی پرسشنامه برای هر منطقه 20 مورد در نظر گرفته شده است بنابراین تعداد نمونهاز 384 به 413 مورد افزایش پیدا کرده است.

بحث و ارائه یافتهها:

یافتههای توصیفی (بنیانهای اجتماعی)

چنانچه قبلاً ذکر شد جهت مطالعه وضعیت زیستپذیری کلان‌شهر تبریز در بعد ذهنی، با توجه به اینکه امکان مطالعه تک‌تک افراد جامعه وجود نداشت، از طریق روش کوکران و با توجه به جمعیت کلان‌شهر تبریز (1558693) تعداد 413 پرسشنامه طراحی و متناسب با جمعیت هر منطقه توزیع شد. بر این اساس 63 درصد پاسخدهندگان به پرسشنامه مرد و 37 درصد زن بودهاند، بیشترین تعداد افراد یعنی 213 نفر (معادل 6/51 درصد) در گروه سنی 39-29 سال قرار داشتهاند، همچنین 15/49 درصد افراد (معادل 203 نفر) دارای شغل دولتی بودهاند. 151 نفر معادل 6/36 درصد دارای تحصیلات لیسانس بودهاند و بیشترین زمان مدت سکونت در مناطق تبریز مربوط به گروه بین 5 تا 9 سال بوده است (113 نفر معادل 4/27 درصد). سایر ویژگی‌های توصیفی مربوط به جامعه مورد مطالعه در جدول 5 آمده است.

جدول 5- ویژگیهای توصیفی جامعه مورد مطالعه

ویژگی	جامعه آماری: 1558693 حجم نمونه: 413
جنسیت	مرد	درصد	زن	درصد
جنسیت	260	63	153	37
گروه سنی	28-18	درصد	39-29	درصد	50-40	درصد	61-51	درصد	بالای 62	درصد
گروه سنی	52	6/12	213	6/51	86	8/20	38	2/9	24	8/5
شغل	دولتی	درصد	آزاد	درصد	خانه‌دار	درصد	بیکار	درصد
شغل	203	15/49	144	9/39	24	8/5	42	17/10
تحصیلات	زیر دیپلم	درصد	دیپلم	درصد	فوق‌دیپلم	درصد	لیسانس	درصد	فوق و بالاتر	درصد
تحصیلات	37	9	98	7/23	37	9	151	6/36	90	8/21
مدت سکونت	کمتر از 4	درصد	5 تا 9 سال	درصد	10 تا 14	درصد	15 تا 19	درصد	20 و بیشتر	درصد
مدت سکونت	72	4/17	113	4/27	95	23	40	7/9	93	5/22
تعداد افراد خانوار	2 نفر و کمتر	درصد	3 تا 4 نفر	درصد	5 تا 6 نفر	درصد	7 و بیشتر	درصد
تعداد افراد خانوار	60	5/14	188	7/69	49	9/11	16	9/3
منشأ و خواستگاه	تبریز	درصد	غیر تبریزی	درصد
منشأ و خواستگاه	326	9/78	87	1/21

منبع: یافته‌های تحقیق، 1401.

بررسی وضعیت زیستپذیری کلان‌شهر تبریز در بعد ذهنی

شاخصهای ذهنی، منعکس کننده ارزیابی ذهنی افراد از زندگی هستند. این ارزیابی با استفاده از اطلاعات افراد که وضعیت رفاهی خود را از طریق پرسشنامههای مختلف و یا سرشماری اظهار کردهاند، به دست میآید. چنین شاخصهای، نشان‌دهنده شرایط کلی زندگی افراد و نحوه نگرش آن‌ها به این شرایط بوده و با جمع‌آوری و تحلیل آماری این شاخصها میتوان به ارزش طبقات مختلف اجتماعی پی برد. مطالعه وضعیت زیستپذیری شهر از دیدگاه شهروندان میتواند اطلاعاتی برای شناسایی مناطق دارای مشکل، دلایل نارضایتی، اولویتهای شهروندان در زندگی و ارزیابی کارایی سیاستها و استراتژیهای مربوط به بهبود زیستپذیری شهری را فراهم آورد (Rakhshani Nasab & Nayeri, 2018: 59).

اقتصادی: در پژوهش حاضر جهت سنجش و ارزیابی وضعیت زیست پذیری اقتصادی کلان‌شهر تبریز، 5 شاخص و 53 گویه شناسایی شد که بر این اساس بررسی وضعیت زیستپذیری مناطق شهری تبریز در بعد اقتصادی (ذهنی) نشان داد که هیچ کدام از مناطق در وضعیت زیست پذیری اقتصادی قابل قبول قرار ندارند و تنها منطقه 2، با کسب نمره موریس 261/75 در وضعیت زیستپذیری اقتصادی قابل‌تحمل (مطلوبیت نسبی) قرار دارد. همچنین 20 درصد مناطق (مناطق 8 و 1) در وضعیت متوسط به لحاظ زیستپذیری اقتصادی قرار دارند. مناطق 3 و 5 در سطح چهارم و وضعیت نامطلوب قرار دارند و در نهایت بدترین و غیرقابل‌تحمل‌ترین وضعیت زیستپذیری اقتصادی در 50 درصد مناطق یعنی مناطق 4، 6، 9، 7 و 10 قابل مشاهده است (شکل 2).

اجتماعی: شهر زیست پذیر باید یک نوع حس اجتماعی قوی و محیطی دوست‌داشتنی برای همه ایجاد کند تا برای زندگی نیز مناسب باشد، بنابراین در این پژوهش شاخصهای اجتماعی اثرگذار بر وضعیت زیست پذیری کلان‌شهر تبریز در قالب 7 شاخص و 80 گویه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج ارزیابی زیستپذیری بر اساس ادبیات جهانی نشان داد که منطقه 2 با نمره موریس 24/89 در وضعیت قابل قبول (مطلوبیت) و رتبه اول قرار دارد و همانند نتایج مربوط به زیستپذیری اقتصادی، چهار منطقه 6، 7، 9 و 10 در رتبههای آخر و وضعیت غیر قابل قبول به لحاظ زیستپذیری اجتماعی قرار میگیرند (شکل 2).

زیستمحیطی: در این پژوهش زیست پذیری شهری در بعد زیست‌محیطی در قالب 3 شاخص فضای سبز و باز، آلودگی و کیفیت بصری (چشم‌انداز) و 25 گویه مورد بررسی قرار گرفته است؛ که نتایج مربوط به زیست پذیری زیست محیطی بیانگر آن است که در مناطق کلان‌شهر تبریز اختلاف بسیار زیادی میان مناطق وجود دارد، زیرا کل ده منطقه کلان‌شهر تبریز در 2 گروه قابل قبول (سطح 1) و غیر قابل قبول (نامطلوب) (سطح 5) قرار میگیرند. دو منطقه 2 و 5 به ترتیب با نمرات موریس 47/95 و 81/83 ضمن قرار گرفتن در رتبههای اول و دوم در وضعیت زیستپذیری محیطی قابل قبول قرار دارند، اما 80 درصد مناطق یعنی مناطق 1، 3، 4، 10، 8، 7، 6 و 9 ضمن قرار گرفتن در رتبههای 3 تا 10 در وضعیت زیستپذیری محیطی نامطلوب قرار گرفتهاند (شکل 2).

$img0$

شکل 2- وضعیت زیستپذیری اقتصادی (بعد ذهنی) مناطق کلانشهر تبریز (A)؛ وضعیت زیستپذیری اجتماعی (بعد ذهنی) مناطق کلانشهر تبریز (B)؛ وضعیت زیستپذیری زیستمحیطی (بعد ذهنی) مناطق کلانشهر تبریز (C)؛ (منبع: نویسندگان)

بررسی وضعیت زیستپذیری کلان‌شهر تبریز در بعد عینی

زیستپذیری عینی با استفاده از شاخصهای عینی که مرتبط با واقعات ملموس زندگی هستند، اندازه‌گیری می‌شود. این شاخص‌ها از داده‌های ثانویه مانند تراکم جمعیت، نرخ جرائم و ... حاصل می‌شود (Zanganeh et al, 2018: 829). در این پژوهش 64 گویه عینی مرتبط با 3 بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی برای مشخص کردن وضعیت زیستپذیری عینی تبریز مشخص و بررسی شدهاند.

اقتصادی: برای ارزیابی زیستپذیری اقتصادی در بعد عینی ابتدا تعداد 22 گویه در حوزههای مختلف مرتبط با بخش اقتصاد شناسایی و بررسی شدهاند؛ که نتایج تحلیل این گویهها بیانگر آن است که؛ کل 10 منطقه کلان‌شهر تبریز در وضعیت نامطلوبی به لحاظ برخورداری از شاخصهای عینی زیستپذیری اقتصادی قرار دارند و به واقع وضعیت زیستپذیری اقتصادی (عینی) مناطق تبریز غیر قابل قبول میباشد. 90 درصد مناطق شامل منطقه 1، 3 تا 10 در وضعیت غیر قابل قبول (سطح پنجم) زیستپذیری اقتصادی قرار دارند، زیرا نمرات موریس کسب شده مربوط به این مناطق از 50 کمتر میباشد که بر اساس ادبیات مربوط به زیستپذیری و سطحبندی اکونومیست این وضعیت نمایانگر غیر قابل قبول بودن زیستپذیری است. همچنین منطقه 2 با نمره موریس 21/56 با وصف آنکه در رتبه اول کل مناطق به لحاظ زیستپذیری اقتصادی بر اساس شاخصهای عینی قرار میگیرد اما خود دارای وضعیت نامطلوبی میباشد (شکل 3).

اجتماعی: جهت بررسی وضعیت زیستپذیری اجتماعی کلان‌شهر تبریز بر اساس شاخصهای عینی تعداد 25 گویه در قالب شاخص اجتماعی برای ارزیابی وضعیت زیستپذیری اجتماعی (عینی) کلان‌شهر تبریز شناسایی شدهاند. پس از شناسایی گویههای، وزن دهی گویهها و استانداردسازی آن وضعیت زیستپذیری بر اساس ادبیات جهانی زیستپذیری و تکنیک موریس مشخص شده است. وضعیت زیستپذیری اجتماعی (عینی) کلان‌شهر تبریز بر اساس 25 گویه مورد بررسی مناسب نمیباشد. طوری که 10 منطقه مورد مطالعه در وضعیت نامطلوب و غیر قابل قبول قرار دارند، منطقه 2 در رتبه اول و منطقه 9 در رتبه دهم قرار میگیرند (شکل 3).

زیستمحیطی: با مطالعه پیشینه و مبانی نظری در زمینه زیستپذیری تعداد 17 گویه پس از تائید کارشناسان جهت بررسی و ارزیابی وضعیت زیستپذیری زیستمحیطی در بعد عینی مشخص شدهاند. ارزیابی وضعیت زیستپذیری زیست محیطی کلانشهر تبریز بر اساس این گویهها نشان داد که؛ همانند سایر ابعاد (اقتصادی و اجتماعی) در سطح کلان‌شهر تبریز هیچ کدام از مناطق در وضعیت مطلوب قرار ندارند و 10 منطقه مورد مطالعه دارای وضعیت زیستپذیری نامناسبی هستند. منطقه 5 با مقدار موریس 98/51 با وصف آنکه در رتبه اول به لحاظ برخورداری از شاخص عینی زیستمحیطی قرار دارد، اما در وضعیت نامطلوب برخورداری است. سایر 9 منطقه مورد مطالعه دارای وضعیت غیر قابل قبولی هستند (شکل 3).

شکل 3- وضعیت زیست پذیر اقتصادی (بعدعینی) مناطق کلانشهر تبریز (D)؛ وضعیت زیست پذیر اجتماعی (بعد عینی) مناطق کلانشهر تبریز (E)؛ وضعیت زیست پذیر زیست محیطی (بعدعینی) مناطق کلانشهر تبریز (F)؛ (منبع: نویسندگان)

بررسی وضعیت زیستپذیری کلان‌شهر تبریز در بعد ذهنی و عینی

توافقی عمومی میان محققان زیستپذیری وجود دارد که از طریق یکپارچه کردن ابعاد عینی و ذهنی زیستپذیری، امکان به دست آوردن تصویر کاملتر و مفیدتری از آن در مقیاسهای گوناگون مکانی و زمانی ایجاد می‌شود، بنابراین، هر ارزیابی جامعی از زیستپذیری باید دربرگیرنده جنبه‌های عینی و ذهنی باشد. درواقع، بهتر است که شاخصهای عینی و ذهنی با هم ترکیب شوند، زیرا شاخصهای ذهنی این اجازه را میدهند که بینشی از رضایت فرد و هر آنچه برای مردم رضایت‌بخش است، به دست آید و شاخصهای عینی نیز برای سنجش ابعادی از محیط که سنجش آن دشوار است، مناسب به نظر میرسند (Ghanbari et al, 2021:106).

اقتصادی: یکپارچه کردن نتایج مربوط به زیستپذیری اقتصادی در دو بعد عینی و ذهنی نشاندهنده آن است که منطقه 2 با کسب نمره موریس 73/65 در وضعیت زیستپذیری اقتصادی متوسط، منطقه 8 با نمره موریس 63/58 در وضعیت زیست پذیری اقتصادی نامطلوب و در نهایت سایر مناطق (8 منطقه) مورد مطالعه به لحاظ زیستپذیری در وضعیت بحرانی و غیر قابل قبولی قرار دارند زیرا نمره زیستپذیری اقتصادی بهدست آمده برای آن‌ها پایین‌تر از 50 میباشد که بر اساس ادبیات مربوط به سطح‌بندی جهانی زیستپذیری این عدد نشان‌دهنده وضعیت بحرانی است (جدول 6،، شکل 4).

اجتماعی: بررسی وضعیت زیستپذیری کلان‌شهر تبریز به لحاظ بعد ترکیبی اجتماعی نشان میدهد که منطقه 2 کلان‌شهر تبریز با نمره موریس 42/74 در وضعیت زیستپذیری قابل‌تحملی قرار دارد. منطقه 3 با نمره موریس 08/63 در وضعیت زیستپذیری متوسط، دو منطقه 4 و 5 به ترتیب با نمرات موریس 55 و 7/51 در وضعیت نامطلوب قرار دارند و در نهایت مناطق 8، 1، 6، 10، 7 و 9 در وضعیت زیستپذیری اجتماعی غیر قابل قبولی قرار دارند (جدول 6، شکل 4).

زیست محیطی: نتایج ترکیب وضعیت زیستپذیری زیستمحیطی کلان‌شهر تبریز در دو بعد ذهنی و عینی گویای آن است که 8 منطقه مورد مطالعه از مناطق کلان‌شهر تبریز در وضعیت غیرقایل قبول به لحاظ زیستپذیری زیستمحیطی ترکیبی قرار دارند و تنها منطقه 2 با نمره موریس 23/71 در رتبه اول و وضعیت قابل تحمل قرار دارد، همچنین منطقه 5 با نمره موریس 90/67 در وضعیت متوسط قرار گرفته است (جدول 6، شکل 4).

جدول 6- وضعیت زیستپذیری مناطق کلان‌شهر تبریز به لحاظ 3 بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی (ذهنی و عینی)

منطقه	بعد اقتصادی				بعد اجتماعی				بعد زیستمحیطی
منطقه	موریس ذهنی	موریس عینی	موریس ترکیبی	وضعیت زیستپذیری	موریس ذهنی	موریس عینی	موریس ترکیبی	وضعیت زیستپذیری	موریس ذهنی	موریس عینی	موریس ترکیبی	وضعیت زیستپذیری
1	61.385	38.171	49.778	غیر قابل قبول	55.770	33.11	44.43	غیر قابل قبول	37.71	45.41	41.56	غیر قابل قبول
2	75.261	56.214	65.74	متوسط	89.236	59.61	74.42	قابل تحمل	95.47	47.00	71.23	قابل تحمل
3	56.471	43.329	49.90	غیر قابل قبول	75.55	50.62	63.08	متوسط	35.98	34.66	35.32	غیر قابل قبول
4	42.538	27.835	35.19	غیر قابل قبول	69.387	40.62	55	نامطلوب	35.54	32.73	34.14	غیر قابل قبول
5	56.222	42.492	49.36	غیر قابل قبول	58.207	45.28	51.74	نامطلوب	83.81	51.98	67.90	متوسط
6	39.403	39.955	39.68	غیر قابل قبول	49.417	38.78	44.09	غیر قابل قبول	19.97	47.22	33.59	غیر قابل قبول
7	18.609	38.432	28.52	غیر قابل قبول	19.202	33.30	26.24	غیر قابل قبول	20.99	38.10	29.55	غیر قابل قبول
8	63.896	41.380	52.64	نامطلوب	64.814	32.82	48.81	غیر قابل قبول	24.66	38.67	31.67	غیر قابل قبول
9	32.879	46.751	39.82	غیر قابل قبول	18.530	29.54	24.03	غیر قابل قبول	17.29	28.40	22.84	غیر قابل قبول
10	13.889	28.543	21.22	غیر قابل قبول	33.984	29.95	31.96	غیر قابل قبول	27.86	23.42	25.64	غیر قابل قبول

منبع: یافته‌های تحقیق، 1401.

شکل 4- وضعیت زیست پذیری اقتصادی (ترکیبی) مناطق کلانشهر تبریز (G)؛ وضعیت زیست پذیری اجتماعی (ترکیبی) مناطق کلانشهر تبریز (H)؛ وضعیت زیست پذیری زیستمحیطی (ترکیبی) مناطق کلانشهر تبریز (I)؛ (منبع: نویسندگان)

بررسی وضعیت زیستپذیری کلی کلان‌شهر تبریز

در نهایت بررسی وضعیت کلی زیست پذیری کلان‌شهر تبریز (ترکیب تمام ابعاد و شاخصهای عینی و ذهنی) نمایانگر آن است که وضعیت زیستپذیری کلان‌شهر تبریز در وضعیت بحرانی و غیر قابل قبول قرار دارد زیرا 8 منطقه از 10 منطقه کلان‌شهر تبریز نمرات موریس اصلاحی پایین‌تر از 50 کسب کردهاند که بر اساس ادبیات جهانی زیستپذیری نشان‌دهنده سطح برخورداری پنج یعنی غیر قابل قبول میباشد، تنها منطقه 2 در وضعیت قابل تحمل قرار دارد و وضعیت مناسب‌تری نسب به سایر مناطق دارد. در نهایت منطقه 5 با نمره موریس 33/56 در وضعیت زیستپذیری نامطلوب (سطح چهار) قرار دارد (جدول 7، شکل 5).

جدول 7- وضعیت زیستپذیری کلی مناطق کلان‌شهر تبریز (ذهنی و عینی)

منطقه	اقتصادی	اجتماعی	زیست‌محیطی	موریس ترکیبی	وضعیت زیست پذیری
1	49.77	44.44	41.56	45.26	غیر قابل قبول
2	65.73	74.42	71.23	70.47	قابل تحمل
3	49.90	63.08	35.32	49.44	غیر قابل قبول
4	35.18	55	34.14	41.44	غیر قابل قبول
5	49.35	51.74	67.90	56.33	نامطلوب
6	39.67	44.10	33.59	39.12	غیر قابل قبول
7	28.52	26.25	29.55	28.11	غیر قابل قبول
8	52.63	48.82	31.67	44.37	غیر قابل قبول
9	39.81	24.04	22.84	28.90	غیر قابل قبول
10	21.21	31.97	25.64	26.27	غیر قابل قبول

منبع: یافته‌های تحقیق، 1401.

شکل 5- وضعیت زیست پذیری کلی (ترکیبی ذهنی و عینی) مناطق دهگانه کلان‌شهر تبریز (منبع: نویسنده)

از مهم‌ترین دلایل مطلوبیت نسبی و متوسط بودن وضعیت زیستپذیری منطقه 2 کلان‌شهر تبریز وجود محلات بسیار با کیفیت همانند کویدانشکاه، زعفرانیه و میرداماد، به لحاظ ساخت‌وساز ساختمانی و وجود امکانات شهر فراوان دانست همچنین میزان بودجه و درآمد شهرداری منطقه 2 نسبت به سایر مناطق بیشتر است و در کل دارای بافت منسجمتری نسبت به کل تبریز است، همچنین بسیاری از اهالی دارای مشاغل دولتی و آزاد با درآمد مناسب میباشند.

نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها:

در افق طرح (1405) جامع شهر تبریز مصوب 24/8/1395، تبریز شهری است زیست پذیر که در آن به سلامت اجتماعی، کالبدی و روانی همه شهروندانش از طریق ایجاد مکانها و فضاهای شهری مطلوب برای زندگی اجتماعی، ارتباط و گفتگو که غنای فرهنگی را انعکاس می‌دهند، توجه شده است. بنابراین پژوهش حاضر با توجه به نیاز به مطالعه در زمینه زیستپذیری شهری در کلانشهر تبریز انجام شده است. رویکرد به کار گرفته شده در پژوهش حاضر توصیفی – تحلیلی و با هدف ارزیابی وضعیت زیستپذیری کلانشهر تبریز در ابعاد ذهنی و عینی بوده است. نتایج یافتههای پژوهش در این زمینه بیانگر آن است که به لحاظ بعد اقتصادی – ذهنی هیچ کدام از مناطق در وضعیت زیست پذیری اقتصادی قابل قبول قرار ندارند و تنها منطقه 2، با کسب نمره موریس 261/75 در وضعیت زیستپذیری اقتصادی قابل تحمل (مطلوبیت نسبی) قرار دارد. به لحاظ بعد اجتماعی – ذهنی منطقه 2 با نمره موریس 24/89 در وضعیت قابل قبول (مطلوبیت) و رتبه اول قرار دارد، چهار منطقه 6، 7، 9 و 10 در رتبههای آخر و وضعیت غیر قابل قبول به لحاظ زیستپذیری اجتماعی قرار میگیرند. به لحاظ بعد زیست محیطی – ذهنی نتایج گویای آن است که دو منطقه 2 و 5 به ترتیب با نمرات موریس 47/95 و 81/83 ضمن قرار گرفتن در رتبههای اول و دوم در وضعیت زیستپذیری محیطی قابل قبول قرار دارند، اما 80 درصد مناطق یعنی مناطق 1، 3، 4، 10، 8، 7، 6 و 9 ضمن قرار گرفتن در رتبههای 3 تا 10 در وضعیت زیستپذیری محیطی نامطلوب قرار گرفتهاند.

بررسی نتایج وضعیت زیستپذیری مناطق کلانشهر تبریز به لحاظ بعد اقتصادی-عینی نشان‌دهنده آن است که کل 10 منطقه کلان‌شهر تبریز در وضعیت نامطلوبی هستند و به واقع وضعیت زیستپذیری اقتصادی (عینی) مناطق تبریز غیر قابل قبول میباشد. بررسی بعد اجتماعی – عینی زیستپذیری مناطق کلانشهر تبریز بر اساس 25 گویه نشان میدهد که 10 منطقه مورد مطالعه در وضعیت غیر قابل قبول قرار دارند. همچنین بررسی زیست پذیری زیست محیطی – عینی گویای آن است که منطقه 5 با مقدار موریس 98/51 با وصف آنکه در رتبه اول به لحاظ برخورداری از شاخص عینی زیستمحیطی قرار دارد، اما در وضعیت نامطلوبی برخوردار است. سایر 9 منطقه مورد مطالعه دارای وضعیت غیر قابل قبولی هستند. در نهایت بررسی وضعیت کلی زیست پذیری کلان‌شهر تبریز (ترکیب تمام ابعاد و شاخصهای عینی و ذهنی) نمایانگر آن است که وضعیت زیستپذیری کلان‌شهر تبریز در وضعیت بحرانی و غیر قابل قبول قرار دارد زیرا 8 منطقه از 10 منطقه کلان‌شهر تبریز نمرات موریس پایین‌تر از 50 کسب کردهاند که بر اساس ادبیات جهانی زیستپذیری نشان‌دهنده سطح برخورداری پنج یعنی غیر قابل قبول میباشد، که این مورد با یافتههای پژوهشهای Sasanpoor et al, 2017, Rakhshani Nasab & Nayeri , 2018, Aliakbareet al, 2021, Saghebi et al, 2022همسو میباشد؛ بنابراین فرضیه اول پژوهش که بیانگر وضعیت قابل قبول زیستپذیری برای کلانشهر تبریز میباشد رد میشود.

بررسی وضعیت زیستپذیری مناطق دهگانه کلانشهر تبریز در دو بعد عینی و ذهنی نشاندهنده آن است که به لحاظ زیستپذیری اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی تنها منطقه 2 در وضعیت قابل تحملی قرار دارد (اجتماعی وضعیت متوسط) و وضعیت سایر مناطق نامناسب میباشد. بنابراین فرضیه دوم پژوهش تایید می گردد.

در ادامه با توجه به یافتههای پژوهش پیشنهادهای زیر ارائه شده است:

· یکی از مهم‌ترین مشکلات و مسائلی که کلان‌شهر تبریز در حال حاضر با آن روبهرو میباشد وجود بافتهای ناکارآمد میباشد، بر اساس مطالعات انجام شده منطقه 1 کلان‌شهر تبریز به بدترین شکل ممکن دارای حاشیه‌نشینی میباشد. همچنین حدود 40 درصد مساحت منطقه 4 شهرداری تبریز دارای بافت فرسوده میباشد. منطقه 10 هم جزو فقیرترین مناطق تبریز میباشد. به طور کلی بجز منطق 10 شهرداری تبریز سایر مناطق تا حدودی (کم یا زیاد) داری بافتهای ناکارآمد هستند؛ بنابراین میتوان نتیجه گرفت در صورت توجه به این مناطق و حل مشکلات و نیازهای آن تا حدود بسیار زیادی مشکلات شهر مرتفع می‌گردد. یکی از مهم‌ترین راهحلهای اساسی زیستپذیر و جذاب نمودن این بافتها برای ساکنان بالقوه و بالفعل میباشد. از جمله اقدامات اساسی که می‌تواند در این زمینه انجام بگیرد به شرح زیر میباشد: - طراحی مناسب برای پیشگیری از جرم و افزایش امنیت. – عرضه گزینههای مسکن قابل تهیه ارزان برای مطابقت با نیازهای امروز. – عرضه خدمات دسترسی و شبکه پیاده‌روی مناسب. – افزایش دسترسی به فرصتهای شغلی متناسب با هویت بافت (تاریخی و ...). – تقویت خدمات تجاری مناسب برای رفع نیازهای منطقهای و محلهای. - اعطای تسهیلات و اعتبارات مالی و بانکی و ترغیب ساکنین برای بهسازی و نوسازی واحدهای مسکونی خویش به‌ویژه در مورد مقاوم‌سازی و نماسازی واحدهای مسکونی. - ممانعت و جلوگیری از تغییر بیشتر کاربری‌ها در این مناطق. - استفاده از مشارکت مردمی و نظرات ساکنین و ذی‌نفعان قبل از انجام هرگونه طرح و اقدامات فیزیکی در این مناطق؛ بنابراین زیستپذیر نمودن این بافتها می‌تواند به حل مشکلات بیشمار کلان‌شهر تبریز که ناشی از گسترش افقی شهر و الگوهای کاربری زمین نامناسب کمک نماید.

· یکی از موارد مهم که تأثیر فراوانی بر وضعیت زیستپذیر یک منطق می‌تواند داشته باشد کافی بودن میزان سرانه مربوط به هر کاربری برای ساکنان میباشد بر این اساس وضعیت سرانههای کلان‌شهر تبریز به لحاظ کمبود در سطح مناطق به این شکل میباشد: به لحاظ سرانه تجاری – خدماتی که استاندارد آن 3/5 مترمربع در مناطق شهری میباشد از 10 منطقه کلان‌شهر تبریز 8 منطقه دارای کمبود هستند و تنها دو منطقه 9 و 8 به ترتیب دارای 88/11 و 55/11 مترمربع مازاد هستند. به لحاظ سرانه کاربری اداری و انتظامی که استاندارد آن برای مناطق شهری 2 مترمربع میباشد. 4 منطقه 4، 5، 7 و 10 دارای کمبود و بیشترین مازاد مربوط به مناطق 9 و 8 میباشد. به لحاظ سرانه آموزش و تحقیقات فناوری که مربوط به دانشگاه‌ها و مؤسسات عالی میشود تنها دو منطقه 2 و 5 دارای مازاد 68/7 و 55/2 مترمربع هستند. بقیه 8 منطقه دارای کمبود میباشند. به لحاظ سرانه آموزشی تمام مناطق تبریز بجز منطقه 9 که دارای مازاد 61/4 مترمربعی است، کمبود دارند. بیشترین کمبود مربوط به منطقه 10 با 48/3 مترمربع میباشد. به لحاظ سرانه بهداشتی – درمانی تنها منطقه 2 دارای مازاد 05/0 صدم مترمربع است. بقیه مناطق دارای کمبود هستند و بیشترین کمبود مربوط به منطقه 9 با که 47/1 مترمربع میباشد. به لحاظ سرانه پارک در سطح کلان کلان‌شهر تبریز (مجموع مناطق) کمبودی وجود ندارد اما مناطق 1، 3، 4، 7، 8 و 10 دارای کمبود هستند. بیشترین مازاد مربوط به منطقه 4 با 4/8 مترمربع است. به لحاظ سرانه تأسیسات شهری کل 10 منطقه تبریز دارای کمبود بسیاری هستند. طوری که بیشترین کمبود مربوط به منطقه 10 به میزان 98/5 مترمربع و کمترین کمبود هم مربوط به منطقه 6 به میزان 13/4 مترمربع میباشد. به لحاظ سرانه تجهیزات شهری 8 منطقه دارای کمبود و تنها مناطق 7 و 5 دارای مازاد 77/2 و 77/0 دهم مترمربع هستند. به لحاظ سرانه تفریحی – گردشگری کل 10 منطقه تبریز داری کمبود هستند. مهم‌ترین پیشنهاد‌ها در این زمینه شامل موارد زیر میباشد: بالا بردن کیفیت ساختمان‌ها و تجهیزات آموزشی، بهداشتی – درمانی و ورزشی، احداث مدارس و مهدکودک در مناطق دارای کمبود سرانه آموزشی، حفاظت از بافتهای تاریخی و سنتی، افزایش تعداد کتابخانهها و سینماها و مراکز ورزشی و بهداشتی، افزایش میزان روشنایی در سطح معابر و محلات، افزایش اعتماد و جلب نظر شهروندان به سرمایه‌گذاری در شهر، تلاش مسئولان برای جلب اعتماد شهروندان (جلسات هفتگی و ماهانه مسئولین با مردم، حضور در مناطق مسئله‌دار شهری و تلاش برای برطرف نمودن مشکلات)، افزایش تعداد بازارهای محلهای، استفاده از انرژی نو، ایجاد فرصتهای شغلی مناسب، زیباسازی معابر و میدان‌ها، تأمین انرژی‌های نوو ... .

· در قلمروی عدالت و برابری اجتماعی و توزیع متناسب و عادلانه امکانات و منابع شهری در میان مناطق شهری پیشنهاد می‌گردد. توزیع عادلانه تسهیلات و منابع شهری از مهم‌ترین اهداف عدالت اجتماعی و به‌تبع آن مقوله کیفیت زندگی است. چرا که عدم توجه به این عامل باعث ناپایداری روابط و کاهش اعتماد اجتماعی را در پی خواهد داشت. از عوامل دیگر نارضایتی مردم و عدم امنیت و ثبات اقتصادی است. گرچه این عامل معلول عوامل متعددی چون نرخ رشد اقتصادی نرخ بیکاری، نرخ تورم و عوامل دیگر است و بر روی نابرابری‌ها تأثیر بسزایی داشته است اما لازمه آن کاهش تصدی‌گری دولت و تقویت بخش خصوصی و نهاده‌ای مدنی برای ایجاد اشتغال و مبارزه با فقر است. در زمینه عدالت اجتماعی در جهت کاستن از نابرابری‌ها و ایجاد اشتغال از مهم‌ترین اقدامات است و همچنین توسعه اینترنت و امکان دسترسی مناسب به اطلاعات از دیگر مواردی است که بی بایست لحاظ گردند. امکان تأمین بیمه‌های اجتماعی برای همه از دیگر موارد مهمی است که باید شهروندان از آن برخوردار باشند

ملاحظات اخلاقی:

پیروی از اصول اخلاق پژوهش: در مطالعه حاضر فرمهای رضایت نامه آگاهانه توسط تمامی آزمودنیها تکمیل شد.

حامی مالی: هزینههای مطالعه حاضر توسط نویسندگان مقاله تامین شد.

تعارض منافع: بنابر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است.

References:

1. Abedini, A., & Karimi, R. (2017). Assess the Livability of Cities Based on F'ANP Method (Case Study: 15 Areas of Urmia), Journal of Environmental Studies, 42(4): 735-752. (in Persian).

2. Aliakbari, E., Mokhtari Malek Abadi, R., & Mousavi, S.( 2021).Analysis and Evaluation of Cognitive Urban Livablety (Case Study of Citizens of Yasuj City), Environmental Researches, 11(22): 27-44. (In Persian).

3. Antognelli, S., & Vizzari, M. (2017). Landscape liveability spatial assessment integrating ecosystem andurban services with their perceived importance by stakeholders, Ecological Indicators, 72, 703-725.

4. Aseraei, M., Arghan, A., & Zandmoghaddam, M. R. (2023). Evaluation of livability indicators and improving the quality of life in Karaj metropolis in order to increase urban sustainability. Journal of Research and Urban Planning, 13(51), 155-166.

5. Bandarabad, A. (2011). The livable City from Theory to the Meannings, Azarakhsh Press, Tehran. (In Persian).

6. Basu, T., Das, A., & Pereira, P. (2021). Urban livability index assessment based on land-use changes in an Indian medium-sized city (Raiganj), Geocarto International, 11 (3), 1-28.

7. Economist Intelligence Unit. (2018). A summary of the livability ranking and overview, EIU.

8. Evans, P. (2002). Livable Cities? Urban Struggles for Livelihood and Sustainability, Published by: University of California Press.

9. Ghaed Rahmati, S., & Jamshidi, S. (2015). Assessment of the Relationship between Objective and Subjective Indicators of Quality Of Life in the Villages Merged in Cities (Case Study: Kheirabad and Eayshabad in Yazd City), Human Geography Research, 47(1): 63-80. (In Persian).

10. Ghanbari, M., Ajzae Shokuhi, M., Rahnam, M., & Kharazmi, O. (2021). The Analysis of Urban Livability with Emphasis on Housing Indicator (Case Study: Mashhad Metropolis), Geography and Urban Space Development, 8(1): 101-121. (In Persian).

11. Hafiznia, M.R. (2019). Introduction to Research Methodology in Humanities, Samat Publications, Tehran. (In Persian).

12. Hernandez, S., & Monzon, A. (2016). Key factors for defining an efficient urban transport inter change: Users' perceptions. Cities, 50, 158-167.

13. Jahani, D., Nazmfar, H., Masoomi, M. T., & Samadzadeh, R. (2023). Evaluation and measurement of urban prosperity indicators in Ardabil. Journal of Research and Urban Planning, 13(51), 1-18.

14. Khorasani, M. A. (2012). Explaining the viability of villages around the city with a quality of life approach (Case study of Varamin city), PhD Thesis in Geography and Rural Planning, University of Tehran. (In Persian).

15. Karkehabadi, Z., & Behroozi, H. (2023). Investigation and analysis of urban livability for sustainable development (Case study: Ghaemshahr). Journal of Research and Urban Planning, 13(51), 215-228.

16. Litman, T. (2011). Measuring Transportation Traffic, Mobility and Accessibility 1 March 2011.

17. Marsousi, N., Pour Mohammadi, M. R., Nasiri, E., & Mohammadzadeh, Y. (2014). Evaluation of Sustainable Development of Tabriz Metropolis. Journal of Urban Ecology Researches, 4(8), 45-66. (In Persian)

18. May, A.D. (2013). Urban Transport and Sustainability: The Key Challenges, International Journal of Sustainable Transportation, 7(3), 170-185.

19. Norouzian-Maleki, S., Bell, S., Hosseini, S.B., & Faizid, M. (2015). Developing and testing a framework for the assessment of neighbourhood liveability in two contrasting countries: Iran and Estonia, Ecological Indicators, 48: 263–271. (In Persian).

20. Rahnama, M., Ganbari, M., Mohammadi Hamidi, S., & Hosseini, S. (2019). Evaluation and measurement of livability in Ahvaz metropolis, Sustainable city, 2(2), 1-17. (In Persian).

21. Rakhshani Nasab, D., & Nayeri, N. (2018). Assessing the Status of Urban Viability Indicators from the Citizen's Point of View (Case Study: Five Districts of Zahedan City), Geography and Territorial Spatial Arrangement, 8(27), 55-74. (In Persian).

22. Saghebi, M., Ezatollah, M., & Watanparast, M. (2022). Evaluation and measurement of urban viability and factors affecting it (case study of Bojnourd city), Journal of Applied researches in Geographical Sciences, 22 (67): 335-350. (In Persian).

23. Sasanpoor, F., Movahed, A., & Latifi, O. (2017). Analysing the capacity of livability in metropolitan areas of Ahvaz, Urban Structure and Function Studies, 4(14), 141-161. (In Persian).

24. Sasanpour, F., Tavalaiy, S., & Jafari Asasabadi, H. (2016). Study of Urban Livability in Twenty-two Districts of Tehran Metropolitan. Regional Planning, 5(18), 27-42. (In Persian).

25. Soleimani Mehreniani, M., Tavallai, S., Rafieian, M., Zanganeh, A., & khazaei Nezhad, F. (2016) Urban livability: the concept, principles, aspects and parameters, Geographical Urban Planning Research, 4(1), 27-50. (In Persian).

26. Statistical Centre of Iran. (2016). General Census of Population and Housing 2016. (In Persian).

27. Steurer, N., & Bonilla, D. (2016). Building sustainable transport futures for the Mexico City Metropolitan Area, Transport Policy, 52, 121-133.

28. Tan, M., & Zhao, H., & Li, G., & Qu, J. (2020). Assessment of potentially toxic pollutants and urban livability in a typical resource-based city, China. Environmental Science and Pollution Research, 27, 18640–18649.

29. Timmer, V., & Seymoar, N. K.( 2005). The livable city. Vancouver working group discussion paper, the world urban forum 2006, Vancouver: UN Habitat– International Centre for Sustainable Cities.

30. Tsuang, H.-C., & Peng, K.-H., (2018). The Livability of Social Housing Communities in Taiwan: A Case Study of Taipei City. International Review for Spatial Planning and Sustainable Development, 6(3), 4–21.

31. United Nation. (2006). Department of Economic and Affairs, Population Division, World Bank.

32. Valcárcel-Aguiar, B., Murias, P., Rodríguez-González, D. (2019). Sustainable Urban Liveability: A Practical Proposal Based on a Composite Indicator, Sustainability, 11(1), 62- 86

33. Zanganeh, M., Abdolmalaki, S., & Mousavi, M. (2018). Evaluation of Environmental Quality and Satisfaction of New Residential Settlements (Case Study: Tohid Shahr Sabzevar), Geographical Urban Planning Research (GUPR), 6(4), 827-844. (In Persian).

34. Zarrabi, A., Alizadeh, J., Ranjbarnia, B., Kamelifar, M., & Ahmadian, M. (2015). Evaluation the Rate of Citizen Satisfaction from the Quality of Urban Environment (Case study: 10 Zones of Tabriz City), Geography and Planning, 19(51), 193-219. (In Persian).

35. Zarin kaviyani, A., Kalantari, M., Meshkini, A., & Piry, I. (2019). Structural analysis of barriers to community-based Enabling in informal settlements (Case study: Ban Barze neighborhood in Ilam city) , 10(36), 22-32.

36. Zeiny, S. M., & Mojtabazadeh, H. (2021). A comparative study of the livability indices of urban areas of Islamshahr. Journal of Research and Urban Planning, 11(43), 165-178.

37. Zhan, D., Kwan, M.-P., Zhang, W., Fan, J., Yu, J., & Dang, Y. (2018). Assessment and determinants of satisfaction with urban livability in China, Cities, 79, 92– 101.

38. Ziari, K., Yadollahnia, H., Yadollahnia, H. (2020). Urban Management Performance Analysis with Emphasis on Good Governance Indicators from the Citizen's Perspective (Case Study: Sari City), 11(40), 1-16.