Reading the effective drivers on the management of supervision, construction control with an emphasis on the political economy of space (case study: Tehran metropolis)

peyman sojoodi ¹ ( Geography and Urban Planning, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran, )
majid shams ² ( Human Sciences and Arts Studies andPlanning Center )
rahim sarvar ³ ( Professor, Department of Geography, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran )

Submited date : 2023-11-02 Accepted date : 2023-12-28

Keywords: Tehran metropolis, Construction, Structural Analysis, construction control, political economy of space,

Abstract :

Urban construction is the act of creating a physical space to promote urban functions; And the spatial organization of the city is formed in correlation with its continuity. In this regard, managing the physical-spatial development of the city is one of the missions of urban management; Rejecting the gap between content and form, people's lived experience of encountering this public organization can be considered as one of the dimensions of reality to explain and interpret the urban construction management system. In this regard, the present research has been conducted with the aim of studying the drivers affecting the supervision management, construction control, with an emphasis on the political economy of space in the metropolis of Tehran. According to the objectives of the research and the investigated components, the type of applied research and its investigation method is descriptive-analytical. Theoretical data was prepared by document method and experimental data by survey method based on Delphi technique. The statistical population of 20 experts and specialists is based on snowball sampling in which 35 drivers are processed by structural interaction analysis method in MICMAC software. In terms of the analysis of mutual effects, the findings indicate the dispersion of stimuli in a complex and intermediate state of effectiveness and effectiveness; The clustering system of propellants indicates concentration in a two-way cluster. Among the 35 driving forces, the driving forces for regulating the state of construction laws and regulations at the country level, formulating and implementing urban policies and regulations in the field of construction, formulating housing and urban planning policies in the country, providing financial resources and granting loans Related to construction projects, investment and implementation of residential and commercial projects, compilation of plans and urban planning regulations in Tehran city, ordering construction projects and providing financial resources for them, providing financial and credit services for construction projects and investment in Construction projects and providing financial resources as key drivers affecting the future state of supervision management had the highest direct impact. These forces are input and stable in terms of system performance, which has a role of high effectiveness and low effectiveness.

Full-Text:



Journal Research and Urban Planning ISSN (Print): 2228-5229 - ISSN (Online):  2476-3845

Spring 2021. Vol 12. Issue 44

 

 

 

 

Research Paper

Reading the effective drivers on the management of supervision, construction control with an emphasis on the political economy of space (case study: Tehran metropolis)

 

Abstract  Urban construction is the act of creating a physical space to promote urban functions; And the spatial organization of the city is formed in correlation with its continuity. In this regard, managing the physical-spatial development of the city is one of the missions of urban management; Rejecting the gap between content and form, people's lived experience of encountering this public organization can be considered as one of the dimensions of reality to explain and interpret the urban construction management system. In this regard, the present research has been conducted with the aim of studying the drivers affecting the supervision management, construction control, with an emphasis on the political economy of space in the metropolis of Tehran. According to the objectives of the research and the investigated components, the type of applied research and its investigation method is descriptive-analytical. Theoretical data was prepared by document method and experimental data by survey method based on Delphi technique. The statistical population of 20 experts and specialists is based on snowball sampling in which 35 drivers are processed by structural interaction analysis method in MICMAC software. In terms of the analysis of mutual effects, the findings indicate the dispersion of stimuli in a complex and intermediate state of effectiveness and effectiveness; The clustering system of propellants indicates concentration in a two-way cluster. Among the 35 driving forces, the driving forces for regulating the state of construction laws and regulations at the country level, formulating and implementing urban policies and regulations in the field of construction, formulating housing and urban planning policies in the country, providing financial resources and granting loans Related to construction projects, investment and implementation of residential and commercial projects, compilation of plans and urban planning regulations in Tehran city, ordering construction projects and providing financial resources for them, providing financial and credit services for construction projects and investment in Construction projects and providing financial resources as key drivers affecting the future state of supervision management had the highest direct impact. These forces are input and stable in terms of system performance, which has a role of high effectiveness and low effectiveness.

 

Received Accepted:  PP:                                 Keywords: construction, construction control, political economy of space, structural analysis, Tehran metropolis.

 

 

 

Use your device to scan and read the article online

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Citation:    DOI: 10.30495/jupm.2020.3969

 

Extended Abstract

 

Introduction

 

The control of urban constructions for the balanced and optimal development of the city is carried out mainly through the rules and regulations of urban construction. The non-implementation of many of the mentioned rules and regulations has determined the city management to various measures such as continuous control of constructions. Legal enforcement guarantees to comply with the rules and regulations and collect fines.

Methodology

In terms of the research method, this article is a descriptive-analytical article that has a practical aspect due to the applicability of the findings. Theoretical data was prepared by documentary method and experimental data was prepared by survey method. Documentary study method and empirical data of survey method based on Delphi have been used in preparing the primary drivers of the research. Delphi team was selected by snowball sampling method. Using the Delphi method, the number of 35 final drivers in the field of supervision management, construction control with an emphasis on the political economy of space for Tehran metropolis has been counted and identified. In this study, the selection criteria of experts include theoretical mastery, practical experience, willingness and ability to participate in research and access to them, and in determining the number of experts, the criterion is to ensure the comprehensiveness of the views. The number of experts participating in Delphi is generally determined between 14 and 20 people, and according to the above criteria, 20 experts and specialists from academic and research centers have been selected to participate in the research. In information processing, the structural interaction analysis method has been used in MICMAC software.

Results and discussion

The results of the article show that the general distribution pattern of the drivers studied, in terms of the analysis of mutual effects, indicates the state of an unstable environmental system in which the management drivers have a complex and intermediate state in terms of effectiveness and effectiveness. The state of clustering of drivers is indicative of cluster concentration in two-way drivers. Among the 35 driving forces, 9 driving forces are the most key factors on the future state of supervision management, construction control with emphasis on the political economy of space in Tehran metropolis. These drivers include: adjusting the status of construction laws and regulations at the country level, formulating and implementing urban policies and regulations in the field of construction, formulating housing and urban development policies in the country, providing financial resources and granting loans related to construction projects. and construction, investment and implementation of residential and commercial projects, compilation of urban development plans and regulations in Tehran, ordering construction projects and providing financial resources for them, providing financial and credit services for construction projects and investing in construction projects and financial resources.

Conclusion

Key forces in terms of system performance in the environment of the supervision management system, construction control with emphasis on the political economy of space in Tehran metropolis, have a role of high effectiveness and low effectiveness. As a result, as stable drivers, it controls the macro state of the system and its changes; The key driving forces are considered to be the effective input of the system and the overall management of supervision management, construction control with emphasis on the political economy of space in Tehran metropolis is dependent on their performance. According to the obtained results, it can be concluded that the urban construction management organization in the metropolis of Tehran has not grown in proportion to the expansion of the economic and social aspects of this activity and should be fundamentally revised. One of the most important manifestations of this lack of growth is the failure to guarantee the competence of builders, the lack of use of the private sector's intra-union monitoring capacities, the financial dependence of urban management on a matter that is responsible for the realization of the public interest, and the lack of a clear mechanism for making policy decisions. ; An issue that shows itself in the form of applying the taste of the trustees.

 

 

مقاله پژوهشی

خوانش پیشران­های موثر بر مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا (مورد پژوهی: کلان­شهر تهران)

 

 

چکیده ساخت­وساز شهری، عمل ایجاد فضای کالبدی برای پیشبرد عملکردهای شهری است؛ و سازمان فضایی شهر در همبستگی با استمرار آن شکل می­گیرد. در این راستا مدیریت توسعه فضایی_کالبدی شهر، یکی از مأموریت­های مدیریت شهری است؛ که با رد گسست میان محتوا و فرم، می­توان تجربه زیسته افراد از مواجهه با این سازمان عمومی را به عنوان یکی از ابعاد واقعیت برای توضیح و تأویل پیرامون چگونگی نظام مدیریت ساخت­وساز شهری تلقی کرد. در این راستا تحقیق حاضر با هدف خوانش پیشران­های موثر بر مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا در کلان­شهر تهران انجام شده است. با توجه به اهداف تحقيق و مؤلفه‌هاي مورد بررسي نوع تحقيق کاربردي و روش بررسي آن توصيفي- تحليلي است. داده­های نظری با روش اسنادی و داده های تجربی با روش پیمایشی بر پایه تکنیک دلفی تهیه شده است. جامعه آماری20 نفر از خبرگان و متخصصین بر اساس نمونه‌گیری گلوله برفی است که 35 پیشران با روش تحلیل اثرات متقابل ساختاری در نرم‌افزار MICMAC پردازش شده است. یافته­ها از نظر تحلیل اثرات متقابل، بیانگر پراکندگی محرک­ها در وضعیتی پیچیده و بینابین از اثرگذاری و اثرپذیری است؛ نظام خوشه­بندی پیشران­ها حاکی از تمرکز در خوشه دووجهی است. از میان 35 نیروی پیش­برنده، محرک­های تنظیم وضعیت قوانین و مقررات ساخت و ساز در سطح کشور، تدوین و اجرای سیاست‌ها و مقررات شهری در زمینه ساخت و ساز، تدوین سیاست‌های مسکن و شهرسازی در کشور، تأمین منابع مالی و اعطای وام‌های مرتبط با پروژه‌های ساخت و ساز، سرمایه‌گذاری و اجرای پروژه‌های مسکونی و تجاری، تدوین طرح‌ها و مقررات شهرسازی در سطح شهر تهران، سفارش پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالی برای آنها، ارائه خدمات مالی و اعتباری برای پروژه‌های ساخت و ساز و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالی به‌عنوان پیشران­های کلیدی مؤثر بر وضعیت آینده مدیریت نظارت، بیشترین میزان تاثیرگذاری مستقیم را داشتند. این نیروها از نظر عملکرد سیستمی پیشران ورودی و باثبات است که نقش اثرگذاری بالا و اثرپذیری اندک دارد.

تاریخ دریافت: تاریخ پذیرش:  شماره صفحات:                         واژه­های کلیدی: ساخت و ساز، کنترل ساخت و ساز، اقتصاد سیاسی فضا، تحلیل ساختاری، کلان­شهر تهران.

 

 

 

از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید

 

 

 

 

 

 

 

 

 

استناد:  

DOI:        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه:

 

پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ حدود ۶۴ درصد جمعیت کشورهای درحال‌توسعه و ۸۶ درصد جمعیت کشورهای توسعه‌یافته در مناطق شهری زندگی خواهند کرد (علی اکبری و همکاران، 1399: 87). این گسترش سریع شهرها باعث شده شهرها با چالش‌های عظیم ناشی از چنین تغییرات فضایی شهری و افزایش جمعیت مواجه شوند (Xia et al, 2020: 1). شهرنشینی در عین اینکه یکی از اصلی‌ترین نیروهای تأثیرگذار بر تغییرات اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و محیطی در سراسر جهان (Wang et al, 2015:281) پيامدهايي چون افزایش افزایش ساخت و سازها و حجم تخلفات ساختمانی را به همراه دارد(Kapoor., 2000: 286; 2012; Chatterjee et al., 2012). افزایش حجم تخلفات ساختمانی در کلان­شهرها و آسیب­های که بر زندگی شهری و محیط شهر می­گذارد، قابل چشم پوشی نبوده و ضرورت اتخاذ برخوردی مناسب با این مساله را روشن می­سازد (حیاتی و همکاران، 1396: 274). کنترل ساخت و سازهای شهری جهت توسعه متوازن و بهینه شهر و به طور عمده از طریق ضوابط و مقررات ساخت و ساز شهری صورت می‌گیرد (رحیمی و نظریان، 1387: 28). عدم اجرای بسیاری از ضوابط و احکام مذکور، مدیریت شهری را به اقدامات گوناگون نظیر کنترل مستمر ساخت و سازها، تعیین ضمانت‌های اجرایی قانونی برای رعایت ضوابط و مقررات و اخذ جریمه واداشته است (گلمهر، 1397: 101).

در دهه‌های اخیر، مدیریت نظارت و کنترل ساخت و ساز به یکی از مسائل بحرانی شهرها تبدیل شده است (Douglas, 2006: 29). این مسئله تاثیر بسزایی بر توسعه و رشد اقتصادی شهرها دارد (یزدانیان کلشتری، 1395: 2) و به ویژه در شهرهای بزرگ و پرجمعیت مانند تهران، بیش از پیش مهم است. با توجه به پیچیدگی‌های اقتصادی، اجتماعی، و فضایی موجود در تهران، مدیریت نظارت و کنترل ساخت و ساز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است (مرصوصی و همکاران، 1400: 22). از طرفی، عوامل اقتصادی و سیاسی نقش حیاتی در تشکیل و تعیین اقتصاد سیاسی فضای شهر تهران دارند و تأثیر زیادی بر مدیریت نظارت و کنترل ساخت و ساز در این شهر دارند. بنابراین، مطالعه و تجزیه و تحلیل این نقش‌آفرینی‌ها و تأثیرات آنها در مدیریت ساخت و ساز اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. مسائل متعددی مانند تنش‌های اقتصادی و اجتماعی، تعارض منافع میان افراد و نهادها، مشکلات محیطی و توسعه پایدار، تعامل با بازارهای مسکن و ساختمانی، و تأثیرات اقتصاد سیاسی بر مسائل مدیریتی ساخت و ساز نیازمند توجه و مطالعه دقیقی هستند (آخوندی و همکاران، 1399: 151).

تأثیر اقتصاد سیاسی بر فضای شهری تهران و مشکلات ناشی از آن، شامل عوامل مختلفی است. یکی از این عوامل، وجود کنشگران پنهان و نافرمانی نسبت به قوانین و مقررات مربوط به ساخت و سازهای شهری است. این کنشگران پنهان به دلایل اقتصادی و یا سیاسی، ساخت و سازهای غیرمجاز و قاچاق را در شهر تهران انجام می‌دهند. این ساخت و سازهای غیرمجاز، معمولاً به دلیل رعایت نکردن الزامات ساخت و ساز و کنترل‌های لازم، مسائل بسیاری را به همراه دارند. برخی از این مسائل شامل عدم رعایت استانداردهای ساختمانی، افزایش تراکم جمعیتی در مناطق مرکزی، بروز حوادث آتش سوزی و سقوط سازه‌ها، کاهش کیفیت زندگی شهروندان، افزایش مشکلات ترافیکی و اعتماد به نفس در شهر و زیبایی‌شناسی شهری است. اقتصاد سیاسی فضا به تأثیرات اقتصادی و سیاسی بر روی توسعه فضاهای شهری نیز اشاره دارد. سیاست‌های اقتصادی و سیاسی می‌توانند تأثیر زیادی بر توسعه شهری داشته باشند. برخی از این تأثیرات شامل تغییرات قیمت مسکن، نرخ تورم، سیاست‌های تقسیم منابع و سیاست‌های حمایتی یا محدود کننده از ساخت و ساز در نواحی خاص می‌شود. به طور کلی، تأثیرات اقتصاد سیاسی فضا و وجود کنشگران پنهان در تهران می‌تواند منجر به مشکلات و ناهنجاری‌های فضای شهری شود که نیازمند توجه و تلاش برای حل آن‌ها است. شهر تهران به عنوان پایتخت سیاسی کشور و بزرگترین شهر کشور (چه به لحاظ جمعیت و چه به لحاظ مساحت) تحت یک نظام مدیریتی (از جمله نهادها، برنامه­ها و طرح­های راهبردی)، هدایت، کنترل، توسعه و گسترش می­یابد (Latifi et al., 2016: 58). قوانین ساخت و ساز به عنوان جزئی از این نظام مدیریتی در طی چند دهه گذشته محور اصلی  بوده است (خداپرستی و همکاران، 1395: 2). به طوری که در 4 ماهه ابتدای سال 1402 برای ۱۴ هزار ۸۱۳ واحد مسکونی پروانه ساخت صادر شده است. مناطق ۱۵، ۴ و ۱۴ در صدر جدول بیشترین تعداد صدور پروانه در چهار ماه ابتدایی امسال قرار گرفتند، همچنین در این بازه زمانی مناطق ۹، ۱۲ و ۳ کمترین تعداد صدور پروانه را داشتند. یکی از اصلی‌ترین دلایل افزایش اسمی پروانه‌های ساخت، مصوبات کمیسیون ماده ۵ است. منتقدان، مصوبات کمیسیون ماده 5 را در راستای ایجاد راه‌های قانونی برای فرار از قانون تلقی می‌کنند. متأسفانه در این قوانین از جمله در مباحث مختلف مقررات ملی ساختمان بیش­تر بر چگونگی اجرا و حسن اجرای تک بناها تأکید شده و به شهر که بستر شکل­گیری هزاران ساختمان در کنار یکدیگر هستند، کمتر توجه شده است (دالوند و همکاران، 1401: 2). در همین رابطه گفتنی است در شرایطی که بیش از بیست مبحث از مقررات ملی ساختمان در رابطه با تک بناها تدوین شده، هنوز مبحث مقررات ملی شهرسازی تهیه و تدوین نشده است. هرچند در بخش اهداف و خط­مشی قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان مصوب 1374 نیز به کرات به مباحث شهرسازی اشاره شده لیکن متاسفانه در ادامه مواد قانونی و در آئین­نامه اجرایی و حتی مباحث 22 گانه مقررات ملی ساختمان بویژه مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، شهرسازی دارای جایگاه مناسبی نبوده و بعبارتی مغفول مانده است. همین امر باعث شده حداقل طی چند دهه اخیر اعمال ضوابط و مقررات شهرسازی توسط دستگاه­های اجرایی نادیده گرفته شود به نحوی که متاسفانه امروزه آثار سوء آن در عرصه­های مختلف فضاهای شهری مشهود است (عبدالرزاق، 1400: 4). این مطالعه سعی دارد تا با روش تحلیل ساختاری پیشران­های موثر بر مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا را در شهر تهران را شناسایی و بررسی کند. در راستای هدف فوق سوال اصلی این پژوهش عبارت است از:

-       پیشران­های کلیدی موثر بر پیشران­های موثر بر مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا را در شهر تهران کدامند؟

در ارتباط با موضوع پژوهش حاضر مطالعات متعددی صورت گرفته که در ادامه به برخی از مهمترین این پژوهش­ها اشاره می­گردد.

خداپرستی و همکاران (1395)، در پژوهشی به راهبردهای کنترل و نظارت ساخت و ساز شهری از منظر مدیریت شهری در منطقه 17 شهر تهران پرداخته­اند. نتایج این پژوهش حاکی از آن بود که عدم آگاهی شهروندان از قوانین و مقررات شهرسازی، عدم اطلاع رسانی صحیح شهرداری­ها در زمان صدور پروانه ساخت، وضعیت اقتصادی شهروندان، عدم تعیین وضعیت اراضی باکاربری­های عمومی از طرف متولیان کاربری، سهل­انگاری و عدم نظارت صحیح بر ساخت و سازها توسط شهرداری­ها، ضعف ارگان­های دولتی در محافظت از اراضی و املاک تحت مالکیت دولت و ناسازگاری ضوابط با واقعیات جامعه و ... از جمله مهمترین عواملی هستندکه سبب تخلفات ساختمانی در شهرها می شوند.

گلمهر (1397)، به بررسی علل و عوامل مؤثر در ساخت و سازهای غیر مجاز در شهر قزوین پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان داد که کاهش تشریفات صدور پروانه 29/7 درصد، نظارت واحد کنترل شهرداری با 10/7 درصد، اعمال نظارت بیشتر ناظران ساختمانی 95/6 درصد مهمترین راهکارهای کاهش تخلفات ساختمانی شناسایی شدند. 

کاظمیان و همکاران (1401)، در مقاله­ای به پدیدارشناسی تجربه زیسته سازندگان شهر تهران در نظام مدیریت ساخت و ساز شهری پرداخته­اند. نتایج این پژوهش نشان داد که نظام مدیریت ساخت‌وساز شهری تهران، در پی «تثبیت جایگاه و اعمال قدرت» و برای «انجام آن دسته از مأموریت‌هایی است که تبعات تخطی از آنها، هزینه‌ و پیگرد قانونی دارد» به پیگیری «تحقق درآمد‌های مورد نیاز خود» از ساخت‌وساز مشغول بوده؛ و این مسیر را با اتکا به «عوامل توانمندساز سازندگان(مهارت‌ها، امکانات، انگیزه‌ها و نوآوری‌ها)»، به وسیله «فرآیندها و محتواهای ناکارآمد خود» و به قیمت «کالایی شدن فضای شهری» طی می‌کند.

طاهریان و پارسی (1402)، در مقاله­ای به بررسی ديناميزم اقتصاد سياسي فضا، ناموزوني كالبدي و اغتشاش بصري در خیابان شهرداری از میدان تجریش تا میدان قدس پرداخته­اند. براساس یافته­های پژوهش، رشد فعالیت بخش خصوصی و دینامیزم نیروهای مؤثر بر انباشت سرمایه، متکی بر رانت­های انحصاری-مالی در ســایر بخش­ها، در لفافی از مناسـبات گاه فرهنگـی، نقـش مهمـی در بـروز ناموزونـی کالبـدی و اغتشـاش فضایـی دارنـد.

ولف و مافی¹ (2016)، در پژوهشی با اتخاذ موضعی انتقادی نسبت به اصالت دادن به بازنمایی­های مدرنیستی و نخبه­گرایانه برای تغییر و تحول در فضای ساخته شده شهری، آنچه باید قرائت شود را نقش قدرت در ساماندهی فضای فیزیکی شهر عنوان می­کنند. ایشان همچنین معتقدند، به جای اجازه دادن به فرهنگ برای شکل دادن به شهرها، اغلب شاهد تثبیت یا هدایت رفتار و فرهنگ برای خدمت به قدرت مستقر بوده­ایم.

لورچ² و همکاران (2018)، در پژوهشی با دغدغه­ای برآمده از پیامدهای تغییراقلیم، ضرورت افزایش بهره­وری ساخته­ها را  را به عنوان پیش کشیده و دراین­راستا مفهوم حکمروایی ساخت­وساز ابزاری کارآمد، نوع­دوستانه، همکارانه، داوطلبانه، یکپارچه و البته جایگزین روش­های تجویزی سنتی برای مدیریت ساختوساز شهری، معرفی می­کنند. لازم به ذکـر اسـت که ایشان تعریفی مستقل برای حکمروایی ساختوساز شهری ارائه نمی­دهند، ولی آن را در راستای تعاریف کلان حکمروایی و برآورده کننده وضعیت خوب حکمرانی در نظر می­گیرند.

لی و لیو³ (2020)، در تحقیقی به منظور شناسایی هوشمند تخلف بر اساس داده­های کلان ساخت­وساز شهری، ساختمانهای موجود در تصاویر سنجشازدور به دست آمده را به مراحل مختلف پیسازی، ساخت، اجرای سقف و بهرهوری تقسیم و از ترکیب شبکه عصبی کانولوشن عمیق و محاسبات ابری برای پردازش اطالعات استفاده شده است.

با بررسی پیشینه پژوهش­های مذکور قوام بخش این فرضیه است که تا به حال در هیچکدام از پژوهش با استفاده از روش­های آینده­پژوهی اقدام به بررسی و خوانش پیشران­های موثر بر وضعیت آینده مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا پرداخته نشده است که این نوآوری این مقاله محسوب می­شود.

مبانی نظری 

ساخت و ساز شهری به تمام فعالیت‌های مرتبط با ایجاد و توسعه زیرساخت‌ها، ساختمان‌ها، و تسهیلات عمومی در شهرها و مناطق شهری اشاره دارد (وردنجانی و همکاران،  1400: 44). این فعالیت‌ها شامل ساخت و نصب ساختمان‌های مسکونی، تجاری، صنعتی، و تسهیلات عمومی نظیر جاده‌ها، پل‌ها، پارک‌ها، مدارس، بیمارستان‌ها و دیگر زیرساخت‌ها و تجهیزات مورد نیاز در شهرها می‌شود (Barras, 2009: 48). ساخت­وساز شهری، عمل ایجاد فضای کالبدی برای پیشبرد عملکردهای شهری است؛ و سازمان فضایی شهر در همبستگی با استمرار آن شکل می­گیرد (ایلکا و رجحانی، 1401: 414). در این راستا مدیریت توسعه فضایی_کالبدی شهر، یکی از مأموریت­های مدیریت شهری است؛ که با رد گسست میان محتوا و فرم، می توان تجربه زیسته افراد از مواجهه با این سازمان عمومی را به عنوان یکی از ابعاد واقعیت برای توضیح و تأویل پیرامون چگونگی نظام مدیریت ساخت­وساز شهری تلقی کرد (کاظمیان و همکاران، 1401: 31).  انواع ساخت و سازهای شهری به شرح زیر می‌تواند باشد:

ساختمان‌های مسکونی: این اقلام شامل خانه‌ها، آپارتمان‌ها، و واحدهای مسکونی می‌شود که برای اقامت و زندگی افراد در شهرها ساخته می‌شوند.

ساختمان‌های تجاری: این دسته شامل ادارات، فروشگاه‌ها، بازارها، ادارات بانکی، و مکان‌های تجاری دیگر می‌شود.

ساختمان‌های صنعتی: ساختمان‌هایی که برای فعالیت‌های صنعتی و تولیدی مورد استفاده قرار می‌گیرند، از جمله کارخانه‌ها و انبارها.

تسهیلات عمومی: این شامل مدارس، بیمارستان‌ها، دانشگاه‌ها، کتابخانه‌ها، و دیگر امکانات عمومی است که به خدمات عمومی جامعه اشاره دارد.

زیرساخت‌ها و حمل و نقل عمومی: این شامل جاده‌ها، پل‌ها، تونل‌ها، خطوط قطار، ایستگاه‌های مترو، و دیگر زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی می‌شود.

تأسیسات آب و فاضلاب: این عبارت از ساخت و نصب سیستم‌های تأمین آب شهری و سیستم‌های فاضلاب مسکونی و تجاری و تصفیه آب و فاضلاب شهری تشکیل شده است.

سازه‌های خدماتی: این دسته شامل تأسیسات مخصوصی مثل پارکینگ‌ها، فضاهای سبز شهری، تأسیسات برق و انرژی، و سیستم‌های ارتباطات شهری می‌شود.

ساخت و سازهای تفریحی و گردشگری: این عبارت از پارک‌ها، ارگان‌های تفریحی، مجتمع‌های تفریحی و گردشگری، و هتل‌ها و مراکز توریستی تشکیل شده است.

سازه‌های نگهداری و مرمت: سازه‌هایی که برای نگهداری، تعمیرات، و مرمت ساختمان‌ها و سازه‌های شهری استفاده می‌شوند (Fekade, 2000: 117).

ساخت­وسازهای شهری از ابعاد گوناگون اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حقوقی حائز اهمیت­اند و فعالیت­های ساختمانی بخش عمدهای از كل فعالیت­های اقتصادی و تولیدی كشور را تشكیل می­دهند (اسمعیل پور و همکاران، 1397: 18). در عرصه نظري الگوهاي هدايت و كنترل ساخت و ساز شهري بر مبناي نظريه مكانيسمي و نظريه كاركردگرايي استوار بوده كه اين نظريه­ها داراي محدوديت­هايي نظير عدم شناخت همه جانبه و دقيق از كل حيات شهر و تحولات آن مي­باشد و از مظاهر عمده تجلي اجرايي نقايص نظري(كـه از بررسي نظام موجود ساخت و ساز شـهري جهـان و ايـران قابـل دست يا بي است). عدم توجه كافي به ماهيت چند بعدي شـهر، عــدم توجــه بــه ضــرورت هــدف گــذاري، تعمــيم ســازي و تصميمگيري، عدم توجه كافي به لزوم تلفيق اهداف كالبـدي بـا اهداف محيطي و اجتماعي- اقتصادي است. هدف اصلي تحقيـق يافتن علل و عوامل اصلي نا كار آمدي الگو هاي سـاخت و سـاز شهر هاي كنوني است و نيز يافتن راهبردهـاي بهبـود و ارتقاء سيستم و در نهايت معرفي عناصر اجرايي نظام كار آمد ساخت و ساز شهري است(کاظمیان، 1401: 18). از این رو می­توان نظریات فلسفه­های مختلف سیاسی، حول فرآیند مدیریت فضای شهری را مطابق جدول شماره 1 جمع­بندی نمود.

 

---

[1] . Wolf & Mahaffey

[2] . Lorch

[3] . Li & Liu

جدول 1. مفاهیم نظری تبیین­گر ساخت­وساز شهری با رویکرد اقتصاد سیاسی فضا

دسته بندی	مفهوم	توضیح
خوانش­های ایدئولوژیک	توسعه پایدار	خوانش زیستی از ساخت­وساز شهری؛ در قالب تولید ارزش در کل چرخه حیات
	حق به تولید فضای شهری	خوانش اجتماعی از ساخت­وساز شهری؛ در قالب دیالکتیک تولید فضای شهری.
	مدل ماشین رشد	خوانش اقتصادی از ساختوساز شهری؛ فعالیت سازندگان برای کسب منافع مبتنی بر زمین؛
عوامل در ساخت و ساز شهری	شهری شدن	هم فضای شهری تولید شهروندان(یروهایجاری در شه) است و هم شهروندان تربیت یافته در فضای شهر هستند.
	نظام سیاسی	سازمان سیاسی و نظام حاکمیت جامعه مشخص کننده نحوه تأثیر و تأثر قدرت و فضاست.
	رقابت عقلانی	با توجه به ماهیت محدود زمین و جغرافیای اثر صرفه­های ناشی از آن، مناسبات تولید و مصرف فضا آمیخته با رقابت است.
	ذی نفعان شهری	ذینفعان مختلف در زمینه برنامه­های شهری، به لحاظ منافع، حقوق، مسئولیت­ها، قدرت و فرهنگ از هم قابل تمایزند.
	پیچیدگی مناسبات	در زمینه ساخت وساز شهری، نحوه اعمال قدرت، کنترل و نفوذ ذینفعان منجر به واقعیت پیچیده سیستم ساخت­وساز شهری پیچیدگی مناسبات شده است.
عوامل بر ساخت و ساز شهری	هویت مصرفی	شهروندان با پذیرش این ادعا که تمایزات محلی و نوآورانه، دلیل برتری فضای تولیدشده است، انتظاراتی را پیشروی سازندگان قرار هویت مصرفی می­دهند که منجر به جداسازی اجتماعی و طبقاتی شدن فضای شهری می­شود.
	صرفه­های شهری	ویژگیهای تاریخی شهر، صرفه­هایی را برای آن ایجاد می­کند که خودش را در ساختار فضایی سرمایه ساختمانی منعکس می­سازد.
	چرخه­های اقتصادی رشد	از سویی چرخه­های اقتصادی و وضعیت اقتصاد کالن و از سوی دیگر الگوهای رشد و توسعه شهری، مستقیماً بر زمان مندی و محصول ساخت­وساز شهری اثر گذار است
ثمرات و اثرات ساخت­وساز شهری	ویران­گری خلاق	ساخت­وساز شهری منجر به محصول منحصر به فرد و نوآورانه فضایی می­شود و هر دوره ساخت­وساز محصول پیشین خود را به عقب ویرانگری خلاق رانده و به فرسودگی نزدیک می­کند.
	تجسم فضایی قدرت	هویت فضای شهری در راستای کسب و حفظ منافع و مشروعیت صاحبان قدرت شکل می­گیرد. از این­ر­و شهر محصول مبارزه سیاسی تجسم فضایی قدرت میان گروه­ها و کنشگران مختلف برای رسیدن به سلطه بر محیط(فضا) است.
	سوداگری فضا	ارزشی که ساخت­وساز میآفریند در میانه ارزش استفاده و ارزش معامله جابه جا می­شود. از اینرو با غلبه ارزش معامله، بستر برای سودا گری فضا رفتارهای سودا گرانه فراهم می­شود.
	تجمیع رشد شهری	ساخت­وساز با جذب سرمایه­های شهری (اعم از نهادی، اقتصادی و جمعیتی)، منجر به شکل­گیری صرفه­های جدید شهری شده و سرعت رشد را افزایش می­دهد.

منبع: کاظمیان و همکاران، 1401: 35؛ Brenner, N., & Theodore, 2002

 

دیدگاه اقتصاد سیاسی فضا به علل پیدایش سکونتگاههای مختلف می­پردازد و می­کوشـد بـا ریشه مسئله درگیر شود. این دیدگاه، فضا را پدیدهای می­داند که تولید می­شود، سپس می­کوشد تا سازوکارهای حـاکم بـرتولید فضا را کشف نماید. در این رهگذر اولین نتیجهگیری آن است که تولید فضا، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، انعکاس رواب طبقاتی یا به بیان کلی­تر بهره­کشی است (Piri et al., 2022: 21).

در این دیدگاه طبقـه حـاکم از طریـق محیط مصنوع به کل جامعه دست­اندازی می­کند و به اعمال کنترل دست می­زند. بر این اساس هدف اقتصاد سیاسی فضـا کشف الگوهای فضایی فرآیند تولید، توزیع و مصرف نقش دولت، گروه­ها و طبقات اجتمـاعی در شـکل بخشـی بـه ایـن الگوها است. ازلحاظ تاریخی مراکز شهری همواره مکان قدرت انحصاری بودهاند، بنابراین، رابطـه بین مراکز شهری و قدرت انحصاری به­طورکلی عمومیت دارد. کلانش­هر تهران در این میان به­عنوان یـک نظـام حـداکثر کننده معامالت این مطلب را بـه انحنـاء مختلفـی نشـان میدهـد: یکـی از نشـانه­های آشـکار آن بی­ثبـاتی فزاینـده ساخت­های فیزیکی داخل کلان­شهر است و یا بی­ثباتی بر حسب نیاز روزافزون اقتصاد به گـردش سـریعتر ارزش اضـافی برای حفظ نرخ سود افزایش می­یابد.

مدیریت نظارت و کنترل ساخت و ساز در فضای اقتصاد سیاسی به ایجاد چارچوب قوانین، مقررات و برنامه‌هایی برای نظارت و کنترل بر فعالیت‌های ساخت و ساز در نظر گرفته می‌شود. این در نظر گرفتن جنبه‌های سیاسی و اقتصادی فضا به منظور تنظیم فعالیت‌های ساخت و ساز به منظور تضمین پایداری، انعطاف‌پذیری و ایجاد توازن بین منافع مختلف مربوط به ساخت و ساز است.

روش تحقیق

محدوده مورد مطالعه

کلان‌شهر تهران با 800 متر اختلاف ارتفاع از شمال به جنوب و 716 کیلومترمربع مساحت در دامنه­های جنوبی البرز مرکزی، بر اساس سرشماری 1395 نزدیک به 7/8 میلیون نفر جمعیت دارد که در پهنه مناطق 22 گانه با اختلاف توزیعی و تراکمی نسبتا زیاد استقرار یافته است (شکل 2). این محدوده شامل 22 منطقه شهرداری است که در مجموع 7/4 درصد مساحت کل شهر- منطقه را به خود اختصاص می‌دهد. در سال 1395 حدود 6/63 درصد از جمعیت شهری استان تهران در شهر تهران و مابقی در ۴۴ شهر دیگر استان ساکنند. رشد جمعیت شهر تهران 1/4 درصد است که در مقایسه با دهه قبل اندکی افزایش یافته‌است (مرکز آمار ایران، 1395). در حال حاضر این محدوده متشکل از 16 شهرستان و بیش از 30 بخش (قلمروهای حکومتی) و نیز بیش از 45 محدوده شهرداری (قلمرو مدیریتی) است. در این ‌ارتباط بررسی ساختار مدیریت منطقه کلان‌شهر تهران نشان می‌دهد که طی این مدت همچنان بر تعداد تقسیمات اداری و سیاسی استان تهران افزوده ‌شده است (سرور و همکاران، 1396: 45).

 

 

شکل1. موقعیت جغرافیایی کلانشهر تهران در استان- (منبع: ترسیم نگارندگان، 1402)

 

 

داده و روش کار

این مقاله از نظر روش انجام تحقیق، مقاله­ای توصیفی-تحلیلی است که به دلیل کاربردپذیری یافته­ها در هدف جنبه کاربردی دارد. داده­های نظری با روش اسنادی و داده­های تجربی به روش پیمایشی تهیه شده است. در تهیه پیشرانهای اولیه پژوهش از روش مطالعات اسنادی و داده­های تجربی روش پیمایشی بر اساس دلفی استفاده شده است. انتخاب تیم دلفی، با روش نمونه­گیری گلوله برفی بوده است. با استفاده از روش دلفی تعداد 35 پیشران نهایی در زمینه مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا برای کلان­شهر تهران احصاء و شناسایی شده است. در این پزوهش، معیارهای انتخاب خبرگان شامل تسلط نظری، تجربه عملی، تمایل و توانایی مشارکت در پژوهش و دسترسی به آنان  است و در تعیین تعداد خبرگان، کسب اطمینان از جامعیت دیدگاه­ها ملاک بوده است. تعداد خبرگان شرکت کننده در دلفی عموما بین 14 تا 20 نفر تعیین شده (Powell, 2003; Landeta, 2006) و با توجه به معیارهای فوق، تعداد 20 نفر از خبرگان و متخصصان مراکز دانشگاهی و پژوهشی، برای شرکت در پژوهش انتخاب شده است. در پردازش اطلاعات از روش­ تحلیل اثرات متقابل ساختاری در نرم‌افزارMICMAC استفاده شده است.

روش کار بدین‌صورت می­باشد که از مقالات آنلاين و مروری بر نوشتار­هاي منتشرشده در زمينه عوامل مؤثر بر مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا با تأکید بر رویکرد آینده‌پژوهی، پیشران­های اولیه استخراج‌شده سپس توسط پرسشنامه تحقیق (شامل پاسخ­هاي طیف 5 گزینه­ای­ لیکرت و یک پرسش باز جهت اضافه شدن مؤلفه­هاي جدید احتمالی) به نظر خبرگان دانشگاهی و متخصصین آشنا با موضوع رسیده و پس از اخذ نظرات اصلاحی کیفی و کمّی، نهایتاً طی دو دور رفت‌وبرگشت مؤلفه­ها و ترکیب عوامل به اجماع نخبگان رسیده است. در تمام مراحل، تعیین میزان اهمیت عوامل در قالب طیف لیکرت و شامل گزینه‌های «تأثیر بسیار زیاد»،» تأثیر زیاد»،»تأثیر متوسط»،» تأثیر کم» و «تأثیر بسیار کم «صورت می‌گرفت. در مرحله اول دلفی تعداد 51 سؤال در قالب 20 پرسشنامه بین خبرگان توزیع گردید که تمامی آن‌ها به سؤالات مربوطه در آن پاسخ دادند. در این مرحله ضریب توافق کندال بین اعضاء پانل پایین و معادل 295/0 به دست آمد. میانگین پاسخ‌های داده‌شده در دور اول دلفی نیز بین 3 تا 5 است. با توجه به زیاد بودن تعداد شاخص­ها و سؤالات پرسشنامه که اغلب اعضاي پانل نیز به آن اشاره داشتند، کلیه شاخص­هایی که میانگین آن‌ها کمتر از 3 (بر اساس نظر خبرگان) بود براي اجراي دور دوم دلفی حذف شدند. در مرحله دوم دلفی مجدداً تعداد 20 پرسشنامه بین اعضاي گروه توزیع و جمع‌آوری شد که با توجه به آن‌ها، ضریب توافق کندال در این مرحله 491/. به دست آمد. در این مرحله با توجه به اینکه ضریب توافق بین اعضاي پانل در خصوص سؤالات پرسشنامه در مقایسه با دور اول افزایش محسوسی داشته از ادامه دلفی صرف‌نظر شده و در این مرحله تعداد 35 عامل به‌عنوان شاخص نهایی جهت تحلیل ساختاری به نرم‌افزار میک مک فراخوانده شده است.

در این مرحله این 35 عامل، در قالب پرسشنامه نیمه ساختاریافته بین جامعه آماری (گروه دلفی متشکل از کارشناسان مطرح‌شده) توزیع و از آن‌ها خواسته شد تا در چارچوب ماتریس اثرات متقاطع به متغیر­ها، بر مبنای تأثیرگذاری و تأثیرپذیری با اعدادی در طیف 0 تا 3 امتیاز دهند. این امتیاز­ها در ماتریس متقاطع وارد شد تا تأثیرگذاری و تأثیرپذیری مستقیم و غیرمستقیم هرکدام از عوامل سنجیده شود و با توجه به امتیاز تأثیرگذاری و تأثیرپذیری عوامل، عوامل کلیدی به دست آیند (جدول 2).

 

جدول 2. پیشران­های شناسایی شده پژوهش

کد	نقش­ها	پیشران موثر
Var01	دولت مرکزی	تنظیم وضعیت قوانین و مقررات ساخت و ساز در سطح کشور
Var02	شهرداری تهران	تدوین و اجرای سیاست‌ها و مقررات شهری در زمینه ساخت و ساز
Var03	سازمان‌های شهرسازی	تدوین طرح‌ها و مقررات شهرسازی در سطح شهر تهران
Var04	وزارت مسکن و شهرسازی	تدوین سیاست‌های مسکن و شهرسازی در کشور
Var05	بانک مرکزی ایران	تأمین منابع مالی و اعطای وام‌های مرتبط با پروژه‌های ساخت و ساز
Var06	سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور	تأمین منابع مالی و اعطای وام‌های مرتبط با پروژه‌های توسعه شهری
Var07	معاونت اقتصادی ریاست‌جمهوری	تنظیم و تدوین سیاست‌های اقتصادی مرتبط با ساخت و ساز
Var08	بانک‌ها	تأمین منابع مالی و اعطای وام‌ها به شرکت‌های ساخت و ساز و مشتریان
Var09	شرکت‌های ساخت و ساز	سرمایه‌گذاری و اجرای پروژه‌های مسکونی و تجاری
Var10	اتاق بازرگانی تهران	حمایت از کسب و کارهای مرتبط با صنعت ساخت و ساز
Var11	اتاق صنایع و معادن تهران	حمایت از کسب و کارهای معدنی و صنعتی مرتبط با ساخت و ساز
Var12	انجمن‌های مهندسی و معماری	تعیین استانداردها و دستورالعمل‌های فنی در زمینه ساخت و ساز
Var13	مهندسان مشاور	ارائه مشاوره فنی در مراحل طراحی و اجرای پروژه‌های ساخت و ساز
Var14	توسعه‌دهندگان املاک	تأمین مصالح و زمین‌ها برای پروژه‌های ساخت و ساز
Var15	شرکت‌های تأمین مصالح ساختمانی	تأمین مصالح و تجهیزات مورد نیاز برای پروژه‌های ساخت و ساز
Var16	معاونت اجرایی رئیس‌جمهور	نظارت بر پروژه‌های عمرانی و توسعه شهری
Var17	کمیته‌های مردمی	نظارت و تعیین نیازهای جامعه در خصوص ساخت و ساز
Var18	مدیران پروژه	کنترل اجرایی و مدیریت پروژه‌های ساخت و ساز
Var19	حسابرسان مستقل	ارزیابی و اعتبارسنجی هزینه‌ها و عملکرد مالی پروژه‌های ساخت و ساز
Var20	کارفرمایان	سفارش پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالی برای آنها
Var21	متخصصان حقوقی	مشاوره و حل اختلافات حقوقی مرتبط با ساخت و ساز
Var22	کارگران و اتحادیه‌های کارگری	نظارت بر شرایط کار و مطالبات کارگران در پروژه‌های ساخت و ساز
Var23	سازمان‌های حفاظت محیط زیست	نظارت بر اثرات زیست محیطی پروژه‌های ساخت و ساز
Var24	سازمان‌های مشاوره املاک	مشاوره در خرید و فروش ملک‌ها و معاملات ملکی
Var25	رسانه‌ها	تأثیرگذاری بر نظرات عمومی و افکار عمومی در مورد ساخت و ساز
Var26	نهادهای اقتصادی و اجتماعی	شرکت در تصمیم‌گیری‌ها و ایجاد سیاست‌های مرتبط با ساخت و ساز
Var27	اتاق تعاون	تشویق و حمایت از تعاونی‌های مرتبط با ساخت و ساز
Var28	اتحادیه‌های صنفی	نمایندگی از منافع کسب و کارهای مرتبط با ساخت و ساز و مطالبات کارگران
Var29	نهادهای آموزشی و پژوهشی	آموزش مهارت‌های لازم برای کار در صنعت ساخت و ساز
Var30	انجمن‌ها و گروه‌های مردمی	مطرح کردن مسائل مرتبط با ساخت و ساز و تأثیرگذاری در تصمیم‌گیری‌ها
Var31	موسسات اعتباری و مالی	ارائه خدمات مالی و اعتباری برای پروژه‌های ساخت و ساز
Var32	انجمن‌های علمی و فرهنگی	تحقیقات علمی و ترویج فرهنگ ساخت و ساز در جامعه
Var33	نهادهای خیریه و اجتماعی	ارائه کمک‌های اجتماعی و مساعدت‌ها به نیازمندان در زمینه ساخت و ساز
Var34	اشخاص حقیقی و حقوقی خصوصی	سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالی
Var35	مراجع قضائی	حل و فصل اختلافات حقوقی مرتبط با ساخت و ساز

مأخذ: پنل دلفی، مطالعات پویش محیطی

یافته‌های تحقیق

 

تحلیل کلی محیط سیستم: جدول شماره (3)، برآیند اثرات متقابل 35 پیشران تاثیرگذار بر وضعیت آینده مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا برای کلان­شهر تهران را بر اساس تشکیل ماتریس 35×35 در هشت بُعد اصلی حکمروایی خوب شهری نشان می­دهد. نتایج این جدول بیانگر تعداد تکرار 2 بار و درجه پرشدگی 77/98 درصد است که نشان می‌دهد پیشران­های انتخاب شده تأثیر زیادی بر هم داشته­ است. از مجموع 2442 رابطه قابل ارزیابی در ماتریس، 58 رابطه عدد صفر است؛ این مقدار بدان معناست که عوامل مانع بر همدیگر تأثیر نداشته و یا از همدیگر متأثر نشده­ است. 432 رابطه با مقدار یک دارای تاثیر ضعیف نسبت به هم  و 1058 رابطه با عدد 2 دارای روابط اثرگذاری نسبتاً قوی است. به علاوه، 952 رابطه عدد 3 دارد و این به معنای آن است که روابط پیشران­های کلیدی بسیار زیاد بوده و از تاثیرگذاری و تاثیرپذیری زیادی برخوردارند.

 

 

جدول 3. مشخصات اثرات مستقیم ماتریس

ابعاد ماتریس	تعداد تکرار	تعداد صفر	تعداد یک	تعداد دو	تعداد سه‌	مجموع	درصد پرشدگی
35	2	60	305	610	250	1160	77/98

مأخذ: یافته­های پژوهش، 1402

 

چنانکه مشاهده می­شود، درجه پرشدگی ماتریس 77/98درصد است. سهم بالای پرشدگی ماتریس، می‌تواند تبیین‌کننده وجود ارتباط بین پیشران‌های انتخاب‌شده و روابط دودبه دویی همسان بین پیشران‌ها باشد. این مسئله دشواری تصمیم­گیری در مورد مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا برای کلان­شهر تهران را در راستای کاهش تفرق و واگرایی مدیریتی آشکار می­نماید، چراکه وجود ارتباط زیاد بین پیشران‌ها بیانگر ضرورت اتخاذ راهکارهای دقیق و مطلوب برای پیشران‌های مختلف است چراکه عدم ارائه راهکار مطلوب برای هر پیشران، با توجه به ارتباط بین پیشران‌ها، ضروررتا باعث افت وضعیت سایر پیشران‌ها خواهد شد. نتایج به‌دست‌آمده نشان‌گر این است که روابط با شدت متوسط بالاترین میزان و روابط با شدت زیاد پایین‌ترین میزان را در سیستم دارا هستند. همچنین ماتریس بر اساس شاخص­های آماری با 2 بار چرخش داده­ای از مطلوبیت و بهینه­شدگی 100 درصد برخوردار بوده که حاکی از روایی بالای پرسشنامه و پاسخ­های آن است (جدول 3).

 

 

 

 

 

 

جدول 4. درجه مطلوبیت و بهینه‌شدگی ماتریس

تاثیرپذیری	تأثیرگذاری	چرخش
98%	98%	1
100%	100%	2

منبع: یافته­های تحقیق، 1402

 

ارزیابی پلان تاثیرگذاری و تاثیرپذیری پیشران­های مورد مطالعه

الگوی توزیع پیشران­های موثر بر وضعیت آینده مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا در کلان­شهر تهران بر روی صفحه پراکندگی حاکی از میزان پایداری یا ناپایداری سیستم است. در روش تحلیل اثرات متقابل ساختاری با نرم افزار MICMAC در مجموع دو مدل عمومی پراکندگی وجود دارد که به سیستم­های پایدار و ناپایدار معروف است. در مدل سیستم­ پایدار پراکندگی متغیرها به صورت L است؛ در این مدل برخی متغیرها دارای اثرگذاری بالا و برخی دارای اثرپذیری بالا است. اما در سیستم­های ناپایدار وضعیت پیچیده­تر است؛ در این سیستم نیروهای توسعه پیرامون محور قطری صفحه پراکنده است و در بیشتر مواقع حالت بینابین از اثرگذاری و اثر­پذیری دارد که شناسایی پیشران­های کلیدی موثر بر وضعیت آینده مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا در کلان­شهر تهران را دشوار می­سازد (شکل­های 2 و 3).

 

 

 

شکل 2. سیستم ناپایدار        شکل 3. سیستم پایدار

 

شکل (4) الگوی پراکندگی پیشران­های موثر بر وضعیت آینده مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا در کلان­شهر تهران را نشان می دهد. این الگوی پراکندگی به طور کلی بیانگر وضعیت یک سیستم ناپایدار است. پیشرانهای توسعه به جزء چند مانع که دارای اثرگذاری بالا در سیستم است عموما با وضعیت تقریباً مشابهی در اطراف محور قطری استقرار یافته­اند(شکل 5).

 

 

شکل 4. پلان اثرگذاری و اثرپذیری مستقیم پیشران­های مورد مطالعه

جدول 5. میزان تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم موانع بر یکدیگر

ردیف	پیشران	اثرات مستقیم	پیشران	تاثیرپذیری مستقیم	پیشران	اثرات غیر مستقیم	پیشران	تاثیرپذیری غبرمستقیم
1	Var01	368	Var01	368	Var34	359	Var34	359
2	Var02	363	Var02	363	Var01	359	Var01	359
3	Var04	358	Var05	358	Var19	348	Var19	348
4	Var05	358	Var34	358	Var09	347	Var09	347
5	Var09	347	Var09	347	Var02	346	Var02	346
6	Var03	347	Var19	347	Var20	346	Var20	346
7	Var20	342	Var20	342	Var31	344	Var31	344
8	Var31	342	Var31	342	Var04	342	Var04	342
9	Var34	337	Var04	337	Var05	340	Var05	340
10	Var26	332	Var26	332	Var26	334	Var26	334
11	Var07	322	Var07	322	Var07	330	Var07	331
12	Var25	317	Var25	317	Var25	316	Var25	316
13	Var19	307	Var03	307	Var08	300	Var08	301
14	Var17	297	Var17	297	Var17	300	Var17	300
15	Var14	292	Var14	292	Var03	299	Var03	299
16	Var28	292	Var28	292	Var14	296	Var14	296
17	Var30	292	Var30	292	Var28	291	Var28	291
18	Var08	287	Var08	287	Var30	291	Var30	291
19	Var27	282	Var27	282	Var27	289	Var27	289
20	Var15	277	Var10	277	Var15	277	Var10	279
21	Var10	272	Var15	277	Var10	275	Var15	277
22	Var22	272	Var22	272	Var24	273	Var24	273
23	Var24	267	Var24	267	Var22	272	Var22	272
24	Var12	252	Var11	247	Var11	250	Var11	250
25	Var11	247	Var12	247	Var12	248	Var32	245
26	Var18	247	Var18	247	Var32	245	Var18	245
27	Var23	247	Var23	247	Var18	245	Var12	244
28	Var32	247	Var32	247	Var23	242	Var23	242
29	Var33	231	Var33	231	Var33	240	Var33	240
30	Var29	226	Var29	226	Var35	224	Var35	224
31	Var35	226	Var35	226	Var29	223	Var29	223
32	Var21	221	Var21	221	Var21	223	Var21	223
33	Var13	216	Var13	216	Var13	217	Var13	216
34	Var06	191	Var06	191	Var06	195	Var06	195
35	Var16	161	Var16	161	Var16	155	Var16	155

 

 

خوشه­بندی پیشران­های موثر بر وضعیت آینده مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا در کلان­شهر تهران

پیشران­های تأثیرگذار: این دسته از پیشران­ها بیانگر کلیدی­ترین نیروهای پیش­برنده دارای اهمیت راهبردی در تحقق پذیری مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا در کلان­شهر تهران دارند. جدود 4 پیشران­ در مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا در کلان­شهر تهران در این ناحیه قرار گرفته­اند که باید در برنامه­های توسعه شهری مورد توجه قرار گیرند. این نیروهای پیش­برنده شامل تنظیم وضعیت قوانین و مقررات ساخت و ساز در سطح کشور، حمایت از کسب و کارهای مرتبط با صنعت ساخت و ساز، ارائه مشاوره فنی در مراحل طراحی و اجرای پروژه‌های ساخت و ساز و نظارت بر پروژه‌های عمرانی و توسعه شهری است (جدول6). نیروهای پیش برنده فوق بیشترین تاثیرگذاری و کمترین تاثیرپذیری دارند و به عنوان بحرانی­ترین پیشران­ها، وضعیت کلان و تغییرات سیستم به عملکرد آن وابسته است. پیشران­های تاثیرگذار ورودی سیستم محسوب می­شود و توسط سیستم قابل کنترل نیست؛ زیرا خارج از سیستم قرار دارد و به صورت پیران­های باثبات عمل می­کند.

پیشران­های دوگانه: این پیشران­ها همزمان به‌صورت تأثیرپذیر و تأثیرگذار عمل می­کند. در مجموع 17 پیشران در این خوشه قرار گرفته است که هم اثرگذار و هم اثرپذیر است.آن­ها چنانچه در جدول 6 ملاحظه می­شود شامل تدوین و اجرای سیاست‌ها و مقررات شهری در زمینه ساخت و ساز، تدوین طرح‌ها و مقررات شهرسازی در سطح شهر تهران، تدوین سیاست‌های مسکن و شهرسازی در کشور، تأمین منابع مالی و اعطای وام‌ها به شرکت‌های ساخت و ساز و مشتریان، حمایت از کسب و کارهای معدنی و صنعتی مرتبط با ساخت و ساز، تعیین استانداردها و دستورالعمل‌های فنی در زمینه ساخت و ساز، تأمین مصالح و تجهیزات مورد نیاز برای پروژه‌های ساخت و ساز، کنترل اجرایی و مدیریت پروژه‌های ساخت و ساز، مشاوره و حل اختلافات حقوقی مرتبط با ساخت و ساز، نظارت بر شرایط کار و مطالبات کارگران در پروژه‌های ساخت و ساز، مشاوره در خرید و فروش ملک‌ها و معاملات ملکی، نمایندگی از منافع کسب و کارهای مرتبط با ساخت و ساز و مطالبات کارگران، آموزش مهارت‌های لازم برای کار در صنعت ساخت و ساز، مطرح کردن مسائل مرتبط با ساخت و ساز و تأثیرگذاری در تصمیم‌گیری‌ها، ارائه خدمات مالی و اعتباری برای پروژه‌های ساخت و ساز، تحقیقات علمی و ترویج فرهنگ ساخت و ساز در جامعه، ارائه کمک‌های اجتماعی و مساعدت‌ها به نیازمندان در زمینه ساخت و ساز و حل و فصل اختلافات حقوقی مرتبط با ساخت و ساز است. هرگونه تغییر و تحول این پیشران­ها می­تواند پایداری سیستم را تحت‌الشعاع قرار دهد. این نیروها خود به دودسته پیشران­های ریسک و پیشران­های هدف به شرح زیر تقسیم می‌شود:

1-پیشران­های ریسک: ارائه کمک‌های اجتماعی و مساعدت‌ها به نیازمندان در زمینه ساخت و ساز پیشران ریسک سیستم است. این پیشران ریسک ظرفیت بسیار بالایی برای تبدیل‌ شدن به بازیگر کلیدی در سیستم دارد. زیرا به علت ماهیت ناپایدار، پتانسیل تبدیل شدن به نقطه انفعال سیستم را دارد.

2-پیشران­های هدف: پیشرانی در این ناحیه قرار نگرفته است. پیشران­های این ناحیه بیش از آنکه تاثیرگذار باشد، تاثیرپذیر است و می­توان آن را با ضریب قطعیت قابل قبول، به عنوان نتیجه تکامل سیستم شناسایی و معرفی کرد. با دستکاری این پیشران­ها می­توان به تغییرات و تکامل سیستم در جهت مورد نظر دست یافت. بنابراین، بیش از آنکه نتیجه­ای از پیش تعیین شده­ را به تمایش بگذارد، نمایانگر اهداف ممکن در سیستم است.

پیشران­های تأثیرپذیر: پیشران­های تأمین منابع مالی و اعطای وام‌های مرتبط با پروژه‌های ساخت و ساز، ارزیابی و اعتبارسنجی هزینه‌ها و عملکرد مالی پروژه‌های ساخت و ساز، نظارت بر اثرات زیست محیطی پروژه‌های ساخت و ساز، تأثیرگذاری بر نظرات عمومی و افکار عمومی در مورد ساخت و ساز و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالی، با تاثیرگذاری پایین و تاثیرپذیری بسیار بالا پیشران­ وابسته سیستم است که به تکامل پیشران­های تاثیرگذار و دو وجهی بسیار حساس است. این پیشران خروجی سیستم به شمار می­رود.

پیشران­های مستقل: پیشران­های تأمین منابع مالی و اعطای وام‌های مرتبط با پروژه‌های توسعه شهری، تنظیم و تدوین سیاست‌های اقتصادی مرتبط با ساخت و ساز، سرمایه‌گذاری و اجرای پروژه‌های مسکونی و تجاری، تأمین مصالح و زمین‌ها برای پروژه‌های ساخت و ساز، نظارت و تعیین نیازهای جامعه در خصوص ساخت و ساز، سفارش پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالی برای آنها، شرکت در تصمیم‌گیری‌ها و ایجاد سیاست‌های مرتبط با ساخت و ساز و تشویق و حمایت از تعاونی‌های مرتبط با ساخت و ساز، پیشرانهای مستقل و مستثنی سیستم است. این نیروهای پیشران از سایر پیشران­های سیستم تاثیر چندانی نمی پذیرد و بر آ­ها نیز تاثیر کمی دارد و یا بی تاثیر است. آنها ارتباط کمی با سیستم دارد، زیرا نه باعث توقف پیشران اصلی و نه باعث تکامل و پیشرفت یک مانع در سیستم می­شود.

 

جدول 6. خوشه­بندی پیشران­های مورد مطالعه براساس  توزیع در پلان تاثیرگذاری

خوشه­بندی	پیشران
پیشران­های تعیین‌کننده یا تأثیرگذار	تنظیم وضعیت قوانین و مقررات ساخت و ساز در سطح کشور، حمایت از کسب و کارهای مرتبط با صنعت ساخت و ساز، ارائه مشاوره فنی در مراحل طراحی و اجرای پروژه‌های ساخت و ساز و نظارت بر پروژه‌های عمرانی و توسعه شهری
پیشران­های دووجهی	تدوین و اجرای سیاست‌ها و مقررات شهری در زمینه ساخت و ساز، تدوین طرح‌ها و مقررات شهرسازی در سطح شهر تهران، تدوین سیاست‌های مسکن و شهرسازی در کشور، تأمین منابع مالی و اعطای وام‌ها به شرکت‌های ساخت و ساز و مشتریان، حمایت از کسب و کارهای معدنی و صنعتی مرتبط با ساخت و ساز، تعیین استانداردها و دستورالعمل‌های فنی در زمینه ساخت و ساز، تأمین مصالح و تجهیزات مورد نیاز برای پروژه‌های ساخت و ساز، کنترل اجرایی و مدیریت پروژه‌های ساخت و ساز، مشاوره و حل اختلافات حقوقی مرتبط با ساخت و ساز، نظارت بر شرایط کار و مطالبات کارگران در پروژه‌های ساخت و ساز، مشاوره در خرید و فروش ملک‌ها و معاملات ملکی، نمایندگی از منافع کسب و کارهای مرتبط با ساخت و ساز و مطالبات کارگران، آموزش مهارت‌های لازم برای کار در صنعت ساخت و ساز، مطرح کردن مسائل مرتبط با ساخت و ساز و تأثیرگذاری در تصمیم‌گیری‌ها، ارائه خدمات مالی و اعتباری برای پروژه‌های ساخت و ساز، تحقیقات علمی و ترویج فرهنگ ساخت و ساز در جامعه، ارائه کمک‌های اجتماعی و مساعدت‌ها به نیازمندان در زمینه ساخت و ساز و حل و فصل اختلافات حقوقی مرتبط با ساخت و ساز
پیشران­های تنظیمی	تنظیم وضعیت قوانین و مقررات ساخت و ساز در سطح کشور، تنظیم و تدوین سیاست‌های اقتصادی مرتبط با ساخت و ساز و حمایت از کسب و کارهای معدنی و صنعتی مرتبط با ساخت و ساز
پیشران­های تأثیرپذیر	تأمین منابع مالی و اعطای وام‌های مرتبط با پروژه‌های ساخت و ساز، ارزیابی و اعتبارسنجی هزینه‌ها و عملکرد مالی پروژه‌های ساخت و ساز، نظارت بر اثرات زیست محیطی پروژه‌های ساخت و ساز، تأثیرگذاری بر نظرات عمومی و افکار عمومی در مورد ساخت و ساز و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالی
پیشران­های مستقل	تأمین منابع مالی و اعطای وام‌های مرتبط با پروژه‌های توسعه شهری، تنظیم و تدوین سیاست‌های اقتصادی مرتبط با ساخت و ساز، سرمایه‌گذاری و اجرای پروژه‌های مسکونی و تجاری، تأمین مصالح و زمین‌ها برای پروژه‌های ساخت و ساز، نظارت و تعیین نیازهای جامعه در خصوص ساخت و ساز، سفارش پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالی برای آنها، شرکت در تصمیم‌گیری‌ها و ایجاد سیاست‌های مرتبط با ساخت و ساز و تشویق و حمایت از تعاونی‌های مرتبط با ساخت و ساز
پیشران­های هدف	-
پیشران­های ریسک	ارائه کمک‌های اجتماعی و مساعدت‌ها به نیازمندان در زمینه ساخت و ساز

 

 

شکل­های 6 و 7 نمایش گرافیکی پیشرانهای حکمروایی خوب شهری را نشان می­دهد. در این شکل­ها تأثیرات مستقیم و غیر مستقیم پیشرانهای بر سایر پیشرانهای سیستم مشخص شده است. چگونگی تأثیرگذاری پیشرانهای به‌صورت ضعیف‌ترین تأثیر، تأثیرات ضعیف، تأثیرات میانه، تأثیرات قوی و قوی­ترین تأثیرات است.

 

شکل 6. روابط مستقیم بین پیشران­ها (از بسیار ضعیف تا بسیار قوی) منبع: یافته­های تحقیق، 1402	شکل 7. روابط غیر مستقیم بین پیشران­ها ( از بسیار ضعیف تا بسیار قوی) منبع: یافته­های تحقیق، 1402

 

در مرحله بعدی برای استخراج پیشران­های کلیدی، به جابجایی و همچنین رتبه­بندی متغیر­های مورد­نظر به لحاظ تأثیرگذاری و تأثیرپذیری (مستقیم و غیر­مستقیم) پرداخته می­شود (جدول 4). با توجه به اینکه برای محاسبات اثر­های غیرمستقیم نرم‌افزار ماتریس را چند بار به توان می­رساند، جمع اثرگذاری و اثرپذیری­های غیرمستقیم اعداد چندرقمی درمی‌آید و مقایسه آن با اثرهای مستقیم دشوار می­شود. برای رفع این مشکل نرم­افزار، جدول سهم عوامل بر اساس اثرهای مستقیم و غیرمستقیم را در مقیاس 10 هزار ارائه می­دهد. بر این اساس، مجموع اثرگذاری و اثرپذیری­ها 10 هزار محاسبه‌شده و سهم هرکدام از عوامل از این عدد نشان‌دهنده سهم آن از کل سیستم است

جدول 4: عوامل کلیدی موثر بر وضعیت آینده مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا در کلان­شهر تهران

رتبه	پیشران	اثرات مستقیم	پیشران	اثرات غیر مستقیم
1	تنظیم وضعیت قوانین و مقررات ساخت و ساز در سطح کشور	368	سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالی	359
2	تدوین و اجرای سیاست‌ها و مقررات شهری در زمینه ساخت و ساز	363	تنظیم وضعیت قوانین و مقررات ساخت و ساز در سطح کشور	359
3	تدوین سیاست‌های مسکن و شهرسازی در کشور	358	ارزیابی و اعتبارسنجی هزینه‌ها و عملکرد مالی پروژه‌های ساخت و ساز	348
4	تأمین منابع مالی و اعطای وام‌های مرتبط با پروژه‌های ساخت و ساز	358	سرمایه‌گذاری و اجرای پروژه‌های مسکونی و تجاری	347
5	سرمایه‌گذاری و اجرای پروژه‌های مسکونی و تجاری	347	تدوین و اجرای سیاست‌ها و مقررات شهری در زمینه ساخت و ساز	346
6	تدوین طرح‌ها و مقررات شهرسازی در سطح شهر تهران	347	سفارش پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالی برای آنها	346
7	سفارش پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالی برای آنها	342	ارائه خدمات مالی و اعتباری برای پروژه‌های ساخت و ساز	344
8	ارائه خدمات مالی و اعتباری برای پروژه‌های ساخت و ساز	342	تدوین سیاست‌های مسکن و شهرسازی در کشور	342
9	سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالی	337	تأمین منابع مالی و اعطای وام‌های مرتبط با پروژه‌های ساخت و ساز	340

مأخذ: یافته­های پژوهش، 1402

 

 

بر اساس جدول (4)، تعداد 9 نیروی پیش برنده شامل تنظیم وضعیت قوانین و مقررات ساخت و ساز در سطح کشور، تدوین و اجرای سیاست‌ها و مقررات شهری در زمینه ساخت و ساز، تدوین سیاست‌های مسکن و شهرسازی در کشور، تأمین منابع مالی و اعطای وام‌های مرتبط با پروژه‌های ساخت و ساز، سرمایه‌گذاری و اجرای پروژه‌های مسکونی و تجاری، تدوین طرح‌ها و مقررات شهرسازی در سطح شهر تهران، سفارش پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالی برای آنها، ارائه خدمات مالی و اعتباری برای پروژه‌های ساخت و ساز و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالی به‌عنوان پیشران­های کلیدی مؤثر بر وضعیت آینده مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا در کلان­شهر تهران به دست آمدند. متغیرهای مطرح‌شده در تأثیرگذاری غیرمستقیم با اندک جابجایی، در اثرگذاری غیرمستقیم نیز تکرار شده­اند.

نتيجه‌گيري و پیشنهاد

این مقاله عوامل و نیروهای پیش­برنده موثر بر وضعیت آینده مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا در کلان­شهر تهران را شناسایی و خوشه­بندی کرده است. کاربست این پیشران­ها به عنوان بستر ساز و راهنمای تدوین نقشه راهبردی مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا در کلان­شهر تهران، بسیار اهمیت دارد. نتایج مقاله نشان می­دهد الگوی کلی پراکندگی پیشران­های مورد مطالعه از نظر تحلیل اثرات متقابل، در مجموع بیانگر وضعیت یک سیستم محیطی ناپایدار است که در آن پیشران­های مدیریت از نظر اثرگذاری و اثرپذیری، حالت پیچیده و بینابین دارد. وضعیت خوشه­بندی پیشران­ها گویای تمرکز خوشه­ای در محرک­های دووجهی است. از میان 35 نیروی پیش برنده، 9 پیشران، کلیدی­ترین عوامل بر وضعیت آینده مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا در کلان­شهر تهران است. این محرک­ها عبارتند از: تنظیم وضعیت قوانین و مقررات ساخت و ساز در سطح کشور، تدوین و اجرای سیاست‌ها و مقررات شهری در زمینه ساخت و ساز، تدوین سیاست‌های مسکن و شهرسازی در کشور، تأمین منابع مالی و اعطای وام‌های مرتبط با پروژه‌های ساخت و ساز، سرمایه‌گذاری و اجرای پروژه‌های مسکونی و تجاری، تدوین طرح‌ها و مقررات شهرسازی در سطح شهر تهران، سفارش پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالی برای آنها، ارائه خدمات مالی و اعتباری برای پروژه‌های ساخت و ساز و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالی.

نیروهای کلیدی از نظر عملکرد سیستمی در محیط سیستم مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا در کلان­شهر تهران، نقش اثرگذاری بالا و اثرپذیری اندک دارد. در نتیجه، به عنوان پیشران­های باثبات، وضعیت کلان سیستم و تغییرات آن را کنترل می­کند؛ پیشران­های کلیدی اثرگذار ورودی سیستم محسوب می­شود و مدیریت کلی مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا در کلان­شهر تهران به عملکرد آن­ها وابسته است. با توجه به نتایج به دست آمده می­توان نتیجه­گیری کرد که سازمان مدیریت ساخت­وساز شهری در کلان­شهر تهران، متناسب با گسترش ابعاد اقتصادی و اجتماعی این فعالیت رشد نیافته و باید به صورت اساسی مورد بازبینی قرارگیرد. از مهمترین مظاهر این رشد نیافتگی، عدم تضمین صلاحیت سازندگان، عدم استفاده از ظرفیت­های نظارت درون صنفی بخش خصوصی، وابستگی مالی مدیریت شهری به امری که خود وظیفه تحقق نفع عمومی را در آن برعهده دارد و نبود سازوکار مشخص برای اتخاذ تصمیمات سیاستی است؛ موضوعی که خود را در قالب اعمال سلیقه متولیان نشان می­دهد.

آنچه فهم آن بر پایه یافته­های این مقاله به عنوان راهنمای مدیریت­ هم­افزایی شهری در بازآفرینی سونتگاه­های غیررسمی در شهر تهران ضروری است، در موارد زیر پیشنهاد می­شود:

- در زمینه ساخت وساز شهری در تهران، نحوه اعمال قدرت، کنترل و نفوذ ذینفعان منجر به واقعیت پیچیده سیستم ساخت­وساز شهری پیچیدگی مناسبات شده است. بنابراین ضروری است ضروری است که توسعه و به‌روزرسانی قوانین و مقررات مربوط به ساخت و ساز در کلان­شهر تهران به‌طوری باشد ‌که بهره‌وری اقتصادی و اجتماعی و نهایتاً حکمروایی خوب ساخت و ساز بالاتری حاصل شود و به تعادل نظام سازنده و نظام سازنده آسیب­زننده دست پیدا کند. بنابراین این سیاست‌ها و مقررات شهری با توجه به اولویت نیروهای کلیدی، و پیش برنده­های شناسایی شده مورد بازنگری و بازبینی قرار گیرد و از طریق آن بایسته­های مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا در کلان­شهر تهران در همه ابعاد، با الزامات قانونی گره خورده و به  اسناد الزام آور تبدیل شود. مدیریت نظارت، کنترل ساخت و ساز با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا در کلان­شهر تهران به برنامه مشخص و منسجم برای رفع تعارضات نهادی و قانونی نیازمند است. توسعه در هر زمینه­ای، نیازمند نقش­آفرینی و مسئولیت­پذیری ساختارهای نهادی و بخصوص ساختار نهادی توسعه طلب است. نتایج این بخش از پژوهش با نتایج پژوهش کاظمیان و همکاران (1401) همسو می­باشد به­طوری­که که نظام مدیریت ساخت‌وساز شهری تهران، در پی «تثبیت جایگاه و اعمال قدرت» و برای «انجام آن دسته از مأموریت‌هایی است که تبعات تخطی از آنها، هزینه‌ و پیگرد قانونی دارد» به پیگیری «تحقق درآمد‌های مورد نیاز خود» از ساخت‌وساز مشغول بوده؛ و این مسیر را با اتکا به «عوامل توانمندساز سازندگان(مهارت‌ها، امکانات، انگیزه‌ها و نوآوری‌ها)»، به وسیله «فرآیندها و محتواهای ناکارآمد خود» و به قیمت «کالایی شدن فضای شهری» طی می‌کند.

- جهت سفارش پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالی برای آنها ابتدا باید نیازمندی‌ها و خواسته‌های خود را برای پروژه‌های ساخت و ساز مشخص شود. این شامل ابعاد فیزیکی، موقعیت جغرافیایی، مراحل ساخت، تجهیزات و منابع مورد نیاز می‌شود. با توجه به نیازها، یک پیمانکار معتبر و صاحب تجربه را انتخاب شود. این پیمانکار باید بتواند نیازهای پروژه را به طور کامل برآورده کند و با استانداردهای مربوطه سازگار باشد. برای تأمین منابع مالی مورد نیاز برای پروژه‌های ساخت و ساز، می‌توان از روش‌های مختلف استفاده کرد. مثلاً می‌توانید وام بانکی دریافت کنید، یا از سرمایه‌گذاری منابع خارجی یا داخلی استفاده کنید. همچنین می‌توانید با شرکت‌های مالی و بورس ارتباط برقرار کنید تا از سهام بگیرید یا در شکل‌های مختلف سرمایه‌گذاری کنید.

- برای سفارش پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالی برای آنها، ارائه خدمات مالی و اعتباری برای پروژه‌های ساخت و ساز، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ساخت و ساز و تأمین منابع مالیو سرمایه‌گذاری و اجرای پروژه‌های مسکونی و تجاری اولین قدم، تحقیق و بررسی بازار و تقاضا است. باید بازار محلی را بررسی شود و نیازها و تمایلات مخاطبان محتمل را در نظر گرفته شود. همچنین، بررسی موقعیت جغرافیایی و مزیت های مناطق 22 گانه کلان­شهر تهران نیز مهم است. بررسی نیازهای مسکن و تجاری محلی، تحلیل رقابت و ارزیابی ریسک ها نیز جزء این فرآیند است. یکی از بهترین راهکارها برای سرمایه گذاری در این حوزه، همکاری با تیم متخصصان و مشاوران حرفه ای است. این افراد میتوانند به شما در تحلیل بازار، بررسی فنی و مالی پروژه و همچنین اجرای موفقیت آمیز آن کمک کنند.

پیشنهادها

1. تشکیل یک گروه متخصص برای نظارت و کنترل ساخت و ساز در کلان­شهر تهران، که اعضای آن از نمایندگان معتبر و ارشد دستگاه­های عمومی، دانشگاه­ها و سازمان­های غیردولتی باشند. این گروه مسئول بازبینی نظارتی بر ساخت و ساز در شهر باشد و به دولت پیشنهادات می­دهد.

2. توسعه و به‌روزرسانی قوانین و مقررات مربوط به ساخت و ساز در کلان­شهر تهران، به‌طوری‌که بهره‌وری اقتصادی و اجتماعی بالاتری حاصل شود و به تعادل نظام سازنده و نظام سازنده آسیب زننده دست پیدا کند.

3. استفاده از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی در عملیات ساخت و ساز جهت بهبود کارایی، کاهش هزینه­ها و افزایش کیفیت ساختمان­ها. این روش­ها می­توانند در تشخیص و رصد ساختمان­های خراب یاری­رسانی کنند و باعث کاهش حوادث ساختمانی و فروپاشی­ها شوند.

4. توسعه بانک­های اطلاعاتی جامع درباره ساخت و ساز در شهر، که شامل اطلاعات مربوط به طرح­ها، مجوزها، سازندگان، متخصصان مربوطه و سابقه­ی ساختمان‌ها است. این بانک­ها امکان شناسایی ساختمان­های نامطلوب یا خطرناک را تسهیل می­کنند.

5. راه­اندازی یک سامانه آنلاین برای ثبت و پیگیری پرونده­های ساخت و ساز در کلان¬شهر تهران، که اطلاعات مربوط به مجوزها، روند اجرا و پیشرفت طرح­ها را در دسترس عموم قرار دهد. این سامانه امکان ارائه گزارش­های تجمیعی و تحلیلی درباره وضعیت ساخت و ساز را فراهم می­کند.

6. تنظیم دستورالعمل‌ها و ملاک‌هایی جهت اعطای مجوز ساخت به طور مجزا برای پروژه‌های مسکونی، تجاری، صنعتی و اداری در کلان­شهر تهران. این دستورالعمل‌ها باید بر اساس استانداردهای بین‌المللی و ملی تنظیم شود.

7. ارتقاء آموزش و اطلاع‌رسانی به مهندسان و کارشناسان ساخت و ساز درباره تکنولوژی‌ها و فناوری‌های جدید، قوانین و مقررات مربوط، و روش‌های نوین در ساخت و ساز. این تمرین و آموزش باعث به‌روزشدن دانش فنی و کاهش خطاها و مشکلات در پروژه‌های ساختمانی خواهد شد.

8. تقویت نقش سازمان­های بین‌المللی و دولتی مربوطه در نظارت و کنترل ساخت و ساز. این سازمان­ها با همکاری دولت می­توانند به تبلیغ نظام‌های پایدار ساخت و ساز، ارائه مشاوره‌ی فنی و کمک مالی، و تسهیل در تجربه‌سنجی و انتقال فناوری به کشور کمک کنند.

9. تقسیم تسهیلات مالی برای ساخت و ساز در کلان­شهر تهران به صورت عادلانه و متوازن بین پروژه‌های مسکونی، تجاری و صنعتی. این تسهیلات باید بر اساس پروژه‌هایی که از دیدگاه اقتصاد سیاسی فضای شهری در بهبود شهر موثرترند، تخصیص داده شوند.

10. تشبیه‌سازی مدل­های اقتصادی مربوط به ساخت و ساز در کلان­شهر تهران به منظور تحلیل و پیش‌بینی اثرات و نتایج سیاسی و اقتصادی مختلف مربوط به این صنعت، مانند تأثیر ساختمان‌های مسکونی متمرکز بر مناطق خاص بر همگرایی اقتصادی، خلاقیت و اشتغال در شهر. این مدل­ها می‌توانند به صورت عمده در روند تصمیم­گیری‌های مربوط به راهبردهای توسعه ساخت و ساز استفاده شوند.

ملاحظات اخلاقی:

پیروی از اصول اخلاق پژوهش: در مطالعه حاضر فرم­های رضایت نامه آگاهانه توسط تمامی آزمودنی­ها تکمیل شد.

حامی مالی: هزینه­های مطالعه حاضر توسط نویسندگان مقاله تامین شد. 

تعارض منافع: بنابر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است.

 

 

 

منابع

1-       آخوندی، نادر، شریفی رنانی، حسین، صامتی، مجید. (1399). عوامل مؤثر بر قیمت مسکن در کلان‌شهر اصفهان با تأکید بر عوارض محلی. اقتصاد شهری، 5(1)، 149-168.

2-       ایلکا، امید، رجحانی، مهدی. (1401). افزایش هزینه، عاملی تاثیرگذار بر مدیریت پایدار پروژه‌های ساختمانی در ایران (دلایل افزایش هزینه در پروژه‌های ساختمانی). نشریه مهندسی عمران امیرکبیر، 54(2)، 413-434.

3-       پیری، فاطمه، امانپور، سعید، مشکینی، ابوالفضل (1401). تحلیل الگوی فضایی سرمایه‌گذاری مسکن از منظر اقتصاد سیاسی فضا مطالعه موردی: کلان‌شهر اهواز. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 12(1)، 34-15.

4-       جعفری وردنجانی، مهدی، ایزدی، ملیحه، روانگرد، افضل. (1400). پیاده‌سازی و تحلیل سامانه هوشمند نظارت و کنترل شاخص روشنایی ساختمان در راستای تحقق شهر هوشمند. مهندسی ساختمان و علوم مسکن، 14(1)، 43-50.

5-       حیاتی، حامد، زارع، علی رضا، امین پور، احمد، مدنی، رامین. (1396). تحقق مفهوم قرآنی و روایی حقوق در شهرسازی و طراحی مسکن. فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری، 8(31)، 267-298.

6-       خداپرستی، مجید و عابدینی، رضا و صادقی، منوچهر و نجفقلی زاده، ناهید. (1395)، راهبردهای کنترل و نظارت ساخت و ساز شهری از منظر مدیریت شهری (مورد مطالعه: منطقه 17 شهر تهران)، کنفرانس بین المللی مهندسی شهرسازی، عمران،معماری،قم

7-       خداپرستی، مجید و عابدینی، رضا و صادقی، منوچهر و نجفقلی زاده، ناهید. (1395). راهبردهای کنترل و نظارت ساخت و ساز شهری از منظر مدیریت شهری (مورد مطالعه: منطقه 17 شهر تهران)،کنفرانس بین المللی مهندسی شهرسازی، عمران، معماری، قم.

8-       دالوند، محمد، کارگر، بهمن، توکلان، علی. (1401). تحلیل عوامل مؤثر بر تخلفات در ساخت و سازهای شهری (مورد: ناحیه 3 شهرداری منطقه 16 کلانشهر تهران). برنامه ریزی و توسعه محیط شهری، 2(6)، 1-16.

9-       رحیمی، محمود، نظریان، اصغر. (1387). عوامل موثر در مدیریت و ساخت مسکن شهری. جغرافیایی سرزمین، 5(شماره 1 (پیاپی 17))، 27-44.

10-       سرور، رحیم، آشتیانی، مجید رضا، اکبری، مجید. (1396)، واکاوی عوامل موثر بر تحقق پذیری مدیریت یکپارچه شهری؛ مطالعه موردی: کلانشهر تهران. جغرافیا ( فصلنامه علمی انجمن جغرافیایی ایران)، 15(52)، 37-52.

11-       طاهریان، نازلی، پارسی، حمیدرضا (1402). بررسی ديناميزم اقتصاد سياسي فضا، ناموزوني كالبدي و اغتشاش بصري در خیابان شهرداری از میدان تجریش تا میدان قدس، مجله منظر، 15(63)، 69-52.

12-       علی‌اکبری، اسماعیل، مرصوصی، نفیسه، اکبری، مجید. (1399). آسیب‌‌‌شناسی فرا روش پژوهش‌‌های زیست‌‌پذیری در مقیاس کلان‌‌شهرهای ایران. جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای 10(35)، 106-85.

13-       کاظمیان، غلامرضا، اصلی پور، حسین، تقی پوراختری، آرش. (1401). پدیدارشناسی تجربه زیسته سازندگان شهر تهران در نظام مدیریت ساخت و ساز شهری. فصلنامه مطالعات شهری، 11(44)، 31-46.

14-       گلمهر، احسان. (1397). بررسی علل و عوامل مؤثر در ساخت و سازهای غیر مجاز (مطالعه موردی شهر قزوین). فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه­ای)، 8(31)، 101-113.

15-       مرصوصی، نفیسه، علی اکبری، اسماعیل، سفاهن، افشین،  بوستان احمدی، وحید. (1400). تحلیل فضایی شاخص‌های کالبدی مسکن با تاکید بر شهر عادل (مطالعه موردی: مناطق 22گانه کلان‌شهر تهران). فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری، 12(45)، 36-21.

16-       مرکز آمار ایران (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن.

17-       یزدانیان کلشتری، مریم (1396). عوامل تاثیر گذار بر کنترل کیفیت نظارت و اجرا در ساخت وساز،پنجمین کنفرانس ملی پژوهش­های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری، تهران.

18-       Barras, R (2009). Building Cycles, Growth & Instability. London: A John Wiley & Sons.

19-       Brenner, N., & Theodore, N. (2002). Cities and the Geographies of “Actually Existing Neoliberalism”. Antipode, 34(3), 349–379.

20-       Chatterjee, R., Atta-ur-Rahman, Tran, T., and Shaw, R. (2016). Urban Food Security in Asia: A Growing Threat. Urban Disasters and Resilience in Asia, pp.161-178.
Douglas, I. (2006). Peri-urban ecosystems and societies: transitional zones and contrasting values. In: McGregor, D, Simon, D, Thompson, D. (Eds.), The Peri-Urban, Interface: Approaches to Sustainable Natural and Human Resource Use. Earth scan, London.

21-       Fekade, W. (2000). Deficits of formal urban land management and informal responses under rapid urban growth: an. international perspective. Habitat Int.

22-       Kapoor, M & Blanc, D. (2008). Measuring risk on investment in informal housing: theory and evidence from Pune, India, regional Science and Urban Economics.

23-       Landeta, J. (2006). Current validity of the Delphi method in social sciences, Technological Forecasting and Social Change, Vol.73, No. 5, pp. 467-482.

24-       Latifi, Gh, Sheikhi, M., and Issa Lou, Sh (2016). Investigation and analysis of urban housing indicators in order to determine the priorities of housing planning (Case study: 22 districts of Tehran), Quarterly Journal of Sustainable Architecture and Urban Planning, Vol 4, No 1, pp. 57-74.

25-       Li, B. S., & Liu, C. N. (2020). Research on Intelligent Recognition of Violation Based on Big Data of Urban Construction. The International Archives of Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, 42, 721-724.

26-       Lorch. R., Laubscher, J., Chan, E., Visscher, H (2018). Building Governance and Climate Change; Regulation and Related Policies. New York: Routledge.

27-       Powell, C. (2003). The Delphi technique: myths and realities, J Adv Nurs, Vol.41, No.4, pp. 376-382.

28-       Wang, X. R. Hui, E. C. Choguill, C. & Jia, S. H. (2015). The new urbanization policy in China: which way for ward? Habitat, 47, 279–284.

29-       Wolf, G., & Mahaffey, N. (2016). Designing Difference: Co- Production of Spaces of Potentiality. Urban Planning, 1(1), 59-67.

30-       World Bank. (1981). World development report 1981. New York City: Oxford University Press.

31-       Xia, C. Yeh, A. G. O. & Zhang, A. (2020). Analyzing spatial relationships between urban land use intensity and urban vitality at street block level: A case study of five Chinese megacities. Landscape and Urban Planning, 193, 103669.