Identifying the Set of Consequences Resulting from Smartening in Urban Areas (Case Study: Qom City)
saeed mohammadishafi
1
(
Department of Geography and Urban Planning, Yadegar-e-Imam Khomeini (RAH) Shahre Rey Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
)
simin armaqan
2
(
Department of Geography and Rural Planning, Yadegar-e-Imam khomeini(RAH) Shahre Rey Branch, Islamic Azad University ,Tehran, Iran
)
Bahram Azad Bakht
3
(
Department of Geography, Yadegar-e-Imam Khomeini (RAH) Shahre Rey Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
)
Keywords: development, Smart city, consequences of smartening, Qom city,
Abstract :
Ever since the concept of smart city entered the literature of urban planning and planning, many cities in the world have been able to move their cities towards smartness in different dimensions by using modern technologies and benefit from the benefits of smart city planning. Therefore, the aim of the current research is to Identifying the set of consequences resulting from Smartening in urban areas (case study: Qom city). This research, in terms of its purpose, is a part of applied and fundamental research and has an analytical-explanatory nature, and in terms of method, it was included in the group of quantitative and qualitative research. In this research, managers and specialists of Qom city were selected as the statistical population, and based on targeted sampling, 30 people were selected as the sample population. Expert choice software and grounded theory method were used to analyze the data. The results of the grand theory method of the consequences of smartening in the city of Qom in the form of 53 concepts, 13 semantic units and 7 categories (smartening in the business space and urban organizations, sustainable development, promotion of innovation culture, smart transportation development, smart growth in worn-out fabrics and informal settlements, social justice and improving the quality of life) were identified, Based on the opinion of the experts and using the Expert choice software, sustainable development with a weight of 0.213 is the most important among the consequences.Based on the opinion of the experts and using the Expert choice software, sustainable development with a weight of 0.213 is the most important among the consequences.
_||_
Journal Research and Urban Planning ISSN (Print): 2228-5229 - ISSN (Online): 2476-3845
|
|
Research Paper
Identifying the Set of Consequences Resulting from Smartening
in Urban Areas (Case Study: Qom City)
Abstract Ever since the concept of smart city entered the literature of urban planning and planning, many cities in the world have been able to move their cities towards smartness in different dimensions by using modern technologies and benefit from the benefits of smart city planning. The aim of the current research is to Identifying the set of consequences resulting from Smartening in urban areas (case study: Qom city). This research, in terms of its purpose, is a part of applied and fundamental research and has an analytical-explanatory nature, and in terms of method, it was included in the group of quantitative and qualitative research. In this research, managers and specialists of Qom city were selected as the statistical population, and based on targeted sampling, 30 people were selected as the sample population. Expert choice software and grounded theory method were used to analyze the data. The results of the grand theory method of the consequences of smartening in the city of Qom in the form of 53 concepts, 13 semantic units and 7 categories (smartening in the business space and urban organizations, sustainable development, promotion of innovation culture, smart transportation development, smart growth in worn-out fabrics and informal settlements, social justice and improving the quality of life) were identified, Based on the opinion of the experts and using the Expert choice software, sustainable development with a weight of 0.213 is the most important among the consequences.
|
Received Accepted: PP:
Keywords: Smart city, consequences of smartening, development, Qom city |
Use your device to scan and read the article online
|
Citation:
DOI:
|
Extended Abstract
Introduction
Ever since the concept of smart city entered the literature of urban planning and planning, many cities in the world have been able to move their cities towards smartness in different dimensions by using modern technologies and benefit from the benefits of smart city planning. These technologies gradually entered other societies, including the cities of the third world countries, and were able to greatly facilitate the process of smartening for managers and urban planners in these countries. Therefore, the aim of the current research is to Identifying the set of consequences resulting from Smartening in urban areas using the grounded theory method (case study: Qom city)
Methodology
This research, in terms of its purpose, is a part of applied and fundamental research and has an analytical-explanatory nature, and in terms of method, it was included in the group of quantitative and qualitative research. In this research, managers and specialists of Qom city were selected as the statistical population, and based on targeted sampling, 30 people were selected as the sample population. Expert choice software and grounded theory method were used to analyze the data.
Results and discussion
The results of the grand theory method of the consequences of smartening in the city of Qom in the form of 53 concepts, 13 semantic units and 7 categories (smartening in the business space and urban organizations, sustainable development, promotion of innovation culture, smart transportation development, smart growth in worn-out fabrics and informal settlements, social justice and improving the quality of life) were identified, Based on the opinion of the experts and using the Expert choice software, sustainable development with a weight of 0.213 is the most important among the consequences.
Conclusion
This overall research shows that the consequences of Smartening in the city of Qom not only lead to economic profitability and quality of urban life, but also provide the basis for sustainable urban development.
مقاله پژوهشی
شناسایی مجموعه پیامدهای حاصل از هوشمندسازی در مناطق شهری
(مورد مطالعه: شهر قم)
.
چکیده از زمانی که مفهوم شهر هوشمند وارد ادبیات شهرسازی و برنامهریزی شهری شد تاکنون بسیاری از شهرهای دنیا با بهکارگیری فناوریهای بهروز و نوین توانستهاند شهرهای خود را در ابعاد مختلف به سمت هوشمندسازی پیش ببرند و از فواید شهرسازی هوشمند بهرهمند شوند. هدف پژوهش حاضر، شناسایی مجموعه پیامدهای حاصل از هوشمندسازی در مناطق شهری (مورد مطالعه: شهر قم)، میباشد. این پژوهش، از نظر هدف، جزء پژوهشهای کاربردی و بنیادی و دارای ماهیتی تحلیلی - تبیینی، همچنین از نظر روش، در گروه پژوهشهای کمی و کیفی قرار گرفت. در این پژوهش مدیران و متخصصان شهر قم به عنوان جامعه آماری انتخاب شدند، و بر اساس نمونهگیری هدفمند تعداد 30 نفر به عنوان جامعه نمونه انتخاب شد. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار Expert Choice و روش تئوری زمینهای استفاده شد. نتایج روش تئوری زمینهای پیامدهای حاصل از هوشمندسازی در شهر قم در قالب، 53 مفهوم، 13 واحد معنایی و 7 مقوله (هوشمندسازی در فضای کسب و کار و سازمانهای شهری، توسعه پایدار، ارتقاء فرهنگ نوآوری، توسعه حمل و نقل هوشمند، رشد هوشمند در بافتهای فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی، عدالت اجتماعی و ارتقاء کیفیت زندگی) شناسایی شد، که بر اساس دیدگاه متخصصان و با استفاده از نرمافزار Expert choice، از بین پیامدهای مطرح شده، توسعه پایدار با مقدار وزن 213/0 بیشترین میزان اهمیت را به خود اختصاص است.
|
تاریخ دریافت: تاریخ پذیرش: شماره صفحات:
واژههای کلیدی: شهر هوشمند، پیامدهای هوشمندسازی، توسعه، شهر قم.
|
از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید
|
استناد:
DOI:
مقدمه:
امروزه افزایش سریع جمعیت شهرها باعث ظهور ویژگیها و شرایط جدید در ساختار و عمکرد شهرها شده است(Achmad, 2015: 237)، به عبارت ديگر تجمع انبوه عظيمي از ساکنان منجر به آشفتگي و بينظمي شده و شرايطي را به وجود آورده که نه تنها تعادل شهرها را به سقوط کشانده، بلکه دستيابي به پايداري را با روشهاي کنوني اداره و توسعه شهري ناممکن ساخته است(Pourahmad et al, 2018). به عبارتی این مشکلات فراتر از ظرفیتها و قابلیتهای شهرها است. بنابراین همواره آنها از پیامدهای نامطلوب رنج میبرند(Pourahmad et al, 2019). در نتیجه برنامهریزان شهری در سراسر جهان میکوشند تا با نگاهی یکپارچه به تمامی ابعاد شهرنشینی، مدلهایی را برای توسعه شهرهای قرن 21 به منظور پاسخگویی به خواستهها و انتظارات جدید دنیای امروز توسعه دهند. یکی از مفاهیم جدید جهت مقابله با چالشهای کنونی شهرها در عرصه برنامهریزی شهری، توسعه شهر هوشمند است که در طول سالهای اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده است(Nam & Pardo, 2011: 282). شهر هوشمند به عنوان محور تحول و توسعه هزاره مطرح شده و به معنای گشایش مفاهیمی نو در برنامهریزی شهری است که قابلیتهای جهان واقعی و مجازی را برای حل مشکلات شهری با هم ترکیب میکند(Pourahmad et al, 2018). شهر هوشمند شهری است نوآور با توسعه پایدار اقتصادی، زندگی باکیفیت و مجهز به زیرساختهای مدرن که در آن فرآیندهای خدماتی، اقتصادی، اجتماعی و حاکمیتی، به صورت دقیق، سریع و آسان انجام خواهند شد(Zakerian et al, 2022: 69).
ايدهي ايجاد شهرهاي هوشمند که بحث جديدي در برنامهريزي شهري است، در چند اخير مطرح شده و مؤلفههاي آن به طورِ کامل مورد تعريف و شناسايي قرار نگرفته است(Roostaei et al, 2018: 197). اصطلاح شهر هوشمند و ریشه آن را باید از جنبش رشد هوشمند که در اواخر دهۀ 1980 و اوایل 1990 به وجود آمد و از سیاستهای جدید برنامهریزی شهری حمایت میکرد، پیگیری کرد(Harrison & Donnelly, 2011). اصطلاح شهر هوشمند برای اولین بار در مورد بریزبن استرالیا و بلکسبرگ در ایالات متحده امریکا به کار گرفته شد، جایی که فناوری اطلاعات و ارتباطات از مشارکت اجتماعی، کاهش شکاف دیجیتال و دسترسی به خدمات و اطلاعات پشتیبانی میکرد(Alvarez et al, 2009). شهرهای هوشمند به عنوان ابزاری برای تجسم بافت شهری ظاهر شدند. آنها بعد از دهۀ 90 با روندی آرام اما از اوایل سال 2000 به بعد به سرعت تکامل پیدا کردند(Habitat, 2015). این اصطلاح دوباره در میانۀ سالهای نخستین 2000 از طریق بعضی از شرکتهای فناوری مثل ای بی ام، سیکو و زمینس به منظور ادغام سیستم های اطلاعاتی و خدمات و زیرساختهای شهری مورد توجه جدی قرار گرفت(Pourahmad et al, 2018). مؤسسه کالیفرنیا برای جوامع هوشمند جزء اولین مؤسساتی بود که بر چگونگی هوشمندسازی جوامع و چگونگی طراحی شهرها بر پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات تمرکز کرد(Alawadhi et al, 2012: 44). بسیاری از شهرهای عمده جهان مانند سئول، نیویورک، توکیو، شیکاگو، آمستردام، قاهره، دوبی و کوچی پروژه شهر هوشمند را آغاز کردند(Rashki & Arabanani, 2020: 779).
بررسی وضعیت ایران همزمان با فرایند جهانی شدن، گسترش تکنولوژی و مهاجرت به شهرها و غیره باعث شد تا موضوع شهر هوشمند، در ایران نیز مطرح گردد و در مباحث آکادمیکی، حکومتی و اجتماعی در کانون توجه قرار گیرد، لذا توجه به طراحی و سازماندهی این مسئله در ابعاد مختلف و طی سالهای اخیر نقل محافل علمی و اجرایی بوده است اما آنچه در این زمینه و در طراحی شهر هوشمند در ایران بایستی مد نظر قرار گیرد توجه به موقعیت جغرافیایی ایران و تنوع اقلیمی و زیستی موجود در این کشور است. از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺮﺷﻤﺮده، ﺷﻬﺮ قم اﺳﺖ. شهر قم به عنوان هفتمین شهر پرجمعیت ایران، در طی دهه های اخیر رشده بسیاری کرده است. این روند متاثر از رشد جمعیت و ورود مهاجران منجر به ساخت و سازهای بدون برنامه و تغییرات زیاد در ساختار فضایی کالبدی شهر و گسترش آن در زمینها کشاورزی و پیرامونی اطراف و نتیجه آن آسیبهای اجتماعی اقتصادی و پیامدهای نامطلوب زیست محیطی شده است که با توجه به روند توسعه شهر قم یافتن الگویی مناسب در جهت رشد و توسعه کالبد شهر در راستای هوشمندسازی شهر ضروری است. همچنین چالشهای متعددي حركت بهسوی شهر هوشمند را در شهر قم به الزامي جدي بدل كرده است.
افزایش روند شهرنشینی: شهر قم بهعنوان هفتمین قطب جمعیتی کشور ایران با دارا بودن جاذبههای طبیعی، صنعتی، اقتصادی و توریستی (زیارتی) در طی دهههای اخیر رشد بسیاری کرده است. شهر قم که در حال حاضر به عنوان یکي از کلانشهرهای بزرگ کشور مطرح می باشد. در طول سالیان گذشته شاهد سیل گسترده مهاجران، گسترش سریع فیزیکی و بروز معضلات مختلف مواجه بوده که زمینه مطالعه در ارتباط با رويكرد شهر هوشمند را بیان می دارد. موقعیت ارتباطی این شهر به علت قرارگیری در مرکز و در محدوده فلات مرکزی ایران می باشد که موجب شده تا شهر قم به عنوان مرکز ثقل جغرافیای ایران مطرح و به ویژه از دوران انقلاب اسلامی شاهد سیل مهاجران از نقاط مختلف کشور باشد که باعث افزایش شدید و سریع جمعیت شهری شده است.
كاهش منابع در دسترس هر يک از شهرنشينان، افزايش ترافيک شهري و... از مواردي هستند كه با افزايش نرخ شهرنشيني كيفيت زندگي افراد را دچار تنزل میکنند. وجود ساختاري كه ميزان مصرف منابع توسط شهرنشينان را با حفظ و حتي ارتقاي كيفيت زندگي افراد، بهينه نمايد، از مهمترین اهداف پیادهسازی شهرهاي هوشمند محسوب میشود.
نگرانیهای زیستمحیطی از جمله خشکسالی: با توجه به اینکه بحران کمآبی و خشکسالی در استان قم و شهر قم جدي و خطرناك است. بهگونهای که اين استان در 20 سال آينده (امروز) با مشكل جدي آب و كمبود آب مواجه خواهد بود. و اگر این مشکل برطرف نشود مردم و جمعيت اين شهر بايد به شهرها و استانهاي ديگر كوچ كنند و آواره شوند. یکی از مؤلفههای بسیار مهم در شهرهای هوشمند مدیریت آب یا به عبارتی آب هوشمند است. افزایش جمعیت شهرها منجر به افزایش مصرف آب میشود و این امری بدیهی و غیرقابلاجتناب است. با افزایش مصرف آب در شهرها اصطلاح سیستم آب هوشمند بیشازپیش و با هدف ایجاد زیربناهای لازم جهت جلوگیری از هدر رفتگی آب و مصرف صحیح آن استفاده میشود.
به صورت کلی آنچه ضرورت این موضوع را نشان میدهد این است که یکی از مفاهیم جدید جهت مقابله با چالشهای کنونی شهرها در عرصه برنامهریزی شهری، شهر هوشمند است که در طول سالهای اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده است. عدم وجود درك صحيحي از فضاي شهر و مسايل و معضلات مربوط به آن، مشكلات اجتماعي و فرهنگي شهر قم، ترافيک، رشد سريع شهرنشيني، حاشيه نشيني گسترده، بيكاري پنهان، پيدايش دوگانگي شبكههاي اجتماعي مهاجرين در شهرها، كمبود زيرساختهاي آموزشي و بهداشتي از يک طرف و مزايايي همچون، كاهش هزينههاي تردد شهري، افزايش سرمايه گذاري در نتيجه گسترش ارتباطات جهاني، صرفه جويي در مصرف منابع و توزيع عادلانه امكانات و خدمات شهري، كاهش زمان اتلاف شده شهروندان در ترافيک، عرضه خدمات بهتر، افزايش اشتغال، افزايش رفاه عمومي و ارتقاي شاخصهاي فرهنگي، آموزشي، بهداشتي و... از طرفي ديگر، نه تنها ضرورت بكارگيري راهبرد شهر هوشمند را در شهر قم به وجود آورده است بلكه به تبع آن باعث شده كه برنامه ريزي شهري و طرحهاي شهري براي ايجاد »شهر هوشمند قم «در راستاي برنامههاي كلان توسعه و كاربرد دانشهاي نوين قرارگيرد.
بنابراین هدف از پژوهش حاضر، شناسایی مجموعه پیامدهای حاصل از هوشمندسازی در مناطق شهری با استفاده از روش تئوری زمینهای (مورد مطالعه: شهر قم)، میباشد. در این راستا پژوهش حاضر به دنبال پاسخگوی به سوال ذیل میباشد: پیامدهایی که از هوشمندسازی شهر قم حاصل میشود، کدامند؟ و کدام یک بیشترین میزان اهمیت را به خود اختصاص داده است؟
پیشینه و مبانی نظری تحقیق:
امروزه تاثیر فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی در هیچ یک از جنبههای زندگی بشر قابل کتمان نیست. از آغاز هزاره سوم تاکنون همگرایی فناوریهای نانو، زیستفناوری، اطلاعات و ارتباطات و علوم شناختی در قالب حوزهای واحد به نام NBIC1 و استفاده از آن در مدیریت شهری و هوشمندسازی شهرهای از پیش موجود یا طراحی هوشمند شهرهای نو پدید روند رو به رشدی داشته است. اقتصاد هوشمند، حمل و نقل هوشمند، محیط زیست هوشمند، شهروندان هوشمند، سبک زندگی هوشمند و مدیریت اداری هوشمند از جمله موارد مورد نیاز در یک شهر هوشمند می باشند(Sharifzadeh et al, 2021: 203). اصطلاح شهر هوشمند، مفهومی فازی میباشد که در آن از ادبیات گوناگون به صورت یکسان استفاده نمیگردد(Tranos & Gertner, 2012: 44). در حقیقت، اصطلاحات مشابهی مانند شهرهای هوشمند، شهرهای مجازی، شهرهای دانش بنیان، شهرهای دیجیتالی یا شهرهای اطلاعاتی ظهور کرده و بر سردرگمی مفهومی آن افزودهاند(قنبری، 1396: 14).
شهر هوشمند به شهری گفته میشود که شهروندان را درگیر خود کند و زیرساختهایش را به طریق الکترونیکی وصل نماید. شهر هوشمند قابلیت ادغام چندین راه حل فناوری برای مدیریت داراییهای شهر (مانند سیستمهای اطلاعاتی دولتمحلی، مدارس، کتابخانهها، سیستمهای حمل و نقل، بیمارستانها، نیروگاه های برق، اجرای قانون، سایر خدمات اجتماعی و غیره) را دارد. هدف از ساختن یک شهر هوشمند ارتقا کیفیت زندگی با استفاده از فناوری در جهت افزایش کارایی خدمات و تأمین نیازهای ساکنان میباشد(Poslad et al, 2015: 13071). هوشمندسازی شهر به ارتقا سطح زندگی شهری از نظر اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی کمک مینماید. شهر هوشمند جهت بهبود مزیت رقابتی شهرها، افزون شدن پایداری و دوام شهروندان باهوش در دنیای واقعی بوجود آمده است. در یک تعریف مشهور آمده است که یک شهر هوشمند زیرساخت های فیزیکی، اجتماعی، تجاری و فناوری اطلاعات را به منظور افزایش هوش شهر بهم وصل مینماید(Bhagya Nathali Silvaa & Kijun, 2018: 698). قابلیت فناوریهای جدید برای ارائه ابزارهای تاثیرگذار برای توسعه شهرهای قرن حاضر، شهرهای هوشمند را به مفهوم بسیار جذابی برای مدیران و برنامهریزان تبدیل کرده است. در نتیجه، از مدل شهر هوشمند به عنوان ابزاری برای مدیریت چالشهای شهری و زیستمحیطی استفاده شده است. امروزه ایده ایجاد شهرهای هوشمند به یک جنبش جهانی مبدل گشته است که ما را قادر میسازد از منابع موجود شهری بهتر استفاده کنیم؛ همچنین تصمیمگیرندگان را توانمند میکند تا از منابع برای تخصیص دقیق و بهتر منابع استفاده کنند. جهش به سوی شهرهای هوشمند در سطح سیاستهای ملی و شهری در حال انجام میباشد و صدها طرح شهری در سراسر جهان موجود است که تعداد زیادی از افراد از آنها استفاده میکنند و منابع اصلی به آنها اختصاص مییابد. تعدادی از این پروژهها ابعادی فراتر از فناوری را شامل میشوند(Mahdizadeh, 2019: 39). شهر هوشمند یک سیستم، ساختار و سازمان فضایی-ساختمانی ساخته شده توسط بشر است که در آن فناوری اطلاعات و ارتباطات هویت اجتماعی، یکپارچگی و وحدت آن را معنیدار میکند. توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات فرصت های جدیدی را برای بهبود فرایندهای برنامهریزی و استفاده مطلوبتر از منابع فراهم کرده است(Khodadadi, 2018: 50). شهر هوشمند شهری است که تمام زیرساختهای مهم را کنترل، یکپارچه و بهینه میکند و منابع را برای شهروندان خود بهینه مینماید(Nastaran & Pirani, 2019: 151).
در خصوص شهر هوشمند دیدگاههای زیادی وجود دارد که در ذیل به تعدادی اشاره خواهد شد. از دیدگاه دیدگاه آلبرت، جوامع هوشمند بر اساس اطلاعات بزرگراهها، شبکههای پهن باندها به خانهها، شرکتها، مدارس و کتابخانه ها متصل و برنامههایی که به اجازه اشتراک گذاشتن و تبادل اطلاعات ساخته شده میشود و دارای چهار عنصر اصلی هستند در سال (2002)، کومنینوس پیشنهاد میکند که شهرهای هوشمند بایستی به عنوان محیط های یادگیری و نوآوری در سطوح کالبدی و مجازی در نظر گرفته شوند. گیفینجر و همکاران معتقدند که شهر هوشمند، شهری با عملکرد عالی و دارا بودن رویکردی آینده نگراست و در رابطه با اقتصاد، مردم، زمامداری، تحرکپذیری، محیط زیست و زندگی شهروندان با تمرکز بر ترکیب هوشمندی، مشارکت و فعالیت شهروندانی خودکفا، آگاه و مستقل عمل مینماید(Moulaii, 2016: 80). هریسون و همکاران (2010)، بر این باورند که شهر هوشمند؛ شهری تجهیز شده، به هم پیوسته، یکپارچه و با هوش است (Berntzen and Rohde Johannessen, 2016: 299).
محققان در پژوهشهای موجود، از جنبههای مختلفی از شهر هوشمند پرداختهاند. که در جدول (1)، به تعدادی اشاره شد.
جدول (1): مطالعات انجام شده در حیطه شهر هوشمند
مرجع | خلاصه نتایج | عنوان |
[Restu & Gatot, 2019]
| اندونزی یکی از کشورهایی است که به سمت توسعه شهرهای هوشمند پایدار حرکت می کند. با این حال، قبل از اینکه دولت بتواند یک پروژه شهری هوشمند را شروع کند، آنها باید آمادگی هر شهر هدف را ارزیابی کنند. | مجموعه دادهها در مورد توسعه پایدار شهر هوشمند در اندونزی |
[Esmaeilzadeh et al, 2019]
| هوشمندی و پایداری شهری رابطه همبستگی مستقیمی دارند. همچنین براساس نتایج تحلیل رگرسیونی، سه عامل تحرک هوشمند، مردم هوشمند و زندگی هوشمند از مهمترین عوامل مؤثر بر پایداری به شمار می آیند. زندگی هوشمند تأثیرگذارترین و مهمترین عامل تبیین پایداری است و پس از آن به ترتیب تحرک هوشمند و مردم هوشمند قرار دارند. | هوشمند سازی، رویکردی در تحقق توسعه پایدار مطالعه موردی منطقه ۶ تهران |
[Alvandi & Shams, 2021]
| شهر تویسرکان از آمادگی لازم جهت استقرار رشد هوشمند شهری برخوردار نمیباشد و با وجود وضعیت نامناسب زیرساختهای رشد هوشمند شهری در شهر، هیچ یک از فرایندهای رشد هوشمند شهری در شهر از وضعیت مناسبی برخوردار نیست. | تحلیلی بر الزامات و بایستههای رشد هوشمند شهری (مطالعه موردی: شهر تویسرکان) |
[Mohammadi et al, 2021]
| نتایج تحلیل اثرهای متقابل معیارها نشاندهندة پراکنش نامنظم معیارها در پلان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری است. تحلیل نشان داد که متغیرها در بخش تأثیرگذاری و تأثیرپذیری متوسط دارای تراکم زیادی است و سیستم مورد مطالعه دارای ناپایداری است. | سنجش تأثیرپذیری شهر از نماگرهای شهر هوشمند (مطالعۀ موردی: شهر زنجان) |
[Karkeabadi & Moslemi, 2020]
| ناحیه دو با میانگین امتیاز 634/0 در رتبه اول از لحاظ شاخص های رشد هوشمند قرار دارد و ناحیه یک شهر گرگان با امتیاز 591/0، در رتبه دوم قرار گرفته است. | تحلیل شاخص های رشد هوشمند شهری با مدل های تصمیم گیری چند معیاره (مورد مطالعه: شهر گرگان) |
[Rahnama et al, 2020]
| شاخص تحرک و پویایی هوشمند با وزن 346/0 بیشترین اهمیت و شاخص شهروند هوشمند با وزن 0108/0کمترین اهمیت را در بین شاخصهای شهر هوشمند دارد. همچنین، نتایج نشان داد مناطق سه و دو مطلوبترین شرایط و منطقة یک و پنج نامطلوبترین شرایط را از نظر شاخصهای شهر هوشمند دارا هستند. | بررسی سنجش و ارزیابی شاخص های شهر هوشمند در کلانشهر اهواز |
[Ying Tan & Araz, 2020]
| بررسی نشان داد که فناوری در شهرهای هوشمند در کشورهای در حال توسعه تنها زمانی قابل تحقق است که اصلاحات اقتصادی اجتماعی، انسانی، قانونی و نظارتی همزمان انجام شود. | بررسی مدیریت شهری هوشمند در کشورهای در حال توسعه: مروری بر ادبیات |
[Samih, 2020]
| چندین محقق تلاش کردهاند تا شهرهای هوشمند را تعریف و مشخص کنند و سپس فرصتها و چالشها را در ایجاد شهرهای هوشمند شناسایی کنند. این مقاله کوتاه همچنین بیانگر حرکت مداوم اینترنت اشیا و ارتباط آن با شهرهای هوشمند است. | شهر هوشمند و اینترنت اشیا |
[Grzegorz et al, 2021]
| تغییر سازمانی در واقع از نظر حاکمیت مشارکتی، دیجیتالی کردن در ارائه خدمات، پرداختن به نیازهای اجتماعی و ارتباط برنامههای SC با اهداف توسعه شهری گستردهتر صورتگرفته است. | بررسی استراتژیهای شهر هوشمند و سیاستهای توسعه شهری جدید در لهستان |
بررسی منابع مطالعاتی موجود نشان میدهد که پیشینه مطالعاتی داخلی در رابطه با شهر هوشمند بسیار محدود است و شهر هوشمند در ایران مقولهای کاملاً نوپا محسوب میشود. مطالعه خاصه با راهبرد این پژوهش انجام نشده است و با توجه به رشد روز افزون جوامع شهرنشینی و گسترش شهرهای هوشمند در جهان این پژوهش به شناسایی مجموعه پیامدهای حاصل از هوشمندسازی در شهر قم است که این سبک از مطالعه با ترکیب بديع خود می تواند زمینه برای برنامهریزی و طراحی شهر هوشمند در ایران را فراهم کند.
مواد و روش تحقیق:
پژوهش حاضر، از نظر هدف، کاربردی و بنیادی و دارای ماهیت تحلیلی-تفسیری و از نظر روش، در گروه پژوهشهای کیفی و کمی قرار دارد. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز از روش تئوری زمینهای و نرم افزار Expert Choice استفاده شد.
در این پژوهش نمونهگیری در بخش کمی و کیفی پژوهش تا مرحله اشباع (کفایت) نظری پیش رفت؛ نمونهگیری از نوع غیراحتمالی به صورت نمونهگیری هدفمند بود. در مجموع 20 مصاحبه عمیق صورت گرفت. در بخش کیفی پژوهش مصاحبهها (بین 60 تا 90 دقیقه) ضبط و یادداشت گردید. فرایند تحلیل اطلاعات در چند بخش انجام شد. در بخش کیفی با استفاده از روش تئوری زمینهای به شناسایی مجموعه پیامدهای حاصل از هوشمندسازی در شهر قم پرداخته شد و در بخش کمی نیز با استفاده از نرم افزار Expert Choice به رتبهبندی و اهمیت هر یک از مقولههای کلیدی پرداخته شد.
در بخش کیفی پژوهش از رویکرد سیستماتیک اشتروس و کوربین برای تئوری زمینهای استفاده شد. از آنجا که تئوری زمینهای، مبتنی بر روشی کاملا استقرایی بود؛ لذا پژوهشگر بجای آزمودن نظریههای موجود، خود به تدوین یک نظریه میپردازد. بنابراین، متغیرهای مورد بررسی بر اساس چارچوب نظری و بر اساس مقولهها شناسایی و اکتشاف شد. نظریه برخاسته از دادهها (مبتنی بر زمینه) یکی از روشهای شناخته شده پژوهش کیفی بود که برای نخستین بار توسط گلیزر و اشتراوس (1967) بنیان نهاده شد. معمولاً پژوهشگرانی به این روش روی آوردند که موضوع مورد مطالعه آنها در مطالعات قبلی مورد غفلت قرار گرفته یا به طور سطحی به آن توجه نشد. تحلیل دادهها در این روش، با استفاده از سیستم کدگذاری باز (شناسایی مقولهها)، کدگذاری محوری (پروردن مقولهها) و کدگذاری انتخابی یا گزینشی (انتخاب نهایی مقولهها) انجام شد(Esfandiari & Imankhan, 2019). مراحل اجرای تئوری داده بنیاد به شرح ذیل بود: مرور بازنگری: برای جلوگیری از داوری شخصی در هنگام ترتیب دادهها، مصاحبههای ضبط شده، یادداشتهای شخصی که در طی تحقیق توسط پژوهشگر انجام میشد، جمعآوری و مورد بازنگری و اصلاح قرار داده شد.
ﺷﻬﺮ ﻗﻢ، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﮐﺰ اﺳﺘﺎن و ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻗﻢ، ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد. شهر قم در حدود 130 کیلومتری جنوب مرکز سیاسی کشور، تهران و 270 کیلومتری شمال غربی اصفهان و یکی از هفت کلانشهر کشور است. همچنین در شعاع حدود 80 تا 100 کیلومتری آن شهرهای مهمی همچون ساوه، کاشان و اراک قرار دارند. شهر قم یکی از گرههای ارتباطی کشور محسوب شده و راههای مواصلاتی شمال به جنوب، جنوب غرب، جنوب شرق و غرب کشور، خط آهن شمال به جنوب از آن میگذرد. این شهر از شمال به استان تهران، از غرب به استان مرکزی، از جنوب به استان اصفهان و از شرق به استان سمنان محدود میشود. در شرق شهر قم دشت کویر و دریاچه نمک و در غرب آن ارتفاعات زاگرس و جنوب آن رشته کوههای منفرد مرکزی قرار دارند. محدوده خدماتی شهر قم با مساحت 1749079 دارای 8 منطقه و 26 ناحیه شهری تقسیم شده است(Statistical yearbook of Qom governorate, 1400).
شکل 1- موقعیت استان قم، شهرستان و شهر قم، (Source: Authors, 2021)
بحث و ارائه یافتهها:
یافتههای توصیفی
در ابتدا، خلاصهای از اطلاعات جمعیتشناختی (جنسیت، سن، سطح تحصیلات، رشته تحصیلی، شغل) ارائه شد. در این راستا، از میان 20 نفر متخصص در حوزه مطالعات شهری، 16 نفر مرد و 4 نفر زن بودند. دامنه سنی آنها نیز از 35 سال تا 65 سال و میانگین سنی نیز 45 سال بود. رشته تحصیلات همه 20 نفر (برنامهریزی شهری دو مدیریت فناوری اطلاعات) میباشد. از میان 20 مشارکت کننده، 11 نفر از مشارتکنندگان اساتید دانشگاه (قم)، 9 نفر از متخصصان در سازمانهای شهری از جمله: شهرداری، استانداری میباشند. همچنین قریب به اتفاق پاسخگویان (80 درصد)، دارای مدرک دکتری بودند.
یافتههای استنباطی
بررسی مجموعه پیامدهای حاصل از هوشمندسازی شهر قم و میزان اهمیت هر یک از پیامدها مطرح شده
ابتدا به بررسی مجموعه مجموعه پیامدهای حاصل از هوشمندسازی شهر قم و در ادامه به بررسی میزان اهمیت هر یک از پیامدها را پرداخته شد. برای رسیدن به پاسخ مورد نظر در بخش اول از رویکرد کیفی و در بخش دوم از رویکرد کمی استفاده شد. در بخش رویکرد کیفی از تئوری زمینهای، و در بخش رویکرد کمی از نرمافزار Expert Choice استفاده شد. مطابق نتایج در جدول (2)، (53)، مفهوم از متون مصاحبه (کدگذاری باز) از سوی متخصصان استخراج شد.
جدول 2- مفهومسازی دادههای حاصل از پژوهش (کدگذاری باز)
ردیف | مفاهیم (کدگذاری باز) | ردیف | مفاهیم (کدگذاری باز) |
1 | صرفهجویی در زمان | 26 | حفظ محیط و اکوسیستمهای طبیعی |
2 | صرفهجویی در منابع | 27 | کاهش آلودگی |
3 | صرفهجویی در انرژی | 28 | کنترل هوشمندانه کالبدی و کیفی توسعه شهر |
4 | کاهش مصرف اراضی شهری | 29 | توسعه همه جانبه (اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی) |
5 | صرفه اقتصادی در شهر | 30 | افزایش درآمد در حومهها و سکونتگاههای غیررسمی |
6 | تنوع و سرزندگی در تمامی محلات شهری | 31 | افزایش قیمت منازل سکونتگاههای غیررسمی و حومهها |
7 | خدماترسانی با سرعت بیشتر برای تمامی مناطق از جمله سکونتگاههای غیررسمی قم | 32 | افزایش جمعیت در سکونتگاههای غیررسمی و حومهها |
8 | خدمات رسانی با دقت بیشتر برای تمامی مناطق از جمله سکونتگاههای غیررسمی قم | 33 | کاهش هزینههای خدمات عمومی |
34 | کاهش زمانهای تلف شده | ||
35 | پردازش و توزیع اطلاعات مربوط به کالا و مسافر | ||
36 | کاهش هزینه جابجایی مردم | ||
9 | دسترسی به اطلاعات برای همه شهروندان | 37 | کاهش خسارتهای مادی و معنوی ناشی از تصادف |
10 | توزیع متناسب خدمات و کالا بین محلات شهری قم | 38 | کاهش مشکلات نظارت و مدیریت حمل و نقل |
11 | رونق مشاغل محلی | 39 | ارتقای امنیت ساکنین محلات شهر قم |
12 | ایجاد فرصتهای شغلی و بالا بردن درآمد ساکنین | 40 | ارتقای رضایتمندی سکونتی در ساکنان |
13 | تقویت بنیه اقتصادی بافت از طریق ایجاد فضاهای شهری جذاب و درآمدزا | 41 | بهبود و ارتقای تصویر ذهنی مردم از محلهها |
14 | توانمندسازی بازارهای جدید قم برای اطلاعات و خدمات شهری | 42 | بستر سازی جهت تحقق اقتصاد هوشمند شهری و درآمدزایی پایدار شهرداریها از طریق ایجاد زیرساختها |
15 | هم آفرینی خدمات و ارزش جدید به کمک دادههای شهری از سوی شهروندان، بنگاههای کوچک و متوسط و کارآفرینان اجتماعی | 43 | ظرفیتسازی جهت مشارکت و همکاری بخش خصوصی، تعاونیها و تولید کنندگان با شهرداریها در حوزه توسعه کسب و کار الکترونیک |
16 | ارایه خدمات بهبود یافته و یکپارچه | 44 | کمک به شبکهسازی بنگاههای نوپا، کوچک و متوسط |
17 | توانایی ایجاد سریع تغییرات گسترده شهری | 45 | افزایش مشارکت بخش خصوصی در ارائه خدمات دولتی دیجیتال به شهروندان و کسب و کارها |
18 | ایجاد بسترهای انسانی متخصص در حوزه هوشمندسازی شهر قم | 46 | افزایش همگرایی در سیاستها، قوانین، مقررات و اقدامات مرتبط با تحول الکترونیک حوزه شهرداریها و سازمانهای شهری |
19 | افزایش برگزاری دورههای کاربردی و تخصصی و تهیه محتوای آموزشی در حوزه هوشمندسازی فعالیتها و خدمات با تمرکز بر نیازهای دانشی و مهارتی نیروی انسانی شهرداری و سازمانها | 47 | افزایش مشارکت سازمانهای مردم نهاد برای ارتقاء تعاملات الکترونیک میان دولت و مردم |
20 | طراحی مناسب خیابان، معابر و پیادهروها | 48 | آرامسازی محلات از حضور خودرو |
21 | طراحی فضاهای عمومی متنوع | 49 | طراحی مناسب خیابان، معابر و پیادهروها |
22 | افزایش سرزندگی و ایمنی فضاهای عمومی | 50 | طراحی فضاهای عمومی متنوع |
23 | توجه به بافت شهر در توسعههای آتی | 51 | افزایش سرزندگی و ایمنی فضاهای عمومی |
24 | افزایش دسترسی و خوانایی محلهها | 52 | توجه به بافت شهر در توسعههای آتی |
25 | توسعه کالبدی متناسب با فرهنگ جامعه | 53 | بهبود و اصلاح زیرساختهای موجود در شهر |
(Source: Research Findings, 1400)
جدول 3- واحدهای معنایی استخراج شده از مصاحبهها
ردیف | واحد معنایی | شاهد مثال | ردیف | واحد معنایی | شاهد مثال |
1 |
تحول در نگرش به صرفهجویی منابع | صرفهجویی در زمان |
8 |
رعایت اصول توسعه پایدار | حفظ محیط و اکوسیستمهای طبیعی |
صرفهجویی در منابع | کاهش آلودگی | ||||
صرفهجویی در انرژی | کنترل هوشمندانه کالبدی و کیفی توسعه شهر | ||||
کاهش مصرف اراضی شهری | توسعه همه جانبه (اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی) | ||||
صرفه اقتصادی در شهر |
9 | بهبود وضعیت اقتصادی مناطق آسیب دیده | افزایش درآمد در حومهها و سکونتگاههای غیررسمی | ||
2 |
عدالت اجتماعی | تنوع و سرزندگی در تمامی محلات شهری | افزایش قیمت منازل سکونتگاههای غیررسمی و حومهها | ||
خدماترسانی با سرعت بیشتر برای تمامی مناطق از جمله سکونتگاههای غیررسمی قم | افزایش جمعیت در سکونتگاههای غیررسمی و حومهها | ||||
خدمات رسانی با دقت بیشتر برای تمامی مناطق از جمله سکونتگاههای غیررسمی قم |
10 | توسعه حول محور زیرساختهای حمل و نقل | کاهش هزینههای خدمات عمومی | ||
کاهش زمانهای تلف شده | |||||
دسترسی به اطلاعات برای همه شهروندان | پردازش و توزیع اطلاعات مربوط به کالا و مسافر | ||||
توزیع متناسب خدمات و کالا بین محلات شهری قم | کاهش هزینه جابجایی مردم | ||||
کاهش خسارتهای مادی و معنوی ناشی از تصادف | |||||
کاهش مشکلات نظارت و مدیریت حمل و نقل | |||||
3 | پویایی اقتصادی محلات | رونق مشاغل محلی |
11 |
بهبود کیفیت زندگی | ارتقای امنیت ساکنین محلات شهر قم |
ایجاد فرصتهای شغلی و بالا بردن درآمد ساکنین | ارتقای رضایتمندی سکونتی در ساکنان | ||||
تقویت بنیه اقتصادی بافت از طریق ایجاد فضاهای شهری جذاب و درآمدرا | بهبود و ارتقای تصویر ذهنی مردم از محلهها | ||||
4 | نوآوریهای برونزا | توانمندسازی بازارهای جدید قم برای اطلاعات و خدمات شهری |
12 | توسعه فضای کسب و کار الکترونیک | بستر سازی جهت تحقق اقتصاد هوشمند شهری و درآمدزایی پایدار شهرداریها از طریق ایجاد زیرساختها |
هم آفرینی خدنات و ارزش جدید به کمک دادههای شهری از سوی شهروندان، بنگاههای کوچک و متوسط و کارآفرینان اجتماعی | ظرفیتسازی جهت مشارکت و همکاری بخش خصوصی، تعاونیها و تولید کنندگان با شهرداریها در حوزه توسعه کسب و کار الکترونیک | ||||
5 | نوآوریهای درونزا | ارایه خدمات بهبود یافته و یکپارچه | کمک به شبکهسازی بنگاههای نوپا، کوچک و متوسط | ||
توانایی ایجاد سریع تغییرات گسترده شهری |
13 | ارتقای بلوغ الکترونیک در شهرداری و سازمانهای شهری قم | افزایش مشارکت بخش خصوصی در ارائه خدمات دولتی دیجیتال به شهروندان و کسب و کارها | ||
6 | توسعه نیروی انسانی متخصص در حوزه هوشمندسازی شهر قم | ایجاد بسترهای انسانی متخصص در حوزه هوشمندسازی شهر قم | افزایش همگرایی در سیاستها، قوانین، مقررات و اقدامات مرتبط با تحول الکترونیک حوزه شهرداریها و سازمانهای شهری | ||
افزایش برگزاری دورههای کاربردی و تخصصی و تهیه محتوای آموزشی در حوزه هوشمندسازی فعالیتها و خدمات با تمرکز بر نیازهای دانشی و مهارتی نیروی انسانی شهرداری و سازمانها | افزایش مشارکت سازمانهای مردم نهاد برای ارتقاء تعاملات الکترونیک میان دولت و مردم | ||||
7 |
پویایی کالبدی محلههای آسیب دیده | طراحی مناسب خیابان، معابر و پیادهروها |
|
|
|
طراحی فضاهای عمومی متنوع | |||||
افزایش سرزندگی و ایمنی فضاهای عمومی | |||||
توجه به بافت شهر در توسعههای آتی | |||||
آرامسازی محلات از حضور خودرو | |||||
افزایش دسترسی و خوانایی محلهها | |||||
بهبود و اصلاح زیرساختهای موجود در شهر | |||||
توسعه کالبدی متناسب با فرهنگ جامعه |
(Source: Research Findings, 1400)
مطابق نتایج به دست آمده در جدول (4)، از دیدگاه متخصصان واحدهای معنایی: (تحول در نگرش به صرفهجویی منابع، رعایت اصول توسعه پایدار، پویایی اقتصادی محلات، بهبود وضعیت اقتصادی مناطق آسیب دیده، پویایی کالبدی مناطق آسیب دیده، نوآوریهای برونزا، نوآوریهای درونزا، توسعه فضای کسب و کار الکترونیک، ارتقای بلوغ الکترونیک در شهرداری و سازمانهای شهری قم، توسعه نیروی انسانی متخصص در حوزه هوشمندسازی شهر قم، توسعه حول محور زیرساختهای حمل و نقل، توزیع عدالت بین محلات، بهبود کیفیت زندگی) استخراج شد.
جدول 4- مقولهها و مضامین اصلی
ردیف | مقوله | واحد معنایی | |
1 | توسعه پایدار | تحول در نگرش به صرفهجویی منابع | |
رعایت اصول توسعه پایدار | |||
2 | رشد هوشمند در بافتهای فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی | پویایی اقتصادی محلات | |
بهبود وضعیت اقتصادی مناطق آسیب دیده | |||
پویایی کالبدی مناطق آسیب دیده | |||
3 | ارتقاء فرهنگ نوآوری | نوآوریهای برونزا | |
نوآوریهای درونزا | |||
4 | هوشمندسازی فضای کسب و کار و سازمانهای شهری | توسعه فضای کسب و کار الکترونیک | |
ارتقای بلوغ الکترونیک در شهرداری و سازمانهای شهری قم | |||
توسعه نیروی انسانی متخصص در حوزه هوشمندسازی شهر قم | |||
5 | توسعه حمل و نقل هوشمند | توسعه حول محور زیرساختهای حمل و نقل | |
6 | عدالت اجتماعی | توزیع عدالت بین محلات | |
7 | ارتقاء کیفیت زندگی | بهبود کیفیت زندگی | |
(Source: Research Findings, 1400)
در ادامه نیز نتایج جدول (4)، حاکی از آن است که واحدهای معنایی استخراج شده از سوی متخصصان در قالب مقولاتی از جمله: (توسعه پایدار، رشد هوشمند در بافتهای فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی، ارتقاء فرهنگ نوآوری، هوشمندسازی در فضای کسب و کار و سازمانهای شهری، توسعه حمل و نقل هوشمند، عدالت اجتماعی، ارتقاء کیفیت زندگی) قرار گرفت.
شکل 2- مدل پارادیمیک مجموعه پیامدهای حاصل از هوشمندسازی شهر قم، (Source: Research Findings, 1400)
پس از شناسایی پیامدها و ترسیم مدل پاردایمیک مجموعه پیامدهای حاصل از هوشمندسازی در شهر قم، به تحلیل هر یک از پیامدها پرداخته شد.
· هوشمندسازی فضای کسب و کار و سازمانهای شهری
از دیگر پیامدهای حاصل از هوشمندسازی در شهر قم، هوشمندسازی فضای کسب و کار و سازمانهای شهری میباشد، که با واحدهای معنایی (توسعه فضای کسب و کار الکترونیک، ارتقای بلوغ الکترونیک در شهرداری و سازمانهای شهری قم)، توسعه نیروی انسانی متخصص در حوزه هوشمندسازی شهر قم) تعیین شد. در این راستا، چند تن از متخصصان مطرح نمودند:
..." بستر سازی جهت تحقق اقتصاد هوشمند شهری و درآمدزایی پایدار شهرداریها از طریق ایجاد زیرساختها..."
..." افزایش ظرفیتسازی جهت مشارکت و همکاری بخش خصوصی، تعاونیها و تولید کنندگان با شهرداریها در حوزه توسعه کسب و کار الکترونیک..."
..." کمک به شبکهسازی بنگاههای نوپا، کوچک و متوسط..."
..." افزایش مشارکت بخش خصوصی در ارائه خدمات دولتی دیجیتال به شهروندان و کسب و کارها..."
..." افزایش همگرایی در سیاستها، قوانین، مقررات و اقدامات مرتبط با تحول الکترونیک حوزه شهرداریها و سازمانهای شهری..."
..." افزایش مشارکت سازمانهای مردم نهاد برای ارتقاء تعاملات الکترونیک میان دولت و مردم..."
..." ایجاد بسترهای انسانی متخصص در حوزه هوشمندسازی شهر قم..."
..." افزایش برگزاری دورههای کاربردی و تخصصی و تهیه محتوای آموزشی در حوزه هوشمندسازی فعالیتها و خدمات با تمرکز بر نیازهای دانشی و مهارتی نیروی انسانی شهرداری و سازمانها..."
· توسعه پایدار
در دهههای گذشته، شهرها به طور فزاینده در روندهای اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی و توسعه امنیت یافتهاند که این امر نشاندهنده نقطه واقعی و کانونی راهبردهای سیاسی و اقتصادی است. شهر هوشمند نه واقعیت، بلکه راهبرد توسعه شهری است. همچنین فناوری نیز محور چشمانداز توسعه آینده است. شهر هوشمند درباره چگونگی شکلدهی شهر از سوی شهروندان اینکه چگونه میتواند به امر توسعه پایدار شهری کمک کند، بیان میشود. شهرهای هوشمند از طرق متعدد از پایین به بالا و از ابتکاران برنامهریزی راهبردی به هم میرسند. رویکرد برنامهریزی از بالا به پایین و از پایین به بالا باید مکمل هم باشند. به عبارت دیگر، توسعه پایدار شهری، فرایندی پویا و بیوقفه در پاسخ به تغییر فشارهای اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی و کالبدی است، بنابراین هوشمندسازی امکان تحقق پایداری شهری با اهداف اصلی تامین نیازهای اساسی، بهبود سطح زندگی، اداره بهتر اکوسیستمها، و آینده امن در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی،کالبدی و ... صورت میگیرد. در این راستا، چند تن از متخصصان اینگونه مطرح نمودند:
..."زمانی که شهر قم گامهای موفقیتآمیز خود را به سوی هوشمندسازی بردارد، صرفهجویی در زمان، منابع، انرژی، و کاهش مصرف اراضی شهری را شاهد خواهیم بود..."
..."همچنین شاهد حفظ محیط زیست و اکوسیستمهای طبیعی نیز خواهیم بود..."و در ادامه نیز متخصص دیگر نیز اشاره نمود:..." مقوله شهر هوشمند را نهضت حفاظت از محیط زیست دانست و گفت، هوشمندسازی شهر قم موثرترین راهکار برای حفاظت از محیط زیست شهری و اکوسیستمها میباشد..."
در ادامه نیز متخصص دیگر اشاره نمود:..." اطلاعرسانی از وضعیت آلودگی هوا جنبه دیگری است که در مبحث هوشمندسازی، در شرکت کنترل کیفیت هوا مورد استفاده قرار خواهد گرفت. از این رو اطلاعرسانی آلودگی هوا در کنار روشهای سنتی در اختبار عموم مردم شهر قم قرار میگیرد، و تدابیری نیز در این راستا اتخاذ میگردد..."
در ادامه نیز همان متخصص نیز مطرح نمود:
..." اطلاعرسانی از وضعیت آلودگی هوا در مبحث هوشمندسازی، از طریق تابلوهای نمایشگر شهر، اپلیکیشنهای کیفیت هوا، سایت شرکت کنترل کیفیت هوا و بسترهای شبکه اجتماعی در اختیار عموم قرار خواهد گرفت..."
در ادامه نیز متخصصان به موارد ذیل اشاره نمودند:
..."کنترل هوشمندانه کالبدی و کیفی توسعه شهر..."
توسعه همه جانبه شهر قم در ابعاد (اقتصادی، اجتماعی،زیست محیطی، کالبدی و زیست محیطی)..."
· رشد هوشمند در بافتهای فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی
در روند فرسودگی، علاوه بر آسیبها در همه ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و کالبدی، کیفیت فضای شهری نیز بافتهای فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی از دست میرود. بنابراین ضرورت نگاه یکپارچه که ساختار محله و عناصر آن را در یک کل واحد مورد نوسازی و بهسازی قرار گیرد و بستر اصلاحات اساسی در جهت ارتقاء کیفیت محیط شهری را فراهم آورد، به خوبی مشهود است. در این میان رشد هوشمند که دغدغه ارتقاء کیفیتهای محیط مصنوع را دارد، در فرایند بهسازی و نوسازی این پهنهها در جهت ارتقاء کیفیت محیط میتواند نقشی تعیین کننده ایفا کند و برای بسیاری از مشکلات موجود در سکونتگاهها، راهکارها و راهحلهای مناسبی را ارائه دهد. بنابراین، یکی از پیامدهای حاصل از هوشمند سازی در شهر قم، رشد هوشمند در بافتهای فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی میباشد که با واحدهای معنایی (پویایی اقتصادی محلات، بهبود وضعیت اقتصادی مناطق آسیب دیده و پویایی کالبدی مناطق آسیبدیده)، شناسایی شد.در این راستا، چند تن از متخصصان اشاره نمودند:
..." هوشمندسازی شهر قم، نتایج مطلوبی را در افزایش درآمد ساکنین در بخش حومهها و سکونتگاههای غیررسمی شهر قم به ارمغان میآورد..."
..." همچنین از دیگر پیامدهای حاصل از هوشمندسازی در شهر قم، افزایش قیمت منازل و جمعیت در سکونتگاههای غیررسمی و بافتهای فرسوده میباشد..."
در ادامه نیز متخصصان دیگر اشاره نمودند:
..."هوشمندسازی قم، در رونق مشاغل محلی و ایجاد فرصتهای شغلی ساکنین سکونتگاههای غیررسمی بسیار موثر است..."
..." در بعد کالبدی نیز پیامدهای حاصل از هوشمندسازی در طراحی خیابانها، معابر و پیادهروها، فضاهای عمومی متنوع، آرامسازی محلات از حضور خودرو، افزایش دسترسی و خوانایی محلهها، بهبود و اصلاح زیرساختهای موجود در شهر قم، و توسعه کالبدی متناسب با فرهنگ جامعه، میباشد..."
· ارتقاء فرهنگ نوآوری
از دیگر پیامدهای حاصل از هوشمندسازی در شهر قم، ارتقاء فرهنگ نوآوری میباشد که با واحدهای معنایی (نوآوری برونزا، نوآوری درونزا) شناسایی شد. در این راستا، چند تن از متخصصان به موارد ذیل اشاره نمودند:
..."افزایش توانمندسازی بازارهای جدید قم برای اطلاعات و خدمات شهری..."
..."همآفرینی خدمات و ارزش جدید به کمک دادههای شهری قم از سوی شهروندان، بنگاههای کوچک و متوسط و کارآفرینان اجتماعی..."
..." ارایه خدمات بهبود یافته و یکپارچه..."
..." افزایش در توانایی ایجاد سریع تغییرات گسترده شهری..."
· ارتقاء کیفیت زندگی
امروزه هوشمندسازی شهرها به عنوان راهکار بیبدیل حل معضلات شهری و ارتقای کیفیت زندگی مورد توجه شهرسازان و مدیران شهری واقع شده است. در این راستا چند تن از متخصصان اینگونه اذعان کردهاند:
.."زمانی که شهر قم به سمت هوشمندسازی گام بردارد، سرمایهگذاری روی منابع انسانی و سرمایههای اجتماعی، حمل و نقل و ... به منظور توسعه اقتصادی پایدار و کیفیت زندگی بهتر به واسطه به کارگیری هوشمندانه منابع طبیعی در آن اتفاق میافتد..."
در ادامه نیز متخصصان به موارد ذیل اشاره نمودند:
..."ارتقای امنیت ساکنین محلات شهر قم..."
..."ارتقای رضایتمندی سکونتی برای ساکنان شهر..."
· عدالت اجتماعی
افزایش کارایی برای ارائه خدمات و توزیع عدالت در شهرها از دیگر مصادیق شهر هوشمند است. در این راستا یکی از متخصصان با اشاره به اینکه هوشمندسازی در افزایش عدالت اجتماعی مفید است، تصریح کرد:
..." هوشمندسازی، کاهش موثر هزینههای مدیریت شهری را نیز به دنبال دارد، با هوشمندسازی خدمات شهری بسیاری از هزینههای مدیریت شهری به طور چشمگیری کاهش پیدا میکند..."
در ادامه چند تن از متخصصان به موارد ذیل اشاره کردند:
..." خدماترسانی با سرعت و دقت بیشتر برای تمامی مناطق از جمله سکونتگاههای غیررسمی قم..."
..." دسترسی به اطلاعات برای همه شهروندان..."
..." توزیع متناسب خدمات و کالا بین محلات شهری قم..."
· توسعه حمل و نقل هوشمند
رشد روز افزون جمعیت، سبب افزایش تقاضای سفر میشود و متعاقب آن استفاده از وسایل نقلیه شخصی به طور چشمگیری افزایش یافته است. این امر، فشار حاصل بر شبکههای موجود حمل و تقل به خصوص در نواحی شهری را چندین برابر کرده است. یکی از جدیدترین و موثرترین راهکارهای مدیریت ترافیک که از فناوری اطلاعات نشات میگیرد، ایده به کارگیری سیستمهای هوشمند حمل و نقل است که میتواند در راستای تحقق شهرداری الکترونیکی افق تازهای برای دستیابی به تحرک پویا و روان در جامعه ارتباطی و اطلاعات به عنوان تنها ابزار حل سیستمهای حمل و نقل هوشمند و ارائه خدمات بهتر به شهروندان ایجاد کند. در این راستا، چند تن از متخصصان مطرح نمودند:
..."با رسیدن شهر قم به سمت هوشمندسازی، بسیاری از مشکلات حمل و نقل از قبیل خسارتهای مادی و معنوی ناشی از سوانح تصادف، مشکلات نظارت و مدیریت در حمل و نقل، زمانهای تلف شده و ... رفع میگردد.."
..." هوشمندسازی شهر قم باعث به کارگیری وسایل نقلیه عمومی هوشمند و سریع برای رفاه مسافران و طراحی هوشمند مسیرها خواهد شد که این امر منجر به کاهش نیاز به سفر با اتومبیلهای شخصی، کاهش ترافیک، کاهش مصرف انرژی، کاهش انواع آلودگی، کاهش زمان سفر، افزایش سرعت در جابجایی مبدا و مقصد میگردد.."
در ادامه نیز متخصص دیگر مطرح نمود:
..."پردازش و توزیع اطلاعات مربوط به کالا و مسافر..."
..." کاهش هزینههای خدمات عمومی..."
در ادامه نیز به منظور سنجش اهمیت هر یک از پیامدهای حاصل از هوشمندسازی در شهر قم، پرسشنامهای تدوین و در بین متخصصان توزیع شد و از متخصصان خواسته شد تا به اهمیت هر یک از پیامدهای مطرح شده بپردازند، پس از توزیع پرسشنامهها، نتایج با استفاده از نرم افزار Expert Choice مورد تحلیل قرار گرفته شد. جدول (5)، وزن و رتبه هر یک از پیامدها مطرح شده است.
جدول 5- وزن و رتبه نهایی هر یک از پیامدهای حاصل از هوشمندسازی شهر قم
پیامد | وزن | رتبه |
هوشمندسازی در فضای کسب و کار و سازمانهای شهری | 200/0 | 2 |
توسعه پایدار | 213/0 | 1 |
ارتقاء فرهنگ نوآوری | 158/0 | 3 |
توسعه حمل و نقل هوشمند | 50/0 | 7 |
رشد هوشمند در بافتهای فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی | 143/0 | 4 |
عدالت اجتماعی | 126/0 | 5 |
ارتقاء کیفیت زندگی | 110/0 | 6 |
(Source: Research Findings, 1400)
شکل 3- وزن نهایی هر یک از پیامدهای حاصل از هوشمندسازی شهر قم، (Source: Research Findings, 1400)
مطابق جدول (5) و شکل (3)، مشخص شد که از بین پیامدهای مطرح شده، به ترتیب: توسعه پایدار با مقدار وزن 213/0، هوشمندسازی فضای کسب و کار و سازمانهای شهری با وزن 200/0، ارتقاء فرهنگ نوآوری با مقدار وزن 158/0، رشد هوشمند در بافتهای فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی با مقدار وزن 143/0، عدالت اجتماعی با مقدار وزن 126/0، ارتقاء کیفیت زندگی با مقدار وزن 110/0، توسعه حمل و نقل هوشمند با مقدار وزن 050/0، به ترتیب بیشترین و کمترین میزان اهمیت را به خود اختصاص دادهاند.
نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها:
چندین روش در مطالعات شهری وجود دارد که یکی از آنها این است که شهر باید برای ماشینها ساخته شده و شامل خیابانها و ساختمانها باشد که البته این موضوعات برای ماقبل سال 1960 است و تعاریف بیشتر کالبدی بوده است که خروجیهای آن طرح جامع و تفضیلی شد اما بعد از سال 1960 و انقلاب صنعتی سوم، موضوعات جدیدی در برنامهریزی شهری مطرح شد که به آن رویکرد مشارکتی، رویکرد استراتژیک یا برنامهریزی استراتژیک گفته میشود. این موضوعات به همراه انقلاب صنعتی سوم مقدمهای برای ظهور شهر هوشمند شد که این شهر هوشمند تا امروز نزدیک به سه نسل را تجربه کرده است و امروز نیز با نسل سوم شهر هوشمند مواجه هستیم. نسل سوم شهر هوشمند اینگونه تعریف میشود که شهر هوشمند متکی به مردم است یعنی یکی از ارکان شهر هوشمند، شهروند هوشمند است.
همانطور که در نتایج نشان داد که مهمترین پیامد حاصل از هوشمندسازی که از دیدگاه متخصصان اهمیت زیادی دارد، توسعه پایدار میباشد، که با واحدهای معنایی (تحول در نکرش به صرفهجویی منابع، رعایت اصول توسعه پایدار)، مشخص شد. در واقع هوشمندسازی امکان تحقق پایداری شهری با اهداف اصلی تامین نیازهای اساسی، بهبود سطح زندگی، اداره بهتر اکوسیستمها، و آینده امن در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی،کالبدی و... فراهم میکند. نتایج این قسمت از پژوهش با مطالعات (بخشی سنجدری و دریاباری، 1399)، (اسماعیلزاده و همکاران، 1395)، مبنی بر اینکه هوشمندسازی در توسعه پایداری شهر تاثیر دارد، همخوانی دارد.
و در نهایت کماهمیتترین پیامد حاصل از هوشمندسازی از دیدگاه متخصصان، ارتقاء کیفیت زندگی در شهر قم میباشد، از دیدگاه متخصصان، زمانی که شهر قم به سمت هوشمندسازی گام بردارد، سرمایهگذاری روی منابع انسانی و سرمایههای اجتماعی، حمل و نقل و ... به منظور توسعه اقتصادی پایدار و کیفیت زندگی بهتر به واسطه به کارگیری هوشمندانه منابع طبیعی در آن اتفاق میافتد. در نهایت هفتمین پیامد حاصل از هوشمندسازی شهر قم، توسعه حمل و نقل هوشمند است که از دیدگاه متخصصان، با رسیدن شهر قم به سمت هوشمندازی، بسیاری از مشکلات حمل و نقل از قبیل خسارتهای مادی و معنوی ناشی از سوانح تصادف، مشکلات نظارت و مدیریت در حمل و نقل، زمانهای تلف شده و... رفع میگردد.
در نهایت نتایج تحقیق با مطالعه (رزاقی اصل و خوشقدم، 1394)، مبنی بر اینکه، رشد هوشمند در بافتهای فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی که با واحدهای معنایی (پویایی اقتصادی محلات، بهبود وضعیت اقتصادی مناطق آسیب دیده و پویایی کالبدی مناطق آسیبدیده)، شناسایی شد، همخوانی دارد.
پیشنهادات
· پیشنهاد میگردد، عملیاتی نمودن و جنبههای اجرای هوشمندسازی شهر قم، باید بر اساس انجام و مذاکرات و مباحثههای هدفمند با صاحبان مشاغل و نخبگان صورت گیرد، به این دلیل که تجربه و دانش حاصل از این مذاکرات، امکان پیشبرد نوآوریهای مرتبط با شهر هوشمند را محقق میسازد.
· برای نیل به شهر قم به سمت هوشمندسازی برنامهریزی فرابخشی و یکپارچه و کارشناسی شده مورد نیاز است، بنابراین لازم است یک تیم متخصص از کارشناسان و متخصصان دانشگاهی در اتاق فکر جمعآوری شود، تا با ارائه دیدگاهها و نظرات ارزشمند، شهر قم را به سمت هوشمندسازی مطلوب هدایت نمایند.
· همچنین با توجه به نتایج به دست آمده در بخش کیفی پژوهش، فرایند اجرایی و چشمانداز شهر قم به سمت هوشمندسازی، پیشنهاد میگردد بسیج همه جانبه در عرصههای مختف علمی و پژوهشی و تغییر در سبک زندگی و فعالیتها صورت گیرد.
· در شرایط کنونی، نقشه راه راهبردی مشخص و شفافی در سیاستگذاری شهری برای هوشمندسازی در شهر قم وجود ندارد و این امر بازاندیشی مجدد در این حوزه را ضروری میسازد. همچنین اگر چه در سالهای اخیر، تدابیری مهمی در این زمینه صورت گرفته، اما همسویی و جامعیت لازم برای اقدامات شهر به سمت هوشمندسازی شکل نگرفته است. از طرف دیگر مردم به عنوان کنشگران اصلی، همچنان گروههای هدفی در نظرگرفته میشوند که باید برای آنها از بالا برنامهریزی نمود در حالی که خود بخشی از بهرهمند شوندگان هستند.
· از سوی دیگر، عمده کارهای صورت گرفته در مورد هوشمندسازی در کشور ایران کپی از تجربههای خارجی است، در حالی که شهری مثل قم، ساختار کالبدی خاصی دارد و ویژگیهای خاص، فرهنگ خاص، زبان خاص و ساختار اقتصادی متفاوتی دارد و قطعا باید با شهرهای هوشمند دیگر متفاوت باشد و نباید حرکت شتابزده و بستری برای حرکت به سمت شوهای تبلیغاتی برداشت، که این امر منجر به نادیده گرفتن موضوعات فرهنگی و کالبدی شهر قم میگردد
ملاحظات اخلاقی:
پیروی از اصول اخلاق پژوهش: در مطالعه حاضر فرمهای رضایت نامه آگاهانه توسط تمامی آزمودنیها تکمیل شد.
حامی مالی: هزینههای مطالعه حاضر توسط نویسندگان مقاله تامین شد.
تعارض منافع: بنابر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است.
References:
1. Achmad, A, Sirojuzilam, H, Badaruddin, D, Dwira, A, (2015). Modeling of urban growth in tsunami-prone city using logistic regression: Analysis of Banda Aceh, Indonesia, Applied geography, Vol 62: 237- 246.
2. Alawadhi, A, Aldama-Nalda, H, Chourabi, J.R, Gil-Garcia, S, Leung, S, Mellouli, T, Nam, T.A, Pardo, H.J, Scholl, S, (2012). Building Understanding of Smart City Initiatives. Lecture Notes in Computer Science, (7443): 40–53.
3. Alvandi, A, Shams, M, (2021). Analysis of the Necessities and Requirements of Smart Uurban Growth (A Case Study of Tuyserkan). Quarterly Journal of Environmental-based Territorial Planning (JETP), 13(51): 111-132. [Persian]
4. Alvarez, F, Cleary Grant, F, Daras, P, Domingue, J, (2009). The Future Internet. Springer Heidelberg Dordrecht London New York.
5. Berntzen, L, Rohde Johannessen, M, (2016), The Role of Citizen Participation in Municipal Smart City Projects: Lessons Learned from Norway, in book: Smarter as the New Urban Agenda.
6. Bhagya Nathali Silvaa, M. K., Kijun H. (2018). Towards sustainable smart cities: A review of trends, architectures, components, and open challenges in smart cities. Sustainable Cities and Society, Vol. 38: 697-713.
7. Esfandiari, M, Imankhan, N, (2019). Customer Behavior Analysis of the Bank Industry: Grounded Theory Approach. Economic Modeling. 13(45): 93-114. [Persian]
8. Esmaeilzadeh, H, Fanni, Z, Abdoli, S (2019). Making Smart; an Approach for Attaining Sustainable Urban Development (Case Study: District 6 Tehran). Human Geography Research, 51(1), 145-157. [Persian]
9. Grzegorz. M, Iwona, S, James, S. (2021), Smart City strategies and new urban development policies in the Polish context,journal city, DOI: 10.1016/j.cities.2020.102970.
10. HABITAT III. (2015). SMART CITIES. United Nations. Conference on Housing and Sustainable Urban Development.
11. Harrison, C, Donnelly, I.A, (2011). A Theory of Smart Cities. Proceedings of the 55th Annual Meeting of the ISSS - 2011, Hull, UK, 55(1): 1-15.
12. Karkeabadi, Z, Moslemi, A, (2020). Analysis of Urban Smart Growth Indicators with Multi Criteria Decision Making Models (Case Study: Gorgan City Areas). JGSMA. 1 (2): 35-50. [Persian]
13. Khodadadi, R., Ziari, Y., Romina, E., Mahadavi, M. (2018). Evaluation of having three zones of Semnan municipal infrastructure and ICT indicators in order to realize of Smart city, Quarterly Journal of Environmental-based Territorial Planning (JETP), 11(42): 43-70. [Persian]
14. Mahdizadeh, M., (2019), investigating the relationship between smart city and sustainable development and the challenges of achieving a sustainable smart city, Green Architecture Magazine, 5(1): 37-46. [Persian]
15. Mohammadi, J, Mohammadi, A, Ghafari, A, Yazdani, M (2021). Measuring the effectiveness of the city from "smart city" indicators. Case Study: Zanjan. Human Geography Research, 53(2), 521-543. [Persian]
16. Moulaii, M, Shahhoseini, G, Dabaghchi, S. (2016). Explaining and analyzing how to make smart cities in the context of the influencing components and key factors. Naqshejahan, 6(3): 75-93. [Persian]
17. Nam, T. Pardo, T.A, (2011) Conceptualizing Smart City with Dimensions of Technology, People, and Institutions. Proceedings of the 12th Annual International Digital Government Research Conference: Digital Government Innovation in Challenging Times, College Park, 12-15 June 2011, 282-291.
18. Nastaran, M., Pirani, F. (2019). Compiling the Criteria and indicators of Smart City (Case Study: The Third Zone of Isfahan). Geography and Urban Space Development, 6(1), 147-164. [Persian]
19. Poslad, S., Ma, A., Wang, Z., Mei, H. (2015). Using a smart city IoT to incentivize and target shifts in mobility behavior-Is it a piece of pie?. Sensors, 15(6): 13069- 13096.
20. Pourahmad, A, Ziari, K, Hatami Nejad, H, Pashabadi, P, (2018). Smart City: Explaining the necessities and requirements of Tehran for intelligence. Journal of New Attitudes in Human Geography, 10 (2), 1-22.[Persian]
21. Pourahmad, A, Ziari, K, Hataminejad, H, Pashabadi, P, (2019). Explanation of Concept and Features of a Smart City. The Monthly Scientific Journal of Bagh-e Nazar, 15(58): 5-26. [Persian]
22. Rahnama, M.R, Hosseini, S.M, Mohammadi hamidi, S (2020). Measuring and assessment of smart city criteria in Metropolis Ahvaz, Research in human geography, 52(2): 589-611. [Persian]
23. Rashki, M., Arabanani, M. (2020). Identification and ranking of factors affecting the establishment of smart city with educational approach (high schools of Zahedan). Technology of Education Journal (TEJ), 14(4): 775-790. [Persian]
24. Restu, M, Gatot, Y, Yudo, A. (2019). Dataset on the sustainable smart city development in Indonesia. Data in Brief. Volume 25. August 2019. 104098.
25. Roostaei, D, Poormohamadi, D, Ghanbari, H, (2018). A theory of Smart Cities and Assessment its Infrastructure Components in Urban Management (Case Study: Tabriz Municipality). Geography and Territorial Spatial Arrangement, 8(26): 197-216. [Persian]
26. Samih, H. (2020) Smart cities and internet of things, Journal of Information Technology Case and Application Research. 21(1): 3-12.
27. Sharifzadeh, M., Fereidouni, R., Keshavarzi, A. (2021). Prioritizing Components of Smart Parking Needs in Urban Areas (Case Study of Marvdasht City). , 12(45): 203-218. [Persian]
28. Statistical yearbook of Qom governorate, (2021).Qom governorate. [Persian]
29. Tranos, E. Gertner, D. (2012). Smart networked cities?. Innovation: The European Journal of Social Science Research, 25(2): 175-190.
30. Ying Tan, S, Taeihagh, A, (2020). Smart City Governance in Developing Countries: A Systematic Literature Review. Journal Sustainability. 12(3): 1-29.
31. Zakerian, M, Sepahian, A, Sarabandi, Z, Firouzi Rad, S (2022). Spatial analysis of urban smart city indicators) Case study: Zahedan city). Urban Futurology. 1(2): 69-83. [Persian]