Manuscript ID : JUEPD-2311-1269 Visit : 130 Page: 111 - 124

Article Type: Original Research

Evaluating the Adaptability of Najvan's Special Plan with the Principles of Livability and Ecotourism Approach

Subject Areas : Urban planning

Homayoon Nooraie ¹ , Seyed Mohammad Shokrani ^{2
*} , Golnaz sheikh farshi ³ , Zahra safari ⁴ , Somaye dohaei ⁵ , Fatemeh Arjaki ⁶

1 - Assistant Professor in Urban and Regional Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 - Ph.D. Student of Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
3 - M.A. Student of Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
4 - M.A. Student of Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
5 - M.A. Student of Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
6 - M.A. Student of Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran

Received: 2023-11-03 Accepted : 2024-05-30 Published : 2025-04-17

Keywords: Adaptability, Najvan Special Plan, Livability, Ecotourism,

Abstract :

The concept of livability and the ecotourism approach are among the recent and emerging topics in urban planning, both rooted in the principles of sustainable development. These approaches not only emphasize environmental protection but also contribute to economic, social, and physical development. The Najvan area, a valuable agricultural and green zone near the Zayandeh Rood river in Isfahan, has faced degradation in recent years due to unauthorized constructions and land-use changes. In response, the "Special Najvan Plan" was developed and issued by executive authorities. This research analyzes the quality of the mentioned plan through a descriptive-analytical method using content analysis. The study first identifies specific indicators based on theoretical frameworks related to livability and ecotourism, used to evaluate the quality of the plan both quantitatively and qualitatively. In the quantitative assessment, mere references to each indicator within the recognition, analysis, and proposal sections of the plan earned points. In the qualitative evaluation, aspects such as realism, detail orientation, and practical feasibility were also considered. Scoring was based on the Likert scale, and the SWARA method was applied to weigh the data. The results show the relative importance of environmental (0.27), economic (0.23), physical (0.18), land-use (0.14), social (0.10), and management (0.08) dimensions. The final scores of the plan were 4.45 out of 5 in the quantitative assessment and 3.31 out of 5 in the qualitative evaluation. This gap suggests that, while the plan demonstrates strong alignment with livability and ecotourism principles on a quantitative level, it falls short in qualitative terms, lacking adequate detail and precision in addressing all aspects of the issue comprehensively and effectively.

Extended Abstract

Introduction

With the increase in population followed by the growth of urbanization, the challenges of sustainable development are increasing rapidly. Sustainable development generally has environmental, economic and social aspects and strives to balance these three dimensions. One of the subsets of sustainable development is livability, which focuses on the human experience of place. Livable neighborhoods instill a greater sense of belonging to society and place. Therefore, planners consider livability as one of the effective strategies for the development and protection of the environment. One of the approaches to improving the quality of life and preserving the environment is in line with economic prosperity through tourism, is ecotourism. Since the more livable, the place can attract the population and especially the tourist population, these two approaches together can help to preserve valuable agricultural and garden lands and the economic prosperity of the area, and these two have a direct two-way relationship.

According to the latest census of 1995, Isfahan is the third largest city in Iran with a population of 1,961,260. Isfahan has 15 regions, and Najvan lands are surrounded by regions 13 and 9, and previously more attention was paid to the role of agriculture and horticulture, but now the potential of the lands has been noticed in terms of nature-oriented and recreational tourism. The role of the region is currently being investigated in four environmental, social (tourism), economical and spatial dimensions. This area as a breathing area of Isfahan and due to being located in the direction of the prevailing wind to the northeast, has an important role that significantly contributes to the improvement of the living environment in Isfahan. Also, the proximity to a metropolis that needs a place for leisure time, and considering the special features of this area that distinguishes it from other urban green spaces, it can be a nature-oriented tourism area with a key role in urban tourism. . Since the growth of urbanization has caused unauthorized constructions in the Najvan area, a plan called the special plan of Najvan was begined in 2018 in order to protect it. It has a lot to do with the topic of the project and its location, we tried to check the compliance of Najvan's special plan with the criteria of the mentioned approaches. And in this regard, it seeks to answer the following questions:

What is the compatibility status of Najvan's special plan with the criteria of livability approach and ecotourism in general?

- What are the measures of livability and ecotourism in different dimensions?

- How can the quantitative and qualitative evaluation of measures of livability and ecotourism approach in the mentioned plan be done?

- What are the solutions to improve Najwan's special plan from the point of view of adaptability to livability and ecotourism approaches?

Methodology

The current research is descriptive-analytical in nature and applied research in terms of purpose. At first, this research by studying extensive documents about the two approaches of livability and ecotourism in both quantitative and qualitative ways, reached certain criteria as a tool to measure the quality of project development. In fact, in this research, the content analysis method has been used in order to check the degree of compatibility of programs with structural and content features.

Results and discussion

According to the quantitative and qualitative analysis of the Najvan special plan based on livability and ecotourism, the scores for each criterion were determined based on the Likert scale and two types of quantitative and qualitative analysis were done. Based on this, the environmental dimension with an importance factor of 0.27 is the most important dimension, as well as the level of attention of the plan to the preservation and maintenance of agricultural usages, is the most important measure in this dimension. The economic dimension is also the second dimension with an importance factor of 0.23. It is very important that the attention of the plan to tourism development along with the preservation of agricultural land is the most important measure of this sector. Also, the dimension of management has a very low importance with a coefficient of 0.08, and the level of urban management's attention to historical and cultural heritage is the least important measure in this section.. In the following, the final score of each criterion is obtained from the product of the importance factor in the scores of each criterion. Then, it is calculated from the sum of the final scores quantitatively and qualitatively. This score for Najvan's special plan was calculated as 4.45 quantitatively and 3.31 qualitatively out of 5 points.

Conclusion

In quantitative measurement, the "Najwan Special Plan" report is included in points if it is mentioned only in each of the sections of diagnosis, analysis and proposal, and in qualitative measurement, in addition to mentioning, its quality and degree of realism are also included. Details and the possibility of scoring each criterion are considered. Scores were entered into a Likert scale and then data were obtained using Swara's method. The results showed that the final weight of the plan is 4.45 out of 5 in the quantitative measurement method and 3.31 out of 5 in the qualitative measurement method. But in terms of quality, it is an average planwill be evaluated. Considering the importance of the environmental dimension and its quantitative investigation method, it is possible to mention the preservation and maintenance of agricultural usages, attention to the state of cultivation and water consumption, as well as the protection and maintenance of water resources on purpose. To attract tourists in terms of two livability and ecoutourism approaches as a strong point and not paying attention to the high impact of pollution caused by undesirable usages is one of the weak points of the plan. Also, from the perspective of the qualitative review method, proper attention to the plan along with mention of details in order to preserve agricultural and garden lands as the strong point of the plan and the idealism of the plan in presenting the proposal for preservation and maintenance is the weak point of the plan. The complete freezing of agricultural land is the weak point of the plan. The suggestions presented in the field of improving the quality of this area can be 1- The attention of managers and consulting engineers to the feasibility and feasibility of the project, 2- Considering the interests of all stakeholders before drafting laws, 3- Paying as much attention as possible to financial instruments in order to preserving agricultural lands and preventing their destruction, such as providing facilities for the expansion of mechanized agriculture and...

References:

1. Akbari, A., Gharakhlou, M. (2010). A new concept in tourism geography. First Edition. Entekhab. [In Persian]
2. Ashok, S., Tewari, H. R., Behera, M. D. Majumdar, A. (2017). Development of ecotourism sustainability assessment framework employing Delphi, C&I and participatory methods: A case study of KBR, West Sikkim, India. Tourism Management Perspectives, 21, 24–41. doi: 10.1016/j.tmp.2016.10.005
3. Behzad, R., Mansoori Moghadam, S. (2019). Ranking of ecotourism factors on the environment (case study: Binalud city). National Conference of Eco-Tourism, Culture and Tourism Development, Mashhad. [In Persian]
4. Burton, M. (2014). Quality of place. In Encyclopedia of quality of life and Well-Being research, 5312-5314.
5. Doost Mohammadian, H., Rezaie, F. (2019). Sustainable Innovative Project Management: Response to Improve Livability and Quality of Life: case Studies: Iran and Germany. Inventions, 4 (4). 1-19. doi: 10.3390/inventions4040059
6. Fathi, M., Derini, I., Naroi, B. (2008). Plant landscape preferences of forest parks (case study: Chitgar Forest Park, Tehran), Municipalities Monthly, 86. [In Persian]
7. Fazeli, N. (1997). Education, research and promotion (content analysis of the social sciences). Research profile, 1 (2), 99-114. [In Persian]
8. Ghaedi, M. R., Golshani, A. (2016). Content Analysis Method: from Quantity-Orientation to Quality-Orientation. Psychological Methods and Models, 7 (23), 57-82. dor: 20.1001.1.22285516.1395.7.23.4.4. [In Persian]
9. Ghazavi. M., Musaei Jo, A. (2017). Analysis of the factors affecting the tourism industry in the coastal area of Arvand using the SWOT strategic model .International Conference on security, progress and sustainable development of border areas territorial and metropolitan, strategies and challenges with a focus on passive defense and crisis management, Tehran. [In Persian]
10. Hajinegad, A., Yarei, M. (2013). Ecotourism Strategic Planning "Using Swot and Topsis Methods" Case: Forest Park of Boluran, Koohdasht. Geography and Development, 11(32), 177-191. doi: 10.22111/gdij.2013.1171 [In Persian]
11. Hajlo, N. (2016). Challenges for the development of ecotourism based on sustainable development based on the AHP model Case Study: the city of Khoy. Thesis approved for the degree of M.A. in ecotourism under the guidance of Dr. Shahram Roostaei and the advice of Dr. Dvaoud Mokhtari, Tabriz University, Faculty of Planning and Environmental Sciences. [In Persian]
12. Keršulienė, V. Zavadskas, E. K., Turskis, Z. (2010). Selection of rational dispute resolution method by applying new step-wise weight assessment ratio analysis (SWARA). Business Economics and Management, 11(2), 243-258. doi: 10.3846/jbem.2010.12
13. Khak Zand, M., Helali, S. (2012). Improving the tourism space of Telo Forest Park lake (design proposal based on three ecological, aesthetic and social approaches). Iranian Architecture & Urbanism, 3 (1), 19-34. doi: 10.30475/isau.2013.61952 [In Persian]
14. Lee, Jin-Kyung. (2008). Cost overrun and cause in Korean social overhead capital projects: Roads, rails, airports, and ports. Journal of Urban Planning and Development, 134(2), 59-62. doi: 10.1061/(ASCE)0733-9488(2008)134:2(59)
15. Lestarini, Ratih, Harmain, Riza, Wulandhary, Succi, & Utari, Dyah. (2018). The implementation strategy of customary law aspect in protecting local environment. Paper presented at the E3S Web of Conferences. doi: 10.1051/e3sconf/20185200041
16. Liang, L., Deng , X., Wang, P., Wang, Z., Wang , L. (2020). Assessment of the impact of climate change on cities livability in China. Science of The Total Environment, 726. doi: 10.1016/j.scitotenv.2020.138339
17. Mahlouji, M., Khademolseiny, A., Saberi, H., Ghaed rahmati, S. (2022). Assessing the factors affecting urban livability in informal settlements, study of Zone 14 of Esfahan. Geography, Urban and Regional Studies, 10 (40), 7-20. dor:20.1001.1.20087845.1400.10.40.1.9. [In Persian]
18. Mirabadi, Mustafa, Al-Alahan, Afshin and Abdi Qala, Ali Hossein (1402). Strategic planning of ecotourism development based on capacities and challenges (case example: Mahabad city), Journal of Environmental Science and Technology, twenty-fifth volume, number nine, December 2023. [In Persian]
19. Mousavi, Miranjaf, Jahangirzadeh, Javad, Bayramzadeh, Nima, Shaheswar, Amin and Amandarfar, Sajjad (1402). An analysis of the livability situation in urban environments (case study: Koi Salar neighborhood of Urmia), Urban Environment Planning and Development Quarterly, Volume 3, Number 11, Fall 2023. doi:10.30495/juepd.2023.1984805.1184. [In Persian]
20. Poponi, S., Palli, J., Ferrari, S., Filibeck, G., Forte, T., Franceschini, C., Ruggieri, A., Piovesan, G. (2020). Toward the development of sustainable ecotourism in Italian national parks of the Apennines: insights from hiking guides. Ecology and Society, 25 (4), 1-20. doi: 10.5751/ES-11996-250446
21. Puorahmad, A., Hatami, A. (2019). Measurement and Evaluation of Dimensions and Components of LivablityCity with Emphasis on Sustainable Development (Case Study: Nourabad Delfan City). Application of Geography information system and remote sensing in planning, 10 (3), 7-29. [In Persian]
22. Rahnama, M. R., Ganbari, M., Mohammadi hamidi, S., Hosseini, S. M. (2019). Evaluation and measurement of livability in Ahvaz metropolis. Sustainable city, 2 (2), 1-17. doi: 10.22034/jsc.2019.197229.1090 [In Persian]
23. Ranjbar, H., Haghdoost, A. A., salsali, M., Khoshdel, A., Soleimani, M. A., Bahrami, Nasim. (2012). Sampling In Qualitative Research: A Guide for Beginning. Annals of Military and Health Sciences Research, 10 (3), 238-250. [In Persian]
24. Rooks, L. (2020). Rise of the Ecotourism: A More Sustainable Form Of Tourism. https://greenerideal.com/news/1001-rise-of-the-eco-tourist/.
25. Sabourjanati, M., Ghalandarian, I. (2022). Empowering Urban Ecotourism: A New approach to Development Local Communities Empowerment. Urban and Regional Development Planning, 7 (23), 87-120. doi: 10.22054/urdp.2022.69232.1466 [In Persian]
26. Saghebi, M., mafi, E., Watanparast M. (2022). Evaluation and measurement of urban viability and factors affecting it (case study of Bojnourd city). Applied researches in Geographical Sciences, 22 (67), 335-350. doi: 10.52547/jgs.22.67.335 [In Persian]
27. Sarkar, S. K. (2016). Urban ecotourism destinations and the role of social networking sites; a case of Kuala Lumpur. Ecotourism Paper Series, 39 (39), 1-13.
28. Sasanpour, F., Tavalaiy. S., Jafari Asasabadi, H. (2015). Study of Urban Livability in Twenty-two Districts of Tehran Metropolitan. Regional Planning, 5 (18), 27-42. [In Persian]
29. Sevier, L., Henderson, M., Naidu, N. (2008). Ecovillages: A model life? Ecologist, 38 (4), 36-41.
30. Shaheen, S., Finson, R., Bhattacharyya, A., Jaffee, M. (2016). Moving Toward a Sustainable California: Exploring Livability, Accessibility & Prosperity. UC Berkeley, Institute of Transportation Studies at UC Berkeley, Retrieved from https://escholarship.org/uc/item/2c08h4r3.
31. Shahr va khaneh Consulting Engineers. (2019). Najwan's special land plan. volumes 1 and 2 and Najwan's rules and regulations. [In Persian]
32. Soleimani Mehrenjani, M., Tavallai, S., Rafieian, M., Zanganeh, A., khazaei Nezhad, F. (2016). Urban livability: the concept, principles, aspects and parameters. Geographical Urban Planning Research (GUPR), 4(1), 27-50. doi: 10.22059/jurbangeo.2016.58120 [In Persian]
33. Tabar bisheh, S., & Ramzanzadeh,M., (2023), Place Attachment and Attitude Towards Tourism Dsvelopment and Promotion of Environmentally Responsible behavior (case study: Babolsar city), Urban Environment Planning and Development, Scientific Quarterly Journal of Islammic Azad University Shiraz Branch, number 12, Period 3. Doi: 10.30495/juepd.2023.1989192.1236. [In Persian]
34. Tardast, Z., Niksershet, M., Meshkini, A. (2019). Explaining the Pattern spatial organization of Urban livability: Case Study: Ilam City. Urban Structure and Function Studies, 6(20), 105-125. doi: 10.22080/shahr.2019.15277.1663 [In Persian]
35. Teddlie, C., Yu, F. (2007). Mixed Methods Sampling: A Typology With Examples. Mixed Methods Research, 1(1), 77-100. doi: 10.1177/1558689806292430
36. Zhao, Y., Jiao, L. (2019). Resources development and tourism environmental carrying capacity of ecotourism industry in Pingdingshan City, China. Ecological Processes, 8 (1), 1-6. doi: 10.1186/s13717-019-0161-0

Full-Text:

Journal of Urban Environmental Planning and Development

Vol 5, No 17, Spring 2025

p ISSN: 2981-0647 - e ISSN:2981-1201

Journal Homepage: https://sanad.iau.ir/journal/juep/

Research Paper

Evaluating the Adaptability of Najvan's Special Plan with the Principles of Livability and Ecotourism Approach

Homayoon Nooraie: Assistant Professor in Urban and Regional Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran

Seyed Mohammad Shokrani¹: Ph.D. Student of Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran

Golnaz sheikh farshi: M.A. Student of Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran

Zahra safari: M.A. Student of Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran

Somaye dohaei: M.A. Student of Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran

Fatemeh Arjaki: M.A. Student of Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran.

Received: 2023/11/03 PP: 111-124 Accepted: 2024/05/30

Abstract

Keywords: Adaptability, Najvan Special Plan, Livability, Ecotourism.

Citation: Nooraie, H., Shokrani, S. M., Sheikh Farshi, G., Safari, Z., Dohaei, S., & Arjaki, F.. (2025). Evaluating the Adaptability of Najvan's Special Plan with the Principles of Livability and Ecotourism Approach. Journal of Urban Environmental Planning and Development, 5(17), 111-124.

DOI: 10.30495/JUEPD.2023.1981983.1162

[1] Corresponding author: Seyed Mohammad Shokrani, Email: sm.shokrani@aui.ac.ir, Tel: 09133942719

Extended Abstract

Introduction

What is the compatibility status of Najvan's special plan with the criteria of livability approach and ecotourism in general?

- What are the measures of livability and ecotourism in different dimensions?

- How can the quantitative and qualitative evaluation of measures of livability and ecotourism approach in the mentioned plan be done?

- What are the solutions to improve Najwan's special plan from the point of view of adaptability to livability and ecotourism approaches?

Methodology

Results and discussion

Conclusion

مقاله پژوهشی

ارزیابی میزان انطباق پذیری طرح ویژه ناژوان با اصول رهیافت زیست پذیری و رویکرد اکوتوریسم

همایون نورائی: استادیار شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

سیدمحمد شکرانی¹: دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، داشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

گلناز شیخ فرشی: دانشجوی کارشناسی ارشد برنامهریزی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

زهرا صفری: دانشجوی کارشناسی ارشد برنامهریزی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

سمیه دهایی: دانشجوی کارشناسی ارشد برنامهریزی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

فاطمه ارجکی: دانشجوی کارشناسی ارشد برنامهریزی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

دریافت: 12/08/1402 صص 124-111 پذیرش: 10/03/1403

چکیده

رهیافت زیست‌پذیری و رویکرد اکوتوریسم، از موضوعات نوین در حوزه شهرسازی به‌شمار می‌روند که هر دو مبتنی بر اصول توسعه پایدار هستند. این دو رویکرد علاوه‌بر توجه به حفاظت از محیط‌زیست، توسعه اقتصادی، اجتماعی و کالبدی را نیز دنبال می‌کنند. محدوده ناژوان، به‌عنوان یکی از فضاهای سبز و زراعی مهم اصفهان، در سال‌های اخیر تحت‌تأثیر ساخت‌وسازهای غیرمجاز و تغییرات کاربری آسیب دیده است؛ در پاسخ به این وضعیت، «طرح ویژه ناژوان» توسط نهادهای مسئول تدوین و ابلاغ شده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی کیفیت این طرح، به شیوه‌ای توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از تحلیل محتوا انجام گرفته است. در این مطالعه، سنجه‌هایی مبتنی بر مبانی نظری اکوتوریسم و زیست‌پذیری، به‌منظور ارزیابی طرح به‌صورت کمی و کیفی تعریف شده‌اند. در بخش کمی، صرف اشاره به سنجه‌ها در مراحل مختلف طرح (شناخت، تحلیل و پیشنهاد) ملاک ارزیابی قرار گرفته و در بخش کیفی، علاوه‌بر اشاره، میزان واقع‌گرایی، جزئی‌نگری و قابلیت اجرایی نیز سنجیده شده است. امتیازدهی بر اساس طیف لیکرت و روش SWARA صورت گرفته است. بر اساس نتایج، ضریب اهمیت ابعاد زیست‌محیطی (۰٫۲۷)، اقتصادی (۰٫۲۳)، کالبدی (۰٫۱۸)، کاربری (۰٫۱۴)، اجتماعی (۰٫۱۰) و مدیریت (۰٫۰۸) تعیین شد. امتیاز نهایی طرح در ارزیابی کمی برابر ۴٫۴۵ از ۵ و در ارزیابی کیفی برابر ۳٫۳۱ از ۵ گزارش شده است. این تفاوت بیانگر آن است که هرچند طرح از نظر انطباق کمّی با اصول زیست‌پذیری و اکوتوریسم موفق عمل کرده، اما در بُعد کیفی دقت و جزئی‌نگری کافی نداشته و از نظر اجرایی، کیفیت لازم را در تمامی ابعاد مسئله به‌طور کامل در نظر نگرفته است.

واژه‌های کلیدی: انطباق پذیری، طرح ویژه ناژوان، زیست پذیری، اکوتوریسم.

استناد: نورائی، همایون؛ شکرانی، سیدمحمد؛ شیخ فرشی، گلناز؛ صفری، زهرا؛ دهایی، سمیه و ارجکی، فاطمه (1404). ارزیابی میزان انطباق پذیری طرح ویژه ناژوان با اصول رهیافت زیست پذیری و رویکرد اکوتوریسم. فصلنامه برنامه‌ریزی و توسعه محیط شهری، 5(17)، 124-111.

©نویسندگان

ناشر: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شیراز

DOI:

[1] نویسنده مسئول: سیدمحمد شکرانی، پست الکترونیکی: sm.shokrani@aui.ac.ir، تلفن: 09133942719

مقدّمه

شهر اصفهان به عنوان سومین شهر بزرگ ایران و با جمعیت 1961260 براساس آخرین سرشماری سال95 در محدوده مرکزی کشور واقع شده است. شهر اصفهان به عنوان یکی از کلان‌شهرهای ایران، از سابقه‌ای بسیار طولانی در تاریخ کشور و تنوع محله ای برخوردار است شهر اصفهان دارای 15 منطقه است. اراضی ناژوان با مناطق 13 و 9 محصور می شود و پیش از این بیشتر نقش کشاورزی و باغداری آن مورد توجه بوده است اما اکنون پتانسیل اراضی از جهت فضای گردشگری طبیعت محور مد نظر است و جنبه گردشگاهی و تفرجگاهی این اراضی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. نقش محدوده هماکنون در چهار وجه زیست محیطی، اجتماعی(گردشگری)، اقتصادی و فضایی مورد بررسی است. شکی نیست که اراضی محدوده نقش منحصر به فردی به عنوان تنفسگاه یا ریه شهر اصفهان دارد و به دلیل قرارگیری در مسیر باد غالب به بهبود فضای زیستی کلان شهر اصفهان کمک بهسزایی میکند. همچنین از یک سو مجاورت با یک کلان شهر بزرگ که نیاز به فضای گذران اوقات فراغت داشته است و از سوی دیگر به سبب ویژگی‌های منحصر به فرد این محدوده که آنرا از سایر فضاهای سبز شهری متمایز میکند می‌تواند یک محدوده گردشگری طبیعت محور با نقش کلیدی در گردشگری شهری را رقم بزند (Shahr va khaneh Consulting Engineers, 2019: 5). از آنجا که رشد شهرنشینی سبب ساخت و سازهای برون محدوده‌ای و غیرمجاز گشته است و محدوده ناژوان نیز از این آسیب مصون نبوده است، طرحی تحت عنوان طرح ویژه ناژوان در سال 1399 بعد از چندین سال مطالعه و پژوهش در زمینه چگونگی حفاظت و نگهداری از این اراضی تدوین گردید که پژوهش پیش رو ضمن شناسایی معیارهای انطباق یک برنامه با اصول دو رهیافت جامع زیست پذیری و رویکرد اکوتوریسم که با موضوع طرح و همچنین موضع آن مناسبات زیادی دارد، سعی بر بررسی میزان انطباق پذیری طرح ویژه ناژوان با معیارهای رویکردهای مذکور داشته است و در این راستا در پی آن است تا به پاسخ پرسش های زیر دست یابد:

-وضعیت انطباقپذیری طرح ویژه ناژوان با معیارهای رویکرد زیستپذیری و اکوتوریسم به طور کلی چگونه است؟

-سنجه های زیستپذیری و اکوتوریسم در ابعاد متفاوت چیست؟

-چگونه میتوان ارزیابی کمی و کیفی سنجه های رویکرد زیست پذیری و اکوتوریسم در طرح مذکور صورت داد؟

-راهکارهایی جهت بهبود طرح ویژه ناژوان از منظر انطباق پذیری با رویکرد های زیست پذیری و اکوتوریسم چیست؟

پیشینه و مبانی نظری تحقیق

زیست پذیری در معنای عام خود به مفهوم دستیابی به قابلیت زندگی و محیطی برای زندگی کردن می‌باشد. در کنار مفهوم زیست پذیری مفاهیمی همچون پایداری ،سرزندگی، پایداری اجتماعی و ... نیز به کار می‌رود (Sasan Pour et al, 2014: 132). زیست پذیری مفهومی برگرفته از پایداری است که به‌طور مستقیم بر ابعاد فیزیکی، اجتماعی اقتصادی و روانی زندگی مردم اثر می‌گذارد و شامل ویژگی‌های به‌دست‌آمده از محیط می‌باشد که آن را تبدیل ‌به مکانی مطلوب برای زندگی، کار و بازدید همۀ مردم می‌کند. این ویژگی‌ها به دودستۀ عینی و ذهنی تقسیم می‌شود که ویژگی‌های عینی شامل: دسترسی به زیرساخت‌های شهری، امنیت، گزینه‌های مختلف جابه‌جایی و حمل‌ونقل، مسکن، سلامت و امکانات بهداشتی، تفریح، فضاهای عمومی جذاب و... شده و ویژگی‌های ذهنی روانی مواردی همچون: تعلق به مکان، هویت محلی، سرمایۀ اجتماعی، هم‌بستگی، عدالت، صمیمیت و راحتی را در برمی‌گیرد (Soleimani Mehranjani et al, 2016: 38). جوامعی که سعی دارند تا در توسعه خود زیست پذیری را به‌عنوان یک اصل راهنما الگو کار خود قرار دهند باید به اصولی همچون ارائه گزینه‌های متفاوت در استفاده از حمل‌ونقل (عمومی، دوچرخه و...)، بهبود وضعیت مسکن در محلات، پشتیبانی و حمایت کارا از جوامع موجود از طریق ایجاد هویت محله‌ای، حس تعلق به مکان، تعاملات اجتماعی شهروندان، تغییر در سیاست‌های مدیریت شهری و... توجه بیشتری داشته باشند (Soleimani Mehranjani et al, 2016: 47). پژوهش‌ها و طرح‌های بسیاری در راستای افزایش زیست پذیری در پهنه‌های شهری و پیراشهری صورت گرفته است که می‌توان به مطالعه ثاقبی و همکاران (1401) تحت عنوان ارزیابی و سنجش زیست پذیری شهری و عوامل مؤثر برآن (مورد مطالعه: شهر بجنورد)، پژوهش محلوجی و همکاران (1400) تحت عنوان ارزیابي عوامل موثر بر زیست پذیری شهری در سکونتگاه‌های غیررسمی (مطالعه موردی: منطقه 14 شهراصفهان)، موسوی و همکاران (1402) تحت عنوان تحلیلی بر وضعیت زیست پذیری در محیط های شهری، مطالعه موردی: محله کوی سالار ارومیه و مطالعه Liang و همکاران (2020) تحت عنوان ارزیابی تأثیرات تغییرات آب و هوا بر زیست پذیری در شهرهای چین اشاره نمود.

گردشگری اثرات مثبت و منفی متعددی در زمینههای اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی و زیستمحیطی به همراه دارد (Tabar bisheh & Ramzanzadeh, 2023:4). اکوتوریسم¹ مفهوم و گرایشی تازه در صنعت گردشگري است و عبارت است از سفر مسئولانه به مناطق طبیعی که از محیط مورد محافظت قرار داده می‌شود و بستر بهتر زندگی کردن ساکنان مهیا می‌شود (Poponi et al., 2020: 1). اکوتوریسم دارای دو روش مستقیم و غیرمستقیم می‌باشد که در روش مستقیم به حفاظت و نگهداری از منابع طبیعی و در روش غیرمستقیم به راه‌هایی برای ایجاد درآمد در جهت حفاظت و بقای زیستگاه‌های با اهمیت طبیعی در جوامع محلی توجه می‌کند (Ashok et al., 2017: 24). اکوتوریسم شهری به‌عنوان مفهومی در گردشگری به پتانسیل‌های طبیعی موجود شهری که می‌تواند جاذب گردشگر باشد به‌خصوص در جوامع صنعتی امروزه توجه ویژه‌ای دارد. عمده معیارهای اکوتوریسم شهری به استفاده و توجه به مزایای این نوع از گردشگری در جامعه‌ای با پتانسیل‌های طبیعی معطوف می‌شود (Sabour Jannati and Qalandarian, 2022: 90). اکوتوریسم شهری برخلاف اهدافی که در اکوتوریسم کلاسیک دنبال می‌شد عمل نموده است و به دنبال مفاهیمی همچون تأکید بر حفظ عوامل فرهنگی و فرهنگ بوم گرایانه می‌باشد. از مهم‌ترین کارکردهای اکوتوریسم شهری می‌توان به تبدیل محیط‌های حساس طبیعت‌گردی به محیط‌هایی که قابلیت جذب گردشگر و بازدیدکننده دارد، اشاره کرد. با توجه به پروژه‌هایی که تاکنون در حوزه اکوتوریسم شهری به انجام رسیده‌اند؛ به نظر می‌رسد این پروژه‌ها به‌طور فزاینده و قابل‌ملاحظه‌ای به توسعه پایدار اکولوژیکی در شهرها و همچنین توسعه پایدار اجتماعی و نیز اقتصادی کمک کرده است و در جهت بهبود آن ها برآمده است. این عوامل سبب شد تا شهرها به اکوتوریسم شهری و معیارهای آن به‌عنوان شکلی از گردشگری پایدار روی‌آورند (Sabour Jannati and Qalandarian, 2022: 90). در حقیقت می‌توان گفت اکوتوریسم شهری جنبشی است که هدف آن شاخص کردن پتانسیل‌های طبیعی و سبز شهری و شناساندن آن‌ها برای استفاده مردم و گردشگران به وجود آمده است و مفهومی نزدیک به گردشگری پایدار دارد (Sarkar, 2016: 1-13).

در رابطه با اکوتوریسم می‌توان به اصول حفظ کنترل و نظارت در مناطق محلی با توسعه اکوتوریسم، ارائه و مطرح کردن فواید تنوع فرهنگی و کارایی اجتماعی در مناطقی که تحت حفاظت بیولوژیکی بلندمدت هستند، ایجاد توازن میان نیازهای بزرگ و متوسط مقیاس سرمایه‌گذاران که (غالبا افراد غیربومی)، نسبت به جوامع محلی و انتظارات محلی اشاره نمود (Hajinegad and Yarei, 2013: 178-180). در این زمینه می‌توان به پژوهش میرآبادی و همکاران (1402) تحت عنوان برنامه ريزی راهبردی توسعه اکوتوريسم بر اساس ظرفيت ها و چالش ها )نمونه موردی: شهرستان مهاباد(، پژوهش بهزاد و منصوری مقدم (1398) با محوریت رتبه بندی عوامل موثر اکوتوریسم بر محیط زیست، مطالعه Zhao & Jiao (2019) با هدف توسعه صنعت اکوتوریسم در شهر پینگ ینگشان و همین‌طور پژوهش غزاوی و موسایی جو (1397) تحت عنوان تحلیل عوامل موثر بر صنعت گردشگری در ناحیه ساحلی اروند اشاره نمود.

وجه تمایز پژوهش انجام گرفته با پژوهش‌های مطالعه شده پیشین، آن است که ضمن بررسی دقیق یک طرح تدوین شده و ابلاغ شده شهری (طرح ویژه ناژوان)، به بررسی میزان انطباق پذیری آن با رهیافت جامع زیست پذیری و رویکرد اکوتوریسم که به نظر راه‌گشا برای حل مشکلات و توسعه هر چه بیشتر موضع می‌باشد، پرداخته است. با این حال سوال پیش رو در این پژوهش چگونگی وضعیت انطباق پذیری طرح ویژه ناژوان با معیارهای رهیافت جامع زیست پذیری و رویکرد اکوتوریسم و همین‌طور چیستی شاخص‌های زیست پذیری و اکوتوریسم در ابعاد مختلف و چگونگی ارزیابی کمی و کیفی سنجه‌های این دو و ارائه راهکارهایی با هدف بهبود طرح ویژه ناژوان از منظر انطباق پذیری با دو رویکرد ذکر شده، می‌باشد که به عنوان وجه تمایز پژوهش با سایر پژوهش‌ها می‌باشد.

در بررسی تجارب داخلی و خارجی تلاش بر پرداختن به نمونه‌های موردی که بیشترین تشابه را با محدوده ناژوان و همچنین اهداف طرح ویژه ناژوان داشته اند، شده است.

پارک جنگلی چیتگر واقع در غرب تهران، منطقه 22 و به وسعت 875 هکتار است که با عبور جاده‌ای از میان به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم شده، از سمتی به کوه نظامی، از سمتی به منطقه مسکونی و از سمت دیگر به اتوبان و مترو تهران- کرج محدود گشته و طرح جامع پارک جنگلی چیتگر برای حفظ اراضی تدوین شده است. از ویژگی‌های آن می‌توان به دارا بودن مسیل رودخانه، شبکه دسترسی آزاد راهی و شریانی اصلی، پیش‌بینی مسیر دوچرخه و پیاده در آن، بازدید سالانه 1 میلیون و 200 هزار نفر و پارک منطقه ای برون شهری اشاره نمود. اهداف و چشم انداز آن شامل ضرورت حفظ و بهسازی محیط طبیعی پارک، پاسخگویی به نیازهای اجتماعی و اقتصادی شهر تهران، پاسخگویی به نیازهای شهری در حوزه فضای سبز و تفریح، ضرورت توسعه شهر تهران و تجهیز این جبهه در جهت جذب جمعیت، ضرورت بهسازی چشم اندازهای منطقه می‌باشد. این محدوده از منظر عملکرد دربرگیرنده فضاها و کاربری‌های سبز، فرهنگی، خدماتی– رفاهی، تفرجی- تفریحی و تاسیساتی است. بررسی‌های صورت گرفته در این منطقه نمایان‌گر تغییر ماهیت پارک و بدل شدن به یک پارک مجهز شهری با وجود حفاظت از مرزهای طبیعی و محدود کردن مداخله، تهدید محدوده طبیعی توسط افزایش ساخت‌وسازها و همچنین عدم تبعیت از الگوی خاص در ساماندهی در طرح جامع پارک جنگلی چیتگر و عدم ارائه راهبرد و سیاست در جهت تحقق طرح می‌باشد (Fathi et al., 2016: 221).

پارک جنگلی تلو در شرق تهران، در بزرگراه شهید بابایی و به مساحت 507.7 هکتار قراردارد. بیش از يك سوم آن از قسمت غرب در محدوده قانوني شهر تهران قرار گرفته که از شمال مشرف به درياچه سد لتيان می‌باشد. پوشش جنگلی پارک، سه دسته گونه درختی، درختچه‌ای و گونه‌های علفی است. توپوگرافي کاملا طبیعی و بکری دارد. با وجود ارتفاعات در بخش شمالی و غربی دید و منظر مناسب به دریاچه لتیان دارد. همچنین پوشش گیاهی غنی ودارای سیستم‌های آبیاری می‌باشد. با هدف توسعه صنایع سازگار با محیط زیست قصد ایجاد گردشگری زمینه برای توسعه اقتصادی را دارد. ضرورت‌های طراحی برپایه بازدهی اکولوژیکی، اجتماعی و زیبایی‌شناسانه را مدنظر قرارداده است. پیروی از چشم‌اندازهای طبیعی و الهام گرفتن از طبیعت و همچنین رفع نیاز و تامین رفاه استفاده کنندگان و توجه به عرضه و تقاضا در ترجیحات مردمی در دستورکار قرار دارد. عملکرد این پارک به صورت:1- فضاهای خدماتی- رفاهی 2- فضاهای تفریحی- تفرجی (بازی و سرگرمی) 3- فضاهای ورزشی 4-فضای اقامتی 5- مبلمان پارک و نشانه‌های تجسمی در نظر گرفته شده است. پارك جنگلي تلو داراي ديدهاي باز به سمت درياچه و امكان ايجاد تراس منظرگاهي را داراست و با توجه به اصل رعايت ويژگي مسيرها و فضاهاي در نظر گرفته شده، مطابق با شكل زمين صورت گرفته است. تغییر ماهیت پارک و بدل شدن به یک پارک مجهز شهری با توجه به درنظر گرفتن نوع و ارتفاع پوشش گیاهی پارک صورت گرفته است (Khak Zand and Helali, 2013: 19-34).

شالیزارهای حفاظت شده فیلیپین واقع در شیب کوه‌ها در شمال جزیره فیلیپین به وسعت 20 هزار کیلومتر متعلق به مردم محلی و تهدید شده به وسیله احتمال توسعه شهری می‌باشند. از ویژگی‌های آن می‌توان به دارای چشم‌انداز با شکوه طبیعی، هر مجموعه شالیزار در سپر حفاظتی از جنگل‌های خصوصی و دارای سیستم آبیاری و کشت بومی اشاره نمود. اهداف آن شامل بدل شدن به موضوعی ملی برای دولت و ساکنان در سال 1973به سبب جلوگیری از تهدیدات احتمالی برای شالیزارها، احیای فرهنگ و هویت فرهنگی زیست بوم موضع و ایجاد صرفه اقتصادی و ماندگاری جمعیت است. این محدوده از دید عملکرد دربرگیرنده منطقه ای با اهمیت ملی و تحت حفاظت و مدیریت جامع برای حفظ زمین‌های کشاورزی می‌باشد. بررسی‌های به عمل آمده در منطقه نشان‌دهنده این است که با مدیریت جامع مسئولان و توجه به فرهنگ محلی و جلب مشارکت شهروندان ضمن حفظ اراضی کشاورزی توانسته در جهت توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی نیز گام بردارد (Shahr va khaneh Consulting Engineers, 2019: 65).

میناپلییس آمریکا، محدوده ای به وسعت 2552 هکتاری واقع در دو سمت رود می سی سی پی در ایالت مینه سوتا، دارای یک دریاچه بزرگ و 96 کیلومتر سبز راه با چشم انداز گسترده می‌باشد. از ویژگی‌های آن می‌توان به دسترسی راحت و وسیع، دارای 70 کیلومتر مسیر پیاده، دارای 70 کیلومتر مسیر ویژه دوچرخه، 6 میدان گلف، 61 زمین بازی، 42 مرکز تفریحی، ساحل عمومی، باغ های رز، پرندگان، میدان مسابقه، فضای پیک نیک اشاره نمود. اهداف آن شامل محیا کردن بستری در جهت پارکی حفاظت شده با ضوابط معین و محلی برای برنامه‌های تفریحی می‌باشد. این محدوده از منظر عملکردی یکی از خوش مکان‌ترین، خوش هزینه‌ترین، خوش طرح‌ترین و خوش نگهداشته‌ترین شبکه‌های پارکی در آمریکا است. بررسی‌های صورت گرفته بیان‌گر این است که مدیریت صحیح و اختصاص بودجه برای حفاظت از این پارک‌ها و همچنین توزیع اوراق قرضه به منظور تملک، توسعه و اتخاذ مالیات توانسته عملکرد مناسب و قابل قبولی برای حفاظت از این محدوده طبیعی مهم داشته باشد و همچنین طراحی میناپلیس بسیار تحسین شده و همخوان با محیط می‌باشد (Shahr va khaneh Consulting Engineers, 2019: 71).

در مجموع براساس پیشینه و مبانی نظری و تجربی مطرح شده، ابعاد و سنجه‌های انطباق پذیری برنامه‌های شهری برمبنای رهیافت جامع زیست پذیری و رویکرد اکوتوریسم در قالب جدول شماره 1 ارائه گردیده است.

جدول 1- ابعاد و سنجه‌های انطباق پذیری برنامه‌های شهری برمبنای رهیافت جامع زیست پذیری و رویکرد اکوتوریسم

بعد	سنجه	منبع
کالبدی	- میزان توجه طرح به پیاده مداری - میزان توجه طرح به سلسله مراتب راه‌ها - میزان توجه طرح به ساخت و سازها - میزان توجه طرح به دسترسی به سیستم حمل و نقل عمومی - میزان توجه طرح به دسترسی و نفوذپذیری - میزان توجه طرح به وضعیت سیما و منظر - میزان توجه طرح به دسترسی به امکانات و زیرساخت‌های شهری - میزان توجه طرح به شدت ترافیک سواره محدوده - میزان توجه طرح به دلایل رو بنایی و زیر بنایی تخریب اراضی محدوده	Sasanpour et al., 2014; Tardest et al., 2018; Rahnama et al., 2018; Shahr va khaneh Consulting Engineers, 2019; Saghebi et al., 2022; Sevier et al., 2008
اقتصادی	- میزان توجه طرح به فرصت‌های درآمدزایی - میزان توجه طرح به وضعیت سرمایه‌گذاری (خصوصی یا دولتی) در محل و بررسی قابلیت جذب سرمایه‌گذار - میزان توجه طرح به جذب گردشگر - میزان توجه طرح به بررسی بنگاه‌های اقتصادی امور گردشگری (مانند فروشگاه‌ها، صنایع‌دستی، رستوران، کافی‌شاپ، هتل و تورهای گردشگری فعال) - میزان توجه طرح به اقتصاد پایه محلی - میزان توجه طرح به رونق توریسم همراه با حفظ اراضی کشاورزی	Hajlo, 2016; Shahr va khaneh Consulting Engineers, 2019; Mahluji et al., 2021; Sevier et al., 2008
اجتماعی	- میزان توجه طرح به مشارکت پذیری شهروندان در طرح‌های محلی و شهری - میزان توجه طرح به امنیت فضاهای شهری - میزان توجه طرح به دسترسی به فضاهای عمومی جهت تعاملات روزانه - میزان توجه طرح به احساس هویت و تعلق به مکان شهروندان - میزان توجه طرح به فرهنگ و سنت‌های ساکنان محلی - میزان توجه طرح به مشخصات و اطلاعات جمعیتی ساکن محلی	Soleimani Mehranjani et al., 2015; Hajlo, 2016; Tardest et al., 2018; Rahnama et al., 2018; Shahr va khaneh Consulting Engineers, 2019; Mahluji et al., 2021
کاربری	- میزان توجه طرح به دسترسی به تفریحی و فضای سبز - میزان توجه طرح به دسترسی گردشگران به کاربری‌های خدماتی مورد نیاز روزانه - میزان توجه طرح به اختلاط کاربری‌ها - میزان توجه طرح به دسترسی مناسب به پارکینگ - میزان توجه طرح به دسترسی به کاربری‌های درمانی و امداد - میزان توجه طرح به تناسب کاربری‌ها با محیط طبیعی - میزان توجه طرح به حفظ کاربری‌های کشاورزی و زیرساخت‌ها در جهت تبدیل محدوده به ریه تنفسی شهری	Hajlo, 2016; Tardest et al., 2018; Shahr va khaneh Consulting Engineers, 2019; Mahluji et al., 2021; Sevier et al., 2008
زیست محیطی	- میزان توجه طرح به برخورداری محدوده از سیستم فاضلاب - میزان توجه طرح به انواع آلودگی‌های خارجی موثر بر محدوده - میزان توجه طرح به تحقق پذیری سرانه فضاهای سبز و باز - میزان توجه طرح به حفظ و نگهداری کاربری های کشاورزی و زراعی - میزان توجه طرح به وضعیت کشت و میزان آب مصرفی - میزان توجه طرح به آلودگی ناشی از کاربری‌های نامطلوب - میزان توجه طرح به حفاظت و نگهداری از منابع طبیعی و آبی برای جذب گردشگر - میزان توجه طرح به توجه به وضعیت بهداشت محیطی (دسترسی به سرویس‌های بهداشتی، آب آشامیدنی، دفع زباله و ...) - میزان توجه طرح به محدوده به عنوان ریه تنفسی شهری - میزان توجه طرح به پوشش گیاهی متناسب با محدوده - میزان توجه طرح به ویژگی‌های زمین شناسی محدوده	Soleimani Mehranjani et al., 2015; Hajlo, 2016; Rahnama et al., 2018; Shahr va khaneh Consulting Engineers, 2019
مدیریت	- میزان توجه طرح به ابزار های اجرائی و مالی تحقق طرح - میزان توجه طرح به مدیریت آب برای باغات و زمین‌های کشاورزی - میزان توجه طرح به مشارکت مدیران در طرح - میزان توجه طرح به مدیریت شهری میراث تاریخی و فرهنگی	Soleimani Mehranjani et al., 2015; Hajlo, 2016; Tardest et al., 2018; Shahr va khaneh Consulting Engineers, 2019; Saghebi et al., 2022

(Source: Authors, 2022)

مواد و روش تحقیق

پژوهش حاضر ماهیتا تحلیلی- توصیفی بوده و از نظر هدف جزو تحقیقات کاربردی به شمار می‌رود. این پژوهش در ابتدا با مطالعه اسنادی گسترده پیرامون رهیافت جامع زیست پذیری و رویکرد اکوتوریسم با کمک پژوهش های معتبر اعم از مقاله‌ها و یا پایان‌نامه‌های داخلی و خارجی به سنجه‌های مشخص به عنوان ابزاری برای سنجش کیفیت تدوین طرح به دو شیوه کمی و کیفی دست یافته است. در واقع در این پژوهش از روش تحلیل محتوا استفاده گردیده است. تحلیل محتوا از روش‌های عمده مشاهده اسنادی است که به وسیله آن می‌توان اسناد را مورد ارزیابی قرار داد. این روش بیشتر در روند پژوهشی، پژوهش‌های تلفیقی، بررسی میزان انطباق پذیری برنامه‌ها با ویژگی‌ها ساختاری و محتوایی به کار برده می‌شود (Ghaedi and Golshan., 2016: 58). به طور کلی روش تحلیل محتوا به دو دسته روش‌های کمی و روش‌های کیفی تقسیم می‌شوند که در روش‌های کمی معمولا مقدار زیادی داده‌ها به گونه‌ای مختصر تحلیل می‌شوند. در این روش می‌توان مجموعه‌ای از اسناد و یا متون را استخراج، شمارش و طبقه‌بندی کرد. در روش‌های کیفی، مقدار کمی داده‌های مرکب و مفصل تحلیل می‌شوند و پایه واحدهای اطلاعاتی، ظهور یا غیبت یک خصیصه است (Fazli, 1997: 99). در این پژوهش، در سنجش کمی تنها اشاره گزارش «طرح ویژه ناژوان» به سنجه مورد نظر در هریک از بخش‌های شناخت، تحلیل و پیشنهاد به هر سنجه، معیار کسب امتیاز و در سنجش کیفی، علاوه بر اشاره، کیفیت آن شامل میزان واقع‌نگری، جزئیات‌نگری و قابلیت اجرائی برای کسب امتیاز هر سنجه مد نظر قرار گرفته است. امتیازات برمبنای جدول شماره 2 در طیف لیکرت گنجانده شده و سپس با کمک روش SWARA وزن سنجه‌ها بدست آمده اند. از نرم افزار Excel برای محاسبه و دستیابی به وزن سنجه ها و ابعاد استفاده گردیده است.

جدول 2- منطق ارزیابی سنجه‌ها

منطق ارزیابی	توضیحات	امتیاز تعلق گرفته
کاملا مناسب	در هر سه بخش شناخت، تحلیل و پیشنهاد بدان اشاره شده باشد.	5
مناسب	در بخش شناخت یا تحلیل به علاوه پیشنهاد مورد بررسی قرار گرفته شده باشد.	4
متوسط	در شناخت و تحلیل یا در پیشنهاد (به تنهایی) مورد بررسی قرار گرفته باشد.	3
نامناسب	تنها در شناخت یا تحلیل مورد بررسی قرار گرفته باشد.	2
کاملا نامناسب	هیچ اشاره ای به آن نشده است.	1

(Source: Authors Studies, 2022)

روش SWARA از نوین‌ترین روش‌های وزن‌دهی به شاخص‌ها و تعیین ضریب اهمیت آن‌ها می‌باشد. در این روش شاخص‌ها نسبت به یکدیگر بر اساس درصد اهمیت مرتب شده و سپس توسط هر خبره مقایسه شاخص با شاخص قبل از خود انجام می‌شود. شاخص‌هایی که در روش SWARA مورد استفاده قرار می‌گیرند، اصولا با استفاده از روش‌هایی همچون دلفی از مرور ادبیات استخراج می‌شوند و به تأیید خبرگان می‌رسند. در گام اول از این روش مرتب کردن شاخص‌ها صورت می‌پذیرد، به این صورت که ابتدا شاخص‌هاي مدنظر تصمیم‌گیرندگان به عنوان شاخص‌هاي نهایی و بر اساس درجه اهمیت، انتخاب و مرتـب می‌شوند. بر این اساس، مهمترین شاخص‌ها در رده‌هاي بالاتر و شاخص‌هاي کم اهمیت‌تر در رده‌هاي پایین‌تر قرار می‌گیرند. در مرحله دوم اهمیت نسبی هر شاخص نسبت به شاخص‌های قبلی مشخص می‌شود که این مقدار در روش SWARA با sj نشان داده می‌شود. در مرحله سوم محاسبه ضریب kj صورت می‌گیرد. ضریب kj که تابعی از مقدار اهمیت نسبی هر شاخص است با استفاده از رابطه 1+ sj = kj محاسبه می‌شود. در مرحله چهارم محاسبه وزن اولیه هر شاخص از طریق رابطه w(j-1)/kj=wj به دست می‌آید. در این رابطه باید توجه داشت که وزن شاخص نخست که مهم‌ترین شاخص است برابر با 1 در نظر گرفته می‌شود. در آخرین مرحله وزن نرمال نهایی از رابطه wj/∑wj = qj به دست می‌آید (Keršulienė et al., 2010: 247). در این پژوهش برای تعیین ضریب اهمیت ابعاد و سنجه‌ها، ابتدا بر پایه روش نمونه‌گیری کیفی از نوع موارد شناخته شده (Ranjber et al., 2011: 244؛ Teddlie & Yu, 2007: 81) تعداد 10 نفر از خبرگان انتخاب گردیدند و مطابق با روش SWARA بعد از جمع‌بندی دیدگاه خبرگان، اولویت‌بندی ابعاد و سنجه‌های هر بعد و سپس تعیین ضریب اهمیت نسبی ابعاد و سنجه‌های هر بعد مشخص گردید. در مرحله آخر برپایه ضرایب اهمیت نسبی، ضرایب Kj، وزن اولیه و وزن نهایی هر بعد و سنجه (Qj) تعیین شد.

محدوده مورد مطالعه

محدوده مورد مطالعه تحت عنوان ناژوان مطابق با شکل شماره 1 بخش مهمی از اراضی غـرب شهر اصفهان با وسعت 1161 هکتاراست. این محدوده از سمت شمال به مناطق نصر آباد و گورتان و از سمت جنوب به مناطق دستگرد و دنبه و قائمیه و از سمت غرب به اراضی درچه و از سمت شـرق بـه پـل وحـيـد اصفهان محدود می‌شود. (Shahr va khaneh Consulting Engineers, 2019: 2). از لحاظ عملکردی، این اراضی در رابطه با مناطق مزبور نقش کشاورزی و باغداری و تا حدودی دامداری را ایفا می‌کند. بخش مهمی از گذران بسیاری از ساکنان سکونتگاه های روستایی پیرامون اراضی که اکنون جزو محدوده شهر اصفهان به حساب می‌آیند از کشاورزی و باغداری در اراضی محدوده تأمین می‌گردد. تا قبل از طرح جامع نیز به این اراضی در حد توسعه این روستاها و در نهایتاً توسعه شهری اصفهان نگریسته می‌شد، اما اکنون که پتانسیل اراضی از جهت فضای گردشگری طبیعت محور مدنظر است، این اراضی جنبه گردشگاهی و تفرجگاهی قابل توجهی برای ساکنان مناطق ۹ و ۱۳ یافته است. با این حال برای ساکنان مناطق فوق از اهمیت عملکرد اقتصادی این اراضی کاسته نشده است. اراضی محدوده نقش منحصر بفردی به عنوان ریه تنفسی شهر اصفهان دارد، به ویژه آن که در جهت باد غالب جنوب غرب به شمال شرق قرار گرفته است و مسیر این عملکرد به بهبود فضای زیستی کلان شهر اصفهان کمک به سزایی می‌کند. وضعیت کاربری‌های موجود در محدوده ۱۱۶۳ هکتاری اراضی ناژوان نشان می‌دهد که غالب اراضی مورد نظر کاربری های کشاورزی و فعالیت های مرتبط و سبز می‌باشد که عامل اصلی تمایز پهنه ناژوان و توجه ویژه به آن به مثابه یک تنفس گاه عظیم برای شهر اصفهان در محدوده بلافصل شهر می‌باشد. بیشترین سطح محدوده اراضی ناژوان متعلق به اراضی زراعی و باغات برابر با 807 هکتار و کمترین سطوح متعلق به کاربری‌های مسکونی و خدماتی به ترتیب برابر با 7 و 5 هکتار می‌باشد (Shahr va khaneh Consulting Engineers, 2019: 154).

44گرید

شکل 1- موقعیت محدوده مورد مطالعه (Drawing: Authors)

بحث و ارائه یافتهها

برای تحلیل کمی و کیفی طرح ویژه ناژوان برپایه رهیافت جامع زیست پذیری و رویکرد اکوتوریسم ، امتیازات مربوط به هر سنجه براساس طیف لیکرت به تفکیک دو نوع تحلیل کمی و کیفی مشخص گردید. در مرحله بعد برپایه روش سوارا ضریب اهمیت ابعاد و سنجه‌های هر بعد تعیین گردید. وزن‌دهی ابعاد و سنجه‌ها در این پژوهش با توجه به اهمیت این موارد در رهیافت جامع زیست پذیری و رویکرد اکوتوریسم و فارغ از موضع انجام شده است (مطابق با جدول‌های شماره 3، 4 و 5 و شکل شماره 2). بر همین مبنا بعد زیست محیطی با ضریب اهمیت 27/0، مهم‌ترین بعد و همینطور میزان توجه طرح به حفظ و نگهداری کاربری‌های کشاورزی و زراعی با اهمیت‌ترین سنجه در این بعد می‌باشد. همچنین بعد اقتصادی دومین بعد باضریب اهمیت 23/0 دارای اهمیت بالا است که میزان توجه طرح به رونق توریسم همراه با حفظ اراضی کشاورزی، با اهمیت‌ترین سنجه این بعد می‌باشد. همچنین بعد مدیریت با ضریب اهمیت 08/0 دارای کم‌ترین ضریب اهمیت و همین‌طور میزان توجه طرح به مدیریت شهری به میراث تاریخی و فرهنگی کم اهمیت‌ترین سنجه در این بخش می‌باشد. در شکل شماره 2 هر 6 بعد مورد مطالعه شامل ابعاد زیست محیطی، اقتصادی، کالبدی، کاربری، اجتماعی و مدیریت با ذکر ضریب اهمیت آن ها در این پژوهش مرتب شده اند و در کنار هر بعد، سنجه های آن با ذکر ضریب اهمیت (وزن) هر سنجه در بعد خود نشان داده شده است. ابعاد ذکر شده دارای روابط نسبتا ناهمسان هستند که فلش های میان آن‌ها، بیانگر روابط یک طرفه یا دوطرفه و ضخامت خطوط رابط نشان دهنده شدت این روابط و تاثیرات آن‌ها بر روی یکدیگر هستند.

نمودار مقاله

شکل 2- مدل نهایی پژوهش و وزن ابعاد و سنجه ها در هر بعد (Source: Authors' studies)

در نهایت از ضرب امتیاز هر سنجه در ضریب اهمیت سنجه و بعد مرتبط با آن، امتیاز نهایی هر سنجه محاسبه گردید. امتیاز نهایی کمی و کیفی طرح، حاصل جمع امتیازات نهایی تمام سنجه‌های مورد مطالعه در پژوهش است.بر اساس جدول شماره 4، امتیاز نهایی کمی کل طرح بر اساس سنجه‌های مورد پژوهش با رهیافت جامع زیست پذیری و رویکرد اکوتوریسم ، 45/4 از 5 نمره به دست آمده است. این نمره بیانگر وضعیت مطلوب طرح از نظر کمی (صرفا اشاره به موارد مورد مطالعه) است. البته قابل ذکر است که بسیاری از موارد تأثیرگذار بر طرح و محدوده، تحت کنترل سازمان ها و ادارات شهری و محلی نیستند، نظیر آلودگی‌های هوای اصفهان، کمبود آب، کاهش سطح آب رودخانه و خشکی آن در بسیاری از ماه‌های سال، افزایش قیمت اراضی و کاهش صرفه کشاورزی، مشکلات سیاسی و کاهش گردشگر داخلی و خارجی، مشکلات اقتصادی ساکنان و مالکان و ... که هر یک از این موارد می‌تواند تا حدی بر شرایط اجرای طرح در محدوده مورد مطالعه تأثیرگذار باشد و نباید آن‌ها را نادیده گرفت. برخی از این موارد در طرح ویژه ناژوان مورد اشاره قرار گرفته است اما به دلیل گستردگی موضوع، به صورت کامل و با جزئیات به آن پرداخته نشده است. در جدول شماره 4 بیشترین میانگین امتیاز کمی مربوط به بعد مدیریت و پس از آن بعد کاربری است و این موضوع نشان دهنده اشاره زیاد به این بعد در راستای زیست پذیری و اکوتوریسم بدون ذکر جزئیات است. در سوی دیگر نیز کمترین میانگین امتیاز کمی مربوط به بعد اجتماعی است که نشان می‌دهد در این سند، ابعاد اجتماعی مرتبط با زیست پذیری و اکوتوریسم محدوده حتی به صورت سطحی نیز مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته است.

جدول 3- تعیین ضریب اهمیت (وزن) ابعاد

ابعاد	مقدار متوسط اهمیت نسبی (Sj)	Kj= Sj + 1	وزن اولیه	ضریب اهمیت
زیست محیطی	00/0	00/1	00/1	27/0
اقتصادی	17/0	17/1	86/0	23/0
کالبدی	29/0	29/1	66/0	18/0
کاربری	33/0	33/1	50/0	14/0
اجتماعی	30/0	30/1	39/0	10/0
مدیریت	33/0	33/1	29/0	08/0

(Source: Authors' studies and calculations, 2022)

جدول 4- امتیاز نهایی کمی و کیفی طرح ویژه ناژوان

بعد	ضریب اهمیت بعد	سنجه	ضریب اهمیت سنجه	ضریب اهمیت نهایی	امتیاز کمی	امتیاز نهایی کمی	امتیاز کیفی	امتیاز نهایی کیفی
زیست محیطی	27/0	میزان توجه طرح به حفظ و نگهداری کاربری‌های کشاورزی و زراعی	27/0	073/0	5	36/0	5	36/0
		میزان توجه طرح به محدوده به عنوان ریه تنفسی شهری	20/0	054/0	5	27/0	3	16/0
		میزان توجه طرح به وضعیت کشت و میزان آب مصرفی	14/0	038/0	5	19/0	5	19/0
		میزان توجه طرح به حفاظت و نگهداری از منابع و آبی برای جذب گردشگر	11/0	030/0	5	15/0	4	12/0
		میزان توجه طرح به تحقق پذیری سرانه فضای سبز و باز	09/0	024/0	3	07/0	1	02/0
		میزان توجه طرح به پوشش گیاهی متناسب با محدوده	07/0	019/0	5	09/0	4	08/0
		میزان توجه طرح به وضعیت بهداشت محیطی (دسترسی به سرویس‌های بهداشتی، آب آشامیدنی و دفع زباله و ...).	05/0	014/0	5	07/0	4	05/0
		میزان توجه طرح به آلودگی ناشی از کاربری‌های نامطلوب	03/0	008/0	1	01/0	1	01/0
		میزان توجه طرح به ویژگی‌های زمین شناسی محدوده	02/0	005/0	3	02/0	3	02/0
		میزان توجه طرح به انواع آلودگی‌های خارجی مؤثر بر محدوده	02/0	005/0	4	02/0	4	02/0
		میزان توجه طرح به برخورداری محدوده از سیستم فاضلاب	01/0	003/0	3	01/0	3	01/0
اقتصادی	23/0	میزان توجه طرح به رونق توریسم همراه با حفظ اراضی کشاورزی	28/0	064/0	5	32/0	5	32/0
		میزان توجه طرح به جذب گردشگر	22/0	051/0	5	25/0	5	25/0
		میزان توجه طرح به بررسی بنگاه‌های اقتصادی امور گردشگری (مانند فروشگاه‌ها، صنایع‌دستی، رستوران، کافی‌شاپ، هتل و تورهای گردشگری فعال).	17/0	039/0	4	16/0	3	12/0
		میزان توجه طرح به فرصت های درآمد زایی	14/0	032/0	4	13/0	2	06/0
		میزان توجه طرح به وضعیت سرمایه‌گذاری (خصوصی یا دولتی) در محل و بررسی قابلیت جذب سرمایه‌گذار	11/0	025/0	4	10/0	4	10/0
		میزان توجه طرح به اقتصاد پایه محلی	08/0	018/0	3	06/0	2	04/0
کالبدی	18/0	میزان توجه طرح به دلایل رو بنایی و زیر بنایی تخریب اراضی محدوده	26/0	047/0	3	14/0	3	14/0
		میزان توجه طرح به سیما و منظر	20/0	036/0	4	14/0	1	04/0
		میزان توجه طرح به پیاده مداری	16/0	029/0	5	14/0	3	09/0
		میزان توجه طرح به ساخت‌وسازها	11/0	020/0	5	10/0	5	10/0
		میزان توجه طرح به دسترسی به سیستم حمل و نقل عمومی	09/0	016/0	4	06/0	1	02/0
		میزان توجه طرح به امکانات و زیر ساخت های شهری	06/0	011/0	4	04/0	1	01/0
		میزان توجه طرح به دسترسی و نفوذ پذیری	05/0	009/0	5	05/0	3	03/0
		میزان توجه طرح به شدت ترافیک سواره محدوده	04/0	007/0	5	04/0	2	01/0
		میزان توجه طرح به سلسله مراتب راه ها	03/0	005/0	3	02/0	2	01/0
کاربری	14/0	میزان توجه طرح به حفظ کاربری‌های کشاورزی و زیرساخت‌ها در جهت تبدیل محدوده به ریه تنفسی شهری	26/0	036/0	4	15/0	3	11/0
		میزان توجه طرح به تناسب کاربری‌ها با محیط طبیعی	22/0	031/0	5	15/0	3	09/0
		میزان توجه طرح به دسترسی به فضاهای تفریحی و فضاهای سبز	16/0	022/0	5	11/0	5	11/0
		میزان توجه طرح به اختلاط کاربری‌ها	13/0	018/0	5	09/0	4	07/0
		میزان توجه طرح به گردشگران به کاربری‌های خدماتی مورد نیاز روزانه	09/0	013/0	5	05/0	3	04/0
		میزان توجه طرح به روند تاریخی تغییرات کاربری اراضی	06/0	008/0	5	04/0	1	01/0
		میزان توجه طرح به دسترسی به پارکینگ	04/0	006/0	5	03/0	5	03/0
		میزان توجه طرح به دسترسی به کاربری‌های درمانی و امداد	03/0	004/0	3	01/0	1	00/0
اجتماعی	10/0	میزان توجه طرح به دسترسی به فضاهای عمومی جهت تعاملات روزانه	28/0	028/0	4	11/0	1	00/0
		میزان توجه طرح به امنیت فضاهای شهری	23/0	023/0	5	12/0	4	09/0
		میزان توجه طرح به مشارکت پذیری شهروندان در طرح‌های محلی و شهری	18/0	018/0	4	07/0	4	07/0
		میزان توجه طرح به احساس هویت و تعلق به مکان شهروندان	14/0	014/0	3	04/0	2	03/0
		میزان توجه طرح به مشخصات و اطلاعات جمعیتی ساکنان محلی	10/0	010/0	3	03/0	3	03/0
		میزان توجه طرح به فرهنگ و سنت‌های ساکنان محلی	08/0	008/0	2	02/0	2	02/0
مدیریت	08/0	میزان توجه طرح به ابزارهای اجرایی و مالی تحقق طرح	37/0	030/0	5	15/0	2	06/0
		میزان توجه طرح به مدیریت آب برای باغات و زمین‌های کشاورزی	28/0	022/0	5	11/0	2	04/0
		میزان توجه طرح به مشارکت مدیران در طرح	20/0	016/0	5	08/0	4	06/0
		میزان توجه طرح به مدیریت شهری به میراث تاریخی و فرهنگی	15/0	012/0	5	06/0	3	04/0
						45/4		31/3

(Source: Authors' studies and calculations, 2022)

ستون امتیازات کیفی جدول شماره 4 نشان‌دهنده آن است که به تعداد اندکی از سنجه‌ها در هر سه بخش شناخت، تحلیل و پیشنهاد به صورت جزئی‌نگر و واقع‌گرایانه پرداخته شده است و همین موضوع سبب کاهش قابلیت اجرا طرح و یا بروز مشکلاتی در اجرای آن می‌گردد. یکی از دلایل این موضوع می‌تواند تفاوت شیوه حفظ و نگهداری این اراضی با سایر اراضی باغی و کشاورزی حاشیه شهر باشد. پهنه ناژوان یکی از ارزشمندترین پهنه های شهری اصفهان محسوب می‌شود که ضمن استفاده زراعی و باغی، عملکرد گردشگری نیز دارد و برنامه‌ریزی‌ها برای این پهنه باید به گونه‌ای باشد که هم از نظر کشاورزی به محدوده لطمه‌ای وارد نشود و هم با جذب گردشگر بتوان در راستای افزایش پایداری آن گام برداشت. ابعاد مختلف این طرح و رویکردهای متعددی که لازم است برای ناژوان مورد توجه قرار گیرد، لزوم برنامه‌ریزی جامع و کامل برای محدوده را بیان می‌کند. بر اساس جدول شماره 4، امتیاز نهایی کیفی کل طرح بر اساس سنجه‌های مورد پژوهش با رهیافت جامع زیست پذیری و رویکرد اکوتوریسم، 31/3 از 5 نمره به دست آمده است. این امتیاز بیانگر وضعیت متوسط طرح از نظر کیفیت بررسی سنجه‌های مورد مطالعه در طرح است. مطابق با این جدول بیشترین میانگین نمره کیفی مربوط به بعد اقتصادی است که این موضوع بیانگر اشاره به ابعاد اقتصادی محدوده به صورت جزء نگرانه و عمل گرایانه در راستای زیست پذیری و اکوتوریسم در طرح ویژه ناژوان است. در سوی دیگر نیز کمترین میانگین امتیاز کیفی مربوط به بعد کالبدی است و نشان دهنده اهمیت کم ابعاد کالبدی در راستای زیست پذیری و اکوتوریسم در این سند است. به طور کلی اختلاف امتیاز نهایی کیفی و کمی طرح در سنجه‌های مورد بررسی که ناشی از بررسی‌های صرفا سطحی از موضوعات این محدوده در طرح ویژه ناژوان است، می‌تواند منجر به کاهش کارایی و عدم امکان اجرای صحیح و دقیق دستورالعمل‌های این طرح گردد. با توجه به وججدولود ابعاد گوناگون و لزوم به حضور متخصص برای بهبود هر بعد، جزئی‌نگری و کیفیت مناسب در هر بعد نیازمند زمان، هزینه و آگاهی بسیار از محدوده است.

نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها

هدف اصلی از انجام این پژوهش ارزیابی میزان انطباق پذیری طرح ویژه ناژوان با معیارهای رهیافت جامع زیست پذیری و رویکرد اکوتوریسم به طور کلی بوده است؛ همچنین اهدافی مانند شناسایی شاخص‌های زیست پذیری و اکوتوریسم در ابعاد متفاوت، ارزیابی کمی و کیفی سنجه‌های رهیافت جامع زیست پذیری و رویکرد اکوتوریسم در طرح مذکور، ارائه راهکارهایی جهت بهبود طرح ویژه ناژوان از منظر انطباق پذیری با زیست پذیری و اکوتوریسم مد نظر قرار گرفته است. یافته‌ها حاکی از این واقعیت بود که گرچه طرح به لحاظ کمی در پرداختن به شاخص‌های رویکردهای مذکور عملکرد خوبی داشته است اما به لحاظ کیفیت بررسی در سطح متوسطی قرار داشته است که این تفاوت عملکرد نشأت گرفته از آرمان‌گرایی طرح، عدم توجه به جزئیات و یا عدم امکان اجرائی بودن پیشنهادات بوده است و در هر بعد می‌توان نقاط قوت و ضعف گزارش را از نظر کیفی و کمی بیان نمود.

در بعد زیست محیطی می‌توان از نظر کمی نقطه قوت گزارش را اشاره مناسب به حفظ و نگهداری کاربری‌های کشاورزی و زراعی، توجه به وضعیت کشت و آب مصرفی و همچنین حفاظت و نگهداری از منابع آبی در جهت جذب گردشگران از نظر رهیافت جامع زیست پذیری و رویکرد اکوتوریسم و نقطه قوت از نظر کیفی را توجه مناسب طرح همراه با ذکر جزئیات در جهت حفظ اراضی کشاورزی و باغی دانست. اما در کنار این نقاط قوت می توان از عدم پرداخت به تاثیر زیاد آلودگی‌های ناشی از کاربری‌های نامطلوب از نظر کمی و آرمان‌گرایی طرح در ارائه پیشنهاد جهت حفظ و نگهداری کاربری‌های کشاورزی و زراعی (فریز کردن کامل اراضی) از نظر کیفی به عنوان ضعف طرح یاد کرد. همچنین در بعد اقتصادی، نقطه قوت بررسی کمی، توجه مناسب به رونق گردشگری در کنار حفظ اراضی کشاورزی و در بررسی کیفی پیش‌بینی ابزارها و بسترهای جذب گردشگر به محدوده در راستای توسعه اکوتوریسم است اما نقاط ضعف نیز در بررسی این بعد به چشم می¬خورد که می‌توان به عدم توجه به پتانسیل های اقتصاد پایه محلی در جهت رونق گردشگری و اشتغال ساکنان محله در شیوه بررسی کمی اشاره نمود؛ لیکن علیرغم بررسی کمی نسبتا مناسب فرصت‌های درآمدزایی و اقتصاد پایه، اما از لحاظ کیفی بررسی‌ها این دو سنجه را در وضعیت نامناسب نشان می‌دهد که می‌تواند ناشی از سطحی‌نگری در بررسی آن‌ها باشد. در بعد کالبدی اشاره گسترده طرح به پیاده مداری، مشکلات ترافیکی و دسترسی و نفوذپذیری به داخل بافت از نظر کمی و توجه عمیق و مناسب به ساخت و سازها در محدوده و پیش‌بینی ابزارها و ضوابط اجرایی در جهت کنترل آن از نظر کیفی، نقاط قوت محسوب می‌شوند اما عدم توجه به دلایل روبنایی و زیربنایی تخریب اراضی محدوده از نظر کمی و عدم توجه عمیق به اکثر سنجه‌ها در مراحل سه گانه شناخت، تحلیل پیشنهاد از نظر کیفی، جزو نقاط ضعف گزارش در این بعد به حساب می‌آیند. در بعد کاربری نقاط قوت گزارش از نظر کمی اشاره به اکثر سنجه‌های مورد مطالعه همه مراحل شناخت، تحلیل و پیشنهاد و از نظر کیفی ارائه پیشنهادات مناسب و دارای جزئیات در رابطه با بسیاری از سنجه‌ها می‌باشد و نقاط ضعف طرح ویژه ناژوان در این بعد از نظر کمی عدم توجه به کاربری‌های امدادی و درمانی با وجود نزدیکی به رودخانه و امکان وقوع حوادث و از نظر کیفی عدم توجه عمیق به تاریخ و روند تاریخی محدوده است. در بعد اجتماعی اشاره کافی به امنیت فضاها برای حضور اقشار مختلف از نظر کمی و توجه نسبتا عمیق طرح به امنیت و مشارکت ساکنان و استفاده کنندگان از فضا از نظر کیفی، نقاط قوت محسوب می‌گردند و عدم اشاره کافی به سنجه‌های مرتبط با زیست پذیری و اکوتوریسم، مخصوصا فرهنگ و سنت‌های ساکنان از نظر کمی و عدم توجه کافی به فضاهای عمومی، حس تعلق و سنت‌های ساکنان از نظر کیفی، نقاط ضعف گزارش به حساب می‌آیند. در بعد مدیریتی نقطه قوت گزارش از نظر کمی اشاره به تمامی سنجه‌های مدیریتی مورد پژوهش در راستای رهیافت جامع زیست پذیری و رویکرد اکوتوریسم و از نظر کیفی توجه نسبتا عمیق به مشارکت مدیران در طرح ویژه ناژوان است و با توجه به این رهیافت و رویکرد از نظر کمی، طرح ضعفی ندارد اما از نظر کیفی عدم توجه جزئی‌نگرانه طرح به معیارهای مهمی نظیر ابزارهای اجرایی و مالی طرح و مدیریت آب در محدوده از ضعف‌های گزارش محسوب می‌شود.

در راستای مقایسه این پژوهش با سایر پژوهش ها، نتایج این پژوهش با پژوهش (موسوی و همکاران، 1402) و پژوهش (میثاقی و همکاران، 1401) به لحاظ تاثیر مثبت ابعاد اجتماعی و زیست محیطی بر زیست پذیری محدوده مطالعاتی هم راستا می‌باشد. همچنین با پژوهش (محلوجی و همکاران، 1400) به لحاظ تاثیر مثبت ابعاد اقتصادی و کالبدی بر زیست پذیری هم راستا است و با پژوهش (غزاوی و موسایی جو، 1397) به لحاظ تاثیر مثبت ابعاد اقتصادی و سرمایه‌گذاری و توسعه اکوتوریسم نیز هم راستا می‌باشد.

پژوهش صورت گرفته در مقایسه با پژوهش‌های پیشین هم به لحاظ موضوع و هم به لحاظ موقعیت و شرایط موضع، پژوهشی نوین قلمداد می‌گردد، در پژوهش‌های پیشین پارک‌ها و اراضی ملی و یا محدوده‌های کشاورزی گسترده مورد پژوهش قرار گرفته که ناژوان می‌تواند ترکیبی از هر دو این شرایط باشد و از آنجا که پژوهش یک طرح تدوین شده دولتی را مورد بررسی کمی و کیفی قرار داده است می‌تواند نقطه قوت پژوهش قلمداد گردد. باتوجه به روند انجام پژوهش و یافته‌های حاصل از آن پیشنهادات زیر در راستای انطباق بخشی هر چه بیش‌تر طرح ویژه ناژوان (در صورت بازنگری) با اصول رهیافت جامع زیست پذیری و رویکرد اکوتوریسم پیشنهاد می‌گردد:

· توجه مدیران و مهندسین مشاور به امکان‌پذیری و قابلیت اجرائی طرح.

· مطالعه مروری بر روی طرح در هنگام تدوین، بازنگری و بر طرف کردن عدم هماهنگی و تناقض.

· پرهیز از آرمان‌گرایی و توجه به امکان‌پذیری طرح ارائه شده.

· توجه و تدقیق ابزارهای رسیدن به راهبردهای پیشنهادی.

· در نظر گرفتن منافع تمامی ذی‌نفعان قبل از تدوین ضوابط.

· اتکا به مشارکت در مراحل تدوین طرح و نظر سنجی به صورت قوی‌تر، جدی‌تر و مستمر و پرهیز از تدوین طرح دستوری و بصورت بالا به پایین.

· ارائه راهکارهای عملی‌تر، منعطف‌تر و خلاقانه‌تر برای حفظ اراضی کشاورزی و همچنین در زمینه جلوگیری از توسعه ساخت و سازهای غیرقانونی.

· تغییر پیشنهاد فریز اراضی کشاورزی به راهکاری عملی‌تر.

· پیش‌بینی نیازهای شغلی ساکنان و امکان روی‌آوری به ساخت‌وسازهای غیرمجاز و ارائه راهکار عملی مانند اختصاص محدوده ویژه برای احداث کاربری‌های خدماتی- پذیرایی.

· توجه هر چه بیشتر به مشکلات حاصل از کم آبی و خشک شدن باغات و زمین‌های کشاورزی و تبعات حاصل از آن مانند روی‌آوردن اهالی به تغییر شغل و یا تغییر کاربری غیر مجاز.

· توجه هرچه بیشتر به ابزارهای مالی در جهت حفظ اراضی کشاورزی و جلوگیری از تخریب آن‌ها مانند ارائه تسهیلات در جهت گسترش کشاورزی مکانیزه.

در آینده توصیه می‌گردد پژوهش‌هایی با موضوع میزان تحقق پذیری طرح در عمل صورت پذیرد که می‌توان این میزان تحقق‌پذیری را با شاخص‌های رهیافت ها و رویکردهای نوین شهری همچون زیست پذیری، اکوتوریسم و... نیز سنجید.

References

1. Akbari, A., Gharakhlou, M. (2010). A new concept in tourism geography. First Edition. Entekhab. [In Persian]

2. Ashok, S., Tewari, H. R., Behera, M. D. Majumdar, A. (2017). Development of ecotourism sustainability assessment framework employing Delphi, C&I and participatory methods: A case study of KBR, West Sikkim, India. Tourism Management Perspectives, 21, 24–41. doi: 10.1016/j.tmp.2016.10.005

3. Behzad, R., Mansoori Moghadam, S. (2019). Ranking of ecotourism factors on the environment (case study: Binalud city). National Conference of Eco-Tourism, Culture and Tourism Development, Mashhad. [In Persian]

4. Burton, M. (2014). Quality of place. In Encyclopedia of quality of life and Well-Being research, 5312-5314.

5. Doost Mohammadian, H., Rezaie, F. (2019). Sustainable Innovative Project Management: Response to Improve Livability and Quality of Life: case Studies: Iran and Germany. Inventions, 4 (4). 1-19. doi: 10.3390/inventions4040059

6. Fathi, M., Derini, I., Naroi, B. (2008). Plant landscape preferences of forest parks (case study: Chitgar Forest Park, Tehran), Municipalities Monthly, 86. [In Persian]

7. Fazeli, N. (1997). Education, research and promotion (content analysis of the social sciences). Research profile, 1 (2), 99-114. [In Persian]

8. Ghaedi, M. R., Golshani, A. (2016). Content Analysis Method: from Quantity-Orientation to Quality-Orientation. Psychological Methods and Models, 7 (23), 57-82. dor: 20.1001.1.22285516.1395.7.23.4.4. [In Persian]

9. Ghazavi. M., Musaei Jo, A. (2017). Analysis of the factors affecting the tourism industry in the coastal area of Arvand using the SWOT strategic model .International Conference on security, progress and sustainable development of border areas territorial and metropolitan, strategies and challenges with a focus on passive defense and crisis management, Tehran. [In Persian]

10. Hajinegad, A., Yarei, M. (2013). Ecotourism Strategic Planning "Using Swot and Topsis Methods" Case: Forest Park of Boluran, Koohdasht. Geography and Development, 11(32), 177-191. doi: 10.22111/gdij.2013.1171 [In Persian]

11. Hajlo, N. (2016). Challenges for the development of ecotourism based on sustainable development based on the AHP model Case Study: the city of Khoy. Thesis approved for the degree of M.A. in ecotourism under the guidance of Dr. Shahram Roostaei and the advice of Dr. Dvaoud Mokhtari, Tabriz University, Faculty of Planning and Environmental Sciences. [In Persian]

12. Keršulienė, V. Zavadskas, E. K., Turskis, Z. (2010). Selection of rational dispute resolution method by applying new step-wise weight assessment ratio analysis (SWARA). Business Economics and Management, 11(2), 243-258. doi: 10.3846/jbem.2010.12

13. Khak Zand, M., Helali, S. (2012). Improving the tourism space of Telo Forest Park lake (design proposal based on three ecological, aesthetic and social approaches). Iranian Architecture & Urbanism, 3 (1), 19-34. doi: 10.30475/isau.2013.61952 [In Persian]

14. Lee, Jin-Kyung. (2008). Cost overrun and cause in Korean social overhead capital projects: Roads, rails, airports, and ports. Journal of Urban Planning and Development, 134(2), 59-62. doi: 10.1061/(ASCE)0733-9488(2008)134:2(59)

15. Lestarini, Ratih, Harmain, Riza, Wulandhary, Succi, & Utari, Dyah. (2018). The implementation strategy of customary law aspect in protecting local environment. Paper presented at the E3S Web of Conferences. doi: 10.1051/e3sconf/20185200041

16. Liang, L., Deng , X., Wang, P., Wang, Z., Wang , L. (2020). Assessment of the impact of climate change on cities livability in China. Science of The Total Environment, 726. doi: 10.1016/j.scitotenv.2020.138339

17. Mahlouji, M., Khademolseiny, A., Saberi, H., Ghaed rahmati, S. (2022). Assessing the factors affecting urban livability in informal settlements, study of Zone 14 of Esfahan. Geography, Urban and Regional Studies, 10 (40), 7-20. dor:20.1001.1.20087845.1400.10.40.1.9. [In Persian]

18. Mirabadi, Mustafa, Al-Alahan, Afshin and Abdi Qala, Ali Hossein (1402). Strategic planning of ecotourism development based on capacities and challenges (case example: Mahabad city), Journal of Environmental Science and Technology, twenty-fifth volume, number nine, December 2023. [In Persian]

19. Mousavi, Miranjaf, Jahangirzadeh, Javad, Bayramzadeh, Nima, Shaheswar, Amin and Amandarfar, Sajjad (1402). An analysis of the livability situation in urban environments (case study: Koi Salar neighborhood of Urmia), Urban Environment Planning and Development Quarterly, Volume 3, Number 11, Fall 2023. doi:10.30495/juepd.2023.1984805.1184. [In Persian]

20. Poponi, S., Palli, J., Ferrari, S., Filibeck, G., Forte, T., Franceschini, C., Ruggieri, A., Piovesan, G. (2020). Toward the development of sustainable ecotourism in Italian national parks of the Apennines: insights from hiking guides. Ecology and Society, 25 (4), 1-20. doi: 10.5751/ES-11996-250446

21. Puorahmad, A., Hatami, A. (2019). Measurement and Evaluation of Dimensions and Components of LivablityCity with Emphasis on Sustainable Development (Case Study: Nourabad Delfan City). Application of Geography information system and remote sensing in planning, 10 (3), 7-29. [In Persian]

22. Rahnama, M. R., Ganbari, M., Mohammadi hamidi, S., Hosseini, S. M. (2019). Evaluation and measurement of livability in Ahvaz metropolis. Sustainable city, 2 (2), 1-17. doi: 10.22034/jsc.2019.197229.1090 [In Persian]

23. Ranjbar, H., Haghdoost, A. A., salsali, M., Khoshdel, A., Soleimani, M. A., Bahrami, Nasim. (2012). Sampling In Qualitative Research: A Guide for Beginning. Annals of Military and Health Sciences Research, 10 (3), 238-250. [In Persian]

24. Rooks, L. (2020). Rise of the Ecotourism: A More Sustainable Form Of Tourism. https://greenerideal.com/news/1001-rise-of-the-eco-tourist/.

25. Sabourjanati, M., Ghalandarian, I. (2022). Empowering Urban Ecotourism: A New approach to Development Local Communities Empowerment. Urban and Regional Development Planning, 7 (23), 87-120. doi: 10.22054/urdp.2022.69232.1466 [In Persian]

26. Saghebi, M., mafi, E., Watanparast M. (2022). Evaluation and measurement of urban viability and factors affecting it (case study of Bojnourd city). Applied researches in Geographical Sciences, 22 (67), 335-350. doi: 10.52547/jgs.22.67.335 [In Persian]

27. Sarkar, S. K. (2016). Urban ecotourism destinations and the role of social networking sites; a case of Kuala Lumpur. Ecotourism Paper Series, 39 (39), 1-13.

28. Sasanpour, F., Tavalaiy. S., Jafari Asasabadi, H. (2015). Study of Urban Livability in Twenty-two Districts of Tehran Metropolitan. Regional Planning, 5 (18), 27-42. [In Persian]

29. Sevier, L., Henderson, M., Naidu, N. (2008). Ecovillages: A model life? Ecologist, 38 (4), 36-41.

30. Shaheen, S., Finson, R., Bhattacharyya, A., Jaffee, M. (2016). Moving Toward a Sustainable California: Exploring Livability, Accessibility & Prosperity. UC Berkeley, Institute of Transportation Studies at UC Berkeley, Retrieved from https://escholarship.org/uc/item/2c08h4r3.

31. Shahr va khaneh Consulting Engineers. (2019). Najwan's special land plan. volumes 1 and 2 and Najwan's rules and regulations. [In Persian]

32. Soleimani Mehrenjani, M., Tavallai, S., Rafieian, M., Zanganeh, A., khazaei Nezhad, F. (2016). Urban livability: the concept, principles, aspects and parameters. Geographical Urban Planning Research (GUPR), 4(1), 27-50. doi: 10.22059/jurbangeo.2016.58120 [In Persian]

33. Tabar bisheh, S., & Ramzanzadeh,M., (2023), Place Attachment and Attitude Towards Tourism Dsvelopment and Promotion of Environmentally Responsible behavior (case study: Babolsar city), Urban Environment Planning and Development, Scientific Quarterly Journal of Islammic Azad University Shiraz Branch, number 12, Period 3. Doi: 10.30495/juepd.2023.1989192.1236. [In Persian]

34. Tardast, Z., Niksershet, M., Meshkini, A. (2019). Explaining the Pattern spatial organization of Urban livability: Case Study: Ilam City. Urban Structure and Function Studies, 6(20), 105-125. doi: 10.22080/shahr.2019.15277.1663 [In Persian]

35. Teddlie, C., Yu, F. (2007). Mixed Methods Sampling: A Typology With Examples. Mixed Methods Research, 1(1), 77-100. doi: 10.1177/1558689806292430

36. Zhao, Y., Jiao, L. (2019). Resources development and tourism environmental carrying capacity of ecotourism industry in Pingdingshan City, China. Ecological Processes, 8 (1), 1-6. doi: 10.1186/s13717-019-0161-0

[1] Ecotourism

Analysis of the effects and factors of reducing energy consumption in sustainable urban development (case study, Shiraz city)
Print Date : 2024-04-29
To examine factors affecting on cities historical evolution (case study: Shiraz artillery square)
Print Date : 2022-07-23
Investigation and analysis of effective indicators on Smart housing in Shiraz city
Print Date : 2023-06-22
Analysis of factors affecting urban construction violations (region 3 of the municipality of region 16 Tehran Metropolitan)
Print Date : 2022-07-23
Explaining the appropriate practical model to evaluate the performance and improve the efficiency of new cities (case study: new cities of Hashtgerd, Andishe, Pardis and Parand)
Print Date : 2022-10-23
An analysis on the reading of resilient communities against earthquake risk (case study: Tabriz metropolis)
Print Date : 2023-10-23

Share To

Article Url

Evaluating the Adaptability of Najvan's Special Plan with the Principles of Livability and Ecotourism Approach

Results and discussion