The Effectiveness of Filial Therapy on Fear of Coronavirus in Children
Subject Areas : Child
zahra ahmadian
1
,
Sara Zadafshar
2
,
Ahmad Abedi
3
1 - MA of Psychology and Education of Children with Special Needs, Faculty of Education and Psychology, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 - Clinical Psychology, Faculty of Education and Psychology, University of Isfahan, Isfahan, Iran
3 - Associate Professor, Department of Psychology and Education of Children with Special Needs, Faculty of Education and Psychology, University of Isfahan, Isfahan, Iran
Keywords: play therapy, filial therapy, fear of coronavirus, children,
Abstract :
The purpose of current study was to investigate the effectiveness of filial therapy on fear of coronavirus in children. The present study was a quasi-experimental study with a pretest, posttest, and control group. The statistical population consisted of all mothers of children with complain of fear of coronavirus visiting counseling centers in Isfahan, Iran, from among whom 22 people were selected through purposive sampling and randomly assigned to experimental and control groups. The experimental group received eight sessions of filial therapy sessions, while the control group received no training. Data collection instrument was fear of covid-19 scale (FCV-19S) (Ahorsu et al, 2020) that was standardized and visualized in children society. Date were analyzed by univariate covariance in SPSS version 21. filial therapy was an effective intervention in reducing fear of coronavirus in children (p<0.01). filial therapy, like other psychological and pharmacological interventions, can improve the fear of coronavirus in children. Key words: play therapy, filial therapy, fear of coronavirus, children
Abedy, A. R., Seyyedghaleh, A., & Bahramipour, M. (2017). Comparison of the effectiveness of filial therapy and Barkley's parent training program in reducing the symptoms of anxiety and ADHD in children. Journal of Exceptional Children, 17(3), 111-120. [Persian]
Abolmaali Alhosseini, K. (2020). Psychological and instructional consequences of corona disease (COVID-19) and coping strategies with them. Educational Psychology, 16(55), 157-93.
Adili, S., Mirzaie, R. R., & ABEDI, A. (2019). The effectiveness of filial therapy on the quality of parent-child interactions and health-related quality of life in children with behavioral/emotional problems. Journal of Exceptional Children, 19 (1), 59-70. [Persian]
Ahorsu, D. K., Lin, C. Y., Imani, V., Saffari, M., Griffiths, M. D., & Pakpour, A. H. (2020). The fear of COVID-19 scale: development and initial validation. International journal of mental health and addiction.
Alivandi-vafa, M., & Ismail, K. (2010). Parents as agents of change: what filial therapy has to offer. Procedia Social and Behavioral Sciences, 5(2010), 2165–217.
Asmundson, G. J., & Taylor, S. (2020). Coronaphobia: Fear and the 2019-nCoV outbreak. Journal of anxiety disorders, 70, 102196.
Barkley, R.A. (2006). Attention deficit/ hyperactivity disorder: A handbook for diagnosis and treatment (3rd ed). New York: Gilford Press.
Beijan, L. L. (2020). Incorporating interpersonal neurobiology in child parent relationship therapy. International Journal of Play Therapy, 29(2), 65–73.
Chen, F., Zheng, D., Liu, J., Gong, Y., Guan, Z., & Lou, D. (2020). Depression and anxiety among adolescents during COVID-19: A cross-sectional study. Brain, behavior, and immunity, 88, 36.
Cornett, N., & Bratton, S. C. (2015). A golden intervention: 50 years of research on filial therapy. International Journal of Play Therapy, 24(3), 119.
Duan, L., & Zhu, G. (2020). Psychological interventions for people affected by the COVID-19 epidemic. The Lancet Psychiatry, 7(4), 300-302.
Ebrahimi, E., Mirzaie, H., Borujeni, M. S., Zahed, G., Baghban, A. A., & Mirzakhani, N. (2019). The Effect of Filial Therapy on Depressive Symptoms of Children with Cancer and Their Mother’s Depression, Anxiety, and Stress: A Randomized Controlled Trial. Asian Pacific journal of cancer prevention: APJCP, 20(10), 2935.
Ehmke, R. (2020). Talking to kids about the coronavirus. Child Mind Institute, 84(84), 1-7.
Garcia de Avila, M. A., Hamamoto Filho, P. T., Jacob, F. L. D. S., Alcantara, L. R. S., Berghammer, M., Jenholt Nolbris, M., ... & Nilsson, S. (2020). Children’s anxiety and factors related to the COVID-19 pandemic: An exploratory study using the children’s anxiety questionnaire and the numerical rating scale. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(16), 5757.
Ghosh, R., Dubey, M. J., Chatterjee, S., & Dubey, S. (2020). Impact of COVID-19 on children: special focus on the psychosocial aspect. Minerva Pediatrica, 72(3), 226-235.
Huang, C., Wang, Y., Li, X., Ren, L., Zhao, J., Hu, Y., et al. (2020). Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. The Lancet, 395(10223), 497–506.
Huang, Y., & Zhao, N. (2020). Generalized anxiety disorder, depressive symptoms and sleep quality during COVID-19 outbreak in China: a web-based cross-sectional survey. Psychiatry Research, 288, 112954.
Husseini Ardakani, A. (2019). The effects of play therapy based on parent-child relationship on reducing separation anxiety disorder. Journal of Psychology New Ideas, 3(7), 1-15. [Persian]
Jang M. Effectiveness of filial therapy for Korean parents. Int J Play Ther. 2000;9:39–48.
Jiang, X., Deng, L., Zhu, Y., Ji, H., Tao, L., Liu, L., ... & Ji, W. (2020). Psychological crisis intervention during the outbreak period of new coronavirus pneumonia from experience in Shanghai. Psychiatry Research, 286, 112903.
Kaba, D., & Sari, B. A. (2020). Acute stress disorder with panic episodes induced by exposure to COVID-19 outbreak news in a child.
Khodabakhshi-Koolaee, A., Matin, L., Falsafinejad, M. R., & Sanagoo, A. (2019). The Effect of Increasing Awareness of Puberty Changes on the Resilience and Distress Tolerance in Female Teens. Iranian Journal of Psychiatric Nursing, 7(1), 1-8. [Persian].
Landreth, G. L., & Bratton, S. C. (2005). Child parent relationship therapy (CPRT): A 10-session filial therapy model. Routledge.
Lindo, N. A., Opiola, K., Ceballos, P. L., Chen, S. Y., Meany-Walen, K. K., Cheng, Y. J. Barcenas, G., Reader, E., & Blalock, S. (2016). The impact of supervised filial therapy training on attitude, knowledge, and skills. The Family Journal: Counseling and Therapy for Couples and Families, 24(3), 239-246.
Liu, J. J., Bao, Y., Huang, X., Shi, J., & Lu, L. (2020). Mental health considerations for children quarantined because of COVID-19. The Lancet Child & Adolescent Health, 4(5), 347-349.
Mamun, M. A., & Griffiths, M. D. (2020). First COVID-19 suicide case in Bangladesh due to fear of COVID-19 and xenophobia: Possible suicide prevention strategies. Asian Journal of Psychiatry, 51, 102073.
Mangolian Shahrbabaki, P., Dehghan, M., Maazallahi, M., & Asadi, N. (2021). Fear and anxiety in girls aged 7 to 11 years old and related factors during the coronavirus pandemic. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 13591045211013873.
Martin, A., Volkmar, F. R., & Lewis, M. (Eds.). (2007). Lewis's child and adolescent psychiatry: a comprehensive textbook. Lippincott Williams & Wilkins.
Martinsen, K. D., Rasmussen, L. M. P., Wentzel-Larsen, T., Holen, S., Sund, A. M., Pedersen, M. L., ... & Neumer, S. P. (2021). Change in quality of life and self-esteem in a randomized controlled CBT study for anxious and sad children: can targeting anxious and depressive symptoms improve functional domains in schoolchildren?. BMC psychology, 9(1), 1-14.
McDonnell, W. M., Nelson, D. S., & Schunk, J. E. (2012). Should we fear “flu fear” itself? Effects of H1N1 influenza fear on ED use. The American Journal of Emergency Medicine, 30(2), 275-282.
Ren, S. Y., Gao, R. D., & Chen, Y. L. (2020). Fear can be more harmful than the severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 in controlling the corona virus disease 2019 epidemic. World Journal of Clinical Cases, 8(4), 652.
Seyyedi Andi, S. M., Najafi, M., & Rahimian Boogar, I. Comparison of the effectiveness of child-centered play therapy and filialtherapy on the levels of theory of mind in children with separation anxiety disorder. Journal of psychologicalscience, 63-76.
Shahni, R., Davoudi, I., Mehrabi Zadeh Hounarmand, M., & Zargar, Y. (2017). Effectiveness of Parent-Based Intervention on Anxiety Symptoms and Externalizing Problems of 6-9 Years Old Children. Journal of Clinical Psychology, 9(1), 51-62. [Persian]
Shahyad, S., & Mohammadi, M. T. (2020). Psychological impacts of Covid-19 outbreak on mental health status of society individuals: a narrative review. Journal of Military Medicine, 22(2). [Persian]
Shanafelt, T., Ripp, J., & Trockel, M. (2020). Understanding and addressing sources of anxiety among health care professionals during the COVID-19 pandemic. Jama, 323(21), 2133-2134.
Shen, K., Yang, Y., Wang, T., Zhao, D., Jiang, Y., Jin, R., ... & Gao, L. (2020). Diagnosis, treatment, and prevention of 2019 novel coronavirus infection in children: experts’ consensus statement. World journal of pediatrics, 16(3), 223-231.
Tal, R., Tal, K., & Green, O. (2017). Child-parent relationship therapy with extra familial abused children. Journal of child sexual abuse. 27(4), 386-402.
Taylor, S. (2019). The psychology of pandemics: Preparing for the next global outbreak of infectious disease. Cambridge Scholars Publishing.
VanFleet, R., & Guerney, L. F. (Eds.). (2003). Casebook of filial therapy. Play Therapy Press.
World Health Organization. (2020). Coronavirus disease 2019 (COVID-19) situation report–34. Geneva, Switzerland: World Health Organization
Xiao, H., Zhang, Y., Kong, D., Li, S., & Yang, N. (2020). The effects of social support on sleep quality of medical staff treating patients with coronavirus disease 2019 (COVID-19) in January and February 2020 in China. Medical Science Monitor: International Medical Journal of Experimental and Clinical Research, 26, e923549-1.
Zhu, Z., Xu, S., Wang, H., Liu, Z., Wu, J., Li, G., & Zhu, S. (2020). COVID-19 in Wuhan: Immediate Psychological Impact on 5062 Health Workers. medRxiv.
Zolfaghari, A., & Elahi, T. (2020). Children's level of anxiety in relation to their level of awareness and attitude towards corona virus based on the health belief model and the level of stress, anxiety and depression of mothers. Journal of Research in Psychological Health, 14(1), 40-55.
اثربخشی آموزش بازی درمانی با مدل فیلیال تراپی بر ترس ویروس کرونا در کودکان دختر
زهرا احمدیان
کارشناسی ارشد روانشناسی و آموزش کودکان با نیازهاي خاص، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
سارا زادافشار
دانشجوی دکتری روانشناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
احمد عابدی*
دانشیار ،گروه روانشناسي و آموزش کودکان با نیازهاي خاص، دانشکده علوم تربیتي و روانشناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
چکیده
این پژوهش به منظور بررسی اثربخشی آموزش بازی درمانی با مدل فیلیال تراپی بر ترس از ویروس کرونا در کودکان انجام شد. روش پژوهش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون، پس آزمون و گروه کنترل بود. جامعه آماری در این پژوهش کلیه مادران کودکان دختر با ترس شدید از ویروس کرونا مراجعه کننده به مراکز روانشناسی و مشاور شهر اصفهان بود که از بین آنها 22 نفر به روش نمونهگیری در دسترس انتخاب و به روش گمارش تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل گمارده شدند. ابزار پژوهش مقیاس ترس ویروس کرونا (Ahorsu and et, al, 2020) بود که در جامعه کودکان هنجار شد. دادهها با استفاده از تحلیل کوواریانس تک متغیره تحلیل شد. نتایج نشان داد که آموزش فیلیال تراپی اثر معناداری بر ترس ویروس کرونا در کودکان دختر داشت (01/0P<). بنابراین، آموزش بازی درمانی با مدل فیلیال تراپی میتواند مانند سایر مداخلات روانشناختی و دارویی ترس ویروس کرونا در کودکان را بهبود بخشد.
واژگان کلیدی: بازی درمانی، فیلیال تراپی، ترس ویروس کرونا، کودکان
The Effectiveness of Filial Therapy on Fear of Coronavirus in Children
Zahra Ahmadian, M.A
MA of Psychology and Education of Children with Special Needs, Faculty of Education and Psychology, University of Isfahan, Isfahan, Iran
Sara Zadafshar, Phd student
MA of Clinical Psychology, Faculty of Education and Psychology, University of Isfahan, Isfahan, Iran
Ahmad Abedi, Ph.D
Associate Professor, Department of Psychology and Education of Children with Special Needs, Faculty of Education and Psychology, University of Isfahan, Isfahan, Iran
Abstract
The purpose of this study was to investigate the effectiveness of filial therapy on fear of coronavirus in children. The research method was quasi-experimental with a pretest, posttest, and control group. The statistical population consisted of all mothers of children with complain of severe fear of coronavirus visiting counseling centers in Isfahan, Iran, from among whom 22 people were selected through available sampling and randomly assigned to experimental and control groups. Data collection instrument was fear of covid-19 scale (FCV-19S) (Ahorsu et al, 2020) that was standardized and visualized in children society. Date were analyzed by univariate covariance. Results showed filial therapy was an effective intervention in reducing fear of coronavirus in children (p<0.01).So filial therapy, like other psychological and pharmacological interventions can improve the fear of coronavirus in children.
Keywords: play therapy, filial therapy, fear of coronavirus, children
مقدمه
یکی از چالشهای نوظهور جهانی، مقابله با ویروس کرونا است. سازمان بهداشت جهانی این بیماری را به عنوان یک تهدید بزرگ برای سلامت جسمانی و روانی معرفی کرده، چرا که با شیوع آن زندگی روزانه و سبک زندگی افراد تغییر عظیمی کردهاست(& et al, 2020 Shen, Yang, Wang, Zhao, Jiang). در طول دوران پاندمیک، افراد چالشهایی چون پایین آمدن سطح سلامت روانی (Duan & Zhu, 2020)، افزایش مشکلات روانشناختی مانند اضطراب (Shanafelt, Ripp & Trockel, 2020)، نشانگان افسردگی (Huang & Zhao, 2020) بیگانه هراسی Mamun & Griffiths, 2020))، اختلال خواب Xiao, Zhang, Kong & Yang, 2020)) و اختلال استرس پس از سانحه (Shahyad & Mohammadi, 2020)، همچنین پیامدهای اجتماعی و اقتصادی (Khodabakhshi-Koolaee, Matin, Falsafinejad & Sanagoo, 2019) مانند برچسب زنی، رفتارهای اجتنابی را تجربه کردهاند. در چنین شرایطی اگرچه مردم تجارب هیجانی ناخوشایند متفاوتی دارند؛ ترس از بیمار شدن(McDonnell, Nelson & Schunk, 2012) از اولین اثرات مشهود میباشد. نرخ بسیار بالای عفونت و مرگ و میر و ماهیت همه گیر بودن بیماری، باعث شده بسیاری از مردم در سراسر جهان، دچار ترس از ابتلا شده که در بسیاری از افراد به صورت ترس و استرس روانشناختی بیمارگون دیده میشود(& et al, 2020 Zhu, Xu, Wang, Liu Wu ). نتایج پژوهشهای قبلی نیز نشان میدهند که ترس و اضطراب شایعترین نشانه روانشناختی در این دوران است(, 2019 Taylor).
از طرفی در زمان بروز بحران به ویژه بیماری همه گیر، کودکان به احتمال بیشتری دچار مشکلان روانشناختی میشوند(Ghosh, Dubey, Chatterjee & Dubey, 2020).در این راستا اگرچه ترس یک واکنش طبیعی بدن و سیستم روانی انسان برای محافظت در برابر خطر است؛ اما حملات هراس در کودکان بخصوص دخترها در طول همه گیری کرونا به طور قابل توجهی افزایش یافته است. طبق نتایج، حدود 30 تا 48 درصد از دختران دبستانی دارای ترس و اضطراب متوسط تا شدید کرونا بودند (Kaba & Sari,2020). Chen, Zheng, Liu, Gong, Guan et al (2020)در چین گزارش داند که حدود 22 درصد از دختران 6 تا 15 ساله در مقایسه با پسران دچار اضطراب شدید ویروس کرونا شده اند. Garcia de Avila, Hamamoto Filho, Jacob, Alcantara, Berghammer, Jenholt Nolbris et al (2020) در برزیل شیوع 21٪ اضطراب را در دختران 6 تا 12 ساله در طول همه گیری کرونا گزارش کردند.
Zolfaghari & Elahi (2020)در ایران میزان اضطراب متوسطی را در کودکان پیش دبستانی و دبستانی در طول همه گیری کرونا گزارش کردند. بر اساس تحقیقات، یکی از دلایل اصلی ترس کودکان از ویروس کرونا عدم اطلاع از ویروس است؛ بنابراین ارائه اطلاعات متناسب با سطح رشد کودکان در مورد ویروس کرونا به آنها میتواند کمک کننده باشد(Kaba & Sari,2020).
Asmundson & Taylor (2020)اذعان کردند که متغیرهایی مانند آسیب پذیری درک شده در برابر بیماری، کمبود اطلاعات و اطلاعات نادرست دریافت شده از رسانه های جمعی می تواند ترس از کرونا را افزایش دهد. مطالعات نشان داده است که قرار گرفتن کودکان در معرض اخبار و گزارش های ترسناک در رسانه ها ممکن است منجر به مشکلات جسمی، عاطفی و شناختی شود و در نهایت اضطراب آنها را افزایش دهد(Kaba & Sari,2020).
توصیف پیامدهای روانشناختی در کودکان در دوران همه گیری بسیار مهم است و مطالعات محدود به اثرات روانی مخرب حوادث نامطلوب بر کودکان پرداخته اند. به طور کلی، از آنجا که سلامت جسمی و روانی و بهره وری افراد در زندگی آینده ریشه در سال های کودکی آنها دارد؛ بنابراین توجه به مسائل روانی ناشی از بیماری کرونا در کودکانی که ناخواسته این شرایط پرخطر را تجربه می کنند؛ حائز اهمیت است(Ren, Gao & Chen, 2020).
در همین خصوص تاکنون روشهای درمانی متعددی برای کاهش انواع ترس در کودکان طراحی شدهاست. برخی از این روشها شامل درمان دارویی، درمانهای روان پویشی، مداخلات رفتاری، آموزش و درمان خانواده، رویکرد درمان چند وجهی و مداخلات شناختی-رفتاری به صورت فردی و گروهی میباشد (Martin, Volkmar & Lewis, 2007).
از آنجايي كه رابطة متقابل والدين و كودك، خط اول درماني در بسياري از اختلالهاي كودكان محسوب ميشود؛ پرداختن به درمانهاي رفتاري مبتني بر اصلاح روابط والدين و فرزندان در اختلالات روانشناختی نيز ضروري به نظر میآيد (Barkley, 2006). در همین رابطه فیلیال تراپی نوعی روش بازی درمانی خانواده محور است که در آن از بازی به عنوان وسیلهای برای کمک به والدین و کودکان استفاده میشود که بتوانند باهم ارتباط برقرار کنند، روی مشکلاتشان کار و روابطشان را قوی تر کنند. در این درمان درمانگر و والدین زمینههای تخصصی خود را برای شناسایی بهترین روشها ترکیب میکنند تا نیازهای فرزندان و خانواده را برآورده سازند (Lindo, Opiola, Ceballos, Chen, Meany-Walen & et, al, 2016).
در حالی که روشهای مختلف بازی درمانی وجود دارد، در بازی درمانی به روش فیلیال تراپی به این دلیل که به والدین آموزش داده میشود و بازی توسط والدین انجام می شود، به تقویت و بهبود روابط والد و کودک کمک میشود (Jang, 2000). فیلیال تراپی به والدین کمک میکند مهارتهایی را که هدف اصلی آنها کودک است (مانند گوش دادن همدلانه، برقراری ارتباط با کودک و درک محدودیت ها و نقصهای کودک) را بدست آورند و تمرین کنند(VanFleet & Guerney, 2003). بنابراین، درمانگر، نقش هدایت و رهبری بازی را به کودک میدهد و از والدین میخواهد که از فرزند خود پیروی نمایند (Beijan, 2020). همچنین، از عناصر آموزشی مؤثر در این مداخله، میتوان به واگذاری مسئولیت، دادن حق انتخاب متناسب با سن و شرایط کودک، هدایت شدن جلسات به دست کودک، استفاده از قوانین شفاف، فراهم نمودن فضایی برای دستیابی به درک متقابل، ایجاد شرایطی برای تصمیم گیری توسط کودک، ایجاد حس خودکنترلی در کودک، به کارگیری شیوههای صحیح اعمال محدودیت و مدیریت منطقی رفتارهای منفی کودک اشاره نمود (Hoseini Ardekani, 2019).
بازی درمانی به روش فیلیال تراپی، طی سالهای متمادی، منجر به شکل گیری یک پایگاه تحقیقاتی مستحکم و قابل اعتماد شدهاست که این درمان را یک مداخلهی مؤثر در برطرف نمودن مشکلات گروههای مختلفی از کودکان همچون کودکان دارای مشکلات رفتاری-هیجانی(Adili, mirzaie & Abedi, 2019). کودکان مبتلا به اختلال کم توجهی-بیش فعالی (Abedi, Seyyedghaleh & Bahramipour, 2017)، و کودکان مبتلا به سرطان (Zahed, Baghban & et al, 2019 Ebrahimi, Mirzaie, Borujeni,) معرفی کرده است. علاوه بر این، فیلیال تراپی میتواند در بهبود بد خلقی و خشونت خانگی (Tal, Tal & Green, 2017)، اختلال اضطراب جدایی (Hoseini Ardekani, 2019) موثر واقع شود. بااین حال، اثربخشی فیلیال تراپی، به این امر محدود نمیگردد و تحقیقات حاکی از دامنهی وسیعی از فواید درمانی این رویکرد است ((Cornett & Bratton, 2015. با این وجود تاکنون پژوهشی به منظور بررسی اثربخشی فیلیال ترابی بر میزان ترس کودکان از ویروس کرونا به طور اختصاصی انجام نگرفته است.
لذا باتوجه به اهميت و پيامدهاي همه جانبه ویروس نو ظهور کرونا و ترسی که روی کودکان و خانواده های آنها به جا میگذارد و با در نظر داشتن اینکه ترس افراطی و غیر منطقی به عنوان عامل خطرساز برای رشد و توسعه اختلالات درونسازی بعدی شناخته شده است(Martinsen, Rasmussen, Wentzel-Larsen, Holen, Sund & et, al, 2021). ضرورت انجام مداخلاتي كارا و موثر بديهي به نظر میرسد. همچنین، با توجه به اینکه ممکن است مشکلات رفتاری و روانی کودکان، در کاستی و نقص در روابط والد-فرزند ریشه داشته باشد، استفاده از روشی چون بازی درمانی با مدل فیلیال تراپی که به ترمیم روابط میان والد و فرزند میپردازد، پیشنهاد میگردد. لذا هدف این پژوهش ، بررسی اثر بخشی آموزش بازی درمانی با روش فیلیال تراپی بر ترس کودکان از ویروس کرونا بود. فرضیه پژوهش عبارت بود از اینکه: آموزش بازی درمانی با روش فیلیال تراپی بر ترس کودکان از ویروس کرونا تاثیر دارد.
روش
جامعه آماری، نمونه و روش اجرای پژوهش
روش این پژوهش نیمه آزمایشی از نوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش همه والدین کودکان دختر 8 تا 11 سال در شهر اصفهان در سال 1399-1400 بودند که در اثر بروز همه گیری ویروس کرونا دچار ترس مربوط به کرونا شده و به مرکز مشاوره شهر اصفهان مراجعه کرده بودند. سپس براساس مصاحبهی تشخیصی و اجرای مقیاس ترس ویروس کرونا در کوکان مراجعه کننده، تعداد 22 نفر از والدینی که تمایل به همکاری و شرکت در جلسات درمانی را داشتند، به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب و به روش گمارش تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل 11 نفری تقسیم شدند. عضویت گروهی در پژوهش به عنوان متغیر مستقل و نمره حاصل از پرسشنامه ترس از ویروس کرونا به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شد. معیارهای ورود شامل نداشتن پرونده روانپزشکی، همکاری در اجرای پژوهش، سلامت روان والدین و کودکان وحداقل مدرک تحصیلی دیپلم برای والدین بود. معیارهای خروج از پژوهش نیز شامل نقض هر کدام از ملاک های ورود به پژوهش و نقض در تکمیل پرسشنامه و عدم شرکت در بیش از دو جلسه از جلسات درمان بود. به منظور رعايت ملاحظات اخلاقي پس از كسب رضايت آگاهانه و ذكر هدف از انجام پژوهش به آزمودنیها يادآوري شد كه هر زمان كه بخواهند ميتوانند جلسات را ترك كنند. باتوجه به شیوع ویروس کرونا، اجرای مداخله فیلیال تراپی بر روی گروه آزمایش به این صورت بود که آزمودنیهای گروه آزمایش به سه گروه سه نفری و یک گروه دو نفری تقسیم شدند و با رعایت کامل پروتکلهای بهداشتی مداخله بازی درمانی با مدل فیلیال تراپی در گروههای سه نفری برگزار شد.
ابزار سنجش
شرکت کنندگان در هر دو گروه آزمایش و کنترل، قبل و بعد از جلسات درمان با مقیاس ترس از ویروس کرونا (آهورسا و همکاران، 2020) مورد ارزیابی قرار گرفتند.
مقیاس ترس ویروس کرونا (Fear of Covid-19 Scale) (FCV-19S) : این مقیاس در سال 2020 توسط Ahorsu, Lin, Imani, Saffari, Griffiths & et, al, 2020)) به منظور سنجش ترس از کرونا ساخته شد. این مقیاس 7 گویه دارد. شرکت کنندگان باید برای هر گویه مشخص کنند که تا چه حد در مورد آنها صادق است. این مقیاس یک مقیاس خودگزارشی دو عاملی است که شامل بعد جسمانی ترس (گویههای3،7 و6) و بعد روانشناختی ترس (گویههای 1،2،5و4) میباشد. گویه " وقتی به گرفتن بیماری کرونا فکر می کنم؛ تپش قلب می گیرم" نمونهای از سوالات بعد جسمانی و گویه " من خیلی از ویروس کرونا می ترسم " و " فکر کردن در مورد ویروس کرونا باعث ناراحتی من می شود. " نمونه ای از سوالات بعد روانشناختی ترس است. نمره هر سوال به صورت طیف لیکرت؛ اصلا (1)، کمی (2)، قدری (3)، زیاد (4) و خیلی زیاد (5) در نظر گرفته شد. بنابراین بیشترین و کمترین نمرهای که افراد پاسخ دهنده در این پرسشنامه کسب میکنند بین 7 تا 35 است. نمرات بالا در این پرسشنامه نشان دهنده سطح بالاتری از ترس در افراد است. با توجه به اینکه تاکنون مقیاسی برای سنجش ترس از ویروس کرونا در کودکان ساخته نشده و به منظور صلاحیت استفاده از این مقیاس برای کودکان، ابتدا بعد تصویری در گزینه های پاسخ گویی با آن اضافه شد و به صورت پایلوت (pilot) بر روی 150 کودک با رنج سنی 8 تا 12 اجرا گردید و پس از بررسی روایی و پایایی پرسشنامه در جامعه کودکان، برای افراد نمونه در پژوهش حاضر استفاده شد. پایایی این ابزار با استفاده از روش آلفای کرونباخ در پژوهش آهورسا و همکاران 82/0 و در پژوهش حاضر 86/0 بدست آمد.
روش اجرا و تحلیل داده ها
روش اجرای پژوهش بدین صورت بود که بعد از انتخاب افراد نمونه و گمارش تصادفی آنها به گروه آزمایش و کنترل، شرکت کنندگان هر دو گروه مقیاس ترس ویروس کرونا را به عنوان پیش آزمون تکمیل کردند. در مرحله بعدی، پژوهشگر بازی درمانی با مدل فیلیال تراپی را در 8 جلسه آموزشی 90 تا 100 دقیقهای و هفتهای یک جلسه به والدین این کودکان آموزش داد؛ ولی به والدین گروه کنترل این نوع آموزش ارائه نشد و در فهرست انتظار ماندند. پس از اتمام جلسات، شركت كنندهگان دو گروه مجدد با مقياس مذکور مورد ارزيابي قرار گرفتند. خلاصه محتواي جلسات آموزشي در جدول 1 آمده است.
جدول 1 شرح جلسات آموزشي فيليال تراپي
2005 Landreth, & Bratton
جلسات | شرح جلسات |
اول | معارفه و آشنايي، شرح اهداف درماني، بحث دربارة لزوم پيدايش حساسيت دربارة فرزندان و شكل گيري پاسخ همدلانه، بيان موضوعات پايه از قبيل تشويق و تقويت والدين، همدلي با والدين، معمول و رايج دانستن مشكلات ارتباطي والدين با فرزندان شا ، آشنايي با مفاهيم اصلي، توضيح اهميت بازي، فهرستي از اسباب بازي ها، قوانين و نحوة اجراي جلسات بازي والدين با كودكان در منزل، مكان و زمان بازي |
دوم | تشخيص چهار احساس اصلي (شادي، غم، خشم و ترس)، ايفاي نقش پاسخ همدلانه، آموزش اصول بازي درمانگري والديني، آموزش پاسخ دهي همدلانه به كودك، تمرين پاسخ دهي همدلانه و پر كردن برگة پاسخ احساسي |
سوم | آموزش چهار اصل بازي: كودك در جلسات بازي هدايتگر است. توجه به احساسات كودك از طريق حالت هاي چهره، بدن ، لحن صدا، كلام كودك. انعكاس ادراك والدين از احساسات كودك، قاطعيت در زمينة محدوديت ها، تعيين اهداف بازي شامل بروز احساسات و هيجان هاي كودك. تهية اسباب بازي: اسباب بازي هاي مربوط به زندگي واقعي، اسباب بازي هاي مربوط به برون ريزي خشم. اسباب بازي هايي براي خلاقيت |
چهارم | آموزش بايدها و نبايدهاي جلسات بازي (بازي در مكان و زمان مشخص، چيدن يكسان اسباب بازي ه ، هدايتگر بودن كودك، بازگرداندن مسئوليت به كودك، سرزنش نكردن در قبال خواستة نامناسب، توصيف شفاهي بازي، تعيين محدوديت ها ي بازي و قاطعيت در آنها، تقويت فرايند تلاش و تشويق تلاش كودک، نبايدها (انتقاد نكردن، تحسين نكردن، عدم پرسش سؤال هدايتگرانه ، عدم قطع جلسات بازي، عدم آموزش و اطلاعات) مراحل جلسة بازی: قبل بازي، هنگام بازي و بعد از بازي |
پنجم | آموزش مهارت محدوديت گذاري براي رفتارهاي نامناسب كودكان. اعمال مراحل سه گانه محدوديت شامل انعكاس همدلانه و صمیمی احساسات كودك، بيان محدوديت در قالب جملات كوتاه و واضح، ارائة جايگزين قابل قبول، بيان دلايل محدوديت گذاري، آموزش زمان محدوديت گذاري |
ششم | چگونگي صحبت با كودك، اهميت شناخت احساسات خود، فهرست مهارت هاي جلسة بازي نظير حفظ ساختار، همدلي، دنباله روي، پرهيز از سؤال و رهنمود دادن، شركت در بازي، فرو روي در نقش تخيلي، تطابق لحن صدا و حالت چهره با حالت كودك |
هفتم | روش هاي حق انتخاب دادن (حق انتخاب دادن به صورت ساده و قدرت بخشيدن به كودك، حق انتخاب دادن به عنوان پيامد مثبت و حق انتخاب دادن براي تقويت قوانين خانه)، فهرست مهارت هاي جلسة بازي |
هشتم | مرور مباحث و مهارت هاي مطرح شده در سير جلسات، حق انتخاب دادن، محدود كردن و ترغيب كردن، محدوديت گذاري به صورت پيشرفته به شكل توضيح عواقب كار، تعميم محدوديت به خارج از جلسه، اجراي پس آزمون . |
دادههای به دست آمده با استفاده از نرم افزار آماری SPSS نسخه 24 و روش آماری تحلیل کوواریانس تک متغیره (ANCOVA) تحلیل شدند.
یافته ها
دامنه سنی شرکت کنندگان از 8 تا 11 سال و میانگین سنی گروه آزمایش 56/8 و میانگین سنی گروه کنترل 21/9 بود. به منظور بررسی تاثیر فیلیال تراپی بر ترس کرونا در کودکان از تحلیل کوواریانس تک متغیره (آنکوا) استفاده شد. استفاده از آزمون تحلیل کوواریانس مستلزم رعایت مجموعه ای از پیش فرض ها میباشد. از آن جهت که تقسيم شركت كننده ها به گروه هاي پژوهش به صورت تصادفي انجام شده است؛ همچنين با توجه به استفاده از ابزار هاي استاندارد براي ارزيابي متغير ها ي وابسته، پيش فرض فاصله اي بودن مقياس اندازه گيري متغير هاي وابسته رعايت شده است. از سوي ديگر حجم دو گروه آزمايش و كنترل در اين پژوهش مساوي با 15 نفر بوده است كه حجمي مساوي را نشان مي دهد. براي حصول اطمينان از توزيع طبيعي داده ها از آزمون کلموگروف اسمیرونف استفاده شد. نتایج این آزمون نشان داد که سظح معناداری در هر دو گروه آزمایش و کنترل بیشتر از 05/0 است (93/0sig= ، 91/0sig= ) و پیش فرض نرمال بودن داده های پژوهش رد نشد. براي ارزیابی تساوي واريانس نمر ه ها نیز از آزمون لوين استفاده شد و نتایج نشان داد که سطح معناداری این آزمون بیشتر از 05/0 بود (07/0 sig=، 33/8F= ) و بنابراین پیش فرض تساوی واریانس ها نیز رد نشد. جدول 2 نتایج تحلیل کوواریانس تک متغیره را در رابطه با اثربخشی فیلیال تراپی بر ترس کرونا در کودکان نشان میدهد.
جدول 2. نتایج تحلیل کوواریانس تک متغیر برای بررسی اثر فیلیال تراپی بر ترس کرونا
شاخص آماری منبع تغییرات | مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجذورات | F | سطح معناداری | اندازه اثر | توان آماری |
پیش آزمون | 24/442 | 1 | 182/35 | 95/141 | 001/0 | 84/0 | 00/1 |
گروه | 26/134 | 1 | 373/16 | 92/44 | 001/0 | 62/0 | 98/0 |
جدول 3. یافته های توصیفی شرکت کنندگان در میزان اضطراب کرونا
شاخص آماری گروه |
| حجم نمونه | میانگین تعدیل شده | انحراف استاندارد |
آزمایش | پس آزمون | 11 | 26/23 | 8/3 |
کنترل | پس آزمون | 11 | 6/26 | 35/4 |
بر اساس نتایج جدول 2 تفاوت معناداری بین نمره های گروه آزمایش و کنترل در سطح ترس کرونا وجود دارد. بر اساس یافته های توصیفی نیزگروه آزمایش در پس آزمون نمرهکمتری در میزان ترس کسب کرده اند. میزان اندازه اثر نیز نشان می دهد که 62 درصد از تغییرات در نمره ترس در نتیجه عضویت گروهی میباشدو به عبارت دیگر مداخله فیلیال تراپی باعث کاهش 62 درصدی در میزان ترس کرونا در گروه آزمایش شده است (05/0P<). و لذا فرضیه پژوهش مبنی بر تاثیر آموزش بازی درمانی به شیوه فیلیال تراپی بر ترس ویروس کرونا در کودکان تائید شد.
بحث و نتیجه گیری
این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی آموزش بازی درمانی به شیوه فیلیال تراپی بر میزان ترس کرونا در کودکان انجام شد. نتایج نشان داد که آموزش بازی درمانی به شیوهی فیلیال تراپی باعث کاهش ترس کرونا در کودکان شده است. این یافتهها با نتایج پژوهش Abedi, Seyyedghaleh & Bahramipour, 2017)) و (Shahni, Davoudi, Mehrabi Zadeh Hounarmand, & Zargar, 2017)همخوان و همسو میباشد.
در تبیین نتایج پژوهش حاضر میتوان گفت که در فيليال تراپي بر شناسايي هیجانات كودك (غم، شادي، خشم و ترس) تأكيد زيادي ميشود، در نتيجه احساس اعتماد، امنيت و نزديكي بين والدين و فرزندان ايجاد ميگردد. نحو ة برخورد با كودك، انعكاس كلامي و غيركلامي و همدردي با كودك توسط والدین نيز منجر به يادگيري ابراز صحيح احساسات در كودك ميشود. همچنين ايجاد جوي غيرقضاوتي، پذيرنده و همراه با درك متقابل براي كودك در جريان بازي منجر به بهبود رابطه با والدين و كاهش رفتارهاي مخرب كودك ميگردد؛ چرا كه براي كودكان، اغلب بيان شفاهي احساسات مشكل است، درحالي كه كودك در فرايند بازي ميتواند احساساتش را ابراز كند و در واقع به نوعی تخلیه هیجانی لازم را داشته باشد که نقش مهمی در كاهش مشكلات رفتاري و هيجاني كودك و به تبع آن افزايش سلامت رواني و كيفيت زندگي والد و کودک خواهدشد.
در همین رابطه آموزش فيليال تراپي ميتواند مهارتهاي والدين و به دنبال آن، كودكان را افزايش دهد. در فرايند اين آموزش، والدين ميتوانند به درك و پذيرشي مطلوب از رفتار كودك دست يابندکه اين مسئله سبب بهبود سبكهاي والدگري و ترميم روابط عاطفي ميان والدين و كودك ميگردد. با بهبود بافت خانواده و شيوة تعامل اعضا با يكديگر و مخصوصا بهبود تعامل والدين با كودك، حضور والدين و شناخت و پذيرش اين احساسها از سوي آنها، تلاش براي درك اين احساسها و عدم قضاوت يك جانبه، سبب درهم شكستن بازداري و چرخههاي ارتباطي معيوب بين والد و كودك شده و در نتيجه بسياري از رفتارها از قبيل ترس، اضطراب، تكانشگري و پرخاشگري در كودك كاهش مييابد.
از آنجا که کودکان توانایی شناختی محدودی دارند؛ بیشتر اطلاعات خود را در مورد جهان پیرامون خود با کمک والدین خود به دست می آورند. بنابراین، آموزش مادر می تواند بر درک کودک از بیماری و پیامدهای اضطرابی آن تأثیر بگذارد (Garcia de Avila et al, 2020). در واقع این روش درمانی، سعی دارد به سردرگمی والدین پاسخ مناسبی بدهد و نقش آنها را در روند حل مشکلات فرزند پررنگتر سازد ((Cornett & Bratton, 2015.
از آن جهت که مهارتهای آموخته شده در فیلیال تراپی، میتوانند به شرایطی خارج از زمان بازی تعمیم داده شوند در واقع، والدین میآموزند که در خارج از زمان بازی نیز به شیوه مشابهی به کودک در هر زمانی پاسخگو باشند. این انتقال رفتار جدید والد، نشان دهنده آن است که این رفتارهای جدید به طور طبیعی با نحوه پاسخ و واکنش والدین عجین شدهاست و این پاسخهای انعکاسی، به کودک کمک میکند تا دریابد که از سوی والدین درک میشود و از احساسات، خواستهها و نیازهایش حمایت میشود. در نتیجه، احساس ترس در کودک فروکش می کند.
پژوهش حاضر نیز مانند سایر پژوهش های علوم رفتاری دارای محدودیتهایی است از جمله اینکه نمونه گیری در پژوهش به صورت در دسترس بوده و صرفا مادران مراجعه کننده به مراکز مشاوره شهر اصفهان را شامل میشد. به علاوه صرفا روی گروه سنی 8 تا 11 سال و بر روی نمونه دختر اجرا گردید، بنابراین باید در تعمیم نتایج بر دیگر جمعیت های سنی و سایر نقاط جوانب احتیاط را رعایت نمود. از دیگر محدودیتهای پژوهش برگزاری جلسات به صورت گروههای کوچک بود. به علاوه نبود دورة پيگيري در پژوهش كه بواسطة محدوديتهاي زماني ایجاد شده بود از دیگر محدودیت های پژوهش حاضر ميباشند.
در راستاي نتايج پژوهش حاضر به محققان پيشنهاد میشود که ضمن رفع محدودیت های پژوهش در تحقیقات آینده، با توجه به وقوع نوظهور ویروس کرونا و پیامدهای غیر قابل اجتناب آن بر روی کودکان و از طرفی اهمیت روابط والد و کودک به عنوان عاملی مهم و تاثیر گذار بر سلامت روانی کودک، فیلیال تراپی را به عنوان شیوه ای نوین و موثر مدنظر داشته باشند. همچنین از آن جهت که آموزش به صورت مجازی کمتر مورد استفاده قرار گرفته است و امروزه به صورت ناخواسته رعایت فاصله گذاری اجتماعی ضروری به شمار میرود پیشنهاد میشود اثر بخشی و مقایسه این نوع مداخله با مداخلات حضوری در پژوهشهای آتی بررسی شود.
منابع
Abedy, A. R., Seyyedghaleh, A., & Bahramipour, M. (2017). Comparison of the effectiveness of filial therapy and Barkley's parent training program in reducing the symptoms of anxiety and ADHD in children. Journal of Exceptional Children, 17(3), 111-120. [Persian]
Abolmaali Alhosseini, K. (2020). Psychological and instructional consequences of corona disease (COVID-19) and coping strategies with them. Educational Psychology, 16(55), 157-93.
Adili, S., Mirzaie, R. R., & ABEDI, A. (2019). The effectiveness of filial therapy on the quality of parent-child interactions and health-related quality of life in children with behavioral/emotional problems. Journal of Exceptional Children, 19 (1), 59-70. [Persian]
Ahorsu, D. K., Lin, C. Y., Imani, V., Saffari, M., Griffiths, M. D., & Pakpour, A. H. (2020). The fear of COVID-19 scale: development and initial validation. International journal of mental health and addiction.
Alivandi-vafa, M., & Ismail, K. (2010). Parents as agents of change: what filial therapy has to offer. Procedia Social and Behavioral Sciences, 5(2010), 2165–217.
Asmundson, G. J., & Taylor, S. (2020). Coronaphobia: Fear and the 2019-nCoV outbreak. Journal of anxiety disorders, 70, 102196.
Barkley, R.A. (2006). Attention deficit/ hyperactivity disorder: A handbook for diagnosis and treatment (3rd ed). New York: Gilford Press.
Beijan, L. L. (2020). Incorporating interpersonal neurobiology in child parent relationship therapy. International Journal of Play Therapy, 29(2), 65–73.
Chen, F., Zheng, D., Liu, J., Gong, Y., Guan, Z., & Lou, D. (2020). Depression and anxiety among adolescents during COVID-19: A cross-sectional study. Brain, behavior, and immunity, 88, 36.
Cornett, N., & Bratton, S. C. (2015). A golden intervention: 50 years of research on filial therapy. International Journal of Play Therapy, 24(3), 119.
Duan, L., & Zhu, G. (2020). Psychological interventions for people affected by the COVID-19 epidemic. The Lancet Psychiatry, 7(4), 300-302.
Ebrahimi, E., Mirzaie, H., Borujeni, M. S., Zahed, G., Baghban, A. A., & Mirzakhani, N. (2019). The Effect of Filial Therapy on Depressive Symptoms of Children with Cancer and Their Mother’s Depression, Anxiety, and Stress: A Randomized Controlled Trial. Asian Pacific journal of cancer prevention: APJCP, 20(10), 2935.
Ehmke, R. (2020). Talking to kids about the coronavirus. Child Mind Institute, 84(84), 1-7.
Garcia de Avila, M. A., Hamamoto Filho, P. T., Jacob, F. L. D. S., Alcantara, L. R. S., Berghammer, M., Jenholt Nolbris, M., ... & Nilsson, S. (2020). Children’s anxiety and factors related to the COVID-19 pandemic: An exploratory study using the children’s anxiety questionnaire and the numerical rating scale. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(16), 5757.
Ghosh, R., Dubey, M. J., Chatterjee, S., & Dubey, S. (2020). Impact of COVID-19 on children: special focus on the psychosocial aspect. Minerva Pediatrica, 72(3), 226-235.
Huang, C., Wang, Y., Li, X., Ren, L., Zhao, J., Hu, Y., et al. (2020). Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. The Lancet, 395(10223), 497–506.
Huang, Y., & Zhao, N. (2020). Generalized anxiety disorder, depressive symptoms and sleep quality during COVID-19 outbreak in China: a web-based cross-sectional survey. Psychiatry Research, 288, 112954.
Husseini Ardakani, A. (2019). The effects of play therapy based on parent-child relationship on reducing separation anxiety disorder. Journal of Psychology New Ideas, 3(7), 1-15. [Persian]
Jang M. Effectiveness of filial therapy for Korean parents. Int J Play Ther. 2000;9:39–48.
Jiang, X., Deng, L., Zhu, Y., Ji, H., Tao, L., Liu, L., ... & Ji, W. (2020). Psychological crisis intervention during the outbreak period of new coronavirus pneumonia from experience in Shanghai. Psychiatry Research, 286, 112903.
Kaba, D., & Sari, B. A. (2020). Acute stress disorder with panic episodes induced by exposure to COVID-19 outbreak news in a child.
Khodabakhshi-Koolaee, A., Matin, L., Falsafinejad, M. R., & Sanagoo, A. (2019). The Effect of Increasing Awareness of Puberty Changes on the Resilience and Distress Tolerance in Female Teens. Iranian Journal of Psychiatric Nursing, 7(1), 1-8. [Persian].
Landreth, G. L., & Bratton, S. C. (2005). Child parent relationship therapy (CPRT): A 10-session filial therapy model. Routledge.
Lindo, N. A., Opiola, K., Ceballos, P. L., Chen, S. Y., Meany-Walen, K. K., Cheng, Y. J. Barcenas, G., Reader, E., & Blalock, S. (2016). The impact of supervised filial therapy training on attitude, knowledge, and skills. The Family Journal: Counseling and Therapy for Couples and Families, 24(3), 239-246.
Liu, J. J., Bao, Y., Huang, X., Shi, J., & Lu, L. (2020). Mental health considerations for children quarantined because of COVID-19. The Lancet Child & Adolescent Health, 4(5), 347-349.
Mamun, M. A., & Griffiths, M. D. (2020). First COVID-19 suicide case in Bangladesh due to fear of COVID-19 and xenophobia: Possible suicide prevention strategies. Asian Journal of Psychiatry, 51, 102073.
Mangolian Shahrbabaki, P., Dehghan, M., Maazallahi, M., & Asadi, N. (2021). Fear and anxiety in girls aged 7 to 11 years old and related factors during the coronavirus pandemic. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 13591045211013873.
Martin, A., Volkmar, F. R., & Lewis, M. (Eds.). (2007). Lewis's child and adolescent psychiatry: a comprehensive textbook. Lippincott Williams & Wilkins.
Martinsen, K. D., Rasmussen, L. M. P., Wentzel-Larsen, T., Holen, S., Sund, A. M., Pedersen, M. L., ... & Neumer, S. P. (2021). Change in quality of life and self-esteem in a randomized controlled CBT study for anxious and sad children: can targeting anxious and depressive symptoms improve functional domains in schoolchildren?. BMC psychology, 9(1), 1-14.
McDonnell, W. M., Nelson, D. S., & Schunk, J. E. (2012). Should we fear “flu fear” itself? Effects of H1N1 influenza fear on ED use. The American Journal of Emergency Medicine, 30(2), 275-282.
Ren, S. Y., Gao, R. D., & Chen, Y. L. (2020). Fear can be more harmful than the severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 in controlling the corona virus disease 2019 epidemic. World Journal of Clinical Cases, 8(4), 652.
Seyyedi Andi, S. M., Najafi, M., & Rahimian Boogar, I. Comparison of the effectiveness of child-centered play therapy and filialtherapy on the levels of theory of mind in children with separation anxiety disorder. Journal of psychologicalscience, 63-76.
Shahni, R., Davoudi, I., Mehrabi Zadeh Hounarmand, M., & Zargar, Y. (2017). Effectiveness of Parent-Based Intervention on Anxiety Symptoms and Externalizing Problems of 6-9 Years Old Children. Journal of Clinical Psychology, 9(1), 51-62. [Persian]
Shahyad, S., & Mohammadi, M. T. (2020). Psychological impacts of Covid-19 outbreak on mental health status of society individuals: a narrative review. Journal of Military Medicine, 22(2). [Persian]
Shanafelt, T., Ripp, J., & Trockel, M. (2020). Understanding and addressing sources of anxiety among health care professionals during the COVID-19 pandemic. Jama, 323(21), 2133-2134.
Shen, K., Yang, Y., Wang, T., Zhao, D., Jiang, Y., Jin, R., ... & Gao, L. (2020). Diagnosis, treatment, and prevention of 2019 novel coronavirus infection in children: experts’ consensus statement. World journal of pediatrics, 16(3), 223-231.
Tal, R., Tal, K., & Green, O. (2017). Child-parent relationship therapy with extra familial abused children. Journal of child sexual abuse. 27(4), 386-402.
Taylor, S. (2019). The psychology of pandemics: Preparing for the next global outbreak of infectious disease. Cambridge Scholars Publishing.
VanFleet, R., & Guerney, L. F. (Eds.). (2003). Casebook of filial therapy. Play Therapy Press.
World Health Organization. (2020). Coronavirus disease 2019 (COVID-19) situation report–34. Geneva, Switzerland: World Health Organization
Xiao, H., Zhang, Y., Kong, D., Li, S., & Yang, N. (2020). The effects of social support on sleep quality of medical staff treating patients with coronavirus disease 2019 (COVID-19) in January and February 2020 in China. Medical Science Monitor: International Medical Journal of Experimental and Clinical Research, 26, e923549-1.
Zhu, Z., Xu, S., Wang, H., Liu, Z., Wu, J., Li, G., & Zhu, S. (2020). COVID-19 in Wuhan: Immediate Psychological Impact on 5062 Health Workers. medRxiv.
Zolfaghari, A., & Elahi, T. (2020). Children's level of anxiety in relation to their level of awareness and attitude towards corona virus based on the health belief model and the level of stress, anxiety and depression of mothers. Journal of Research in Psychological Health, 14(1), 40-55.