smart urban management in recreating historical contexts with the approach of social participation (case study: District 12 of Tehran)

Subject Areas : Architecture and urbanization

somayyeh  ahmadpour ¹ (PhD student, Department of Architecture and Urban Planning, Islamic Azad University, North Tehran Branch, Tehran, Iran.)
Seiied Ali  Noori ² (Assistant Professor, Department of Architecture and Urban Planning, Faculty of Art and Architecture, Islamic Azad University, North Tehran Branch, Tehran, Iran)
Mohammad reza  Farzad behtash ³ (Associate Professor, Department of Urban Planning, North Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran)
alireza  estelaji ⁴ (univetsity)

Received: 2022-12-17 Accepted : 2023-02-07 Published : 2024-11-21

Keywords: urban regeneration, Historical context, District 12 of Tehran, Social Participation, smart urban management,

Abstract :

Introduction: Participation has always been one of the important concerns of urban planners and managers. With the advancement of communication and information technology and the emergence of smart urban management, participation has gained a new meaning and concept.Research aim. The purpose of the research is to analyze the role of smart management in promoting the social participation of citizens in order to recreate the historical context in the 12th district of TehranMethodology: This research is of applied type and its method is descriptive-analytical. The statistical population were active experts in the field of urban regeneration of the studied area and its subordinate units. The sample volume is determined using the theoretical saturation method. In this method, 31 experts have been selected as the study sample. The sampling method was snowball technique. The method of collecting data and information was in the form of document review, questionnaire, semi-structured interview with some sample people. Data analysis using frequency tables was exploratory and confirmatory factor analysis.Studied Areas: The geographical scope of the research was district 12 of Tehran metropolisFinding: Findings: The findings of the research show that smart management with the components of information sharing, providing platforms for participation and cooperation, internal coordination, governance based on information and communication technology and decision-making support strategies can provide urban managers with innovative solutions to promote participation and urban regeneration. to give The coefficients of the five factors, which were more than 0.05, indicate that the structure of smart governance has led to the modeling of the urban governance policy for the purpose of urban regeneration and facilitates organizational processes and relations between citizens and urban managers. More than 85% of the studied people agree with the desired structureConclusion: The results indicate that smart governance has caused the modeling of the urban governance policy and thus helps the cooperation and participation of the members of the groups involved in urban regeneration and as a result the interaction between the urban management and the people online increases.

Full-Text:



مدیریت هوشمند در بازآفرینی بافت تاریخی شهرها با رویکرد مشارکت اجتماعی (مطالعه موردی: منطقه 12 تهران)

چکیده:

مقدمه: مشارکت همیشه از دغدغه‌های مهم برنامه‌ریزان و مدیران شهری بوده است. با پیشرفت تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات و ظهور مدیریت هوشمند شهری، مشارکت معنی و مفهوم تازه‌ای پیدا کرده است.

هدف: هدف پژوهش تحلیل نقش مدیریت هوشمند در ارتقاء مشارکت اجتماعی شهروندان به منظور بازآفرینی بافت تاریخی در منطقه 12 شهر تهران است. 

روش‌‌شناسی: این پژوهش از نوع کاربردی و روش آن به صورت توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری، کارشناسان فعال در حوزه بازآفرینی شهری محدوده مورد مطالعه و واحدهای تابعه آن بوده‌اند. حجم نمونه با استفاده از روش اشباع نظری تعیین گردیده است. در این روش 31 نفر کارشناس به عنوان نمونه مورد مطالعه تعیین گردیده است. روش نمونه‌گیری به صورت تکنیک گلوله برفی بوده است. روش جمع­آوری داده و اطلاعات به صورت مرور اسنادی، پرسشنامه، مصاحبه نیمه ساختاریافته با برخی از افراد نمونه بوده است. تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از جداول فراوانی، تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی بوده است.

قلمرو جغرافیایی پژوهش: محدوده جغرافیایی پژوهش، منطقه 12 کلان‌شهر تهران بوده است.

یافته‌‌ها: یافته‌های پژوهش گویای آن است که مدیریت هوشمند با مؤلفه‌های اشتراک‌گذاری اطلاعات، فراهم ساختن بسترهای مشارکت و همکاری، هماهنگی داخلی، حکمرانی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات و راهبردهای پشتیبان تصمیم‌گیری می‌تواند راه‌حل‌های نوآورانه در ارتقاء مشارکت و بازآفرینی شهری در اختیار مدیران شهری قرار دهد. ضرایب عامل‌های پنجگانه که بیشتر از 05/0 به دست آمد، گویای آن است که سازه‌ی حکمرانی هوشمند منجر به مدل‌سازی خط مشی حاکمیت شهری به منظور بازآفرینی شهری شده و فرآیندهای سازمانی و روابط بین شهروندان با مدیران شهری را تسهیل می‌کند. بیش از 85 درصد افراد مطالعه شده با سازه مورد نظر موافق هستند.

نتایج: نتایج حاصل حاکی از آن است که حکمرانی هوشمند باعث مدل‌سازی خط‌مشی حاکمیت شهری شده و در نتیجه به همکاری و مشارکت اعضای گروه‌های درگیر در بازآفرینی شهری کمک می‌کند و در نتیجه تعامل بین مدیریت شهری با مردم به صورت آنلاین افزایش پیدا می‌کند. 

 

کلمات کلیدی: شهر هوشمند، مدیریت هوشمند شهری، بافت تاریخی، بازآفرینی شهری، مشارکت اجتماعی، منطقه 12 تهران

 

Smart management in recreating historical contexts with the approach of social participation (case study: District 12 of Tehran)

Abstract

Introduction: Participation has always been one of the important concerns of urban planners and managers. With the advancement of communication and information technology and the emergence of smart urban management, participation has gained a new meaning and concept.

Research aim. The purpose of the research is to analyze the role of smart management in promoting the social participation of citizens in order to recreate the historical context in the 12th district of Tehran

Methodology: This research is of applied type and its method is descriptive-analytical. The statistical population were active experts in the field of urban regeneration of the studied area and its subordinate units. The sample volume is determined using the theoretical saturation method. In this method, 31 experts have been selected as the study sample. The sampling method was snowball technique. The method of collecting data and information was in the form of document review, questionnaire, semi-structured interview with some sample people. Data analysis using frequency tables was exploratory and confirmatory factor analysis.

Studied Areas: The geographical scope of the research was district 12 of Tehran metropolis

Finding: Findings: The findings of the research show that smart management with the components of information sharing, providing platforms for participation and cooperation, internal coordination, governance based on information and communication technology and decision-making support strategies can provide urban managers with innovative solutions to promote participation and urban regeneration. to give The coefficients of the five factors, which were more than 0.05, indicate that the structure of smart governance has led to the modeling of the urban governance policy for the purpose of urban regeneration and facilitates organizational processes and relations between citizens and urban managers. More than 85% of the studied people agree with the desired structure

Conclusion: The results indicate that smart governance has caused the modeling of the urban governance policy and thus helps the cooperation and participation of the members of the groups involved in urban regeneration and as a result the interaction between the urban management and the people online increases.

 

Keywords: smart city, smart urban management, historical context, urban regeneration, social participation, district 12 of Tehran

 

 

مقدمه

یکی از مهم‌ترین مقوله‌ها در شهرهای امروز، موضوع رشد سریع جمعیت و به تبع آن گسترش شتابان شهرهاست. این امر با افزایش تقاضای زمین، مسکن و سایر نیازهای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی همراه بوده و مدیریت شهری با روندهای سنتی و قدیمی قادر به مدیریت شرایط موجود و پاسخ به نیازهای روزافزون شهرها نیست (Cantuarias-Villessuzanne, Weigel and Blain, 2021)؛ بنابراین مشکلات عدیده‌ایی دامن‌گیر نظام مدیریت شهرها شده و زندگی شهری تحت تأثیر قرار گرفته است. در پاسخ به این مسائل و مشکلات، مفاهیم و رویکردهای جدیدی برای توسعه آتی شهرها مطرح شده است. از جملة این رویکردها، شهر الکترونیک، شهر دیجیتال، شهر خلاق، شهر هوشمند و غیره است. رویکردهای مرتبط با شهر هوشمند با وقوع انقلاب فناوری و اطلاعات، به دنبال تغییرات و تحولات عمیق در جامعه و حوزه شهری هستند (حسینی و همکاران، 1398). همچنین امروزه شهر هوشمند به عنوان راهبرد جدید توسعه شهری، ابعاد مختلفی به خود گرفته است. از جمله این رویکردها مدیریت هوشمند شهری است که به عنوان مهم‌ترین بعد شهر هوشمند از آن یاد می‌شود (برنا، 1392). در مدیریت هوشمند شهر، شیوه مدیریت به سوی هوشمند شدن، داده‌محور، جامعه اطلاعاتی و شبکه‌ای، فضای مجازی و ارتباط در بستر اینترنت و نرم‌افزارهای مرتبط سوق یافته است. در این مسیر شهرها ابتدا الکترونیکی می‌شوند و سپس در راستای هوشمندشدن گام بر‌می‌دارند (Hajduk, 2016: 35)؛ بنابراین برای درک مدیریت هوشمند شهری نیاز است پیش‌ذهنیت‌هایی نسبت به واژه‌ی «هوشمندسازی» و «سازمان هوشمند» پیدا کرد. چرا که نقطه تمرکز مدیریت هوشمند شهری در ساختار و اداره شهر بر مبنای زیرساخت‌های هوشمندی است (Aoun, 2013).

مفهوم هوشمندی در سال 1990 به دلیل توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات، نوسان شرایط اقتصادی محیط پیرامون و داخل سازمان‌ها و همچنین رشد رقابلت در بازار، وارد ادبیات مدیریت شد (Adamczewski, 2016: 199). تعاریف و ابعاد متنوع و گسترده‌ای در خصوص سازمان هوشمند ذکر شده است، اما به طور جامع می‌توان گفت این نوع از سازمان‌ها، با برخورداری از ساختاری متفاوت با سازمان‌های سنتی، سازمان‌ها را برای بقا در عصر اطلاعات آماده می‌کنند (Maedche and Weiß, 2002: 32). هوشمندی در سازمان‌ها مستلزم وجود انواع مختلف هوش و همچنین برخورداری از ابعاد داخلی هوشمندی است (نجاری، 1393: 1). پس با اقتباس از تعریف هوشمندی و سازمان هوشمند، می‌توان گفت که مدیریت هوشمند شهری، مدیریت بر مبنای هوش مصنوعی، بسترهای الکترونیکی، مجازی، پیشرفته و برخط حجم انبوهی از نیازهای شهروندان در کمترین زمان ممکن از راه دور است (Cantuarias-Villessuzanne et al., 2021: 515). همچنین مدیریت هوشمند، بهره‌برداری مؤثر از پروژه‌ها و خدمات پیشرفته از طریق فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات (ICT) برای ارائه برنامه‌ها و استراتژی‌های مختلف در بهره‌برداری بهتر از شهر است (برنا، 1392).

در مدیریت هوشمند شهری مؤلفه‌های مختلفی مطرح شده است. اولین مؤلفه آن، اشتراک‌گذاری اطلاعات است. در این فرآیند شهروندان بدون محدودیت زمانی به محتوای داده‌ها و اطلاعات موجود در نظام مدیریت شهری از جمله شهرداری‌ها دسترسی دارند. منظور از داده‌ و اطلاعات در اینجا، فعالیت‌ها، طرح‌ها، پروژه‌ها و برنامه‌های شهرداری است که برای مدیریت و توسعه شهر مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ بنابراین در این خصوص فراهم کردن امکان دسترسی شهروندان به اطلاعات موجود، حس تعلق، مالکیت و مشارکت شهروندان بیشتر شده و در نتیجه از این قابلیت برای پیشبرد برنامه‌های شهری می‌توان استفاده کرد (Adamczewski, 2016: 200). دومین مؤلفه در مدیریت هوشمند شهری، همکاری و مشارکت شهروندان است. در این فرآیند امکان گفتگوی همزمان و همیشه به صورت برخط (آنلاین) بین شهروندان و مجموعه نظام مدیریت شهری وجود دارد. در صورت وجود امکانات ارتباطی آنلاین و در دسترس، شهروندان هر موقع بخواهند می‌توانند با نظام مدیریت شهری ارتباط برقرار کنند و مسائل و مشکلات خود را به راحتی به مسئولان مرتبط منتقل کنند (Weisi and Ping, 2014: 68). سومین مؤلفه مدیریت هوشمند، هماهنگی داخلی در بین سازمان و اجزای مختلف آن است. در این زمینه امکان تجزیه و تحلیل داده‌ها در مقاطع مختلف زمانی به دلیل به اشتراک گذاری آن توسط بخش‌های مختلف امکان‌پذیر است. مدیریت هوشمند شهری این امکان را فراهم می‌کند که داده‌ها و اطلاعات شهری در یک پایگاه داده جمع‌آوری شود و سپس در مقاطع مختلف زمانی تجزیه و تحلیل شده و به عنوان ابزار پشتیبان تصمیم‌گیری مورد استفاده مدیران شهری قرارگیرد. از آنجا که بسیاری از داده‌های شهری در مقاطع مختلف زمانی تولید شده و این داده‌ها با ابزارهای سنتی قابل ردیابی و جمع‌آوری نیستند؛ بنابراین در نظام مدیریت هوشمند شهری امکان جمع‌آوری و پایش داده‌های به‌روز، به‌هنگام و لحظه‌ای از منابع مختلف موجود در سازمان وجود دارد. به عنوان مثال داده‌های ترافیک سواره و تراکم پیاده با تجزیه و تحلیل داده‌های لحظه‌ای امکان‌پذیر است. این داده‌ها با استفاده از داده تلفن‌های همراه و سایر داده‌هایی که سابقه ثبت مکان را دارند، جمع‌آوری می‌شوند (Colin and Ian Abbott, 2011: 56). چهارمین مؤلفه مورد توجه در مدیریت هوشمند شهری حکمرانی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات است. در این زمینه ثبت و ضبط نظرات، پیشنهادها و انتقادات شهروندان به صورت الکترونیکی و پردازش آن به سهولت امکان‌پذیر است. در بستر اینترنت و زیرساخت‌های الکترونیکی می‌توان به راحتی نظرات، پیشنهادات و انتقادات شهروندان را جمع‌آوری و در مدت زمان کم، تجزیه و تحلیل کرد. با اهمیت دادن به نظرات و پیشنهادات شهروندان، حس مشارکت و تعلق خاطر محلی در آن‌ها بیشتر شده و در نتیجه شهروندان به جای ایجاد مانع در پیش‌برد برنامه‌های شهری، به پیشران‌ها و محرک‌های توسعه و پیشرفت شهر تبدیل می‌شوند (Hajduk, 2016: 36). پنجمین مؤلفه مدیریت هوشمند شهری، راهبردهای پشتیبان تصمیم‌گیری است. در این زمینه بسترهای تحلیل و قضاوت شهروندان نسبت به طرح‌های شهری قبل از اجرا فراهم می‌شود؛ بنابراین تغییر رویه‌های اجرای سنتی طرح‌ها و برنامه‌های شهری در مدیریت هوشمند شهری امکان‌پذیر است. فرصت مهمی که مدیریت هوشمند شهری در اختیار شهرداری‌ها قرار می‌دهد این است که آن‌ها می‌توانند سیمای کلی از طرح مورد نظر برای توسعه شهری را قبل از اجرا به اطلاع شهروندان رسانند. در فضای مجازی و با کمک زیرساخت‌های الکترونیکی امکان شبیه‌سازی پروژه‌های شهری قبل از اجرا وجود دارد. برای این منظور شهروندان می‌توانند نظرات و پیشنهادهای خود را راجع به کمیت و کیفیت آن و همچنین تأثیرات این پروژه‌ها بر زندگی خود ارائه بدهند. این امر باعث تحقق بیشتر پروژها و طرح‌های توسعه شهری شده و در نتیجه راهبردهای پشتیبان تصمیم‌گیری را امکان‌پذیر می‌کند (Weisi and Ping, 2014: 69).  

در مدیریت هوشمند شهری، انتشار اصول، قوانین و ضوابط موجود در خصوص بازآفرینی بافت‌های تاریخی در بستر اینترنت به سهولت امکان‌پذیر است. در این زمینه مدیریت هوشمند شهری با انتشار اطلاعات و ضوابط موجود در چارچوب‌های اقدام و عمل در خصوص مسائل و برنامه‌های شهری عمل می‌کند (Aoun, 2013). از آنجا که در این مقاله هدف شناسایی قابلیت‌ها و ظرفیت‌های مدیریت هوشمند شهری در خصوص بازآفرینی بافت تاریخی شهری با تأکید بر مشارکت اجتماعی است، می‌توان گفت که در بستر زیرساخت‌های الکترونیکی و در چارچوب مدیریت هوشمند شهری می‌توان اصول، ضوابط و قوانین حاکم در بازآفرینی مراکز شهری را به سهولت در اختیار همگان قرار داد تا شهروندان به این ضوابط و مقررات آگاهی کافی داشته باشند. در نهایت با توجه به ظرفیت‌های موجود در مجموعه مدیریت هوشمند شهری، می‌توان انتظار داشت که زمینه‌ها و بسترهای مشارکت شهروندی و شهر مشارکت‌‌گرا و انسان‌محور به منصه ظهور برسد (امین‌نژاد و همکاران، 1399).

با توجه به موارد فوق، مهم‌ترین پژوهش‌هایی که در خصوص مدیریت هوشمند بافت‌های تاریخی و مشارکت اجتماعی در بازآفرینی شهری انجام شده است، به شرح زیر است:

جدول 1. پیشینه پژوهش

نام و زمان	عنوان	نتایج
(Angelidou, et al. 2017)	میراث فرهنگی در محیط‌های شهر هوشمند	مدیریت میراث فرهنگی می‌تواند در چندین حوزه استراتژیک مختلف شهر هوشمند از جمله تفکر و خدمات گنجانده شود.
(Koukopoulos et al., 2018)	مدیریت جمعیت در زمان واقعی برای رویدادهای میراث فرهنگی	مدیریت هوشمند در بافت تاریخی شهرها باعث می‌شود که برنامه‌ریزی و مدیریت پروژه‌های شهری با فناوری‌ها از جمله برنامه‌های تلفن همراه و رابط‌های آنلاین در زمان واقعی انجام گیرد.
(Kourtit, 2019)	میراث فرهنگی، شهرهای هوشمند و تجزیه و تحلیل داده‌های دیجیتال	مدیریت تقاضای امکانات فرهنگی به طور فزاینده‌ای تحت تأثیر مجموعه گسترده فرصت‌های دیجیتالی جدید قرار می‌گیرد. حوزه سیاست‌های فرهنگی هوشمند بیشتر دانش محور و داده محور خواهد شد و به مهارت‌های مدیریت هوشمند داده‌های جدید در شهرها نیاز دارد.
(Husár, Ondrejicka and Ceren_Varis, 2017)	شهرهای هوشمند و ایده هوشمندی در توسعه شهری: بررسی انتقادی	مدیریت هوشمند باعث تقویت و توسعه اقتصادی بافت‌های فرهنگی و تاریخی می‌شود و با استفاده از ظرفیت‌های موجود باعث صنعتی شدن سریع شهرها و کاهش آلودگی‌ها می‌شود.
(هایل مقدم و نوری کرمانی، 1397)	بررسی نقش مدیریت شهری در هوشمندسازی شهر (مورد مطالعه: منطقه 5 شهرداری تهران)	نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که بین مدیریت شهری و مؤلفه‌های شهر هوشمند از جمله پایداری، انعطاف‌پذیری و کیفیت زندگی در بافت‌های شهری رابطه معناداری وجود دارد.
(صابری‌فر، 1399)	تعیین و تشخیص عوامل مؤثر در طراحی سازمان هوشمند برای مدیریت شهری (مطالعه موردی: شهرداری مشهد)	یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که حکمرانی هوشمند، پویایی هوشمند، زندگی هوشمند، مردم هوشمند، اقتصاد هوشمند و سرانجام محیط هوشمند به ترتیب بیشترین اثر را بر ایجاد سازمان هوشمند برای اداره و مدیریت شهر دارند.
(حسینی و همکاران، 1398)	تبیین الگوی مدیریت هوشمند شهری، راهکاری نوین برای بهبود حکمرانی شهری	مدیریت هوشمند در گرو مهیا بودن زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، تشکیل پایگاه داده، تداوم به‌کارگیری نوآوری در سازمان‌ها و نهادهای مرتبط، مبادله داده و اطلاعات میان ذی‌نفعان امکان‌پذیر است.
(روستایی و همکاران، 1397)	تئوری شهر هوشمند و ارزیابی مؤلفه‌های زیرساختی آن در مدیریت شهری مورد شناسی: شهرداری تبریز	نتایج این پژوهش حاکی از آن است که برای رسیدن به شهر هوشمند و پایدار در بافت‌های شهری، نیاز است مدیریت و سیاست (عوامل نهادی)، منابع انسانی و سرمایه اجتماعی (عوامل انسانی) و فناوری اطلاعات و ارتباطات (عوامل فناوری) مدنظر قرار گیرد.
(فدایی و همکاران، 1400)	شناسایی مؤلفه‌های توسعه پایدار هوشمند در حوزه مدیریت شهری با رویکرد کارآفرینی	نتایج حاصل از این پژوهش گویای آن است که مدیریت هوشمند شهری با مؤلفه‌‌های جامعه مدبر، جامعه باهوش، دموکراسی و خلاق و نوآور می‌تواند به توسعه و پیشرفت نواحی شهری کمک کند.

 

بنابراین مشخص شد که فرصت‌های موجود در نظام مدیریت هوشمند، روند مشارکت و همکاری بین شهروندان و مدیران شهری را آسان‌تر می‌کند (هاشمی و همکاران، 1399)؛ به طوری که در جامعه الکترونیکی و هوشمند، شهروندان فرصت انتخاب و منابع بیشتری به شکل زمان، تخصص و تلاش در اختیار دارند. این منابع کمک می‌کند آن‌ها مسئولیت و مدیریت بیشتری را به اشتراک بگذارند. از سوی دیگر فرصت مهیا می‌شود که به کنترل بیشتر منابع و تصمیم‌گیری‌های شهری نیز بپردازند (Taraglio et al., 2019: 136). هرچند که به علت مشغله زیاد و هزینه‌های بالای دسترسی و محدودیت زمان و بسیاری از مسائل دیگر امکان مشورت با تک‌تک شهروندان وجود نداشته و امکان نظرخواهی از طرح‌ها و پروژه‌های شهری وجود ندارد. برای این منظور در مدیریت هوشمند شهری، امکان تحقق مشارکت شهری به سهولت انجام می‌شود. از آنجایی که، وجود مشارکت در توسعه شهری از الزامات اساسی مدیریت شهری است (زیاری و همکاران، 1398)؛ این الزام در توسعه بافت‌های داخلی شهرها به خصوص بافت تاریخی، بسیار مهم و با اهمیت است. بازآفرینی بافت تاریخی شهرها از جمله طرح و برنامه‌های مهم شهرداری‌ها است که در آن هدف تجدید حیات و بازگردان رونق و سرزندگی به این بافت‌ها است (عزیزی و همکاران، 1397). برای این منظور می‌توان ظرفیت‌های موجود در مدیریت هوشمند شهری را در بازآفرینی بافت تاریخی شهری مدنظر قرار داد. در این خصوص مؤلفه‌های مختلفی مطرح شده است. در مؤلفه‌ی اول چنین ذکر شده است که در بستر مدیریت هوشمند شهری، نظرات، پیشنهادات و انتقادات شهروندان ساکن در بافت تاریخی در بستر زیرساخت‌های الکترونیکی به طور مستقیم به واحد شهردار منتقل می‌شود (ضمانتی و مهدوی، 1395: 47). همچنین دانش، آگاهی و اطلاعات شهروندان در خصوص بازآفرینی بافت تاریخی در بستر شبکه‌های اینترنتی و فضای مجازی به دلیل در دسترس بودن افزایش پیدا می‌کند (Korkmaz and Balaban, 2020: 94). شهروندان ساکن در بافت تاریخی به سهولت مشکلات و معضلات خود را به صورت برخط از دستگاه‌های مختلف الکترونیکی از جمله گوشی تلفن همراه به واحد شهرداری منتقل می‌کنند (Alpopi and Manole, 2013: 178) و این نقطه تلاقی دیگر در خصوص مشارکت مردم در بازآفرینی بافت تاریخی و مدیریت هوشمند شهری خواهد بود که در بستر زیرساخت‌های الکترونیک انجام شده و در مراحل بعدی دسترسی شهروندان به محتوای اقدامات شهرداری امکان‌پذیر خواهد شد (سجادزاده و همکاران، 1395: 54).

معرفی پروژه‌های محرک توسعه توسط شهروندان و یا سرمایه‌گذاران و همچنین مدیران شهری در بستر فضای مجازی بین شهروندان، مدیران شهری و سایر متولیان امر توسعه از ظرفیت‌های دیگر مدیریت هوشمند شهری است (اکبری و همکاران، 1398: 93). همچنین اطلاع شهروندان از اقدامات بازآفرینی شهری از دیگر مؤلفه‌هایی است که می‌تواند به عنوان نقطه تلاقی بین مدیریت هوشمند شهری و بازآفرینی در بافت تاریخی شهری به آن اشاره کرد (حسینی و همکاران، 1398). جذب سرمایه‌گذار و امکان تجزیه و تحلیل فرصت‌ها و امکانات موجود در محدوده‌های بافت تاریخی برای سرمایه‌گذاران این امکان را فراهم می‌کند تا روند جذب سرمایه به سهولت انجام شود. در این زمینه مجموعه مدیریت شهری با انتشار اطلاعات و اقدامات و همچنین طرح و برنامه‌های موجود در خصوص بازآفرینی بافت تاریخی، می‌تواند فرصت‌ها و استعدادهای موجود در خصوص سرمایه‌گذاری در محدوده‌های مورد نظر را در فضای مجازی در حال انجام است، به گوش همگان برساند؛ بنابراین سرمایه‌گذاران و شهروندان می‌توانند برای سرمایه‌گذاری و راه‌اندازی کسب و کارهای خود در محدوده بافت تاریخی اقدام کنند (ضرابی و فرید طهرانی، 1388: 39). در فرایند دیگر، اطلاع از میزان بودجه اختصاص‌یافته به بازآفرینی شهری از مزایای دیگر مدیریت هوشمند شهری است. به دلیل فرصت گفت‌وگو و ارتباط آسان بین مدیران شهری و شهروندان، امکان انتشار جزئیات بودجه‌های اختصاص یافته به بازآفرینی بافت تاریخی شهری در شهرداری‌ها وجود دارد. با این اقدام، هم شهروندان از محدودیت منابع مادی آگاهی پیدا می‌کنند و هم مدیران شهری در مصرف بودجه برای این بافت‌ها، دقت نظر بیشتری را بکار می‌گیرند (Maedche and Weiß, 2002)؛ بنابراین مشخص شد که مدیریت هوشمند، ظرفیت‌ها و قابلیت‌های فراوان در خصوص احیاء و بازآفرینی بافت تاریخی داشته و در این زمینه با ایجاد سازوکارهایی به مشارکت اجتماعی شهروندان نیز کمک کند.

بافت تاریخی کلان‌شهر تهران همانند بسياري از مراكز تاريخي شهرهاي دیگر در جهان و ایران، به لحاظ كالبدي و كاركردي رو به زوال رفته است. در فرسودگی بافت تاریخی و زوال و پژمردگی آن عوامل متعددی دخیل بوده است که از جمله آن می‌توان به رويكرد شهرسازي مدرنيستي، غفلت نظام مدیریت شهری از توجه به این بافت‌ها، شکست طرح‌های بازآفرینی و نبود مشارکت مردم در نوسازی و باززنده‌سازی شهری اشاره کرد (سجادزاده و همکاران، 1395). همچنین بررسی تجارب موجود در بازآفرینی بافت تاریخی شهر تهران حاکی از آن است که مشارکت به معنای واقعی و عملی مورد توجه قرار نگرفته و از امکانات موجود در حوزه تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات برای ارتقاء مشارکت مردم در بازآفرینی شهری کمتر استفاده شده است (سرائی و همکاران، 1394)؛ بنابراین بهره‌گیری از شیوه‌های مدیریت جدید و هوشمند می‌تواند به ارتقاء روش‌های بازآفرینی بافت تاریخی منطقه 12 تهران کمک کند. این امر با توجه به مرور ادبیات موجود کمتر مورد توجه واقع شده است؛ هدف اصلی پژوهش این است که فرصت‌های موجود مدیریت هوشمند شهری در جلب مشارکت اجتماعی مردم در بازآفرینی بافت تاریخی منطقه 12 شهر تهران مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. برای این منظور این سؤال مدنظر است که وضعیت زیرساخت‌ها و امکانات مدیریت هوشمند شهری در مشارکت شهروندان برای بازآفرینی بافت تاریخی منطقه 12 تهران چگونه است؟

روش پژوهش

از نظر ماهیت و هدف، پژوهش حاضر کاربردی است. همچنین این پژوهش روشی توصیفی-تحلیلی دارد. جامعه آماری پژوهش مشتمل مجموع مدیران و متخصصان امور شهری در منطقه 12 تهران بوده است. حجم نمونه مدیران و متخصصان امور شهری با اعمال مدل روش اشباع نظری به تعداد 31 نفر انتخاب گردید. این تعداد مشتمل بر تخصص‌های زیر بوده‌اند:

جدول 2. فهرست تعداد تخصص‌های خبرگان مورد مطالعه

ردیف	تخصص	تعداد
1	برنامه‌ریزی شهری	5
2	شهرسازی	6
3	مدیریت دولتی	3
4	مدیریت صنعتی	2
5	مدیریت شهری	2
6	عمران	4
7	سایر تخصص‌ها	8

 

در ادامه متغیرها و شاخص‌های مورد مطالعه پژوهش معرفی شده است (جدول 3). با توجه به جدول مورد نظر، این پژوهش دارای پنج متغیر و 26 گویه بوده است. این متغیرها هرکدام با چند گویه اندازه‌گیری شده است. هر کدام از متغیرها از منابع نظری مختلفی استخراج گردیده است.

جدول 3. متغیرها و گویه‌های پژوهش

متغیرها	گویه‌ها	منبع مورد ارجاع
اشتراک‌گذاری اطلاعات	·       کاهش موانع عملکرد شهرداری در بازآفرینی شهری	(Korkmaz and Balaban, 2020) (اکبری و همکاران، 1398)
	·       ارتقا عملکرد شهرداری در بازآفرینی شهری
	·       کمک به تصمیم‌گیری آگاهانه در بازآفرینی شهری
	·       کمک به تصمیم‌گیری مشارکتی در بازآفرینی شهری
	·       کمک به اقدامات مشترک شهرداری در بازآفرینی شهری
همکاری و مشارکت	·       ارائه راه‌حل‌های نوآورانه در بازآفرینی شهری	(حسینی و همکاران، 1398) (Maedche and Weiß, 2002) (Weisi and Ping, 2014)
	·       تقویت اعتماد و اطمینان شهروندان را به دولت‌ها
	·       دستیابی ساکنان شهری به خدمات عمومی
	·       افزایش تعامل با مردم به صورت آنلاین
هماهنگی داخلی	·       کمک به هماهنگی بین سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی	(Adamczewski, 2016) (Hajduk, 2016) (Weisi and Ping, 2014) (ضمانتی و مهدوی، 1395)
	·       بهبود هماهنگی درون سازمانی در بازآفرینی شهری
	·       کاهش تمرکززدایی در تصمیم‌گیری‌های سازمانی در بازآفرینی
	·       افزایش مشارکت و نوسازی در ساختارهای سازمانی
	·       آسان‌تر کردن فرآیندهای تصمیم‌گیری در بازآفرینی شهری
حکمرانی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات	·       ساده‌سازی و بهبود عملیات اداری داخلی در اقدام و عمل	(Colin and Ian Abbott, 2011) (ضرابی و فرید طهرانی، 1388)
	·       تسهیل ارائه خدمات عمومی در بین همه ذینفعان
	·       تضمین فراگیری و فرصت‌های برابر در بین شهروندان
	·       مدل‌سازی خط‌مشی حاکمیت شهری در بازآفرینی شهری
	·       دستیابی مدیران شهری به حاکمیت مشارکتی مبتنی بر شواهد
راهبردهای پشتیبان تصمیم‌گیری	·       برگزاری مشاوره‌های عمومی در بستر فناوری اطلاعات	(Aoun, 2013) (سجادزاده و همکاران، 1395)
	·       تسهیل ارتباطات بین مدیران شهری و شهروندان
	·       ارتباط گروه‌های متمرکز در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات
	·       سهولت نظرسنجی از شهروندان
	·       بستر مناسبی برای مشاوره‌ها یا برگذاری کمیته‌های شهروندان
	·       سهولت همه‌پرسی در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات
	·       توسعه بهتر روند طرح‌ها و کسب‌وکارها

 

مبنای قضاوت پاسخ‌دهندگان نسبت به امتیاز هر شاخص به صورت طیف 5 گزینه‌ای لیکرت بوده است. در این طیف از پاسخ‌دهندگان خواسته شد که به هر گزینه با توجه به تجربه خود، امتیاز مناسبی بدهند (جدول 4). روش کمی‌سازی طیف 5 گزینه‌ای لیکرت نیز با استفاده از شمارش تعداد فراوانی و محاسبه درصد هر گزینه نسبت به کل (پاسخ 100 درصد به یک گزینه) بوده است. محاسبات فوق در محیط نرم‌افزار SPSS 26 انجام شده است.

 

شکل 1. طیف لیکرت و  کدبندی داده‌ها و امتیاز هر کد در پرسشنامه

با توجه به تعداد متغیرها و گویه‌های معرفی‌شده، یک پرسشنامه تهیه گردید. این پرسشنامه شامل 26 گویه بوده است. روایی این پرسشنامه به صورت صوری و با روش رفت و برگشت‌های متوالی بین پنج نفر از نخبگان تأمین شده است. به عبارتی سه نفر از نگارندگان و دو نفر دیگر از اعضاء هیأت علمی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، کیفیت پرسشنامه‌ها و مسئله پژوهش و همچنین سؤال اصلی پژوهش را کنترل کردند؛ اما پایایی پژوهش با استفاده از آلفای کرونباخ کنترل شده است. میزان آلفای کرونباخ برای پرسشنامه مدیران 710/0 به دست آمد. این ضریب از آنجا که بیش از 7/0 است، می‌توان گفت که اجماع نظر بین پرسش‌شوندگان نسبت به گویه‌های مورد نظر وجود دارد و آن‌ها درک مشابهی از گویه‌های تعریف شده دارند.

روش تجزیه و تحلیل داده­ها به صورت «درصد فراوانی»، «تحلیل عاملی اکتشافی» و «تحلیل عاملی تأییدی» بوده است. تحلیل عاملی تاییدی روشی است که نشان می‌دهد چه میزان گویه‌های سنجش یک سازه به درستی انتخاب شده‌اند. در واقع این روش مشخص می‌کند آیا سوالاتی که در یک پرسشنامه برای سنجش هر عامل انتخاب شده است مناسب است یا خیر. تحلیل عاملی تاییدی دو دسته اصلی شامل تحلیل عاملی تاییدی مرتبه اول و تحلیل عاملی تاییدی مرتبه دوم است. در این پژوهش از تحلیل عاملی مرتبه اول استفاده شده است. در تحلیل عاملی مرتبه اول رابطه عامل یا عامل‌ها (متغیرهای پنهان) با گویه‌ها (متغیرهای مشاهده‌پذیر) مورد سنجش قرار می‌گیرد. در این روش هیچ‌گونه رابطه‌ای بین متغیرهای پنهان مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. قدرت رابطه بین عامل (متغیر پنهان) و متغیر قابل مشاهده بوسیله بار عاملی نشان داده می‌شود. اگر بار عاملی کمتر از ۰.۳ باشد رابطه ضعیف درنظر گرفته شده و از آن صرف‌نظر می‌شود. بارعاملی بین ۰.۳ تا ۰.۶ قابل قبول است و اگر بزرگتر از ۰.۶ باشد خیلی مطلوب است. جهت بررسی معنادار بودن رابطه بین متغیرها از آماره آزمون t یا همان t-value استفاده می‌شود. تمامی مقادیری که آماره t برای آنها بالای 96/1 باشند از نظر آماری معنادار هستند (واحدی، 1394). محاسبات این بخش از تحلیل در محیط نرم‌افزار Smart PLS 3 انجام شده است.

قلمرو جغرافیایی پژوهش

محدوده مکانی پژوهش، منطقه 12 کلان‌شهر تهران است. مساحت منطقة 12 برابر با ۹۱/۱۶ کیلومترمربع  شامل ۶ ناحیه و ۱۴ محله (حشمتی جدید و حقیقت، 1399) است (شکل 3). همچنین جمعیت منطقه 12 در سرشماری سال 1395 برابر با 243000 نفر بوده است (مرکز آمار ایران، 1395). از مهم‌ترین ویژگی‌های این منطقه قرار گرفتن بازار تهران و بسیاری از مراکز و نهادهای دولتی و وزارتخانه‌هایی چون ساختمان وزارت دادگستری، ساختمان وزارت امورخارجه، ساختمان وزارت امور اقتصاد و دارایی و بنای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سفارتخانه‌های کشورهای روسیه، انگلستان، آلمان، ترکیه، دانمارک و تایلند در این منطقه است (آهنگری، 1398).

 

شکل 2. موقعیت جغرافیایی محدوده مورد مطالعه (منطقه 12) و محلات آن

یافته‌ها و بحث

یافته‌های پژوهش در دو سطح بیان شده است. در وهله اول ابتدا به آمار توصیفی از متغیرهای اصلی پژوهش پرداخته شده و سپس به روابط بین متغیرهای مشاهده شده و متغیرهای پنهان پرداخته می‌شود. برای این منظور در آمار توصیفی از درصد فراوانی پاسخ به سؤال‌های پژوهش استفاده شده است. نتایج به شرح زیر است. در ابتدا وضعیت فراوانی پاسخ به گویه‌های متغیر مؤلفه‌های اشتراک‌گذاری اطلاعات در بازآفرینی شهری و نقش آن در مشارکت اجتماعی پرداخته شده است. نتایج حاصل در جدول 4 نشان داده شده است.

جدول 4. درصد فراوانی گویه‌های متغیر اشتراک‌گذاری اطلاعات در بازآفرینی شهری

ردیف	گویه‌ها	درصد فراوانی
		کاملاً موافقم	موافقم	تا حدی موافقم	مخالفم	کاملاً مخالفم
1	اشتراک‌گذاری اطلاعات موانع عملکرد شهرداری در بازآفرینی شهری را کاهش می‌دهد.	7/38	2/45	1/16	0	0
2	اشتراک‌گذاری اطلاعات عملکرد شهرداری در بازآفرینی شهری را ارتقا می‌دهد.	2/45	7/9	4/19	8/25	0
3	اشتراک‌گذاری اطلاعات به تصمیم‌گیری آگاهانه در بازآفرینی شهری کمک می‌کند.	6/22	6/51	8/25	0	0
4	اشتراک‌گذاری اطلاعات به تصمیم‌گیری مشارکتی در بازآفرینی شهری کمک می‌کند.	1/58	3/32	5/6	2/3	0
5	اشتراک‌گذاری اطلاعات به اقدامات مشترک شهرداری در بازآفرینی شهری کمک می‌کند.	1/58	3/32	7/9	0	0

 

نتایج حاصل از بررسی درصد فراوانی گویه‌های متغیر نقش اشتراک‌گذاری اطلاعات در بازآفرینی شهری نشان داد که از بین 5 گویه مورد بررسی از منظر کارشناسان موجود در حوزه شهرداری منطقه 12، مشخص شد دو گویه «کمک به تصمیم‌گیری مشارکتی در بازآفرینی شهری» و «کمک به اقدامات مشترک شهرداری در بازآفرینی شهری» با درصد فراوانی 1/58 از بالاترین مؤلفه‌های مورد تأکید بوده است. یعنی پاسخ‌دهندگان با این شرایط که اشتراک‌گذاری اطلاعات منجر به افزایش کیفیت تصمیم‌گیری مشارکتی و اقدام و عمل مشترک شهرداری در بازآفرینی شهری می‌شود، کاملا موافق بوده و بر این فرآیند اجماع نظر دارند. همچنین ضرایب به دست آمده برای سه متغیر دیگر نیز گویای آن است که از منظر کارشناسان مورد بررسی اشتراک‌گذاری اطلاعات منجر به افزایش عملکرد شهرداری و تغییر رویه‌های تصمیمات سنتی بالا به پایین به تصمیمات غیرمتمرکز شده و در نتیجه مدیریت شهری بر اساس واقعیات موجود تصمیم‌گیری می‌کند. اجتماع دو گزینه کاملا موافق با موافق در همه‌ی گزینه‌های گویای موافق بالای 50 درصد پاسخ‌دهندگان با الگوی معرفی شده است.

دومین متغیر مورد بررسی، نقش حکمرانی هوشمند در همکاری و مشارکت برای بازآفرینی شهری در منطقه 12 بوده است. این متغیر با 4 گویه مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل در جدول 5 نشان داده شده است.

جدول 5. درصد فراوانی نقش حکمرانی هوشمند در همکاری و مشارکت برای بازآفرینی شهری

ردیف	گویه‌ها	درصد فراوانی
		کاملاً موافقم	موافقم	تا حدی موافقم	مخالفم	کاملاً مخالفم
1	هوش جمعی در حکمرانی هوشمند راه‌حل‌های نوآورانه در بازآفرینی شهری ارائه می‌دهد.	9/41	6/51	5/6	0	0
2	حکمرانی هوشمند، اعتماد و اطمینان شهروندان را به مدیریت شهری تقویت می‌کند.	7/38	6/51	7/9	0	0
3	حکمرانی هوشمند می‌تواند دستیابی ساکنان شهری به شمول (برابری) اجتماعی در خدمات عمومی را تسهیل کند.	29	5/35	9/12	6/22	0
4	حکمرانی هوشمند، همکاری و مشارکت اعضای گروه‌های درگیر در بازآفرینی شهری را برای تعامل با مردم به صورت آنلاین، مدیریت و توانا می‌کند.	5/35	8/54	7/9	0	0

 

با توجه به گویه‌های مورد بررسی، از منظر موافق کامل پاسخ‌دهندگان با حکم مورد نظر، اولین گویه با ضریب 9/41 درصد دارای بیش‌ترین اجماع نظر و سپس گویه دوم با 7/38 درصد در ردیف دوم قرار گرفته است. با اجتماع دو گزینه موافقت کامل و موافقت بدون تأکید، می‌توان گفت که 5/93 درصد از پاسخ‌دهندگان معتقد هستند که هوش جمعی در حکمرانی هوشمند، راه‌حل‌های نوآورانه در بازآفرینی شهری ارائه می‌دهد و این هوش جمعی در بستر حکمرانی هوشمند به سهولت قابل دستیابی است. همچنین در اجتماع دو گزینه موافقت‌ها، 3/90 درصد از افراد مورد مطالعه معتقد هستند که حکمرانی هوشمنند منجر به تقویت اعتماد و اطمینان شهروندان به مدیران شهری می‌شود. همچنین در دو گویه دیگر نقش حکمرانی هوشمند در دستیابی ساکنان به خدمات عمومی و افزایش تعاملات نیز تأکید شده است و با اجتماع دو گزینه موافقت‌ها، به ترتیب 5/64 و 3/90 درصد با این امر موافق هستند. (جدول 5).

در جدول 6 نقش حکمرانی هوشمند یا به اصطلاح مدیریت هوشمند شهری در هماهنگی و همکاری بین اجزای مختلف مدیران شهری در بازآفرینی و تجدید حیات بافت‌های فرسوده مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل در به شرح زیر است.

 

جدول 6. درصد فراوانی نقش حکمرانی هوشمند در هماهنگی داخلی برای اقدام و عمل در بازآفرینی شهری

ردیف	گویه‌ها	درصد فراوانی
		کاملاً موافقم	موافقم	تا حدی موافقم	مخالفم	کاملاً مخالفم
1	حکمرانی هوشمند به هماهنگی بین سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی در بازآفرینی شهری کمک می‌کند.	29	2/45	8/25	0	0
2	حکمرانی هوشمند، هماهنگی درون سازمانی در بازآفرینی شهری را بهبود می‌دهد.	7/38	6/51	7/9	0	0
3	حکمرانی هوشمند باعث کاهش تمرکززدایی در تصمیم‌گیری‌های سازمانی در بازآفرینی شهری می‌شود.	3/32	3/61	5/6	0	0
4	حکمرانی هوشمند باعث افزایش مشارکت و نوسازی در ساختارهای سازمانی به منظور بازآفرینی شهری می‌شود.	2/45	2/45	7/9	0	0
5	حکمرانی هوشمند فرآیندهای تصمیم‌گیری در بازآفرینی شهری را آسان‌تر و بهتر می‌کند.	2/45	8/54	0	0	0

 

از بین پنج گویه مورد بررسی، گویه‌های «نقش حکمرانی هوشمند در افزایش مشارکت و نوسازی» و «نقش حکمرانی هوشمند در سهولت فرآیندهای تصمیم‌گیری» با 2/45 درصد گویای موافقت کامل پاسخ‌دهندگان است و در این خصوص افراد مطالعه شده بر این نظر همسو هستند که حکمرانی هوشمند منجر به ارتقاء مشارکت در امر نوسازی هم در حوزه سازمان و هم در اقدام و عمل در فضای شهری شده و همچنین فرایندهای تصمیم‌گیری را آسان‌تر و بهتر می‌کند. در اجتماع گزینه کاملا موافق با گزینه موافق، مشخص می‌شود که به ترتیب 4/90 درصد و 100 درصد افراد با استدلال فوق موافق هستند. همچنین نظرات کارشناسان مورد بررسی نسبت به سه گویه اول تا سوم نیز گویای موافقت بالای 75 درصد است؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که حکمرانی هوشمند منجر به ارتقاء رویه‌های درون سازمانی و اقدامات موجود در خصوص طرح‌های و برنامه‌های بازآفرینی شهری است (جدول 6).

متغیر مورد بررسی دیگر، نقش حکمرانی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات در بازآفرینی شهری بوده است. نتایج حاصل از سیمای آماری فوق در جدول 7 نشان داده شده است.

جدول 7. درصد فراوانی نقش حکمرانی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات در بازآفرینی شهری

ردیف	گویه‌ها	درصد فراوانی
		کاملاً موافقم	موافقم	تا حدی موافقم	مخالفم	کاملاً مخالفم
1	فناوری اطلاعات و ارتباطات به ساده‌سازی و بهبود عملیات اداری داخلی در اقدام و عمل بازآفرینی در بافت تاریخی کمک می‌کند.	29	2/45	6/22	2/3	0
2	فناوری اطلاعات و ارتباطات به تسهیل ارائه خدمات عمومی در بین همه ذینفعان در مناطق بافت فرسوده کمک می‌کند.	9/41	2/45	9/12	0	0
3	فناوری اطلاعات و ارتباطات به تضمین فراگیری و فرصت‌های برابر در بین شهروندان به منظور مشارکت در بازآفرینی شهری را تسهیل می‌کند.	8/25	2/45	29	0	0
4	فناوری اطلاعات و ارتباطات باعث مدل‌سازی خط‌مشی حاکمیت شهری در بازآفرینی شهری می‌شود.	1/16	9/41	7/38	2/3	0
5	فناوری اطلاعات و ارتباطات باعث دستیابی مدیران شهری به هدف حاکمیت مشارکتی مبتنی بر شواهد و فرآیندهای سازمانی و اجتماعی در بازآفرینی شهری می‌شود.	2/45	5/35	9/12	5/6	0

 

در بررسی گویه‌های نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در بازآفرینی شهری مشخص شد که گویه‌ی «دستیابی مدیران شهری به هدف حاکمیت مشارکتی» با 2/45 درصد از فراوانی کاملا موافق نسبت به سایر گویه‌ها اهمیت بیشتری گرفته است. همچنین این گویه در اجتماع با گزینه موافقت غیرتأکیدی، سهم 7/80 درصد از موافقت کارشناسان مورد بررسی را به خود اختصاص داده است. یعنی بیش از 80 درصد از کارشناسان موافق این موضوع هستند که فناوری اطلاعات و ارتباطات به حاکمیت مشارکتی در بازآفرینی شهری تأثیر داشته و در بستر زیرساخت‌های الکترونیکی می‌توان بسیاری از مؤلفه‌های مشارکت شهروندی به خصوص در حوزه بازآفرینی شهری را به سمت شهرسازی مشارکتی پیش برد. وضعیت سایر گویه‌ها نیز گویای آن است که بیش از 60 درصد از افراد مطالعه شده بر نقش و اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات در ارتقاء مشارکت تأکید کرده‌اند (جدول 7).

در مرحله بعدی، به تجزیه و تحلیل آمار توصیفی از وضعیت فراوانی نظرات افراد مطالعه شده نسبت به موضوع نقش مدیریت هوشمند شهری در راهبردهای پشتیبان تصمیم‌گیری و تأثیر آن بر افزایش مشارکت شهروندان در بازآفرینی شهری پرداخته شده است. این متغیر با 7 گویه و هر گویه با 5 گزینه مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل در جدول 8 ارائه شده است.

جدول 8. نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در راهبردهای پشتیبان تصمیم‌گیری در افزایش مشارکت شهروندان

ردیف	گویه‌ها	درصد فراوانی
		کاملاً موافقم	موافقم	تا حدی موافقم	مخالفم	کاملاً مخالفم
1	برگزاری مشاوره‌های عمومی در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌تواند به تسهیل ارتباطات بین مدیران شهری و شهروندان کمک کند.	4/48	7/38	9/12	0	0
2	برگزاری جلسات عمومی در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌تواند به تسهیل ارتباطات بین مدیران شهری و شهروندان کمک کند.	7/38	9/41	2/3	1/16	0
3	ارتباط گروه‌های متمرکز، در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌تواند به تسهیل ارتباطات بین مدیران شهری و شهروندان کمک کند.	8/25	4/48	7/9	1/16
4	در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌توان به سهولت به نظرسنجی‌ها از شهروندان دست پیدا کرد.	5/35	4/48	2/3	9/12	0
5	فناوری اطلاعات و ارتباطات بستر مناسبی برای مشاوره‌ها یا برگذاری کمیته‌های شهروندان است.	29	6/51	2/3	1/16	0
6	همه‌پرسی در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات با سهولت و نتایج مطمئن‌تر قابل انجام است.	4/48	9/41	0	7/9	0
7	در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات، طرح‌ها و کسب‌وکارها روند توسعه بهتری را طی می‌کنند.	7/38	6/51	7/9	0	0

 

نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل گویه‌های متغیر نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در راهبردهای پشتیبان تصمیم‌گیری به منظور بازآفرینی شهری و افزایش مشارکت شهروندان گویای آن است که 4/48 درصد از افراد مطالعه شده با این نظر کاملا موافق هستند که برگزاری مشاوره‌های عمومی در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌تواند به تسهیل ارتباطات بین مدیران شهری و شهروندان کمک کند و همچنین همه‌پرسی در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز با سهولت و نتایج مطمئن‌تر قابل انجام است؛ اجتماع گزینه‌ی موافقت غیرتأکیدی نیز با گزینه تأکید موافقت، نشان می‌دهد که 1/87 درصد و 3/90 درصد با این امر موافق هستند. بنابراین می‌توان گفت که از منظر کارشناسان همه‌پرسی و برگزاری مشاوره‌های عمومی در بستر فناوری اطلاعات دارای اهمیت بسیار فراوانی بوده و این امر می‌تواند به افزایش مشارکت شهروندان در بازآفرینی شهری کمک کند. به عبارتی مدیریت هوشمند شهری است که بسترهای بازآفرینی شهری و ارائه خدمات به شهروندان را تسهیل می‌کند. وضعیت سایر گویه‌ها نیز مشابه دو گویه مورد بررسی است.

در ادامه تحلیل عوامل مستخرج از پرسشنامه با روش تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی پرداخته شده است؛ بنابراین گویه‌‌های هر متغیر با توجه به تقسیم‌بندی اولیه مورد بررسی قرار گرفته است. در این بخش هدف اصلی شناسایی بار عاملی هر یک از گویه‌ها است. برای این منظور ابتدا مقدار شاخص KMO و آزمون بارتلت محاسبه شده است. این مقادیر برای بررسی کفایت داده‌‌ها در تحلیل عاملی بسیار اهمیت دارد. مقادیر به دست آمده برای دو آزمون فوق در جدول 9 نشان داده شده است:

جدول 9. شاخص KMO و آزمون بارتلت¹

اندازه‌گیری کفایت نمونه کیسر -میر-خلکین		805/0
آزمون کرویت بارتلت	خی مربع	761/30
	درجه آزادی	30
	سطح معناداری	000/0

 

همانگونه که در جدول فوق مشاهده می‌‌شود، میزان KMO برابر با 805/0 بوده است. از آنجا که این مقدار بیشتر از 6/0 و عدد معناداری بارتلت نیز کمتر از 05/0 بوده است؛ بنابراین می توان گفت که داده‌های مورد نظر کفایت لازم برای انجام تحلیل عاملی را دارا هستند.

در مرحله دیگر از تحلیل عاملی نیاز است واریانس کل در شناسایی عامل‌ها بررسی شود. برای این منظور از جدول واریانس تبیین شده عامل‌ها استفاده شده است. این واریانس بیانگر آن است که آیا تعداد عامل‌‌ها تییین‌گر گویه‌های مورد نظر است و این گویه‌ها چقدر از تغییرات در متغیرهای مورد نظر را تبیین می‌کنند. با توجه به مقدار به دست آمده که برابر با 75 درصد بوده است، می‌توان گفت که 5 عامل معرفی شده، 75 درصد از واریانس موجود متغیرها را در بر می‌گیرد (جدول 10).

جدول 10. جدول واریانس تبیین شده عامل ها²

عامل‌ها	استخراج مجموع بارهای مربعی			مجموع چرخش بارهای مربعی
	کل	% از واریانس	% انباشته	کل	% درصد از واریانس	% کل
1	173/4	731/6	237/55	238/5	448/8	334/44
2	595/3	798/5	035/61	229/5	435/8	768/52
3	420/3	516/5	551/66	745/4	653/7	421/60
4	989/2	821/4	371/71	677/4	544/7	965/67
5	400/2	871/3	242/75	512/4	277/7	242/75
روش استخراج: تجزیه و تحلیل اجزای اصلی

 

نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که عوامل استخراج شده برای مدیریت هوشمند شهری در ارتقاء مشارکت اجتماعی در بازآفرینی بافت تاریخی در منطقه 12، می‌‌توانند تا 5 عامل باشند و با این عامل‌ها، واریانس کل تبیین شده برابر با 24/75 درصد است. در ادامه با توجه به ابعاد به دست آمده (عوامل) به شناسایی بارهای عاملی پرداخته شده است. برای این منظور از ماتریس چرخش یافته تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شده است. نتایج حاصل در جدول 11 بیان شده است.

 

جدول 11. ماتریس چرخش یافته تحلیل عاملی اکتشافی³

گویه‌‌ها	عامل‌‌ها
	1	2	3	4	5
کاهش موانع عملکرد شهرداری در بازآفرینی شهری	846/0	028/0	186/0	185/0	039/0
ارتقا عملکرد شهرداری در بازآفرینی شهری	858/0	010/0	145/0	217/0	050/0
کمک به تصمیم‌گیری آگاهانه در بازآفرینی شهری	853/0	027/0	156/0	118/0	165/0
کمک به تصمیم‌گیری مشارکتی در بازآفرینی شهری	824/0	052/0	105/0	062/0	020/0
کمک به اقدامات مشترک شهرداری در بازآفرینی شهری	828/0	123/0	095/0	061/0	048/0
ارائه راه‌حل‌های نوآورانه در بازآفرینی شهری	232/0	826/0	110/0	138/0	178/0
تقویت اعتماد و اطمینان شهروندان را به دولت‌ها	038/0	868/0	088/0	063/0	033/0
دستیابی ساکنان شهری به خدمات عمومی	136/0	869/0	156/0	017/0	071/0
افزایش تعامل با مردم به صورت آنلاین	036/0	788/0	137/0	085/0	080/0
کمک به هماهنگی بین سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی	046/0	171/0-	901/0	054/0-	061/0
بهبود هماهنگی درون سازمانی در بازآفرینی شهری	061/0	020/0	893/0	002/0	003/0
کاهش تمرکززدایی در تصمیم‌گیری‌های سازمانی در بازآفرینی	046/0	041/0-	832/0	073/0-	001/0-
افزایش مشارکت و نوسازی در ساختارهای سازمانی	072/0	312/0	736/0	055/0-	042/0
آسان‌تر کردن فرآیندهای تصمیم‌گیری در بازآفرینی شهری	040/0	184/0-	894/0	049/0-	065/0
ساده‌سازی و بهبود عملیات اداری داخلی در اقدام و عمل	019/0-	056/0-	083/0	885/0	078/0
تسهیل ارائه خدمات عمومی در بین همه ذینفعان	073/0-	183/0-	069/0	752/0	025/0
تضمین فراگیری و فرصت‌های برابر در بین شهروندان	054/0	128/0	159/0	854/0	106/0
مدل‌سازی خط‌مشی حاکمیت شهری در بازآفرینی شهری	058/0	040/0	018/0	934/0	069/0
دستیابی مدیران شهری به حاکمیت مشارکتی مبتنی بر شواهد	044/0	028/0	039/0	931/0	076/0
برگزاری مشاوره‌های عمومی در بستر فناوری اطلاعات	012/0	128/0	219/0	167/0	876/0
تسهیل ارتباطات بین مدیران شهری و شهروندان	043/0	141/0	388/0	190/0	789/0
ارتباط گروه‌های متمرکز در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات	016/0	166/0	261/0	165/0	761/0
سهولت نظرسنجی از شهروندان	011/0	111/0	277/0	188/0	854/0
بستر مناسبی برای مشاوره‌ها یا برگذاری کمیته‌های شهروندان	067/0	213/0	199/0	122/0	821/0
سهولت همه‌پرسی در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات	021/0	251/0	141/0	234/0	901/0
توسعه بهتر روند طرح‌ها و کسب‌وکارها	061/0	031/0	176/0	321/0	789/0

 

نتایج حاصل نشان می‌دهد که هر کدام از پنج عامل به دست آمده دارای گویه‌‌هایی با بار عاملی بیش از 5/0 بوده است. این ضرایت گویای آن است که گویه‌های هر عامل می‌تواند در اشتراک باهم یک عامل را تشکیل بدهند (جدول 11). با توجه به ضرایب حاصل و با توجه به ساختار جمع‌آوری و ارائه یافته‌های پژوهش، عامل‌های مورد نظر دسته‌بندی شدند (جدول 12).

جدول 12. عوامل استخراج شده از تحلیل عاملی اکتشافی

عامل	نام عامل
1	اشتراک گذاری اطلاعات
2	همکاری و مشارکت
3	هماهنگی داخلی
4	حکمرانی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات
5	راهبردهای پشتیبان تصمیم‌گیری

 

تجزیه و تحلیل یافته‌های تحلیل اکتشافی نشان می‌دهد که گویه‌های انتخاب شده با توجه به ضریب مورد نظر، می‌توانند عامل‌های معرفی شده را اندازه‌گیری کنند؛ اما برای اطمینان از این سازه، به سنجش اعتبار گویه‌های مورد نظر به عنوان متغیرهای آشکار در اندازه‌گیری متغیرهای مکنون (عامل) با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی با نرم افزار Smart PLS نیز پرداخته شده است. در این روش قدرت رابطه بین عامل‌ها (متغیر پنهان) و متغیرهای مشاهده شده بوسیله بار عاملی و دو پارامتر دیگر اندازه‌گیری شده است. برای این منظور در ابتدا به سنجش میزان روایی و پایایی سازه‌‌های مورد نظر پرداخته شده است (جدول 13).

جدول 13. سنجش میزان پایایی گویه‌های عامل‌های به دست آمده

عامل‌ها	متغیرهای قابل مشاهده	آلفا	rho_A	اطمینان	AVE
اشتراک گذاری اطلاعات	کاهش موانع عملکرد شهرداری در بازآفرینی شهری	0.922	0.721	0.890	0.722
	ارتقا عملکرد شهرداری در بازآفرینی شهری	0.872	0.901	0.801	0.866
	کمک به تصمیم‌گیری آگاهانه در بازآفرینی شهری	0.823	0.899	0.999	0.845
	کمک به تصمیم‌گیری مشارکتی در بازآفرینی شهری	0.800	0.836	0.966	0.900
	کمک به اقدامات مشترک شهرداری در بازآفرینی شهری	0.945	0.934	0.823	0.955
همکاری و مشارکت	ارائه راه‌حل‌های نوآورانه در بازآفرینی شهری	0.988	0.800	0.944	0.788
	تقویت اعتماد و اطمینان شهروندان را به دولت‌ها	0.944	0.788	0.988	0.788
	دستیابی ساکنان شهری به خدمات عمومی	0.966	0.778	0.988	0.945
	افزایش تعامل با مردم به صورت آنلاین	0.825	0.944	0.924	0.955
هماهنگی داخلی	کمک به هماهنگی بین سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی	0.864	0.967	0.900	0.846
	بهبود هماهنگی درون سازمانی در بازآفرینی شهری	0.966	0.699	0.866	0.946
	کاهش تمرکززدایی در تصمیم‌گیری‌های سازمانی در بازآفرینی	0.865	0.788	0.864	0.966
	افزایش مشارکت و نوسازی در ساختارهای سازمانی	0.866	0.904	0.964	0.968
	آسان‌تر کردن فرآیندهای تصمیم‌گیری در بازآفرینی شهری	0.944	0.988	0.967	0.944
حکمرانی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات	ساده‌سازی و بهبود عملیات اداری داخلی در اقدام و عمل	0.986	0.904	0.894	0.934
	تسهیل ارائه خدمات عمومی در بین همه ذینفعان	0.896	0.935	0.944	0.966
	تضمین فراگیری و فرصت‌های برابر در بین شهروندان	0.834	0.955	0.900	0.783
	مدل‌سازی خط‌مشی حاکمیت شهری در بازآفرینی شهری	0.673	0.7889	0.903	0.818
	دستیابی مدیران شهری به حاکمیت مشارکتی مبتنی بر شواهد	0.681	0.766	0.877	0.899
راهبردهای پشتیبان تصمیم‌گیری	برگزاری مشاوره‌های عمومی در بستر فناوری اطلاعات	0.753	0.784	0.888	0.884
	تسهیل ارتباطات بین مدیران شهری و شهروندان	0.844	0.994	0.847	0.674
	ارتباط گروه‌های متمرکز در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات	0.867	0.906	0.855	0.855
	سهولت نظرسنجی از شهروندان	0.844	0.890	0.767	0.678
	بستر مناسبی برای مشاوره‌ها یا برگذاری کمیته‌های شهروندان	0.788	0.687	0.712	0.900
	سهولت همه‌پرسی در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات	0.734	0.829	0.819	0.880
	توسعه بهتر روند طرح‌ها و کسب‌وکارها	0.973	0.782	0.855	0.775

 

آلفای کرونباخ به منظور سنجش پایایی سازه‌‌های عامل‌ها، نشان داد که ضرایب به دست آمده برای تمام سازه‌‌ها بیش از 0.7 بوده است. این پایایی با روش roh-A نیز اندازه‌‌گیری شده است. نتایج به دست آمده از این روش نیز بیش از 0.7 به دست آمد. بدین منظور می‌توان گفت که گویه‌‌های تمام متغیرها از کیفیت و پایایی کافی برخوردار هستند.

روایی همگرایی متغیرهای مشاهده شده نیز با دو روش قابلیت اطمینان و AVE مورد اندازه‌‌گیری قرار گرفت. ملاک قضاوت در این روش‌‌ها، ضریب 0.5 بوده است. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که در روش اول تمام ضرایب همگرا، بیش از 0.6 بوده است و این نشان‌‌دهنده‌‌ی میزان همگرایی و اطمینان بالای داده‌‌ها است. همچنین روش AVE نیز نشان می‌دهد که کمترین ضریب دارای 0.674 بوده است و این رقم نشان‌‌دهنده‌‌ی همگرایی بالای داده‌‌ها در اندازه‌‌گیری هر کدام از متغیرهای مدیریت هوشمند شهری است.

با اطمینان از روایی و پایایی گویه‌های (متغیرهای مشاهده شده) مورد نظر، به بررسی بارهای عاملی هر کدام از متغیرها با روش تحلیل عاملی تأییدی پرداخته شده است. در روش تحلیل عاملی تأییدی به بررسی پارامترهای، بارعاملی (Estimate)، خطای استاندارد (Standard Error SE)، آماره تی (Critical ratios CR) و مقدار معناداری (P) گویه‌ها پرداخته شده است. نتایج حاصل در جدول 14 نشان داده شده است. 

جدول 14. پارامترهای بار عاملی، خطای استاندارد، آماره‌تی و مقدار معناداری تحلیل عاملی تأییدی

عامل‌ها	متغیرهای قابل مشاهده	بار عاملی	خطای استاندارد	آماره تی	مقدار معناداری
اشتراک گذاری اطلاعات	کاهش موانع عملکرد شهرداری در بازآفرینی شهری	846/0	021/0	99/1	004/0
	ارتقا عملکرد شهرداری در بازآفرینی شهری	858/0	004/0	98/1	000/0
	کمک به تصمیم‌گیری آگاهانه در بازآفرینی شهری	853/0	056/0	98/1	000/0
	کمک به تصمیم‌گیری مشارکتی در بازآفرینی شهری	824/0	009/0	91/2	002/0
	کمک به اقدامات مشترک شهرداری در بازآفرینی شهری	828/0	033/0	83/2	000/0
همکاری و مشارکت	ارائه راه‌حل‌های نوآورانه در بازآفرینی شهری	826/0	021/0	92/2	000/0
	تقویت اعتماد و اطمینان شهروندان را به دولت‌ها	868/0	088/0	21/2	000/0
	دستیابی ساکنان شهری به خدمات عمومی	869/0	708/0	48/2	005/0
	افزایش تعامل با مردم به صورت آنلاین	788/0	024/0	21/2	000/0
هماهنگی داخلی	کمک به هماهنگی بین سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی	901/0	067/0	99/1	003/0
	بهبود هماهنگی درون سازمانی در بازآفرینی شهری	893/0	029/0	52/2	002/0
	کاهش تمرکززدایی در تصمیم‌گیری‌های سازمانی در بازآفرینی	832/0	005/0	63/2	002/0
	افزایش مشارکت و نوسازی در ساختارهای سازمانی	436/0	056/0	00/3	000/0
	آسان‌تر کردن فرآیندهای تصمیم‌گیری در بازآفرینی شهری	894/0	091/0	56/2	002/0
حکمرانی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات	ساده‌سازی و بهبود عملیات اداری داخلی در اقدام و عمل	885/0	001/0	29/2	000/0
	تسهیل ارائه خدمات عمومی در بین همه ذینفعان	752/0	044/0	45/3	004/0
	تضمین فراگیری و فرصت‌های برابر در بین شهروندان	854/0	009/0	78/3	000/0
	مدل‌سازی خط‌مشی حاکمیت شهری در بازآفرینی شهری	934/0	022/0	39/2	003/0
	دستیابی مدیران شهری به حاکمیت مشارکتی مبتنی بر شواهد	931/0	033/0	10/2	000/0
راهبردهای پشتیبان تصمیم‌گیری	برگزاری مشاوره‌های عمومی در بستر فناوری اطلاعات	876/0	044/0	01/2	000/0
	تسهیل ارتباطات بین مدیران شهری و شهروندان	789/0	003/0	45/2	000/0
	ارتباط گروه‌های متمرکز در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات	761/0	056/0	67/2	009/0
	سهولت نظرسنجی از شهروندان	854/0	012/0	33/2	000/0
	بستر مناسبی برای مشاوره‌ها یا برگذاری کمیته‌های شهروندان	821/0	044/0	05/2	000/0
	سهولت همه‌پرسی در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات	901/0	034/0	69/2	000/0
	توسعه بهتر روند طرح‌ها و کسب‌وکارها	789/0	002/0	11/2	001/0

 

با توجه به نتایج حاصل مشخص شد که بارهای عاملی استاندارد دارای مقادیری بیش از ۰.۵ بوده است و این ضرایب نماینده بارهای عاملی قابل قبول هستند. نکته قابل توجه این است که بارهای عاملی در هر دو روش تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی یکسان بوده است. البته ملاک تصمیم‌گیری نهایی ضرایب بارهای عاملی، مقدار آماره تی و روایی همگرای گویه‌ها نیز است. آماره تی با عنوان نسبت بحرانی یا CR نیز شناخته می‌شود. مقادیر آماره تی یا نسبت بحرانی بهتر است بزرگتر از 96/1 یا براساس برخی منابع دیگر بزرگتر 98/1 باشد. نتایج حاصل نشان می‌دهد که مقادیر به دست آمده برای ضرایب آماره تی نیز برابر یا بیشتر از 96/1 به دست آمد و می‌توان گفت که سازه مورد بررسی از اعتبار کافی برخوردار است. خطای استاندارد یا SE نیز آماره‌ای برای محاسبه آماره تی است. از تقسیم بارعاملی استاندارد بر خطای استاندارد مقدار نسبت بحرانی بدست می‌آید. این مقادیر نیز کمتر از 1 بوده و نشان از پایین بودن خطای استاندارد سازه مورد نظر است. در نهایت آخرین ضریب مورد نظر، مقدار P-value یا همان سطح معناداری است که بایستی کمتر از 05/0 باشد. با توجه به ستون پنجم جدول 14 می‌توان گفت که ضرایب سطح معناری تمام گویه‌ها کمتر از 05/0 بوده است و در نتیجه بارهای عاملی سازه‌ی مورد نظر معنادار است.

بررسی متغیرهای پنجگانه مدیریت هوشمند شهری نشان داد که قابلیت‌ها و ظرفیت‌های فراوانی در فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات نهفته است و در فضای هوشمند و با تکیه بر تکنولوژی‌های ارتباطات، روند اشتراک‌گذاری داده و اطلاعات به سهولت انجام می‌شود. چنین فضایی خرد جمعی ایجاد کرده و بسترهای مشارکت شهروندان را فراهم می‌کند. همچنین مشخص شد که اشتراک‌گذاری داده و اطلاعات در بستر فضای مدیریت هوشمند باعث افزایش عملکرد شهرداری از حیث ارائه خدمات عمومی، شناسایی پتانسیل‌های بافت تاریخی شهر و در نتیجه تصمیم‌گیری آگاهانه در بازآفرینی شهری را در پی خواهد داشت. در ابعاد دیگر مدیریت هوشمند شهری مشخص شد که حکمرانی هوشمند باعث افزایش اعتماد و اطمینان شهروندان و در نتیجه باعث ایجاد فضای هوش و خرد جمعی شده و در نتیجه تصمیم‌گیری‌ها بر مبنای وقایع موجود فضاهای شهری از جمله فضای بافت تاریخی خواهد بود. در نتیجه تمام مؤلفه‌های مورد بررسی با بیش از 70 درصد موافقت کارشناسان همراه بوده است و متغیرهای مطالعه شده با توجه به روش‌های انجام شده دارای پایایی و قابلیت اطمینان کافی بوده است. همچنین در این زمینه حسینی و همکاران (1398) نیز به این نتیجه رسیده‌اند که مهیا بودن زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، تشکیل پایگاه داده، تداوم به کارگیری نوآوری در سازمان‌ها و نهادهای مرتبط، مبادله داده و اطلاعات میان تمام ذی‌نفعان باعث افزایش ارتباط بین مدیریت شهر و شهروندان شده و بسیاری از چالش‌ها و موانع اساسی شهرسازی مشارکت از میان برداشته می‌شود. پژوهشگران دیگری همچونAlpopi and Manole  (2013) و Weisi and Ping (2014) نیز بر این امر تأکید داشته‌اند. در نتیجه یافته‌های این پژوهش با یافته‌های پژوهش‌های مورد نظر همسو است.

نتیجه‌‌گیری

نتایج حاصل گویای آن است که مدیریت هوشمند شهری در مدیریت شهرها می‌تواند منجر به افزایش مشارکت شهروندان و همکاری اجزای مختلف مدیریت شهری را در پی داشته باشد. در مدیریت هوشمند شهری، اشتراک‌گذاری اطلاعات اولین و مهم‌ترین مؤلفه‌ای است که در آن ارتباط بین نظام مدیریت شهری و شهروندان مدنظر قرار می‌گیرد. هدف از اشتراک‌گذاری اطلاعات افزایش آگاهی و دانش شهروندان نسبت به فضای شهری و تغییر شرایط عدم مشارکت به شهروند فعال و مطالبه‌گر است. در ابعاد دیگر مدیریت هوشمند شهری، همکاری و مشارکت بین اجزای مختلف نظام مدیریت شهر و همکاری با شهروندان مدنظر است. در فرایند ارتباطات دوسویه و شرایط همکاری و مشارکت می‌توان پروژه‌های بازآفرینی شهری را پیش برد و بسیاری از موانع موجود را شناسایی کرد. در نتیجه در سایه حکمرانی هوشمند و متکی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات دسترسی به داده‌های بزرگ و حجیم و همچنین قدرت تحلیل این داده‌ها در کمترین زمان ممکن امکان‌پذیری خواهد بود. این امر در مدیریت حجم گسترده‌ای از داده و اطلاعات مرتبط با مناطق مسکونی، ویژگی‌های جمعیتی، مسائل حمل و نقل، خدمات عمومی و رفاهی امکان پذیر خواهد بود؛ بنابراین الگوی مدیریت هوشمند شهری در ابعاد اشتراک‌گذاری اطلاعات، همکاری، هماهنگی و حکمرانی می‌تواند به فرآیندهای بازآفرینی شهری و همچنین ارتقاء مشارکت اجتماعی کمک کند.

تشكر و قدرداني

این پژوهش مستخرج از رساله دکتری بوده و با حمایت مالی سازمانی انجام نشده است.

منابع

ابراهیم‌نژاد، محمدرضا، علیرضا شیخ‌الاسلامی و عباس ملک حسینی. (۱۴۰۰). الگوی ارزیابی پروژه‌های محرک توسعه در بازآفرینی بافت فرسوده شهری. فصل‌نامه تحقیقات جغرافیایی 36 (3): 253-261.

ابوذری، پانته‌آ و یوسفعلی زیاری. (1398). تبیین اثرات سیاست‌های بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری (مورد پژوهی: منطقه 12 شهرداری تهران). فصلنامه علمی-پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی 11 (14): 491-510.

اکبری، نیوشا، علیرضا عندلیب، شیرین طغیانی و محمود محمدی. (1398). شناسایی موانع تحقق اهداف بازآفرینی در برنامه ریزی قوانین بافت فرسوده. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، مقاله آماده انتشار.

امین‌نژاد، کاوه، عطا غفاری‌گیلانده، محمدحسن یزدانی و علیرضا محمدی. (1399). تحلیل بسترها و موانع تحقق حکمروایی هوشمند (مطالعه موردی: شهر سنندج). فصلنامه علمی مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی 15 (3): 841-856.

آهنگری، نوید. (1398). تبیین پیامدهای تراکم کارکردهای فراشهری بر کیفیت محیط محله‌های شهری (موردمطالعه، منطقه 12 شهر تهران)، . تهران: رساله دکتری، دانشکده جغرافیا، گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه خوارزمی.

برنا، میلاد. (1392). حکمرانی هوشمند و نقش آن در تحقق شهرهای هوشمند. همایش ملی شهر هوشمند، مؤسسه آموزش عالی سپهر.

حسینی، سیداحمد، ایلیا لعلی نیت و سعید حیدری نیا. (1398). تبیین الگوی مدیریت هوشمند شهری، راهکاری نوین برای بهبود حکمرانی شهری. پژوهش های جغرافیای برنامه‌ ریزی شهری، دوره 7، شماره 4 743-762.

حشمتی جدید، مهدی و مسعود حقیقت. (1399). ارزیابی امنیت فضاهای شهری با تأکید بر اصل دسترسی پذیری و معابر شهری (مطالعه موردی: منطقه 12 تهران). نشریه علمی مدیریت و پژوهش‌های دفاعی 19 (89): 129-154.

روستایی، شهریور، محمدرضا پورمحمدی و حکیمه قنبری. (1397). تئوری شهر هوشمند و ارزیابی مؤلفه‌های زیرساختی آن در مدیریت شهری مورد شناسی: شهرداری تبریز. فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای (26): 197-216.

زیاری، کرامت‌الله، حسن بیک‌محمدی و محمود رضایی‌کوچی. (1398). بررسی نقش مشارکت شهروندان در افزایش موفقیت مدیریت شهری مورد: کلانشهر شیراز. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری 10 (38): 51-62.

سجادزاده، حسن، رضوان دالوند  و مریم حمیدی نیا. (1395). نقش بازآفرینی با رویکرد محرک توسعه در محلات سنتی (نمونه موردی: محله حاجی شهر همدان). نشریه شهرسازی و معماری هفت شهر، دوره 4، شماره 53-54 صص 54-76.

سجادی، ژیلا، سیدموسی پورموسوی و مجید اسکندپور. (1390). بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری با تأکید بر مشارکت مردمی (مطالعه موردی: محله دولاب تهران). فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط (14): 143-143.

سرائی، محمدحسین، ژیلا سجادی، مهدی علیان و احسان لشگری. (1394). بازخوانی نقش و عملکرد مدیریت شهری در تحقق محله تاریخی پایدار (مورد پژوهی: بافت تاریخی شهر یزد). جغرافیا و توسعه، شماره ۴۱ 105-130.

شیعه، اسماعیل، کیومرث حبیبی و مهران احسانی. (1398). نقش مدیریت هوشمند در برنامه‌ریزى کالبدى شهر براى کاهش آثار زمین لرزه. هویت شهر، 13(38) 37-50.

صابری‌فر، رستم. (1399). تعیین و تشخیص عوامل مؤثر در طراحی سازمان هوشمند برای مدیریت شهری (مطالعه موردی: شهرداری مشهد). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری 8 (2): 445-467.

ضرابی، المیرا و سایه فرید طهرانی. (1388). رويکرد مشارکت جويانه در نوسازي و بهسازي بافت هاي فرسوده شهري. نشریه معماري و شهرسازي آرمان شهر، دوره 2 ، شماره 2 صص 39-46.

ضمانتی، اعظم و افسون مهدوی. (1395). باززنده سازي هويت شهري دربافت فرسوده محله ارگ کرمان بارويکرد مشارکتي . همايش ملي فرهنگ گردشگري و هويت شهري، نوع همایش سازمان ها و مراکز غیردولتی، حامی: مهراندیشان ارفع، دانشگاه کرمان.

عزیزی، محمد، مهدی بهرا و بهاره بهرا. (1397). نقش پروژه های محرک توسعه در بازآفرینی بافت مرکزی شهرها: نمونه مطالعاتی، بافت تاریخی شهر یزد. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی 22(4) 5-16.

فدایی ، علیرضا، محمدباقر گرجی و روح‌اله سمیعی. (1400). شناسایی مؤلفه‌های توسعه پایدار هوشمند در حوزه مدیریت شهری با رویکرد کارآفرینی. نشریه کارآفرینی در کشاورزی 8 (3): 19-34.

مرکز آمار ایران. (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. گزیده‌ای از آمار جمعیت منطقه 12 تهران.

نجاری، رضا، عادل آذر و حمیدرضا جلیلیان. (1393). ارائه مدل سازمان هوشمند؛ مورد مطالعه: شرکت های تولیدی. فصلنامه مطالعات رفتار سازمانی، 4(1) 1-24.

واحدی، شهرام. (1394). بررسی پایایی، روایی و تحلیل عاملی تأییدی پرسشنامه جدایی روان‌شناختی در بین دانشجویان. فصلنامه اندازه‌گیری تربیتی 5 (20): 157-187.

هاشمی، سیدعلی، میترا راه‌‌نجات، فتاح شریف‌زاده و محمدرضا سعدی. (1399). نسبت سنجی حکمروایی خوب و شهر هوشمند (مطالعه موردی: شهر تهران). فصلنامه راهبرد اجتماعی-فرهنگی 9 (34): 67-90.

هایل مقدم، کیان و علی نوری کرمانی. (1397). بررسی نقش مدیریت شهری در هوشمندسازی شهر (مورد مطالعه: منطقه 5 شهرداری تهران). مجله علوم جغرافیایی (28): 267-287.

یزدانی، سعید، فهیمه فتاحی زاده، علیرضا شیخ الاسلامی و اعتماد گیتی. (۱۴۰۰). بازآفرینی شهری پایدار در بافت‌های تاریخی با رویکرد یکپارچه (مطالعه موردی: محله دروازه ری و محدوده بازار قم). فصل‌نامه تحقیقات جغرافیایی 36 (4): ۴۴۶-۴۳۷.

Adamczewski, Piotr. (2016). ICT solutions in intelligent organizations as challenges in a knowledge economy. Management 20.2 198-209.

Alpopi, Cristian, and Cristian Manole. (2013). Integrated Urban Regeneration-Solution for cities Revitalize. Procedia economics and finance, 6 178-185.

Angelidou, M, E. Karachaliou, T. Angelidou, and E. Stylianidis. (2017). Cultural Heritage in Smart City Environments. 26th International CIPA Symposium 28 August–01.

Aoun, C. (2013). the smart city cornerstone: urban efficiency. schnider electric.

Cantuarias-Villessuzanne, Carmen, Romain Weigel, and Jeffrey Blain. (2021). Clustering of European smart cities to understand the cities’ sustainability strategies. 13.2‏. Sustainability 13 (2): 513- 535.

Colin, Harrison, and Donnell Ian Abbott. (2011). A THEORY OF SMART CITIES, . oceedings of the 55th Annual Meeting of the ISSS -Hull, UK, Proceedings of the 55th Annual Meeting of the ISSS.

Gibson, Micheal , and Kocabaş Arzu. (2001). Sustainable Regeneration- Challenge andResponse. Istanbul, Turkey: Paper presented to the Rendez-vous Istanbul: 1.International Urban Design Meeting, Mimar Sinan University.

Hajduk, Sławomira . (2016). The Concept of a Smart City in Urban Management. Business, Management and Education, 14(1) 34-49.

Husár, Milan , Vladimir Ondrejicka, and Sila Ceren_Varis. (2017). Smart Cities and the Idea of Smartness in urban development: A critical review. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering (245).

Korkmaz, C., and O. Balaban. (2020). Sustainability of urban regeneration in Turkey: Assessing the performance of the North Ankara Urban Regeneration Project. Habitat International 95, 102081.

Koukopoulos, Zois, Dimitrios Koukopoulos, and Jason Jung. (2018). Real-time Crowd Management for Cultural Heritage Events: A Case Study on Carnival Parades. 1 Jan. 2018: 275 – 287.

Kourtit, Karima . (2019). Cultural heritage, smart cities and digital data analytics. Eastern Journal of European Studies 10 (1): 151-159.

Maedche, Alexander, and Peter Weiß. (2002). Towards ontology-based smart organizations‏. Working Conference on Virtual Enterprises. Springer, Boston, MA.

Taraglio, Sergio , Stefano Chiesa, Luigi La Porta, Maurizio Pollino, Marco Verdecchia, Barbara Tomassetti, Valentina Colaiuda, and Annalina Lombardi. (2019). International Journal of Sustainable Energy Planning and Management: resilience against natural phenomena and aerial environmental assessment. International Journal of Sustainable Energy Planning and Management Vol. 24 135-146.

Weisi, FU, and Peng Ping. (2014). A discussion on smart city management based on meta synthesis method. Managment science and engineering 8 (1): 68-72.

 

 

 

 

 

 

---

[1] . KMO and Bartlett's Test

[2] . ستون‌های Initial Eigenvalues به علت زیاد بودن تعداد سوالات و عدم امکان درج آن در یک صفحه و عدم ارایه اطلاعات حذف گردیه اند.

[3] . Rotated Component Matrixa

---