Manuscript ID : 140212151104590 Visit : 178 PDF XML

Article Type: Original Research

The Model of Citizenship Rights from the Perspective of Islamic Jurisprudence and Principles and Its Role in Improving the Human Capital Management System

Moslem Orange ¹ ( Ph.D candidate, Department of Public Law, Sanandaj Branch, Islamic Azad University, Sanandaj, Iran )
Mohamad taghi Alavi ² ( Professor, Department of Private Law, University of Tabriz, Tabriz,Iran )
Rahim Vakilzadeh ³ ( Associate Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran )

Submited date : 2024-03-05 Accepted date : 2024-11-26

Keywords: legal foundations, citizenship rights, Islam, human capital productivity management,

Abstract :

Citizenship rights is one of the important topics and topics that widely pay attention to justice and equality and has found a special place in social, political and legal theories. Civil and political, they have participated in various fields and they have the right to assume duties and responsibilities in line with the better management of the society and the creation of order. The purpose of this article is to present a model of citizenship rights from the perspective of Islamic jurisprudence and principles, and to achieve this goal, a mixed qualitative and quantitative method has been used in this article. In the qualitative part of the content analysis method and in the quantitative part of the survey method to confirm the model, which was used by polling 20 experts in the field of citizenship law and law professors. The research findings in the qualitative part show that the dimensions of the model of citizenship rights from the perspective of Islamic jurisprudence and fundamentals include 5 dimensions: 1- human dignity 2- supervision of citizens over managers 3- realization of justice and service 4- citizenship rights and welfare standards 5- citizenship rights and It is participation, and in the quantitative part, it is concluded by using the structural equation modeling method that the mentioned 5 dimensions are approved by the expert community.

Keywords: Legal Foundations, Citizenship Rights, Islam, Human Capital Productivity Management

Introduction

Citizenship rights, as rules and regulations that determine the rights of the individual and the government and the territory of their authority against each other, is one of the most important topics in the current world. In the Islamic government of Iran, the legal relationship between the individual and the government has a special place, and the rights and privileges of individuals have been comprehensively explained in the constitution. The main sources of Iran's fundamental rights are derived from Islamic jurisprudence, and the declaration of fundamental rights and freedoms of individuals is its most fundamental part. Although the term "citizen's rights" is not used in the Constitution of Iran, definitions such as "nation's rights", "public rights" and "individual and social rights" are used. This research, with an analytical and descriptive method, seeks to examine the juridical and legal foundations of citizenship rights in Islamic jurisprudence. Also, a comparative study will be done with Iran's legal system and the place of citizenship rights in it. Correspondences and contradictions of Iran's legal system with Islamic jurisprudence will be examined and suggestions will be made to update jurisprudence sources and legal system in Iran. Considering the position of citizenship rights in Iran's constitutional law, it is necessary to study and examine its legal and jurisprudential foundations in Iran's legal system and adapt it to authentic Islamic foundations. In this regard, several researches have been carried out, some of which are mentioned below.

Literature Review

Nasiri et al. (1401) developed a model for citizenship rights in which attention to organizational culture, legal and social requirements, and technological barriers are considered as key components. They believed that discovering talents and preserving human dignity can play an effective role in improving citizenship rights. In this regard, Mohammadi Moghadam and colleagues (1400) sought to explain the principles of social justice and the importance of respecting the rights of citizens by emphasizing Nahj al-Balagha. Khodabakhsh et al. (1400) investigated the mutual role of the government and citizens with a jurisprudential approach and came to the conclusion that the government is obliged to guarantee the rights of citizens, while the citizens are also obliged to comply with the laws. Also, Tadzkiri et al. (2018) showed that personal development and professional ethics can lead to the improvement of organizational performance. Finally, Habibzadeh and Marandi (2015) emphasizing human dignity and human rights within the framework of the Islamic Republic of Iran's constitution, emphasized that respect for these values is the basis of legitimate government.

Methodology

The current research is of qualitative-quantitative type, which will be studied and analyzed in the qualitative part by examining legal texts and materials related to the subject. The statistical population of this research in the qualitative section is all the texts, books, articles, etc. related to the subject of the research. Also, the statistical population of this research includes 20 experts in the field of citizenship rights and law professors. In the qualitative part of the current research, in order to investigate the role of citizenship rights indicators from the perspective of Islamic jurisprudence and principles in human resource productivity management, information was collected based on the library method and thematic analysis method was used to analyze the data. According to the mentioned research method, in this research, in order to design the model of citizenship rights from the perspective of Islamic jurisprudence and principles and its role in improving the human capital productivity management system from the existing lectures, notes, interviews and articles. It has been used around the issue of citizenship rights in Islam and jurisprudence. Finally, for more certainty, the identified categories were provided to 20 experts in the field of citizenship law and public law professors, and the categories were examined for validation from the perspective of achieving the research goal. The steps to achieve this goal are explained below. Finally, in order to test the model in the statistical population, the structural equation modeling method of the partial least squares method has been used using a researcher-made questionnaire tool.

Result

Using the qualitative method, 5 categories, 14 concepts and 86 indicators were determined for the model. In the continuation of the research, the confirmatory factor analysis technique has been used to test and verify the applicability of the model, as well as to determine the importance and rank of each of the variables. According to figure (2), because the significant numbers obtained from the t-test for all paths between the model of citizenship rights from the point of view of Islamic jurisprudence and foundations and its role in improving the human capital productivity management system are greater than 1.96, so at the error level of 05 0/ The relationship between citizenship rights from the point of view of Islamic jurisprudence and fundamentals and meaningful categories, and these categories measure citizenship rights well from the perspective of Islamic jurisprudence and fundamentals. In general, according to the results obtained from the relevant figures and tables, as well as the values obtained for factor loadings and significant coefficients, the relationship between citizenship rights from the point of view of jurisprudence and Islamic principles - categories - concepts - codes was confirmed. . In the general conclusion of this section, the dimensions and components and results of the final model of citizenship rights from the point of view of Islamic jurisprudence and fundamentals with a confidence factor of 95% have a favorable dependence and coherence. Human 2 citizens' supervision of managers. Fulfillment of justice and service. Citizenship rights and welfare standards 5 examined citizenship rights and participation have created a significant weight and at the 95% confidence level, they have been able to have a significant factor load.

Discussion

Citizenship rights are among the emerging concepts that pay special attention to equality and justice and have found a place in social, political and legal theories. Citizenship is realized when all the people of an organization have all civil and political rights and have easy access to the desired opportunities of life in economic and social terms. Employees as members of an organization participate in different areas and Along with the rights they have, they also assume responsibilities in order to better manage society and create order. This article describes the concept, components and indicators of citizenship rights based on Islamic jurisprudence and foundations, and its impact. It examines the observance of the productivity management of human resources and states that the observance and guarantee of the productivity management of human resources is not possible except in the shadow of the realization of the indicators of citizenship rights.

References:

Abedi Ja’fari, H., Taslimi, M. S., Faghihi, A., & Sheikhzade, M. (2011). Thematic Analysis and Thematic Networks: A Simple and Efficient Method for Exploring Patterns Embedded in Qualitative Data Municipalities). Strategic Management Thought, 5(2), 151-198 [In Persian].
doi: 10.30497/smt.2011.163
Ahgar, Sayedah Mehsa and Mohammadi, Mohammad Ali, (2015), Citizens, Citizen Rights and Participation, Annual Conference on Architecture, Urban Planning and Urban Management Research, Tehran [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/826526/fa
Ahmadi Tabatabai, Seyyed Mohammad Reza (2009), Citizen's Rights with Emphasis on the Constitution of the Islamic Republic of Iran, First Line Quarterly, Islamic Revolution Approach, 3rd Year, Number 8 [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/506377/fa
Alevi Tabar, Alireza (2011). The model of citizens' participation in the administration of city affairs. Tehran: Publications of the Organization of Municipalities of Iran [In Persian].
Ali Ahmadpour Bekhwani, (2020), a book of reflections on the political rights of the Iranian nation, Qonun Yar Publications [In Persian].
Al-Najafi, Mohammad Hassan (1983). Jawaharlal Kalam (Vol. 21). Tehran: Dar Ketub al-Islamiya [In Persian].
Al-Shirazi, Sayed Mohammad (1988). Jurisprudence (Volume 48). Beirut: Darul Uloom [In Persian].
Avareh, K., Asadian, A., & Mardani, N. (2022). Duties of the government, regarding citizenship rights in jurisprudence and subject law. Strategic Studies of Jurisprudence and Law, 3(Special Issue), 161-179. [In Persian]. doi: 10.22034/ejs.2022.329135.1160
Avicenna, Abu Ali Hossein bin Abdullah, (2016), Al-Nafs Man Kitab Al-Shafa, Qom: Tablighate Office of Qom Seminary [In Persian].
Dashti, Mohammad, (2009), translated by Nahj al-Balagheh, 8th edition, Tehran: Golestan Adab [In Persian].
Dehghani Poodeh, H., & Pashaei Holasoo, A. (2020). Developing the command model of Martyr Qassem Soleimani. Scientific Journal of Islamic Management, 28(2) [In Persian]. 20.1001.1.22516980.1399.28.2.2.9
Fazlullah, Mohammad Javad, (1987), an analysis of the life of Imam Reza (a.s.), Mashhad: Astan Quds Razavi Islamic Research Foundation [In Persian].
Habibzadeh, T., & Farajpour Aslemarandi, A. (2016). Human Dignity and Reliance of Human Rights and Citizen’s Rights Enshrined in The Constitution of The Islamic Republic of Iran on Human Dignity. Public Law Studies Quarterly, 46(1), 115-137. [In Persian]. doi: 10.22059/jplsq.2016.57468
Heywood, Andrew, (2014) Introduction to political theory, Abdurrahman Alam, Tehran, Nashreqoms [In Persian].
Javadi Amoli, Abdullah (2006). Right and duty in Islam. Qom: Esra Publications [In Persian].
Khan Beigi, Mohammad Ahmad, (2014), promoting social participation of citizens in the management of urban affairs, selected articles of the National Conference on Urban Planning, Urban Management and Sustainable Development [In Persian].
Khaza’ee A R, MoradKhanee A. (2015), The Themes of Citizenship Rights in the Quran. 3; 9 (17) :67-96, [In Persian]. URL: http://pnmag.ir/article-1-274-fa.html
Majlesi, Mohammad Baqer, (2016), Bihar al-Anwar, Volume 1, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya [In Persian].
Mohammadi Moghaddam, S., bahrehmand, M., & Afzali Gorouh, R. (2022). The place of custom in explaining citizenship rights according to Islamic jurisprudence based on Nahj al-Balaghah. International Relations Researches, 11(4), 239-265. [In Persian]. doi: 10.22034/irr.2022.349854.2217
Mohsenin, Shahryar and Esfidani, Mohammad Rahim, (2014), structural equations based on partial least squares approach using Smart-PLS software, Tehran, Mehraban Publishing House, first edition [In Persian].
Motahri, Morteza (2010). Collection of works (volume 1). Tehran: Sadra Publications [In Persian].
Nasiri, A. K., Abdollahi, B., Jafarinia, S., & Kheirandish, M. (2022). Providing a Model of Citizenship Rights in Iranian Governmental Organizations. Public Management Researches, 15(55), 179-205. [In Persian]. doi: 10.22111/jmr.2021.36801.5319
Ocampo, L., Acedillo, V., Bacunador, A.M., Balo, C.C., Lagdameo, Y.J. and Tupa, N.S. (2018), "A historical review of the development of organizational citizenship behavior (OCB) and its implications for the twenty-first century", Personnel Review, Vol. 47 No. 4, pp. 821-862. https://doi.org/10.1108/PR-04-2017-0136.
Salehi, S., & Soroori Majd, A. (2016). The role that Elements of dignity play in human perfection in the views of Imam Reza (AS). Journal of Razavi Culture, 4(13), 93-120 [In Persian]. 20.1001.1.23452560.1395.4.13.5.6
Saneipour, Mahmoud, (1997), Principles and Basics of Human Dignity, Tadbir, No. 75, pp. 34-40 [In Persian]. https://sid.ir/paper/474449/fa
Shahid Thani (1994). Masalak al-Afham (Vol. 10). Qom: Institute of Islamic Encyclopaedias [In Persian].
Sheikh Tusi, Mohammad bin Hasan, (1985), Tahdhib al-Hakam, Volume 7, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya [In Persian].
Tabatabayi, Mohammad Hossein (1995). Translation of Tafsir al-Mizan. Translation: Mohammad Baqer Mousavi Hamedani. Qom: Islamic Publications Office [In Persian].
Tadzkiri N., Faizi M., Rouhi Isalo M., & Rasouli A. (2019). Investigating the impact of the individual development model of human resources on organizational performance, professional ethics and citizenship rights of employees. Journal of Bio-Scientific Research Ethics, 9(1), 195-211. [In Persian]. https://doi.org/10.22037/bioeth.v9i1.26922
Turner, Bryan S. and Hamilton, Peter (1994). Citizenship: Critical Concepts. (Vol, 2). London: Routledge.
UTAMI, N. M. S., SAPTA, I. K. S., VERAWATI, Y., & ASTAKONI, I. M. P. (2021). Relationship between Workplace Spirituality, Organizational Commitment and Organizational Citizenship Behavior. The Journal of Asian Finance, Economics and Business, 8(1), 507–517. https://doi.org/10.13106/JAFEB.2021.VOL8.NO1.507.
Utarini, E. D., & Riyanto, S. (2024). The Influence of Work Environment, Organizational Culture, and Career Path on Organizational Citizenship Behavior. International Journal of Digital Marketing Science, 1(1), 58–73. https://doi.org/10.54099/ijdms.v1i1.843.
winarsih*, Sri and Riyanto, Setyo (2020) The Effect of Organizational Culture, Organizational Justice, and Organizational Commitment on Organizational Citizenship Behavior (OCB). International Journal of Management and Humanities, 5 (1). pp. 12-19. ISSN 23940913.

Full-Text:

Presenting the model of citizenship rights and its role in the management system (with the approach of jurisprudence and Islamic principles)

Muslim Orangi¹, Seyyed Mohammad Taghi Alavi², Rahim Vakilzadeh³

Abstract

Keywords: Legal Foundations, Citizenship Rights, Islam, Human Capital Productivity Management

1. Introduction

2. Literature Review

3. Methodology

4. Result

5. Discussion

ارایهی مدل حقوق شهروندی و نقش آن در نظام مدیریت (با رویکرد فقه و مبانی اسلامی)

مسلم اورنگی⁴، سیدمحمدتقی علوی⁵، رحیم وکیلزاده⁶

چکیده

حقوق شهروندی از مباحث و مطالب مهمی است که به طور گسترده ای به عدالت و مساوات توجه دارد و در نظریات ،اجتماعی سیاسی و حقوقی جایگاه ویژه ای پیدا کرده است مقوله «شهروندی هنگامی در یک جامعه تحقق مییابد که همه اعضای آن جامعه از تمامی حقوق مدنی و سیاسی برخوردار بوده در حوزه های مختلف مشارکت داشته و در برابر حقوقی که دارند وظایف و مسئولیتهایی را در راستای اداره بهتر جامعه و ایجاد نظم بر عهده بگیرند. هدف مقاله حاضر ارایه مدل حقوق شهروندی از دیدگاه فقه و مبانی اسلامی است که برای دستیابی به این هدف در مقاله حاضر از روش آمیخته کیفی و کمی استفاده شده است. که در بخش کیفی از روش تحلیل مضمون و در بخش کمی از روش پیمایشی جهت تایید الگو که به وسیله نظر سنجی از ۲۰ نفر خبره حوزه حقوق شهروندی و اساتید رشته حقوق استفاده شده است. یافته های تحقیق در بخش کیفی نشان میدهد که ابعاد الگوی حقوق شهروندی از دیدگاه فقه و مبانی اسلامی شامل5 بعد :1- کرامت انسانی 2-نظارت شهروندان بر مدیران 3- تحقق عدالت و خدمتگزاری 4- حقوق شهروندی و استانداردهای رفاهی 5- حقوق شهروندی و مشارکت میباشد و در بخش کمی نیز با استفاده از روش مدل سازی معادلات ساختاری نتیجه گرفته می شود که ابعاد ۵ گانه مذکور مورد تا مورد تأیید جامعه خبرگان نیز هست.

کلیدواژه‌ها: مبانی حقوقی، حقوق شهروندی، اسلام، مدیریت بهرهوری سرمایه انسانی

مقدمه

رابطه فرد و دولت از دیرباز مورد بحث بوده است. در یونان باستان، شهروندی به معنای عضویت در دولت و همراه با حقوق و تکالیف خاص بود، اما فقط شامل اقلیت خاصی می‌شد. در مقابل، مفهوم جدید شهروندی بر برابری و همگانی بودن حقوق و تکالیف تأکید دارد. مکاتب فکری مختلف، نظرات متفاوتی درباره حقوق و تکالیف شهروندی ارائه می‌دهند (هیوود، 1383، ص 279). از این‌رو حقوق، تکالیف و مسئولیت‌های شهروند به طور مستقیم و چندسویه به هم مرتبط هستند. مکاتب فکری مختلف با دیدگاه‌های متفاوت، برداشت‌های گوناگونی از این مفاهیم ارائه می‌دهند. دو دیدگاه اصلی در این زمینه، مکتب مادی و مکتب معنوی هستند. دستور ادیان الهی، به‌ویژه دین مبین اسلام، کامل‌ترین راهنما برای اداره‌ی امور بشری است. این دستورات با توجه به فطرت انسانی و کرامت انسان‌ها وضع شده‌اند و به کمال معنوی و مادی انسان توجه دارند. حضرت علی (ع) در نهج‌البلاغه، به عنوان مفسر قرآن و اسلام، راهنمای ما در شناخت بهترین مسیر زندگی هستند. از طرفی اهمیت حقوق شهروندی در نظام بین‌المللی و ارتباط آن با حقوق بشر، موضوعی مورد بحث جامعه‌شناسان، تحلیل‌گران اجتماعی، علمای دین و دولتمردان است. آگاهی از حقوق شهروندی به عنوان یک نیاز اساسی برای تمام شهروندان در جامعه بین‌المللی مطرح شده است. رشد آگاهی از حقوق شهروندی نه به طور خودبه‌خود، بلکه به دلیل احساس نیاز جوامع نوین به درک این آگاهی و بصیرت رخ داده است. عدم توجه به حقوق شهروندی به روابط و تعاملات آسیب می‌رساند و هزینه‌ها را افزایش می‌دهد. «حقوق شهروندی» انعکاس‌دهنده آرمان جهانی «عدالت» و جامعه‌ای عادلانه است که در آن هر انسانی از زندگی شرافتمندانه همراه با صلح، امنیت و رفاه برخوردار باشد. شهروندی یک قرارداد اجتماعی متقابل است که شامل حقوق و تکالیف متقابل دولت و مردم و همچنین احساس مشترک هویت ملی و اجتماعی در یک محدوده مشخص می‌شود. حقوق شهروندی در نگاه غربی بیشتر ناظر به حقوق مشارکت شهروندان در اداره امور کشور است و ابعاد متفاوت آن را دربر می‌گیرد. معنا و مفهوم اصلی حقوق شهروندی، رعایت و حفظ حقوق افراد و انسان‌ها در بخش کلان جامعه است. از طرفی اصلی‌ترین سؤالی که در این حوزه مطرح است این است که در اندیشه اسلامی انسان حق‌مدار است یا تکلیف مدار؟ آیا اسلام به انسان به‌عنوان موجودی می‌نگرد که باید هرآنچه را که در تعالیم اسلامی آمده است به‌عنوان تکلیف انجام دهد و در چارچوب تعبد به تکامل برسد؟ یا اینکه این‌گونه نیست و انسان از حقوق مختلفی برخوردار است تا در سایه اختیار به رشد و تعالی برسد. حقوق شهروندی دارای گفتمانی حق - تکلیف مدار است و لذا روشن‌شدن نحوه ارتباط این حق و تکلیف، ماهیت و مبانی حقوق شهروندی در اسلام را مشخص خواهد کرد. معیار اصلی شهروندی در اسلام بر عقیده و مذهب استوار است و معیارهایی از قبیل نژاد، قوم، منطقه، خاک و خون در تابعیت مردود است (طباطبایی، 1374، ص 197 و 198). هر مسلمانی در اسلام از حقوق شهروندی برخوردار است؛ بدون آنکه نیاز به تشریفات خاص باشد. از سوی دیگر، اهل کتاب بر اساس قرارداد ذمه (شهید ثانی، 1415ق، ص67) و رعایت شرایط آن، شهروند حکومت اسلامی شمرده می‌شوند و می‌توانند در دارالاسلام اقامت گزینند (النجفی، 1362، ص226) و از حقوق مبتنی بر آن برخوردار شوند؛ جز مواردی که استثنا شده‌اند و برخی از فقها برقراری تابعیت و شهروندی برای آنان را بر اساس قرارداد و معاهده ممکن دانسته‌اند (شیرازی، 1409ق، ص 28 و 29).

«شهروندی» در اسلام بر اساس عقیده، معاهده و پیمان خواهد بود و همه گروه‌های انسانی در قلمرو حکومت اسلامی از حداقل حقوق شهروندی برخوردار خواهند بود (مطهری، 1382، ص81 و 82). آیت‌الله جوادی آملی می‌نویسد: در اسلام حق و تکلیف به جز درباره خداوند در همه موارد دوجانبه بوده و تلازم دارد (جوادی آملی، 1385، ص277). در اسلام حق و تکلیف همواره دوجانبه است و در واقع موقعیت شهروندی ازاین‌جهت ساختار دوگانه دارد و مرکب از حق و تکلیف است. در نظام حقوقی اسلام این‌گونه نیست که موقعیت شهروندی فقط برخورداری از حقوق را به ارمغان آورد یا شهروند را موجود مکلف تعریف کند. برخلاف برخی از افراد (سروش) که بدون جداسازی رابطه انسان با خداوند و انسان با جامعه و دولت، این‌گونه قضاوت می‌کنند که در سنت - در برابر مدرنیته - انسان تنها به تکالیفی می‌اندیشید که فقها برای او تبیین می‌کردند (جوادی آملی، 1385، ص259).

در رهیافت کلامی به حقوق شهروندی باید به تبیین مفاهیمی چون اسلام، ایمان، احسان، امت اسلامی، دارالایمان و دارالکفر و... پرداخته شود. این واقعیت را باید مطرح نمود که نظرات علمای اسلام دراین‌خصوص متفاوت است. سؤالی که دراین‌خصوص مطرح می‌گردد این است که معیار حقوق اجتماعی و سیاسی شهروندی چیست؛ اسلام یا ایمان؟ و برای پاسخ به این سؤال باید نظرات تمام فرق اسلامی و علمای اسلامی شیعه و سنی مورد بررسی گردد.

در حقوق ما (ایرانیان) لااقل با این عنوان - شهروندی - سابقة چندانی ندارد. تنها دکتر قاضی در کتاب «بایسته‌های حقوق اساسی» اشارهای به این مفهوم دارد و شهروند را انسان‌های ساکن و مقیم در یک کشور، اعم از اتباع و بیگانگان که در سرزمین یک دولت - کشور و تحت حاکمیت آن هستند تعریف می‌کند. درحالی‌که در تعریف شهروند می‌توان گفت که شهروند کسی است که حقوق فردی و جمعی خود را می‌شناسد و از آنها دفاع می‌کند، قانون را می‌شناسد و به آن عمل می‌کند و از طریق آن مطالبه می‌کند، از حقوق معینی برخوردار است، می‌داند که فرد دیگری هم حضور دارد و دفاع از حقوق او یعنی دفاع از حقوق خودش. پس شهروندی نه‌تنها به معنای سکونت در یک شهر به مدت مشخص که به معنای مجموعه‌ای از آگاهی‌های حقوقی، فردی و اجتماعی است. اما آنچه که به بحث ما ارتباط پیدا می‌کند.

بنابراین، این سؤال مطرح می‌شود که کدام دسته از حقوق در لایة انسانی قرار می‌گیرد؟ و کدام دسته در لایة توحیدی و ایمانی؟ آیا ایمان آثار حقوقی مشترکی میان انسان‌ها را در پی دارد؟

یا گفته می‌شود که حضرت علی (ع) در تقسیم اموال بیت‌المال، درجات ایمان را وارد نمی‌کردند؛ بنابراین سؤال این است که آیا از این مطلب فوق می‌توان نتیجه گرفت که مراتب ایمان در حقوق اجتماعی، مؤثر نیست؟ یعنی اگر ما بخواهیم یک توزیع اجتماعی داشته باشیم نباید ایمان و عدم ایمان را دخیل بدانیم؟

الف: خواجه نصیرالدین طوسی؛ ایشان به‌عنوان یکی از متکلمین امامیه می‌گوید ایمان یعنی تصدیق به قلب و لسان با هم.

ب: علامه حلی؛ ایشان می‌گوید ایمان تصدیق است و دلیل آن هم نقل اهل سنت و نقل شرع است.

د: شیخ مفید: ایشان بر این باور است که امامیه بر این عقیده اتفاق‌نظر دارند که اسلام غیر از ایمان است و هر مؤمنی مسلمان است درحالی‌که هر مسلمانی مؤمن نیست.

ح: امام خمینی (ره): امام خمینی (ره) هم، مانند بیشتر علمای شیعه از ایمان و کفر مباحثی را ذکر کرده‌اند. البته باید توجه کرد که ایشان گاهی این مفهوم را از منظر و جنبة فقهی لحاظ کرده‌اند؛ مثلاً بحث نجس بودن کافر و... و گاهی این بحث را از جهت کلامی و عرفانی در التعلیقه علی الفوائد الرضویه، دنبال کرده است و گاهی هم از بعد اجتماعی و سیاسی این مسئله را مورد بررسی قرار داده است. از منظر کلامی، امام خمینی (ره)، ایمان را عبارت از تصدیق وجود خداوند و حقانیت او و صفاتش و به‌تبع آن، اعتقاد به وجود ملائکه، کتب و رسولان الهی و عدم فرق بین آنها می‌داند. خلاصة کلام این که ایمان نه آن گونه که اشاعره و مرجئه می‌گویند صرف تصدیق است و نه ایمان فقط عمل است آن گونه که معتزله پنداشته‌اند.

خلاصه:

«منشور حقوق شهروندی» مصوب 1395 با الهام از اسناد بین‌المللی، اصولی را مطرح می‌کند که با وجود انسان‌ها مرتبط هستند. این اصول با ارزش‌های انسانی هم‌راستا و در یک جهت هستند. قانونگذاران هر کشور برای تحقق دادرسی عادلانه، اصول، حقوق و قواعدی را برای تضمین احقاق آن در نظر می‌گیرند. منشور 1395 با وجود حذف بسیاری از محدودیت‌ها و موانع و تغییرات عددی، شکلی و ماهوی قوانین حاکم و گرایش به اعمال اصل تفسیر مضیق به نفع متهم و قاعده تصاوی سلاح‌ها، در تدوین قوانین اصل را بر لزوم داشتن حق وکیل برای متهم قرار داده است. با این وجود، منشور مذکور خالی از ایرادات و اشکالات حقوقی و اجرایی نیست (بهرو، 1398). حقوق شهروندی به عنوان ضوابط و قواعدی که حقوق فرد و دولت و قلمرو اختیارات آنها را در برابر یکدیگر تعیین می‌کند، از مباحث مهم جهان کنونی است. در حکومت اسلامی ایران، رابطه حقوقی فرد و دولت دارای جایگاه خاصی است و حقوق و امتیازات افراد به طور مبسوط در قانون اساسی تبیین شده است. منابع اصلی حقوق اساسی ایران برگرفته از فقه اسلامی است و اعلام حقوق و آزادی‌های اساسی افراد بنیادی‌ترین بخش آن را تشکیل می‌دهد. اگرچه در قانون اساسی ایران از واژه «حقوق شهروندی» استفاده نشده، اما تعابیری مانند «حقوق ملت»، «حقوق عمومی» و «حقوق فردی و اجتماعی» به کار رفته است. این پژوهش با روش تحلیلی و توصیفی به دنبال بررسی مبانی فقهی و حقوقی حقوق شهروندی در فقه اسلامی است. همچنین مطالعه تطبیقی با نظام حقوق ایران و جایگاه حقوق شهروندی در آن انجام خواهد شد. مطابقت‌ها و مغایرت‌های نظام حقوقی ایران با فقه اسلامی بررسی و پیشنهاداتی برای بروزرسانی منابع فقهی و نظام حقوقی موجود در ایران ارائه خواهد شد. با توجه به جایگاه حقوق شهروندی در حقوق اساسی ایران، مطالعه و بررسی مبانی حقوقی و فقهی آن در نظام حقوقی ایران و تطبیق آن با مبانی اصیل اسلامی ضروری است. در این راستا تحقیقات چندی انجام گرفته است که در ادامه به برخی از آنها اشاره شده است.

جدول شماره 1: پیشینه تحقیق

Table 1: Research background

نویسندگان Authors	عنوان Title	نتایج Results
نصیری و همکاران (1401)	ارائه الگوی حقوق شهروندی در سازمان‌‌های دولتی ایران	عوامل علی شامل کیفیت زندگی کاری کارکنان، داشتن آزادی بیان، پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری، فرهنگ‌سازمانی، اسناد و قوانین بالادستی و عوامل زمینه‌ای شامل آموزش و توسعه، تیم‌سازی، الزامات فرهنگی - اجتماعی، الزامات قانونی، توان اجرایی، زیرساخت فناوری. عوامل مداخله‌گر چالش‌های مدیریتی، چالش‌های سازمانی، موانع قانونی، سیاستی - حاکمیتی بودند. راهبردها شامل کشف استعداد، تفکرگرایی، خودباوری، رسانه‌های جدید، شبکه‌سازی، پیامدها شامل مسئولیت‌پذیری، انسجام‌گرایی، افق بلند، حفظ کرامت، عزت‌نفس و ارزش‌های انسانی بودند. ابعاد حقوق شهروندی شامل سلامتی، آزادی اندیشه، عدالت، حق آموزش و رفع تبعیض بود. بر اساس آزمون معادلات ساختاری مدل تأیید گردید.
محمدی مقدم و همکاران (1400)	جایگاه عرف در تبیین حقوق شهروندی از نظر فقه اسلام با تأکید بر نهج‌البلاغه	حضرت علی (ع) با تأکید بر اصولی همچون جهان‌وطنی، عدالت اجتماعی، آزادی و حقوق انسان‌ها، سعی در نزدیک‌کردن افراد به یکدیگر و ایجاد احساس توطن تمام انسان‌ها داشته؛ زیرا ایشان در جایگاه مدیری که خود یکی از شهروندان آن است، وظیفه اجرای عدالت و قوانین را بر عهده داشته است. از ویژگی مهم جامعه شهروندمدار که علی (ع) به آن تأکید کرده، قانون‌گرایی، عدالت، برابری افراد جامعه نسبت به یکدیگر و قانون، تقسیم کار و... است.
خدابخش و همکاران (1400)	تکالیف دولت، نسبت به حقوق شهروندی در فقه و حقوق موضوعه	حقوق شهروندی است که دولت موظف به تضمین آن است. مسئولیت متقابل شهروندان در قبال یکدیگر، قانون‌مداری و احترام به قوانین، منع تجاوز به مصالح عمومی و عدم تضییع حقوق دیگران از مهم‌ترین ارکان است که شهروندان موظف به رعایت آن، در جامعه اسلامی هستند و در منشور حقوق شهروندی مصوب 1395 نیز پیش بینی شده است. بنابراین از یک سو حقوق افراد باید توسط حکومت اسلامی تامین و تضمین شود و از سوی دیگر شهروندان باید وظایف خود را در قبال دیگران رعایت نمایند.
تذکری و همکاران (1398)	بررسی تأثیر الگوی توسعه فردی منابع انسانی بر عملکرد سازمانی، اخلاق حرفه‌ای و حقوق شهروندی کارکنان	الگوی توسعه فردی منابع انسانی بر عملکرد سازمانی، اخلاق حرفه‌ای، حقوق شهروندی کارکنان تأثیر مثبت دارد. یافته‌های این پژوهش می‌تواند در اتخاذ تدابیر توسعه اخلاق حرفه‌ای، عملکرد سازمانی و حقوق شهروندی کارکنان مؤثر باشد.
حبیبزاده و فرجپور اصل مرندی (1395)	کرامت انسانی و ابتنای حقوق بشری و شهروندی مندرج در قانون‌ اساسی جمهوری اسلامی ایران بر آن	نگارندگان با پیش‌فرض اینکه حق‌های بشری در فضای جامعۀ مطلق و بیقید نیستند، در پی نشان دادن کرامت اکتسابی و ارزشی به‌عنوان مبنای حقوق شهروندی هستند و اینکه حکومت مشروع و حقانی باید بر این مبنا، به وضع حقوق شهروندی مبادرت ورزد و حکومت دینی ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست. ضمن تأیید وجود ارزش‌های مشترک بشری، باید پذیرفت در هر جامعه‌ای، ارزش‌های مخصوصی وجود دارد. در نهایت سعی بر این است که در قانون اساسی، تفکیک و اسلوب مذکور استخراج ‌ و چگونگی برخورداری از کرامت اکتسابی نشان داده شود.

خزائی و مرادخانی (1394)	زمینه‌های حقوق شهروندی در قرآن	گزارش قرآن از دنیا و ارتباط آن با آخرت و محوریت خداشناسی و توحید عبادی و نقش و اهمیت آن در پیشرفته دانستن جوامع اسلامی مسئولیت حاکمیت و دولت‌ها در برابر رعایت و حفظ و توسعه پایدار حقوق شهروندی در زمینه حقوق مدنی، حقوق سیاسی، حقوق اقتصادی - اجتماعی، حقوق فرهنگی و حقوق قضایی و همچنین تعهد آحاد جامعه بشری در مقابل آن از جمله مباحثی است که از دیدگاه قرآن در این مختصر موردتوجه و بررسی قرار گرفته است.
اوتارینی و ریانتو⁷ (2024)	تأثیر محیط کار، فرهنگ سازمانی و مسیر شغلی بر رفتار شهروندی سازمانی	فرهنگ سازمانی به طور مستقیم و غیرمستقیم بر رفتار شهروندی سازمانی تأثیر بسزایی دارد. حمایت سازمانی درک شده بر رفتار شهروندی سازمانی تأثیر می گذارد. در این میان مسیر شغلی چه به صورت مستقیم و چه غیرمستقیم بر رفتار شهروندی سازمانی تأثیری ندارد.
یوتامی⁸ و همکاران (2021)	رابطه معنویت محیط کار، تعهد سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی	معنویت محیط کار بر رفتار شهروندی سازمانی تأثیر نمی‌گذارد، اما بر تعهد سازمانی تأثیر مثبت دارد. همچنین تعهد سازمانی بر رفتار شهروندی سازمانی تأثیر مثبت دارد. یافته‌های عمده این است که تعهد سازمانی به‌عنوان متغیر میانجی در رابطه بین معنویت محیط کار و رفتار شهروندی سازمانی عمل می‌کند.
وینارسیه و ریانتو⁹ (2020)	تأثیر فرهنگ سازمانی، عدالت سازمانی و تعهد سازمانی بر رفتار شهروندی سازمانی	فرهنگ سازمانی، عدالت سازمانی و تعهد سازمانی به طور جزئی یا همزمان بر رفتار شهروندی سازمانی تأثیر مثبت و معناداری دارند.
اوکامپو¹⁰ و همکاران (2018)	مروری تاریخی بر توسعه رفتار شهروندی سازمانی و پیامدهای آن برای قرن بیست و یکم	این مقاله به تکامل زمانی رفتار شهروندی سازمانی می پردازد و جزئیات دقیقی از توسعه آن از زمانی که برای اولین بار مفهوم سازی شد تا کنون ارائه می دهد که در آن رفتار شهروندی سازمانی برای نشان دادن اثربخشی و عملکرد سازمانی استفاده شده است.

از اهداف تحقیق حاضر این هست که شاخصهای حقوق شهروندی از دیدگاه فقه و مبانی اسلامی در مدیریت بهرهوری منابع انسانی می باشد. و در این راستا . اهداف زیر دنبال میشود:

1. تعیین مدل حقوق شهروندی.

2. تعیین ابعاد و مؤلفههای حقوق شهروندی.

3. تعیین عوامل تأثیرگذار بر حقوق شهروندی.

4. تعیین میزان اعتبار مدل طراحی شده.

شکل شماره 1: الگوی حقوق شهروندی از دیدگاه فقه و مبانی اسلامی (منبع: یافتههای تحقیق)

Figure 1: The model of citizenship rights from the point of view of Islamic (source: research findings)

ابزار و روش

پژوهش حاضر از نوع کیفی- کمی میباشد که در بخش کیفی با بررسی متون و مواد قانونی مرتبط با موضوع موردمطالعه و بررسی قرار خواهد گرفت. جامعه آماری پژوهش حاضر در بخش کیفی تمامی متون، کتب، مقالات و... مرتبط با موضوع تحقیق میباشد همچنین جامعه آماری این تحقیق شامل 20 نفر خبره حوزه حقوق شهروندی و اساتید رشته حقوق ميباشد.

در بخش کیفی پژوهش حاضر به‌منظور بررسی نقش شاخصهای حقوق شهروندی از دیدگاه فقه و مبانی اسلامی در مدیریت بهرهوری نیروی انسانی بر اساس روش کتابخانهای اطلاعات گردآوری و برای تحلیل دادهها از روش تحلیل مضمون¹¹ استفاده شده است. یکی از روشهاي ساده و کارآمد تحلیل کیفی، تحلیل مضمون است. تحلیل مضمون، روشی براي شناخت، تحلیل و گزارش الگوهاي موجود در دادههاي کیفی است. این روش، فرآیندي براي تحلیل دادههاي متنی است و دادههاي پراکنده و متنوع را به دادههایی غنی و تفصیلی تبدیل میکند (عابدی جعفری و همکاران،1390، 159). دادههایی که میتواند با روش تحلیل مضمون مورد ارزیابی قرار بگیرد، اعم از دادههای متنی، مصاحبهها و دادههای مشاهدهای متنی شده است. تحلیل مضمون برای تفسیر دادهها، هم در رویکرد استقرایی و هم در رویکرد قیاسی، کاربرد دارد (دهقانی پوده و پاشایی هولاسو، 1399، 24). با توجه به نوع روش تحقیق اشاره شده،

در این پژوهش به‌منظور طراحی الگوی حقوق شهروندی از دیدگاه فقه و مبانی اسلامی و نقش آن در ارتقاء نظام مدیریت بهرهوری سرمایه انسانی از سخنرانیها، یادداشتها، مصاحبهها و مقالات موجود پیرامون موضوع حقوق شهروندی در اسلام و فقه استفاده شده است که به‌صورت اجمالی در جدول (2) ارائه شده است. لازم به توضیح است؛ محقق برای رسیدن به الگوی حقوق شهروندی، ابتدا اقدام به مطالعه منابع در دسترس و معتبر توصیف‌کننده ابعاد و مؤلفههای حقوق شهروندی کرده و با استخراج کدهای باز اولیه، به منابع دیگر مراجعه و مورد بازبینی مکرر قرار داده است تا مقولاتی را که تناسب بیشتری با کدهای استخراجی از خصوصیات و ویژگیهای حقوق شهروندی دارد در الگو باقی بمانند. در نهایت برای اطمینان بیشتر، مقولات شناسایی شده در اختیار 20 نفر از خبرگان حوزه حقوق شهروندی و اساتید رشته حقوق عمومی قرار گرفت و مقولات به‌منظور اعتبارسنجی از منظر میزان دستیابی به هدف تحقیق مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه مراحل رسیدن به این هدف توضیح داده شده است. در آخر به‌منظور آزمون مدل در جامعه آماری از روش مدلسازی معادلات ساختاری روش حداقل مربعات جزئی با استفاده از ابزار پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است.

جدول شماره 2: برخی از اسناد مورد بررسی (منبع: یافتههای تحقیق)

Table 2: Some of the examined documents (source: research findings)

ردیف	منبع	توضیحات
1	قرآن کریم و نهجالبلاغه	(الجاثیه، 18 تا 19)
2	احمدی طباطبایی (1388)، طباطبایی (1374)، مطهری (1390)	احادیث پیامبر اکرم (ص) و امام علی (ع)
3	خانبیگی (1393)، احقر و محمدی، 1394	مصوبات شهرداری در باب حقوق شهروندی
4	قربانی و لاهیجی (1379)	آموزههای اسلامی در مورد حقوق شهروندی
5	«منشور حقوق شهروندی» مصوب 1395	دیدگاههای امام خمینی (ره)، ماده 85-94
6	مطهری (1382)، جوادی آملی (1385)	(خطبه 216 نهج‌البلاغه)، (حکمت؛ 50)
7	احمد پور (1399)	(نهج البلاغه، نامه 53)
8	طباطبایی (1374)، بهرو (1398)، النجفی (1362)	در باب حقوق شهروندی
9	هیوود (1383)، تـیلا (1389)	-
10	قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1358)	اصول دوم، سوم، چهارم، دوازدهم، سیزدهم، چهاردهم، بیستم، بیست و یکم
11		اصل 167 قانون اساسی
12		صد و پانزدهم، و صد و شصت و سوم

یافتهها

روش تحلیل مضمون دارای سه مرحله و شش گام میباشد که در شکل شماره (2) آورده شده است.

شکل شماره 2: فرآیند گام و گام تحلیل مضمون و تحلیل شبکه مضامین

Figure 2: The step-by-step process of theme analysis and theme network analysis

مرحله اول. تجزیه و تحلیل متن: در این مرحله سه گام جهت تجزیه و تحلیل متن وجود دارد که عبارت هستند از: 1. آشنا شدن با متن، 2. ایجاد کدهای اولیه و کدگذاری باز و 3. جستوجو و شناخت مضامین که در جدول شماره (3) برخی از آنها اشاره شده است.

جدول شماره 3: مؤلفههای الگوی حقوق شهروندی استخراج شده از متون مقالات (کدگذاری باز)

Table 3: The components of the model of citizenship rights extracted from the texts of the articles (Open Coding)

منبع Resource	کدها Codes	نمونه متن پژوهشها Sample research text	کدگذاری باز Open coding
(تیلا، 1389)	E0101	نـقش احزاب و تشکل‌های سیاسی با ظهور دموکراسی و مردمی شدن امور سیاسی یا حـق طـبیعی شـهروندان برای مشارکت در امور تصمیم گیری‌های راجع به اعمال اقتدار عملی، رقابت بر سـر زمـامداری از یک طرف و اندیشه راهیابی و رهبری برای رهبر حکومت بهتر از طرف دیگر، افزایش یـافته اسـت.	- نـقش احزاب و تشکل‌های سیاسی
	E0102	اصـل بـیست و چـهارم قانون اساسی مقرر داشته: نشریات و مطبوعات در‌ بیان‌ مطالب‌ آزادند مگر آن که مـخل بـه مـبانی اسلام یا حقوق عمومی باشند	- مطبوعات و رسانه
	E0103	نظارت فردی به وسیله بویژه اعمال آزادی‌های بیان، مطبوعات درخواست ابطال مصوبات نامشروع قوه مـجریه قـابل انجام است در حالی که چهره‌های سازمان یافته و جمعی این حق نظارت را می‌توان در قالب ایجاد تشکل‌های سیاسی، انجمن‌های صنفی، سازمان‌های غیر دولتی یا برگزاری اجـتماعات و راهپیمایی‌ها، برگزاری همه پرسی یا رفـراندوم، انـتخابات ... مـشاهده نمود.	- نظارت فردی
(قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، 1358)	E0401	ماده (85) آرامش، شادابی و امید به آینده‌ای بهتر، خودسازی معنوی و توان‌افزایی اجتماعی، برخورداری از زندگی امن و آرام، داشتن فرصت و امکان برای همراهی بیشتر با خانواده، تفریح، ورزش وگردشگری حق هر شهروند است.	- تفریح و گردش
	E0402	ماده (86) حق هر شهروند است که از رفاه عمومی و تامین اجتماعی و خدمات امدادی بهره‌مند شود.	- رفاه عمومی
	E0403	ماده (87) حق شهروندان است که در صورت بیکاری ناخواسته، طبق قانون از حقوق بیمه بیکاری برخوردار شوند.	- بیمه بیکاری
	E0404	ماده (94) شهروندان حق دسترسی به کالاها و خدمات استاندارد را دارند به‌گونه‌ای که بهداشت یا سلامت آن‌ها را با مخاطره مواجه نکند.	- بهداشت و سلامت عمومی

در گام سوم کدها در سطح کلانتری مورد تحلیل قرار گرفت (مرحله کدگذاری محوری). در این مرحله کدها در مضمون مربوطه جایگذاری گردید و به‌منظور کاهش دادهها به مجموعهای از مضامین مهم پذیرفتنی و کنترلپذیر تلاش گردید مضامین تعریف شده، به اندازه کافی، غیرتکراری باشد تا مجموعه ایدههای مطرح شده در بخشهایی از متن را شامل شود. مضمونهای اولیه به تعداد 86 مورد که به برخی از آنها در جدول شماره 2 اشاره شده است، استخراج گردید که پس از بازخوانیهای مکرر این تعداد به 53 مورد کاهش یافت. بخشی از نتایج این گام به صورت نمونه در جدول شماره (4) آورده شده است.

جدول شماره 4: نمونهای از نتایج تحلیل متون در قالب مفاهیم و کدگذاری باز (کدگذاری محوری)

Table 4: An example of text analysis results in the form of concepts and open coding (Axial coding)

مفاهیم

Concepts

کدهای باز (مضمونهای پایه)

Open source (basic topics)

آزادیخواهی

Freedom Seeking

E0102, E0601, E0904, E0907, E0905, E1106, E0710, E1620, E1602

عدالتمحوری

Justice-Oriented

E0504, E0602, E0606, E0907, E0910, E0708

عقلانیت

Rationality

E0304, E0701, E0916, E1001, E1101, E0717, E1611, E0807, E1209, E0718, E0815, E1217, E1401, E0713, E0711

عبودیت

Being a Slave

E0301, E0306, E0814, E0815, E0820, E1206, E1402, E1222

شکرگزاری

Thanksgiving

E0101, E0705, E0908, E1205

مرحله دوم. تشریح و تفسیر متن: در این مرحله با تجمیع و دستهبندی کدگذاری باز و مضامین، تعداد 14 مفهوم و 5 مقوله شناسایی گردید.

جدول شماره 5: مقولهها و مفاهیم شناسایی شده برای حقوق شهروندی (کدگذاری انتخابی)

Table 5: Categories and concepts identified for citizenship rights (Selective Coding)

ردیف row	مقوله category	مفاهیم Concepts
1	کرامت انسانی	عقلانیت، عبودیت، آزادی خواهی، عدالت محوری، شکرگزاری
2	نظارت شهروندان بر مدیران	نظارت فردی و جمعی، مطبوعات و رسانه‌های گروهی، احزاب و تشکل‌های سیاسی
3	تحقق عدالت و خدمتگزاری	خدمتگزاری، عدالت محوری
4	حقوق شهروندی و استانداردهای رفاهی	رفاه عمومی و اجتماعی، حق دادخواهی
5	حقوق شهروندی و مشارکت	مشارکت اجتماعی و اقتصادی، مشارکت فرهنگی و سیاسی

مرحله سوم. ترکیب و ادغام متن: پس از تدوین مجموعه کاملی از مضامین نهایی تحقیق، در این مرحله، تحلیل و تدوین گزارش نهایی تحقیق صورت گرفته است.

جدول شماره 6: مضمونهای نهایی جدول برای الگوی حقوق شهروندی

Table 6: The final contents of the table for the model of citizenship rights

مقوله category	مفاهیم Concepts	منابع Resources
کرامت انسانی	عقلانیت، عبودیت، آزادی خواهی، عدالت محوری، شکرگزاری	قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1358)، صالحی و سروری مجد (1394)، مطهری (1393)، دشتی (1384)، شیخ طوسی (1364)، فضلالله (1366)، صانعیپور (1376)، ابن سینا (1379)، مجلسی (1386)
نظارت شهروندان بر مدیران	نظارت فردی و جمعی، مطبوعات و رسانه‌های گروهی، احزاب و تشکل‌های سیاسی	تـیلا (1389)، قربانی و لاهیجی (1379)، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1358)
تحقق عدالت و خدمتگزاری	خدمتگزاری، عدالت محوری	قزآن (حدید 25)، نهج البلاغه (نامه 53)، مطهری (1393)، احمدپور (1399)، فضلالله (1366)، صالحی و سروری مجد (1394)،
حقوق شهروندی و استانداردهای رفاهی	رفاه عمومی و اجتماعی، حق دادخواهی	قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1358)
حقوق شهروندی و مشارکت	مشارکت اجتماعی و اقتصادی، مشارکت فرهنگی و سیاسی	خانبیگی (1393)، احقر و محمدی (1394)، علويتبار (1380)، طباطبايي (1374)، شهيدثاني (1415)، جوادي آملي (1385)

اعتبارسنجی: در این مرحله جهت اعتبارسنجی مقولهها، مفاهیم و شاخصهای شناسایی شده برای طراحی الگوی حقوق شهروندی از دیدگاه فقه و مبانی اسلامی و نقش آن در ارتقاء نظام مدیریت بهرهوری سرمایه انسانی از طریق نظرسنجی از خبرگان استفاده شده است. خبرگان مورد استفاده جهت اعتبارسنجی دارای شرایط: 1. اساتید و خبرگان داراي مدرك دکتراي تخصصي حقوق و مدیریت و 2. اساتید و خبرگانی که در زمینه مباحث اسلامی- اعتقادی صاحب نظر هستند، میباشند. اعتبارسنجی به این صورت که مقولهها، مفاهیم و شاخصهای شناسایی شده در قالب پرسشنامهای در اختیار 20 تن از خبرگانی قرار گرفت و با اعلام و اعمال نظرات خبرگان، مقولهها، مفاهیم و شاخصهای شناسایی شده از طریق روش تحلیل مضمون مورد تأیید آنها قرار گرفتند.

بخش کمی: آزمون مدل

در تحقیق حاضر به‌منظور آزمون مدل در جامعه آماری از مدلسازي معادلات ساختاري مبتنی بر حداقل مربعات جزئی¹² (PLS) استفاده شده است. در ابتدا به مظور برآورد پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی استفاده گردید که با توجه به مقادیر به دست آمده در جدول زیر به دلیل بالاتر بودن از مقدار 7/0، پایایی مقولهها مورد تأیید است.

جدول شماره 7. پایایی متغیرهای تحقیق

Table 7: Reliability of research variables

مقولهها Categories	پایایی ترکیبی (CR) Composite Reliability	آلفای کرونباخ Cronbach's alpha
کرامت انسانی	0.961	0.96
نظارت شهروندان بر مدیران	0.974	0.981
تحقق عدالت و خدمتگزاری	0.962	0.96
حقوق شهروندی و استانداردهای رفاهی	0.911	0.90
حقوق شهروندی و مشارکت	0.971	0.969

در شکل (3) بارهای عاملی مدل پژوهش ارایه شده است. قدرت رابطه متغیر پنهان و متغیر قابل مشاهده به وسیله بار عاملی نشان داده می‌شود. اگر بار عاملی کمتر از 4/0 باشد رابطه ضعیف در نظر گرفته شده و از آن صرف‌نظر می‌شود. بار عاملی اگر بزرگتر از 6/0 و نزدیک به یک باشد خیلی مطلوب است. همانطور که ملاحظه میگردد بارهای عاملی تمامی متغیرهای مدل بیشتر از 4/0 میباشد بنابراین مدل مطلوب است (محسنین و اسفیدانی، 1393).

شکل شماره 3: بارهای عاملی الگوی حقوق شهروندی از دیدگاه فقه و مبانی اسلامی و نقش آن در ارتقاء نظام مدیریت بهرهوری سرمایه انسانی

Figure 3: The factor loading of the model of citizenship rights from the perspective of Islamic jurisprudence and foundations and its role in improving the human capital productivity management system.

شکل (4) ضرایب معنیداری متغیرهای مدل پژوهش را نشان میدهد. هر چه میزان ضرایب مسیر بیشتر از 96/1 باشد مورد تأیید میباشد. با توجه به مقادیر به دست آمده در شکل (4)، نتیجه گرفته میشود تمامی ضرایب معنیداری متغیرهای مدل مورد تأیید میباشد (محسنین و اسفیدانی، 1393).

شکل شماره 4: ضریب معنیداری الگوی حقوق شهروندی از دیدگاه فقه و مبانی اسلامی و نقش آن در ارتقاء نظام مدیریت بهرهوری سرمایه انسانی

Figure 4: The significant coefficient of the model of citizenship rights from the perspective of Islamic jurisprudence and foundations and its role in improving the human capital productivity management system

بحث و نتیجهگیری

با توجه به اهمیت مسئله پژوهش و همچنین مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق ضرورت طراحی ارایه ی مدل حقوق شهروندی و نقش آن در نظام مدیریت از دیدگاه فقه و مبانی اسلامی) احساس گردید محقق در گامهای اول ابتدایی تحقیق و با توجه به مطالعات اولیه خود در زمینه موضوع پژوهش به این نکته رسید که محققان گذشته اجماع قابل توجهی در خصوص تعریف انواع و ابعاد مختلف حقوق شهروندی ندارند بررسی ها نشان می داد که از دید برخی از صاحب نظران دلیل اصلی تحقق نیافتن چنین اجماعی، عدم توجه مناسب به ماهیت چندوجهی حقوق شهروندی بود. حقوق شهروندی یک مفهوم نسبتاً گسترده در زمینه ی حقوق و مدیریت نظام اداری است و توجه به حقوق شهروندی در دل تحقیقات رشته ی حقوق و مدیریت نظام اداری یافت میشود با توجه به گستردگی تحقیقات در خصوص حقوق شهروندی هم در حوزه حقوق و هم مدیریت نظام اداری، احتمال طراحی مدلی جامع که بتواند قابلیت استفاده در سازمانهای دولتی ایران را داشته باشد ضعیف جلوه می داد. بنابراین اتخاذ روشهای ترکیبی که میتوانست حاصل تحقیقات گذشته را به صورت نظام مند در بیاورد و به پژوهشگران در دست یافتن به الگوهای منظم یاری رساند، ضروری به نظر رسید. بر این اساس رویکرد نسبتاً جدید فراترکیب هنوز به طور گسترده در این حوزه استفاده نشده و می توانست ابزار ارزشمندی برای تسهیل در رویه ساخت تئوری از طریق ترکیب نظام مند باشد برای طراحی و ارایه مدل مفهومی پژوهش انتخاب گردید. سپس بر اساس این ابعاد مولفه ها و شاخص ها الگوی حقوق شهروندی از دیدگاه فقه و مبانی اسلامی ارائه شد. در نهایت ۵ مقوله ١٤ مفهوم و ٨٦ شاخص برای الگو مشخص گردید. در ادامه پژوهش از تکنیک تحلیل عاملی تأییدی برای آزمون و تأیید مدل کاربردی بودن مدل و همچنین مشخص کردن اهمیت و رتبه هر یک از متغیرها استفاده شده است. با توجه به شکل (۲) چون اعداد معناداری بدست آمده از آزمون t برای تمامی مسیرهای بین الگوی حقوق شهروندی از دیدگاه فقه و مبانی اسلامی و نقش آن در ارتقاء نظام مدیریت بهره وری سرمایه انسانی بزرگتر از 96/1 میباشد بنابراین در سطح خطای 05/0 رابطه بین حقوق شهروندی از دیدگاه فقه و مبانی اسلامی و مقوله های معنی دار بوده و این مقوله ها بخوبی حقوق شهروندی از دیدگاه فقه و مبانی اسلامی را اندازه گیری می نمایند. به طور کلی با توجه به نتایج به دست آمده از شکل ها و جداول مربوطه و همچنین مقادیر به دست آمده برای بارهای عاملی و ضرایب معنی داری ارتباط بین حقوق شهروندی از دیدگاه فقه و مبانی اسلامی - مقوله ها - مفاهيم - كدها مورد تأیید قرار گرفت. در نتیجه گیری کلی از این بخش، ابعاد و مؤلفه ها و نتایج الگوی نهایی حقوق شهروندی از دیدگاه فقه و مبانی اسلامی با ضریب اطمینان ۹۵ درصد دارای وابستگی و انسجام مطلوبی میباشد بر اساس نتایج به دست آمده می توان گفت که هر ۵ مقوله ۱۰ کرامت انسانی ۲ نظارت شهروندان بر مدیران . تحقق عدالت و خدمتگزاری . حقوق شهروندی و استانداردهای رفاهی ۵ حقوق شهروندی و مشارکت بررسی شده وزن معناداری را ایجاد کرده اند و در سطح اطمینان ۹۵ درصد توانسته اند بار عاملی معناداری داشته باشند.

مطالعات صورت گرفته در زمینه حقوق شهروندی توسط اوتاریخی و زیانتو (٢٠٢٤)، یونامی و همکاران (۲۰۲۱)، وينارسیه و ریانتو (۲۰۲۰)، اوکامپو و همکاران (۲۰۱۸)، خان بیگی (۱۳۹۳) احقر و محمدی (۱۳۹۴) قربانی و لاهیجی (۱۳۷۹) هیوود (۱۳۸۳)، تیلا (۱۳۸۹)، طباطبایی (١٣٧٤)، بهرو (۱۳۹۸)، النجفي (۱۳۶۲) بر ابعاد شناسایی شده برای الگوی حقوق شهروندی از دیدگاه فقه و مبانی اسلامی تأکید داشته اند که اجماع در مقوله ها وجود نداشت که در تحقیق حاضر با استفاده از دو گام اشاره شده مقولات شناسایی گردید.

در نهایت در ادامه به برخی پیشنهادات کاربردی در راستای نتایج تحقیق اشاره می گردد که منطبق بر 5مقوله شناسایی شده الگوی حقوق شهروندی از دیدگاه فقه ومبانی اسلامی می باشد .نخست) کرامت انسانی: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در تضاد با کرامت انسانی است. این تناقض هم در داخل قانون و هم با نظام بین‌المللی حقوق بشر وجود دارد.

دوم) تحقق عدالت و خدمتگزاری: در اسلام و ایران، تحقق عدالت و خدمتگزاری حکومت اسلامی، مبنای اصلی حقوق شهروندی است. حکومت اسلامی برای خدمت به مردم ایجاد شده و حاکمان، خدمتگزاران شهروندان هستند.

سوم) نظارت شهروندان بر مدیران سازمانها: نظارت شهروندان بر عملکرد حکمرانان و مدیران سازمان‌ها، یکی از پایه‌های اصلی حقوق شهروندی در نظام اسلامی و جمهوری اسلامی ایران است. این نظارت که در قالب‌های مختلفی مانند امر به معروف و نهی از منکر، و سایر سازوکارهای قانونی انجام می‌شود، علاوه بر اینکه تضمینی برای حسن انجام وظایف توسط حاکمان و کارگزاران است، زمینه را برای مطالبه حقوق شهروندان و شکل‌گیری جامعه‌ای آرمانی و مطلوب فراهم می‌کند.

پنجم) حقوق شهروندی و استانداردهای رفاهی: رفاه اجتماعی به وضعیت مطلوب اقتصادی، اجتماعی و سیاسی یک جامعه اطلاق می‌شود که در آن کرامت انسانی حفظ شده، افراد جامعه نسبت به یکدیگر احساس مسئولیت می‌کنند و توانمندی‌هایشان ارتقا می‌یابد.

حقوق شهروندی نیز از جمله مفاهیم نو پدیدی است که به طور ویژه به برابری و عدالت توجه دارد و در نظریات اجتماعی، سیاسی و حقوقی جایگاهی پیدا کرده است. شهروندی وقتی تحقق مییابد که همه افراد یک سازمان از کلیه حقوق مدنی و سیاسی برخوردار باشند و به فرصت های مورد نظر زندگی از حیث اقتصادی واجتماعی دسترسی آسان داشته باشند.وکارکنان به عنوان اعضای یک سازمان در حوزههای مختلف مشارکت دارند و در برابر حقوقی که دارند، مسئولیتهایی را نیز در راستای اداره بهتر جامعه و ایجاد نظم بر عهده می گیرند، این مقاله به بیان مفهوم و مولفهها و شاخصهای حقوق شهروندی براساس فقه ومبانی اسلامی میپردازد، و تأثیر آن را در رعایت مدیریت بهرهوری منایع انسانی مورد واکاوی قرار می دهدو بیان می دارد که رعایت و تضمین مدیریت بهرهوری منایع انسانی جز در سایه تحقق شاخصهای حقوق شهروندی امکانپذیر نیست.

تعارض منافع

نویسندگان هیچگونه تعارض منافعی ندارند.

Refernces

Abedi Ja’fari, H., Taslimi, M. S., Faghihi, A., & Sheikhzade, M. (2011). Thematic Analysis and Thematic Networks: A Simple and Efficient Method for Exploring Patterns Embedded in Qualitative Data Municipalities). Strategic Management Thought, 5(2), 151-198 [In Persian].

doi: 10.30497/smt.2011.163

Ahgar, Sayedah Mehsa and Mohammadi, Mohammad Ali, (2015), Citizens, Citizen Rights and Participation, Annual Conference on Architecture, Urban Planning and Urban Management Research, Tehran [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/826526/fa

Ahmadi Tabatabai, Seyyed Mohammad Reza (2009), Citizen's Rights with Emphasis on the Constitution of the Islamic Republic of Iran, First Line Quarterly, Islamic Revolution Approach, 3rd Year, Number 8 [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/506377/fa

Alevi Tabar, Alireza (2011). The model of citizens' participation in the administration of city affairs. Tehran: Publications of the Organization of Municipalities of Iran [In Persian].

Ali Ahmadpour Bekhwani, (2020), a book of reflections on the political rights of the Iranian nation, Qonun Yar Publications [In Persian].

Al-Najafi, Mohammad Hassan (1983). Jawaharlal Kalam (Vol. 21). Tehran: Dar Ketub al-Islamiya [In Persian].

Al-Shirazi, Sayed Mohammad (1988). Jurisprudence (Volume 48). Beirut: Darul Uloom [In Persian].

Avareh, K., Asadian, A., & Mardani, N. (2022). Duties of the government, regarding citizenship rights in jurisprudence and subject law. Strategic Studies of Jurisprudence and Law, 3(Special Issue), 161-179. [In Persian]. doi: 10.22034/ejs.2022.329135.1160

Avicenna, Abu Ali Hossein bin Abdullah, (2016), Al-Nafs Man Kitab Al-Shafa, Qom: Tablighate Office of Qom Seminary [In Persian].

Dashti, Mohammad, (2009), translated by Nahj al-Balagheh, 8th edition, Tehran: Golestan Adab [In Persian].

Dehghani Poodeh, H., & Pashaei Holasoo, A. (2020). Developing the command model of Martyr Qassem Soleimani. Scientific Journal of Islamic Management, 28(2) [In Persian]. 20.1001.1.22516980.1399.28.2.2.9

Fazlullah, Mohammad Javad, (1987), an analysis of the life of Imam Reza (a.s.), Mashhad: Astan Quds Razavi Islamic Research Foundation [In Persian].

Habibzadeh, T., & Farajpour Aslemarandi, A. (2016). Human Dignity and Reliance of Human Rights and Citizen’s Rights Enshrined in The Constitution of The Islamic Republic of Iran on Human Dignity. Public Law Studies Quarterly, 46(1), 115-137. [In Persian]. doi: 10.22059/jplsq.2016.57468

Heywood, Andrew, (2014) Introduction to political theory, Abdurrahman Alam, Tehran, Nashreqoms [In Persian].

Javadi Amoli, Abdullah (2006). Right and duty in Islam. Qom: Esra Publications [In Persian].

Khan Beigi, Mohammad Ahmad, (2014), promoting social participation of citizens in the management of urban affairs, selected articles of the National Conference on Urban Planning, Urban Management and Sustainable Development [In Persian].

Khaza’ee A R, MoradKhanee A. (2015), The Themes of Citizenship Rights in the Quran. 3; 9 (17) :67-96, [In Persian]. URL: http://pnmag.ir/article-1-274-fa.html

Majlesi, Mohammad Baqer, (2016), Bihar al-Anwar, Volume 1, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya [In Persian].

Mohammadi Moghaddam, S., bahrehmand, M., & Afzali Gorouh, R. (2022). The place of custom in explaining citizenship rights according to Islamic jurisprudence based on Nahj al-Balaghah. International Relations Researches, 11(4), 239-265. [In Persian]. doi: 10.22034/irr.2022.349854.2217

Mohsenin, Shahryar and Esfidani, Mohammad Rahim, (2014), structural equations based on partial least squares approach using Smart-PLS software, Tehran, Mehraban Publishing House, first edition [In Persian].

Motahri, Morteza (2010). Collection of works (volume 1). Tehran: Sadra Publications [In Persian].

Nasiri, A. K., Abdollahi, B., Jafarinia, S., & Kheirandish, M. (2022). Providing a Model of Citizenship Rights in Iranian Governmental Organizations. Public Management Researches, 15(55), 179-205. [In Persian]. doi: 10.22111/jmr.2021.36801.5319

Ocampo, L., Acedillo, V., Bacunador, A.M., Balo, C.C., Lagdameo, Y.J. and Tupa, N.S. (2018), "A historical review of the development of organizational citizenship behavior (OCB) and its implications for the twenty-first century", Personnel Review, Vol. 47 No. 4, pp. 821-862. https://doi.org/10.1108/PR-04-2017-0136.

Salehi, S., & Soroori Majd, A. (2016). The role that Elements of dignity play in human perfection in the views of Imam Reza (AS). Journal of Razavi Culture, 4(13), 93-120 [In Persian]. 20.1001.1.23452560.1395.4.13.5.6

Saneipour, Mahmoud, (1997), Principles and Basics of Human Dignity, Tadbir, No. 75, pp. 34-40 [In Persian]. https://sid.ir/paper/474449/fa

Shahid Thani (1994). Masalak al-Afham (Vol. 10). Qom: Institute of Islamic Encyclopaedias [In Persian].

Sheikh Tusi, Mohammad bin Hasan, (1985), Tahdhib al-Hakam, Volume 7, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya [In Persian].

Tabatabayi, Mohammad Hossein (1995). Translation of Tafsir al-Mizan. Translation: Mohammad Baqer Mousavi Hamedani. Qom: Islamic Publications Office [In Persian].

Tadzkiri N., Faizi M., Rouhi Isalo M., & Rasouli A. (2019). Investigating the impact of the individual development model of human resources on organizational performance, professional ethics and citizenship rights of employees. Journal of Bio-Scientific Research Ethics, 9(1), 195-211. [In Persian]. https://doi.org/10.22037/bioeth.v9i1.26922

Turner, Bryan S. and Hamilton, Peter (1994). Citizenship: Critical Concepts. (Vol, 2). London: Routledge.

UTAMI, N. M. S., SAPTA, I. K. S., VERAWATI, Y., & ASTAKONI, I. M. P. (2021). Relationship between Workplace Spirituality, Organizational Commitment and Organizational Citizenship Behavior. The Journal of Asian Finance, Economics and Business, 8(1), 507–517. https://doi.org/10.13106/JAFEB.2021.VOL8.NO1.507.

Utarini, E. D., & Riyanto, S. (2024). The Influence of Work Environment, Organizational Culture, and Career Path on Organizational Citizenship Behavior. International Journal of Digital Marketing Science, 1(1), 58–73. https://doi.org/10.54099/ijdms.v1i1.843.

winarsih*, Sri and Riyanto, Setyo (2020) The Effect of Organizational Culture, Organizational Justice, and Organizational Commitment on Organizational Citizenship Behavior (OCB). International Journal of Management and Humanities, 5 (1). pp. 12-19. ISSN 23940913.

[1] . Ph.D candidate, Department of Public Law, Sanandaj Branch, Islamic Azad University, Sanandaj, Iran

[2] . Professor, Department of Private Law, University of Tabriz, Tabriz, Iran.alavi@tabrizu.ac.ir

[3] . Associate Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran

[4] . دانشجوی دکتری گروه حقوق عمومی، واحد سنندج ،دانشگاه آزاد اسلامی،سنندج،ایران

[5] . استاد گروه حقوق خصوصی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران. alavi@tabrizu.ac.ir

[6] . دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تبریز ،دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

[7] . Utarini & Riyanto

[8] . UTAMI

[9] . winarsih and Riyanto

[10] . Ocampo

[11] . Thematic Analysis

[12] . Partial Least Square (PLS)